Qaŋtardyŋ 14-ı künı Almaty oblysy Aqsu audany Qyzylaǧaş auylynan Taldyqorǧannyŋ ortalyq bazaryna barǧan Jaqsylyq Sovetbekov polisiia qolyna tüsıp, bır kün azap körıp, tösı men toǧyz qabyrǧasy synyp qaitqanyn aitady, dep habarlaidy “Adyrna” ūlttyq portaly Azattyq ruhy saityna sılteme jasap.
Mektepte 13 jyl sabaq berıp, keiıngı jyldary jeke käsıpkerlıkpen ainalysqan Jaqsylyq Sovetbekov jön-josyqsyz soqqyǧa jyǧyldym dep esepteidı.
Ol qaŋtardyŋ basynda Taldyqorǧandaǧy "jappai tärtıpsızdıkke qatysty" degen aiyppen abaqtyǧa qamalǧan, äleumettık jelıde azaptalǧan suretterı jariialanǧan Azamat Batyrbaevpen auruhanada bırge jatqanyn aitady.
Batyrbaevtyŋ denesındegı jaraqattardy kördım degen ol polisiia bölımınde köp azamat azaptalyp jatqanyn baiandap berdı.
Qaŋtardaǧy dürbeleŋnen keiıngı azaptau men qysym körsetu faktılerıne qūqyq qorǧauşylar nazar audaryp, Qazaqstan bilıgın asyra sılteudı doǧaryp, azaptau turaly şaǧymdardy zertteuge, zaŋsyz äreketterge barǧan qūqyq qorǧau organ ökılderın jauapqa tartuǧa şaqyrǧan edı.
Azattyq tılşısı Jaqsylyq Sovetbekovpen söilesıp, män-jaidy sūrastyrdy.
Azattyq: Sızdı polisiia qai künı, qandai jaǧdaida alyp kettı?
Jaqsylyq Sovetbekov: Qaŋtardyŋ 14-ınde saǧat 10 şamasynda äielım ekeumız azyq-tülık alu üşın Taldyqorǧannyŋ ortalyq bazaryna barǧanbyz. Saǧat on bırlerde bıreu "qylmystyq ızdestıru bölımınen habarlasyp tūrmyn. Sızdıŋ mäşineŋız qaŋtardyŋ besınde Taldyqorǧanda kameraǧa tüsıptı. Işkı ıster departamentıne kelıp, bırer qaǧazǧa qol qoiyp ketseŋız" dedı. 15 miuntta jetıp bardym. Bıraq ışke kırgızbedı. Janyma aq "Sprinter" kölıgı toqtady da atymdy atap şaqyrdy. Jaqyndai bergenımde ışınen qara maskaly poliseiler tüstı de, jūlyp äkettı. Qolyma dereu kısen salyp, basyma qap kigızdı de, tepkınıŋ astyna aldy.
Azattyq: Eşteŋe sūramady ma?
Jaqsylyq Sovetbekov: Ä degende eşteŋe sūraǧan joq. "Ne boldy, menıŋ ne jazyǧym bar?!" dep aiǧailap jatyrmyn. Balaǧattap, "4 PM qaida, nege mitingıge adam tasisyŋ? Artyŋa dubinka tyǧamyz!" dep äbden qorlap, balaǧattady. Avtobustyŋ edenıne jatqyzyp qoiyp, 5-6 polisei äbden tepkıledı. Şynymdy aitsam, ne üşın tepkılep jatqanyn tüsınbedım. Tek basymdy ūstap qorǧana berdım.
Azattyq: Taldyqorǧanda qaŋtardy 5-ı künı bolǧan dürbeleŋge qatystyŋyz ba?
Jaqsylyq Sovetbekov: Mülde qatysqan joqpyn. Qaŋtardyŋ üşı künı ūlym qaladaǧy tuystarymyzdyŋ üiıne qydyryp kettı. Erteŋıne qalada şu bastalǧanyn estıp, uaiymdadyq ta, balamdy alyp keteiın dep Taldyqorǧanǧa keldım. Janarmai beketı kartochkamen aqşa töleudı toqtatyp tastapty. Sosyn qalanyŋ ışıne, Täuelsızdık köşesıne bardym. Ol jerde bızdıŋ auyldyŋ adamdary taksi bolyp tūrady. Bır tanys adamnan tört myŋ teŋge aqşa aldym. Söitıp tūrǧanda tars-tūrs dauys şyǧyp, töŋırek azan-qazan aiǧai-şu bastalyp kettı. Dereu mäşineme mındım de, "Jastar" sport mektebınıŋ janynan ūlymdy alyp, ketıp qaldym. Taldyqorǧanǧa bararda da, qaitarda da basqa eşkımdı mıngızgen joqpyn.
Azattyq: Polisiia sızden sūraǧan "4 PM" degen ne?
Jaqsylyq Sovetbekov: Ony men de tüsınbedım. Departamentke kırgen soŋ da "4 PM" degen ne dep qaita-qaita sūrai berdım. "Mynau ötırık topas bop tūr" dep odan ärı tepkıledı. Söitsem ol "pistolet Makarova" degen eken. Ony qaidan bıleiın? Äskerde bolǧam, bıraq tapanşany "PM" dep ataitynyn bılmeidı ekenmın. Mektepte mūǧalım bolǧanmyn, qylmys jasaityn adam emespın dep edım, "mūǧalım bola tūra mitingıge adam tasyp jürsıŋ" dep taǧy ūrdy. "Bızdıŋ jıgıtterdı öltırdıŋder, senderdı de aiamaimyz" dep tepkıledı.
Departamentke kırgızgen soŋ bırınşı qabatta sausaq taŋbamdy aldy. Sosyn basyma qapty kigızdı de, "miasorubkaǧa aparyŋdar" dedı. Törtınşı qabatqa alyp şyǧyp, oŋ jaqtaǧy bırınşı esıkke kırgızdı, "miasorubkasy" sol eken. Sol jerde tört-bes adam taǧy tepkılep, taldyryp tastady.
Azattyq: Törtınşı qabatqa aparǧan soŋ tergedı me?
Jaqsylyq Sovetbekov: Eşkım tergegen joq. "PM-dı qaida tyqtyŋ?", "Mitingıge adam tasydyŋ, arandatuşysyŋ" dep tepkılei berdı. "Ūlyma kelgenıme senbeseŋder köşedegı kameradan qaraŋdar, altynşy yqşam audanǧa deiın barǧanym basqa kamerada tūrǧan şyǧar" degenımdı eşkım tyŋdaǧan joq. Esımnen tandyra ūryp, dälızge süirep şyǧaryp tastady. Dälızde oianǧanda men siiaqty 30-40 jıgıt yŋyrsyp jatqanyn baiqadym.
Azattyq: Basyŋyzda qap bolsa ony qalai kördıŋız?
Jaqsylyq Sovetbekov: Qolymdy bosata almasam da jan därmen qaptan syǧalap qaradym, qap tüsıp te qaldy keiın. Bıraz jatqan soŋ ekınşı "zahodqa" äkettı.
Azattyq: "Zahod" degen ne?
Jaqsylyq Sovetbekov: "Zahod" dep dälızden kabinetke kırgızıp ūrǧanyn aitady eken. Ekınşı "zahodqa" kırgen kezde "Qyzylaǧaş auylyndaǧy agroholdingtıŋ 120 million teŋge tūratyn traktoryn kım örtedı, sony ait" dep taǧy tepkıledı. Traktordyŋ maǧan ne qatysy bar ekenın de tüsıngen joqpyn. Beluardan jalaŋaştap şeşındırıp, su şaşty. Elektroşokermen tısımnen ūrdy, tısım qaraiyp kettı. Elektroşokermen ūrǧan ekı iyǧym tesılıp qaldy. Surette körınıp tūr.
Dälızde janymda jatqan kei jıgıtterdıŋ tyrnaqtaryn qysqaşpen jūlyp alǧan. Kım ūrǧanyn körmesın dep olardyŋ da basyna qap kigızgen. Köbı bızdıŋ Aqsu audanynyŋ adamdary, Qapal, Aqsu, Qyzylaǧaş siiaqty auyldan kelgen jastar. Tergep jatqanda aty-jönı, auyl aty estıledı, sodan-aq baiqadym. Kei polisiia dürbeleŋ künderı fotoǧa, video tüspegen jastardy "100 myŋ teŋge berseŋ aiyppūlmen şyǧaramyz" dep bopsalap jatqanyn da estıdık. Maqūlyq emespız ǧoi, basymyzǧa qap kigızse de estıp jatyrmyz. Türın köruge tyrystym. Özımdı ūrǧan poliseidı soŋǧy jaǧyna qarai anyq kördım. Aiaǧymnan süirep dälızge şyǧaryp, ūryp jatqanda basymdaǧy qap tüsıp qaldy. Körgenımdı ūmytpaimyn. Bıreuge jala jabatyn adam emespın, obal bolady. Esımde bır jiǧanymda menı ūrǧan polisei janymda tūr eken. "Qylmysty aşa almai otyrmyn, bır epizodty moinyŋa ala sal, özım jauyp beremın" dep aldausyratqan kezı de boldy.
Üşınşı "zahodqa" kırgenımde, "jıgıtter, qabyrǧamnyŋ bärı syndy, därıgerge jetkızbeseŋder ölıp qalamyn, bıttım" dedım. Aua jetpei, dem ala almai jatyr edım. Öletınımdı olar da bıldı. Sol üşınşı "zahodta" bır polisei "jazyǧy joq adamdy nege sonşa tepkıleisıŋder" dep ara tüskısı keldı. Sonda menı ūryp jatqan polisei: "Ölse öle bersın, aldyndaǧydai şyǧaryp tastaimyz" dedı balaǧattap. Sol söz kökeiımnen ketpeidı. Älgındei taiaqtan adam ölıp ketse taŋǧalmaimyn. Bıraq ol kezde mende qorqynyş sezımı qalmaǧan edı, ışım qanǧa tolyp, qaita-qaita talyp jatqan kezım. Tepkılemei tūrǧanda aitsa, qorqar edım.
Üş "zahod" esımde qalypty. Janymda jatqan Qyzylaǧaştyŋ jastary "tört zahod" boldy dedı. Talyp qalsaŋ aiaǧyŋnan süirep şyǧaryp tasaidy. Söitıp, kırgızıp, şyǧaryp jürgende tanys polisei kırıp keldı. Aty-jönı men qyzmetın de bılemın, bıraq qazır tergeu jürıp jatqanyna bailanysty aitpai-aq qoiaiyn. Qazır qylmystyq ıs qozǧalyp jatyr.
Azattyq: Ol tanyǧanyŋyzdy bıldı me?
Jaqsylyq Sovetbekov: Bıldı. "Ne bop qaldy, Jaqsylyq?" dep eşteŋenı bılmegen adam siiaqtandy. "Jazyqsyz sabap tastady, ölsem bala-şaǧamdy kım asyraidy, kömektes" dedım. Sosyn ol "myna türımen öz betımen kete almai qūlap qalady, tuysqanyn şaqyryŋdar" dedı. Sol kezde menı ūrǧan poliseilerdıŋ bırı telefonymdy qaltasynan alyp şyǧyp, bajama zvondap şaqyrdy. Qanşada şyqqanymdy bılemın, sol jerde qūlappyn. Erteŋıne tüsten keiın auruhana reanimasiiasynda oiandym.
Azattyq: Tergeude qanşa uaqyt boldyŋyz?
Jaqsylyq Sovetbekov: Tergeuge 14 qaŋtarda saǧat 11-dıŋ kezınde äketkenın anyq bılemın. Keşkı jetı jarym, segız şamasynda şyǧarǧan. Sol künı auruhanaǧa tüsıp, 25 qaŋtarda şyqtym. Sol jaqta – jetı, oŋ jaqta ekı qabyrǧam, tösım synǧan. Synǧan qabyrǧam ökpeme kırgen, ökpeme qan tolǧan. Kögergen jer köp. Kısen ızı bırazǧa deiın jürdı. Elektroşoker ekı iyǧymdy küidırıp, tesıp tastaǧan. Jelkemnen dubinkamen ūryp, qaraityp jıberıptı. Auruhanada on bır kün jattym. Qaŋtardyŋ 21-ı Almaty oblystyq prokuraturasynyŋ qyzmetkerı kelıp, tüsınık aldy. Adamdardy auruhanadan äketıp jatyr degendı estıp äielım bas prokuraturaǧa zvondapty. Menı de ūrlap ketpesın dep seskengen ǧoi. Taiauda prokuratura taǧy habarlasyp, sūraq qoidy. Medisinalyq qaǧazdarymdy saraptamaǧa jıberdı. Qylmystyq ıs qozǧalady, ūrǧan adamdarmen bettestıremız dedı.
Azattyq: Äleumettık jelıde Azamat Batyrbaev degen jıgıttı polisiia ūryp-soǧyp, denesıne ystyq ütık basqany jaily aqparat tarady. Sız Azamatty körgen ekensız.
Jaqsylyq Sovetbekov: Azamat Batyrbaev auruhanaǧa menen bır kün būryn tüsıptı, sol jerde tanystyq. Arqasyn ütıkpen küidırgen ızın kördım, sondyqtan äleumettık jelıde jürgen jantürşıgerlık suretter ras dep aita alamyn. Ol suretterde jaraqatynyŋ qaita bastaǧan kezı. Tabanyna deiın kögerıp, tıptı jap- jasyl bolyp ketken edı. Ol menen bır kün būryn auruhanadan şyqty. Menen "PM qaida?" dep sūrasa, odan "Avtomatty qaida tyqtyŋ?" dep sūrapty.
Azattyq tılşısı Jaqsylyq Sovetbekovtıŋ äŋgımesınen keiın Taldyqorǧan qalasynda "tuystarymyz azaptalyp jatyr" degen bır top azamatpen söilestı. Jaqyndarymyz poliseilerdıŋ qolynan japa şegıp jatyr degen olar araşa sūrady, olardyŋ aituynşa, jaraqattardy suretke tüsıruge polisiia rūqsat bermegen.
3 aqpanda Azattyq Taldyqorǧanda qaŋtar köterılısıne bailanysty qamalǧan azamattardyŋ tuystary jinalǧan jerden tıkelei efirde habar taratty. Onda jinalǧandar bilıkten, sonyŋ ışınde prezidentı Qasym-Jomart Toqaevtan azaptaudy doǧaryp, qamaudaǧylardy bosatudy talap ettı:
https://youtu.be/Q-WTHH7DEfw“Adyrna” ūlttyq portaly
