2006 jylǧy «Şaŋyraq oqiǧasy» qazaqtyŋ, Qazaqstannyŋ tarihyndaǧy qandy paraqtardyŋ bırı ekenı dausyz. Almatynyŋ «Şaŋyraq» yqşam audanynda «zaŋsyz salynǧan üilerdı» süruge bilık pärmen berdı. Jergılıktı halyq būl şeşımge öre-tūregelıp, qarsylyq tanytty. Polisiia jasaǧy men tūrǧyndar arasynda qaqtyǧys bolyp, ondaǧan adam zardap şektı. Aqyrynda, jergılıktı bilık, sol azamattardyŋ jerlenın zaŋdastyryp beruge mäjbür boldy.
Tura sondai oqiǧa endı Türkıstan oblysynda, oblystyŋ däl ortalyǧynda qaitalanudyŋ az-aq aldynda tūr. Almatydaǧy «Şaŋyraqtan» aiyrmasy – mūndaǧy jūrttyŋ menşıktı jerlerı men üi-jaiynyŋ barlyǧy zaŋdy. Qūjattary bar. Jer telımın beru turaly äkımnıŋ qaulysy da, jerdıŋ aktısı de, sol kezdegı komissiianyŋ şeşımı de qoldarynda. 2007 jyly berılgen jer telımderınıŋ qūjattary Ädılet basqarmasyna tırkelgen. Alaida, arada 14-15 jyl ötkende jergılıktı äkımdık «memlekettıŋ qajettılıgı» üşın degen jeleumen jer telımderın qaitaryp, salyp qoiǧan baspanalaryn būzudy talap etken. Tūrǧyndar: «Äkımdık halyqtyŋ osydan 15 jyl būryn zaŋdy türde alǧan jer uchaskelerın jappai tartyp alyp jatyr», - dep dabyl qaǧuda. Dabyl qaǧyp qana qoimai, Ömırzaq Şökeev pen onyŋ qaramaǧyndaǧy basşy-qosşylardyŋ qyzmetten ketuın talap etude.
Läzzat Maldybekova, jergılıktı tūrǧyn:
- 2006 jyly Iаssy auyldyq okrugınen üi saluǧa jer telımı bölıngen bolatyn. Sosyn, bız jer aktısın jasau üşın äkımdıkke jügıngende, äkımdık bızge «legalizasiiamen» şyǧaryp berdı. Barlyq qūqyqty anyqtaityn qūjattary jasalǧan. Iаssy auyldyq okrugı äkımdıgınıŋ şeşımı basqa adamǧa şyqqan. 2014 jyly bız ol kısıden būl üidı satyp aldyq. Endı arada 14 jyl ötkennen keiın jer komitetı sotqa şaǧymdanyp jatyr. Sebebı – «legalizasiia» komissiiasynyŋ şeşımı arhivke ötpegen. Ol şeşımdı kım arhivke ötkızuı kerek edı? Bız sotqa şaqyrǧanda äkımdıkten de, jer komitetınen de osyny sūradyq. Bızdıŋ qolymyzǧa eşqandai şeşım bergen joq. «Baryŋdar, tırkeŋder», - degen joq. Ony mūraǧatqa komissiia ne bolmasa äkımdık ötkızuı kerek. Bızge: «Sol şeşım arhivte bolmaǧan soŋ, ol qūjattaryŋyz jalǧan», - dep aitty.
Tıptı, jaŋaǧy «legalizasiia» şeşımı bır nomermen ekı adamǧa şyqqan eken. Ol adamdy da ızdep bardyq. Ol körsetılgen meken-jaida ol adam tūrmaidy eken. Myna jerde menıŋ ekı uchastıgım bar. Bıreuınde jaŋaǧydai, körsetılgen meken-jaida ondai adam mülde tūrmaityn bolyp şyqty. Ekınşısınde, 60-70 jyldary ol üidı (körsetılgen meken-jaidaǧy) äkesı salǧan eken. «Sondyqtan, ony «legalizasiialauǧa» qatysty mende eşqandai qajettılık bolǧan joq. Men eşqandai da «legalizasiiaǧa» ötınış bergen joqpyn», - dep şyǧaryp saldy.
Qysqasy, bırınşı satyly sotta bız jeŋıldık. «Legalizasiia» komissiiasynyŋ şeşımı, sodan keiın satyp alu aktısı joiyldy. Ol boiynşa, jer Ükımettıkı, al menıŋ qanşa jyl boiy salǧan üiım, eŋbegım zaia kettı. Bylaişa aitqanda: «Jer bızdıkı, üiıŋdı alyp kete ber», - dep tūr. Ötemaqy da, basqa da tölenbedı. Sebebı sot bızge: «Sızderdıŋ qūjattaryŋyz äu, bastan jalǧan qūjattar bolǧan», - dep aitty. Sonda būl qalai boldy? Bız qanşama jyl osynda tūryp kelemız. bala-şaǧamyz bar, qaida baramyz? Būl mäsele olardy mülde qyzyqtyryp tūrǧan joq. «2006 jylǧy Iаssy auyldyq okrugy äkımdıgınıŋ şeşımı bar. Sonymen, qaitadan qūjattardy jasaŋdar», - deidı. Ony jasaiyq dep äkımdıkke barsaq: «Qazır eşqandai «gosakt» jasamaimyz», - dep bas tartyp jatyr. Iаǧni, qulyqpen bızdıŋ dünie-mülkımızdı tartyp alyp jatyr. Kerısınşe, bızdı aliaq etıp körsetıp otyr. Būl jerge bız kelıp, satyp alǧan kezde mūnda eşteŋe joq edı. Qūdyqty da özımız qazyp, jaryqty da özımız tartyp, joldy da özımız salyp jatyrmyz. Qanşama qarajatymyz kettı. Ony elep-eskerıp jatqan eşkım joq. «Qūjattaryŋ zaŋsyz. Arhivke ötpegen», - deidı, bıttı. Al arhivke ony bız emes, komissiia ötkızuı kerek.
Älmūhambet Aimenov, jergılıktı tūrǧyn:
- 2006 jyly bız Iаssy auyldyq okrugı äkımdıgınıŋ şeşımımen osy jerden jer uchaskesın alǧanbyz. Jalǧyz men emes, aǧaiyndylar, bırge aldyq. Uaqytynda būl jer dalyiyp jatqan bos dala edı. 2007 jyly «gosaktı» aluǧa barǧan kezde, būlar: «legalizasiiamen» aludy ūsynyp, jasap berdı. Jerlerdıŋ karta syzbasyn, barlyǧyn ūsynǧanbyz. Sol kezde bızdıŋ şeşımımızdı kerı qaitaryp berdı de, bızge «legalizasiiamen» şeşım şyǧaryp, «gosaktı» berdı. Bız ony alyp, Ädılet basqarmasyna tırkettık. Sodan berı 14-15 jyl öttı. Endı kelıp būlar bızdıŋ qūjattarymyzdyŋ tübırı joq degendı alǧa tartyp otyr. Komissiianyŋ şeşımın arhivke bız ötkızuge mındettı emes edık. Ony äkımdık ötkızuı kerek. Bız öz tarapymyzdan ısteluı kerek mındetterdıŋ barlyǧyn jasadyq. Ädılet basqarmasyna tırkettık.
2019 jyly osy jerlerdı memlekettıŋ qajettılıgıne alamyz dep, bızdıŋ barlyǧymyzdyŋ jerımızdıŋ, dünie-mülkımızdıŋ baǧasyn şyǧaryp bergen. Ol Tüimebaevtyŋ kezı edı. Al Şökeev keldı de: «Boldy, būlardyŋ barlyǧy «lagalizasiia» arqyly jasalǧan, jalǧan qūjattar eken. Bır nomerde basqa adam tūr», - deidı. Ol qalai jalǧan qūjat bolady? Äkımdık qyzmetkerlerı menıŋ nomerıme basqa adamdy tırkep qoiǧanyna menıŋ kınäm qanşa? Ol sol jerdegı mamannyŋ kınäsı. Bız sol qate tırkelgen adamnyŋ uchaskesınde de otyrǧan joqpyz. Bız öz uchaskemızde otyrmyz. Bızdıŋ äkımnıŋ şeşımımen berılgen öz uchaskemız bar. Endeşe, sol qatelıkterdı jıbergen öz mamandaryn, jer komitetınıŋ, äkımdıktıŋ qyzmetkerlerın jazalamai ma? Bız de zaŋdy bılemız.
Myna jerde 200-den astam otbasy bar. Bız Prezidentten kömek sūramasqa amalymyz qalmai otyr. Tegı, maqūl, memleketke kerek jer bolsa, alsyn da, ornyna teŋ kölemde jer bersın. Salǧan üi-jaiymyzdyŋ qarjysyn bersın. Bız qalanyŋ basqa jerınen jer alaiyq. Ötemaqysyn bersın. Bızge ötemaqy bermei, quyp jatyr. Bız qūjattarymyzdy Ädılet basqarmasyna tırkegenbız. Sony teksermei, 15 jyl boiy qaida qarap otyr? Ärbır şyqqan qauly, şeşım Ädılet basqarmasyna tırkeluı tiıs. Ony oblystyq prokuratura jıtı qadaǧalap, tekserıp otyrady. Al osy künge deiın ündemei kelgen. Mynau baryp tūrǧan rekettık tartyp alu äreketı. Halyqtan daiyn dünienı tegın tartyp alǧysy keledı. Söitıp, janymyzda kotejder salyp jatyr. Ülken, lauazymdy kısılerge sol kotejderdı berıp jatyr. Oblystyq prokuror bar, oblystyq sot töraǧasy bar, komitettıŋ töraǧasy bar, solarǧa qyzmettık üi dep salyp berıp jatyr. Şyndyǧynda būl memlekettıŋ qajettılıgı emes. Memlekettıŋ qajettılıgı bolsa, auruhana, mektep salar edı ǧoi. Oblys äkımdıgınen, qala äkımdıgınen bız qaltasyndaǧy qarjysyn sūrap otyrǧan joqpyz. Jerımızdı zaŋdastaryp, öteaqysyn bersın. Bız ärı qarai öz tırşılıgımızdı ıstep kete beremız. Al būlar qazır halyqtyŋ aşu-yzasyn tudyryp otyr. Keşegı qaŋtar oqiǧasyn körıp otyrsyzdar ǧoi. Olar da bız sekıldı, şyryldap jürıp, aqyry şegıne jetken halyq qoi...
Yrystyqyz Qoşqarova:
- 2015 jyly osy jerden ekı jer uchaskesın aldym. Ekı jerdıŋ bıreuın özımnıŋ, ekınşısın qaiyn sıŋılımnıŋ atyna ötkızgenbız. Ekı jerdı de Ükımet «snosqa» sūrady. Menıŋ atymdaǧy jerdıŋ aqşasyn, «snosqa» ketkennen keiın 3 aidan soŋ töledı, 4 mln 192 myŋ teŋge. Qaiyn sıŋılımnıŋ jerınıŋ aqşasyn bergen joq. 1 jyldan keiın bızge: «Aqşa berılmeidı. Sızderdıŋ şeşımderıŋız dūrys emes», - degen sot qaǧazy keldı. Men būl jerdı äkımdıkten emes, özge bır kısıden satyp alǧanmyn. Būl jerlerdıŋ şeşımı 2007 jyly şyqqan eken. Qolynda sol 2007 jylǧy şeşım bar. Endı būlar sol şeşımdı dūrys emes dep şyǧaryp otyr. Qūjattardyŋ barlyǧyn Ükımetke ötkızdık. Tıptı, tüpnūsqasyn da ötkızdık. Sodan keiın menıŋ atymdaǧy jerge aqşa berdı. Jaŋaǧy 4 mln 192 myŋ teŋge. Sodan 3-4 aidan soŋ bızdı qaita şaqyrdy. «Sızderdıŋ attaryŋyzdaǧy jer şeşımı dūrys emes eken. Sızderge aqşa tölenbeidı. Sotqa ötkızıp qoidyq», - dedı. Sosyn: «Nege, bız bır jerdıŋ aqşasyn aldyq qoi. Nege bıreuı dūrys, ekınşısı dūrys emes bolady»,- dep edık, sol sözımızdı qaǧyp alyp, 1 aidan soŋ qaita şaqyrdy. «Sızdıŋ bırınşı jerıŋızdıŋ de qūjattary dūrys emes eken. Sız alǧan aqşany bızge qaitarasyz. Sızdıŋ qūjattaryŋyzdy sotqa ötkızıp qoidyq», - dedı.
Ükımet öz mūqtajdyǧy üşın menıŋ jerımdı baǧalap, ötemaqysyn tölep aldy. Endı sol ötemaqyny qaitar dep otyr. Qysqasy, Türkıstan äkımdıgı bızdı äbden şarşatyp otyr. Barmaǧan jerımız, aşpaǧan esıgımız qalmady. Eşqandai özgerıs joq. Men prokuraturaǧa da jazdym. Olar: «Bız sızdıŋ şaruaŋyzdy şeşe almaimyz», - dep jauap jazyp jıberdı. Ötemaqyny özderı berıp, endı qaitar dep otyr. Bergennen keiın (2018 jyl) üş jyldan keiın qaitarudy talap etude. Sonda üş jyl boiy qaida bolǧan? Men söitıp ekı jerden de aiyryldym. qanşa million teŋge nesie alyp, qūrylys salǧanbyz. Barlyǧy qazır joq boldy. Özım köp balaly anamyn. Qazır endı qaida baram, ne ısteimın?!..
Jamilia Tulenova, zaŋger:
- 2020 jyldan berı Türkıstan öŋırınde jerge qatysty dau tūrǧyndardy sergeldeŋge salyp otyr. Būl mäselenıŋ basynda tūrǧan Türkıstan oblystyq äkımdıgı basşylyǧy men Türkıstan qalalyq äkımdıgı basşylyǧy. Jäne būl – qoldan ūiymdastyrylyp otyrǧan dau. Anyǧynda jer dauy dep aitatyndai dau da joq. Tūrǧyndar 14 jyl būryn «legalizasiia» komissiiasynyŋ şeşımımen jariia etken jerlerınde menşık iesı retınde, zaŋdy türde, memlekettık tırkeuden ötıp, paidalanyp keledı. Qazır Türkıstan oblystyq jer inspeksiiasy sotqa öz talabyn qoiuda. Talapqa negız bolyp otyrǧan – «legalizasiia» komissiiasy şeşımderınıŋ arhivte saqtauly tırkeu kıtabyna tırkelmeuı. Jauapker retınde tartylǧan tūrǧyndardyŋ jer uchaskelerınıŋ şeşımı älgı arhiv kıtabyna tırkelmeptı. Būl sotqa talap qoiuǧa negız bola almaidy! Öitkenı tūrǧyndar komissiia jūmysyn qadaǧalauǧa mındettı emes! Kıtapqa şeşımderdı dūrys tırkemese, ony tolyǧymen tapsyrmasa – būl Türkıstan qalasy äkımdıgı men Jer qatynastary bölımı qyzmetkerlerınıŋ salǧyrttyǧy. Olardyŋ 14 jyldan kein oianyp, sotqa beruı – ne lauazymdy qyzmetkerlerdıŋ sauatsyzdyǧy, ne osy baǧytta tıkelei nūsqau boluy. Äkımdık pen Jer inspeksiiasy qyzmetkerlerı sauatsyzdyq tanysta, olardyŋ talabyn qanaǧattandyryp otyrǧan Sot jüiesı turaly ne aituǧa bolady? Taǧy da sauatsyzdyq, qūqyqtyq nigilizm nemese Türkıstan oblysy äkımı Şökeevtıŋ aldyndaǧy şarasyzdyq. Olai bolsa, joq jerde dau tuǧyzyp, eldı sendeltıp qoiǧan oblys äkımı Şökeev pen oblystyq sot töraǧasy Miiatbekov öz oryndaryn bosatuy qajet! Halyqtyŋ narazylyǧyn tuǧyzyp, sergeldeŋge salyp, zaŋ men bilıkke senımnen aiyru – naǧyz qasköilık!
Osy aumaqta ornalasqan, jalpy sany 245 jer uchaskesı bar. 2018 jylǧy Türkıstan qalasy äkımdıgınıŋ №1626 qaulysy boiynşa, memleket mūqtajdyǧyna mäjbürlep alu turaly qaulynyŋ şeŋberıne engen.
Būl jerde öreskel būzylyp otyrǧany kelesı Zaŋ normalary: «Raqymşylyq jasau turaly» Zaŋ talaptary jäne osy Zaŋ şeŋberınde qabyldanǧan, «Jer telımderın jariia etu tärtıbı turaly» Ereje.
Būlardyŋ bır ǧana argumentı – jerdı jariia etu turaly şeşım, Kentaudaǧy arhiv kıtapşasyna tırkelmegen. Arhiv qūjaty – memlekettık tırkeuden ötpeidı. Menşıktı anyqtaityn qūjat bolyp eseptelmeidı. Jer telımı men qūjaty memlekettık tırkeuden ötken sätten bastap jer menşık iesınıŋ mülkı bolyp sanalady. Būl kısılerdıŋ barlyǧynyŋ Jer komissiiasy şyǧaryp bergen şeşımderı Ädılet basqarmasynda tırkeuden ötken. Demek, būlar tolyqqandy menşık ielerı.
Al qazır mülıktı jariia etu jaily komissiia jūmysyna jauapty organ – Jer qatynastary bölımı «myna şeşımderdı tekserıŋız», degen ūsynyspen, oblystyq Jer inspeksiiasyna hat joldaǧan. Oblystyq Jer inspeksiiasy arhivten alǧan anyqtamany däiek etıp, qazır sotqa berıp otyr. Sotta Türkıstan qalalyq äkımdıgı men Jer qatynastar bölı jauapker retınde qarastyrylǧan. Özderı bastamaşy, özderı jauapker bolyp otyrǧan Jer qatynastary bölımınıŋ äreketterı sybailas jemqorlyq qūqyqbūzuşylyq ärketterıne ūlasyp jatqany taǧy bar. Ol Qylmystyq Kodeks şeŋberınde tekserıluge jatatyn mäsele. Qazırgı «Mülıktı jariia etu turaly» Qazaqstan Respublikasynyŋ 2006 jylǧy Zaŋynyŋ talaptary, «Qūqyqtyq aktıler jaily» Zaŋnyŋ talaptary, «Jer koldeksınıŋ» talaptary öreskel būzylyp otyr.
Ony būzyp otyrǧan Tüūrkıstan qalalyq äkımdıgı, Jer qatynastary bölımı men Türkıstan oblystyq Jer inspeksiiasynyŋ lauazymdy tūlǧalary. Eŋ soraqysy – jergılıktı atqaru organdarynyŋ şeşımderın özınıŋ zaŋsyz şeşımderımen bürkemelep otyrǧan Sottyŋ äreketterı. Sot eşqandai baǧa berıp otyrǧan joq. Tek arhivtıŋ anyqtamasymen, halyqty öz jerlerınen aiyryp otyr.
Būl QR zaŋnamalaryna qatysty Türkıstan öŋırındegı memlekettık organdaryndaǧy lauazymdy adamdarynyŋ sauatsyzdyǧynyŋ saldary, ne bolmasa ädeiı ūiymdastyryp otyrǧan qūqyqtyq nigilizmnıŋ nätijesı. Olardyŋ aldynda bır ǧana maqsat, eldıŋ jerlerın qalaida tartyp alu. 2018 jyldyŋ «1626» sandy qaulynyŋ talabyn oryndamau, mülıktı baǧalamai, ötemaqsyn tölemei, sot qaulysy arqyly küştep tartyp alu. Būlardyŋ äreketterı memlekettıŋ jürgızıp jatqan saiasatyna kereǧar. Būny men äkımdık pen sottyŋ ymyralasuy dep aitar edım. Öitkenı, äkımdık mynandai beibastyqqa barǧanda sottyŋ özderınıŋ müddelerıne şeşım şyǧaratynyna senımdı. Sot prosesterınde ıske obektivtı qarau degen müldem joq. Taǧyda atam ötem, Türkıstan qalalyq äkımdıgı, Türkıstan oblystyq äkımdıgı, Jer qatynastary men oblystyq jer inspeksiiasy eldı aşyndyryp otyr. Konstitusiiamen qorǧalǧan halyqtyŋ menşıgıne sot nege nūsqan keltıredı? Sot oblys äkımınıŋ qaramaǧyndaǧy bır bölımı siiaqty jūmys ıstep otyr. Būl qoldan ūiymdastyrǧan dau.
Äkımdık 15 jyl boiy qaida qarap otyrǧan?
Läzzat Maldybekova, jergılıktı tūrǧyn:
- 2006 jyly Iаssy auyldyq okrugınen üi saluǧa jer telımı bölıngen bolatyn. Sosyn, bız jer aktısın jasau üşın äkımdıkke jügıngende, äkımdık bızge «legalizasiiamen» şyǧaryp berdı. Barlyq qūqyqty anyqtaityn qūjattary jasalǧan. Iаssy auyldyq okrugı äkımdıgınıŋ şeşımı basqa adamǧa şyqqan. 2014 jyly bız ol kısıden būl üidı satyp aldyq. Endı arada 14 jyl ötkennen keiın jer komitetı sotqa şaǧymdanyp jatyr. Sebebı – «legalizasiia» komissiiasynyŋ şeşımı arhivke ötpegen. Ol şeşımdı kım arhivke ötkızuı kerek edı? Bız sotqa şaqyrǧanda äkımdıkten de, jer komitetınen de osyny sūradyq. Bızdıŋ qolymyzǧa eşqandai şeşım bergen joq. «Baryŋdar, tırkeŋder», - degen joq. Ony mūraǧatqa komissiia ne bolmasa äkımdık ötkızuı kerek. Bızge: «Sol şeşım arhivte bolmaǧan soŋ, ol qūjattaryŋyz jalǧan», - dep aitty.
Tıptı, jaŋaǧy «legalizasiia» şeşımı bır nomermen ekı adamǧa şyqqan eken. Ol adamdy da ızdep bardyq. Ol körsetılgen meken-jaida ol adam tūrmaidy eken. Myna jerde menıŋ ekı uchastıgım bar. Bıreuınde jaŋaǧydai, körsetılgen meken-jaida ondai adam mülde tūrmaityn bolyp şyqty. Ekınşısınde, 60-70 jyldary ol üidı (körsetılgen meken-jaidaǧy) äkesı salǧan eken. «Sondyqtan, ony «legalizasiialauǧa» qatysty mende eşqandai qajettılık bolǧan joq. Men eşqandai da «legalizasiiaǧa» ötınış bergen joqpyn», - dep şyǧaryp saldy.
Qysqasy, bırınşı satyly sotta bız jeŋıldık. «Legalizasiia» komissiiasynyŋ şeşımı, sodan keiın satyp alu aktısı joiyldy. Ol boiynşa, jer Ükımettıkı, al menıŋ qanşa jyl boiy salǧan üiım, eŋbegım zaia kettı. Bylaişa aitqanda: «Jer bızdıkı, üiıŋdı alyp kete ber», - dep tūr. Ötemaqy da, basqa da tölenbedı. Sebebı sot bızge: «Sızderdıŋ qūjattaryŋyz äu, bastan jalǧan qūjattar bolǧan», - dep aitty. Sonda būl qalai boldy? Bız qanşama jyl osynda tūryp kelemız. bala-şaǧamyz bar, qaida baramyz? Būl mäsele olardy mülde qyzyqtyryp tūrǧan joq. «2006 jylǧy Iаssy auyldyq okrugy äkımdıgınıŋ şeşımı bar. Sonymen, qaitadan qūjattardy jasaŋdar», - deidı. Ony jasaiyq dep äkımdıkke barsaq: «Qazır eşqandai «gosakt» jasamaimyz», - dep bas tartyp jatyr. Iаǧni, qulyqpen bızdıŋ dünie-mülkımızdı tartyp alyp jatyr. Kerısınşe, bızdı aliaq etıp körsetıp otyr. Būl jerge bız kelıp, satyp alǧan kezde mūnda eşteŋe joq edı. Qūdyqty da özımız qazyp, jaryqty da özımız tartyp, joldy da özımız salyp jatyrmyz. Qanşama qarajatymyz kettı. Ony elep-eskerıp jatqan eşkım joq. «Qūjattaryŋ zaŋsyz. Arhivke ötpegen», - deidı, bıttı. Al arhivke ony bız emes, komissiia ötkızuı kerek.
Būl rekettık tartyp alu äreketı
Älmūhambet Aimenov, jergılıktı tūrǧyn:
- 2006 jyly bız Iаssy auyldyq okrugı äkımdıgınıŋ şeşımımen osy jerden jer uchaskesın alǧanbyz. Jalǧyz men emes, aǧaiyndylar, bırge aldyq. Uaqytynda būl jer dalyiyp jatqan bos dala edı. 2007 jyly «gosaktı» aluǧa barǧan kezde, būlar: «legalizasiiamen» aludy ūsynyp, jasap berdı. Jerlerdıŋ karta syzbasyn, barlyǧyn ūsynǧanbyz. Sol kezde bızdıŋ şeşımımızdı kerı qaitaryp berdı de, bızge «legalizasiiamen» şeşım şyǧaryp, «gosaktı» berdı. Bız ony alyp, Ädılet basqarmasyna tırkettık. Sodan berı 14-15 jyl öttı. Endı kelıp būlar bızdıŋ qūjattarymyzdyŋ tübırı joq degendı alǧa tartyp otyr. Komissiianyŋ şeşımın arhivke bız ötkızuge mındettı emes edık. Ony äkımdık ötkızuı kerek. Bız öz tarapymyzdan ısteluı kerek mındetterdıŋ barlyǧyn jasadyq. Ädılet basqarmasyna tırkettık.
2019 jyly osy jerlerdı memlekettıŋ qajettılıgıne alamyz dep, bızdıŋ barlyǧymyzdyŋ jerımızdıŋ, dünie-mülkımızdıŋ baǧasyn şyǧaryp bergen. Ol Tüimebaevtyŋ kezı edı. Al Şökeev keldı de: «Boldy, būlardyŋ barlyǧy «lagalizasiia» arqyly jasalǧan, jalǧan qūjattar eken. Bır nomerde basqa adam tūr», - deidı. Ol qalai jalǧan qūjat bolady? Äkımdık qyzmetkerlerı menıŋ nomerıme basqa adamdy tırkep qoiǧanyna menıŋ kınäm qanşa? Ol sol jerdegı mamannyŋ kınäsı. Bız sol qate tırkelgen adamnyŋ uchaskesınde de otyrǧan joqpyz. Bız öz uchaskemızde otyrmyz. Bızdıŋ äkımnıŋ şeşımımen berılgen öz uchaskemız bar. Endeşe, sol qatelıkterdı jıbergen öz mamandaryn, jer komitetınıŋ, äkımdıktıŋ qyzmetkerlerın jazalamai ma? Bız de zaŋdy bılemız.
Myna jerde 200-den astam otbasy bar. Bız Prezidentten kömek sūramasqa amalymyz qalmai otyr. Tegı, maqūl, memleketke kerek jer bolsa, alsyn da, ornyna teŋ kölemde jer bersın. Salǧan üi-jaiymyzdyŋ qarjysyn bersın. Bız qalanyŋ basqa jerınen jer alaiyq. Ötemaqysyn bersın. Bızge ötemaqy bermei, quyp jatyr. Bız qūjattarymyzdy Ädılet basqarmasyna tırkegenbız. Sony teksermei, 15 jyl boiy qaida qarap otyr? Ärbır şyqqan qauly, şeşım Ädılet basqarmasyna tırkeluı tiıs. Ony oblystyq prokuratura jıtı qadaǧalap, tekserıp otyrady. Al osy künge deiın ündemei kelgen. Mynau baryp tūrǧan rekettık tartyp alu äreketı. Halyqtan daiyn dünienı tegın tartyp alǧysy keledı. Söitıp, janymyzda kotejder salyp jatyr. Ülken, lauazymdy kısılerge sol kotejderdı berıp jatyr. Oblystyq prokuror bar, oblystyq sot töraǧasy bar, komitettıŋ töraǧasy bar, solarǧa qyzmettık üi dep salyp berıp jatyr. Şyndyǧynda būl memlekettıŋ qajettılıgı emes. Memlekettıŋ qajettılıgı bolsa, auruhana, mektep salar edı ǧoi. Oblys äkımdıgınen, qala äkımdıgınen bız qaltasyndaǧy qarjysyn sūrap otyrǧan joqpyz. Jerımızdı zaŋdastaryp, öteaqysyn bersın. Bız ärı qarai öz tırşılıgımızdı ıstep kete beremız. Al būlar qazır halyqtyŋ aşu-yzasyn tudyryp otyr. Keşegı qaŋtar oqiǧasyn körıp otyrsyzdar ǧoi. Olar da bız sekıldı, şyryldap jürıp, aqyry şegıne jetken halyq qoi...
Özderı bergen ötemaqyny qaitarudy talap etıp otyr!
Yrystyqyz Qoşqarova:
- 2015 jyly osy jerden ekı jer uchaskesın aldym. Ekı jerdıŋ bıreuın özımnıŋ, ekınşısın qaiyn sıŋılımnıŋ atyna ötkızgenbız. Ekı jerdı de Ükımet «snosqa» sūrady. Menıŋ atymdaǧy jerdıŋ aqşasyn, «snosqa» ketkennen keiın 3 aidan soŋ töledı, 4 mln 192 myŋ teŋge. Qaiyn sıŋılımnıŋ jerınıŋ aqşasyn bergen joq. 1 jyldan keiın bızge: «Aqşa berılmeidı. Sızderdıŋ şeşımderıŋız dūrys emes», - degen sot qaǧazy keldı. Men būl jerdı äkımdıkten emes, özge bır kısıden satyp alǧanmyn. Būl jerlerdıŋ şeşımı 2007 jyly şyqqan eken. Qolynda sol 2007 jylǧy şeşım bar. Endı būlar sol şeşımdı dūrys emes dep şyǧaryp otyr. Qūjattardyŋ barlyǧyn Ükımetke ötkızdık. Tıptı, tüpnūsqasyn da ötkızdık. Sodan keiın menıŋ atymdaǧy jerge aqşa berdı. Jaŋaǧy 4 mln 192 myŋ teŋge. Sodan 3-4 aidan soŋ bızdı qaita şaqyrdy. «Sızderdıŋ attaryŋyzdaǧy jer şeşımı dūrys emes eken. Sızderge aqşa tölenbeidı. Sotqa ötkızıp qoidyq», - dedı. Sosyn: «Nege, bız bır jerdıŋ aqşasyn aldyq qoi. Nege bıreuı dūrys, ekınşısı dūrys emes bolady»,- dep edık, sol sözımızdı qaǧyp alyp, 1 aidan soŋ qaita şaqyrdy. «Sızdıŋ bırınşı jerıŋızdıŋ de qūjattary dūrys emes eken. Sız alǧan aqşany bızge qaitarasyz. Sızdıŋ qūjattaryŋyzdy sotqa ötkızıp qoidyq», - dedı.
Ükımet öz mūqtajdyǧy üşın menıŋ jerımdı baǧalap, ötemaqysyn tölep aldy. Endı sol ötemaqyny qaitar dep otyr. Qysqasy, Türkıstan äkımdıgı bızdı äbden şarşatyp otyr. Barmaǧan jerımız, aşpaǧan esıgımız qalmady. Eşqandai özgerıs joq. Men prokuraturaǧa da jazdym. Olar: «Bız sızdıŋ şaruaŋyzdy şeşe almaimyz», - dep jauap jazyp jıberdı. Ötemaqyny özderı berıp, endı qaitar dep otyr. Bergennen keiın (2018 jyl) üş jyldan keiın qaitarudy talap etude. Sonda üş jyl boiy qaida bolǧan? Men söitıp ekı jerden de aiyryldym. qanşa million teŋge nesie alyp, qūrylys salǧanbyz. Barlyǧy qazır joq boldy. Özım köp balaly anamyn. Qazır endı qaida baram, ne ısteimın?!..
Sottar Şökeevtyŋ aldynda şarasyz!
Jamilia Tulenova, zaŋger:
- 2020 jyldan berı Türkıstan öŋırınde jerge qatysty dau tūrǧyndardy sergeldeŋge salyp otyr. Būl mäselenıŋ basynda tūrǧan Türkıstan oblystyq äkımdıgı basşylyǧy men Türkıstan qalalyq äkımdıgı basşylyǧy. Jäne būl – qoldan ūiymdastyrylyp otyrǧan dau. Anyǧynda jer dauy dep aitatyndai dau da joq. Tūrǧyndar 14 jyl būryn «legalizasiia» komissiiasynyŋ şeşımımen jariia etken jerlerınde menşık iesı retınde, zaŋdy türde, memlekettık tırkeuden ötıp, paidalanyp keledı. Qazır Türkıstan oblystyq jer inspeksiiasy sotqa öz talabyn qoiuda. Talapqa negız bolyp otyrǧan – «legalizasiia» komissiiasy şeşımderınıŋ arhivte saqtauly tırkeu kıtabyna tırkelmeuı. Jauapker retınde tartylǧan tūrǧyndardyŋ jer uchaskelerınıŋ şeşımı älgı arhiv kıtabyna tırkelmeptı. Būl sotqa talap qoiuǧa negız bola almaidy! Öitkenı tūrǧyndar komissiia jūmysyn qadaǧalauǧa mındettı emes! Kıtapqa şeşımderdı dūrys tırkemese, ony tolyǧymen tapsyrmasa – būl Türkıstan qalasy äkımdıgı men Jer qatynastary bölımı qyzmetkerlerınıŋ salǧyrttyǧy. Olardyŋ 14 jyldan kein oianyp, sotqa beruı – ne lauazymdy qyzmetkerlerdıŋ sauatsyzdyǧy, ne osy baǧytta tıkelei nūsqau boluy. Äkımdık pen Jer inspeksiiasy qyzmetkerlerı sauatsyzdyq tanysta, olardyŋ talabyn qanaǧattandyryp otyrǧan Sot jüiesı turaly ne aituǧa bolady? Taǧy da sauatsyzdyq, qūqyqtyq nigilizm nemese Türkıstan oblysy äkımı Şökeevtıŋ aldyndaǧy şarasyzdyq. Olai bolsa, joq jerde dau tuǧyzyp, eldı sendeltıp qoiǧan oblys äkımı Şökeev pen oblystyq sot töraǧasy Miiatbekov öz oryndaryn bosatuy qajet! Halyqtyŋ narazylyǧyn tuǧyzyp, sergeldeŋge salyp, zaŋ men bilıkke senımnen aiyru – naǧyz qasköilık!
Osy aumaqta ornalasqan, jalpy sany 245 jer uchaskesı bar. 2018 jylǧy Türkıstan qalasy äkımdıgınıŋ №1626 qaulysy boiynşa, memleket mūqtajdyǧyna mäjbürlep alu turaly qaulynyŋ şeŋberıne engen.
Būl jerde öreskel būzylyp otyrǧany kelesı Zaŋ normalary: «Raqymşylyq jasau turaly» Zaŋ talaptary jäne osy Zaŋ şeŋberınde qabyldanǧan, «Jer telımderın jariia etu tärtıbı turaly» Ereje.
Būlardyŋ bır ǧana argumentı – jerdı jariia etu turaly şeşım, Kentaudaǧy arhiv kıtapşasyna tırkelmegen. Arhiv qūjaty – memlekettık tırkeuden ötpeidı. Menşıktı anyqtaityn qūjat bolyp eseptelmeidı. Jer telımı men qūjaty memlekettık tırkeuden ötken sätten bastap jer menşık iesınıŋ mülkı bolyp sanalady. Būl kısılerdıŋ barlyǧynyŋ Jer komissiiasy şyǧaryp bergen şeşımderı Ädılet basqarmasynda tırkeuden ötken. Demek, būlar tolyqqandy menşık ielerı.
Al qazır mülıktı jariia etu jaily komissiia jūmysyna jauapty organ – Jer qatynastary bölımı «myna şeşımderdı tekserıŋız», degen ūsynyspen, oblystyq Jer inspeksiiasyna hat joldaǧan. Oblystyq Jer inspeksiiasy arhivten alǧan anyqtamany däiek etıp, qazır sotqa berıp otyr. Sotta Türkıstan qalalyq äkımdıgı men Jer qatynastar bölı jauapker retınde qarastyrylǧan. Özderı bastamaşy, özderı jauapker bolyp otyrǧan Jer qatynastary bölımınıŋ äreketterı sybailas jemqorlyq qūqyqbūzuşylyq ärketterıne ūlasyp jatqany taǧy bar. Ol Qylmystyq Kodeks şeŋberınde tekserıluge jatatyn mäsele. Qazırgı «Mülıktı jariia etu turaly» Qazaqstan Respublikasynyŋ 2006 jylǧy Zaŋynyŋ talaptary, «Qūqyqtyq aktıler jaily» Zaŋnyŋ talaptary, «Jer koldeksınıŋ» talaptary öreskel būzylyp otyr.
Ony būzyp otyrǧan Tüūrkıstan qalalyq äkımdıgı, Jer qatynastary bölımı men Türkıstan oblystyq Jer inspeksiiasynyŋ lauazymdy tūlǧalary. Eŋ soraqysy – jergılıktı atqaru organdarynyŋ şeşımderın özınıŋ zaŋsyz şeşımderımen bürkemelep otyrǧan Sottyŋ äreketterı. Sot eşqandai baǧa berıp otyrǧan joq. Tek arhivtıŋ anyqtamasymen, halyqty öz jerlerınen aiyryp otyr.
Būl QR zaŋnamalaryna qatysty Türkıstan öŋırındegı memlekettık organdaryndaǧy lauazymdy adamdarynyŋ sauatsyzdyǧynyŋ saldary, ne bolmasa ädeiı ūiymdastyryp otyrǧan qūqyqtyq nigilizmnıŋ nätijesı. Olardyŋ aldynda bır ǧana maqsat, eldıŋ jerlerın qalaida tartyp alu. 2018 jyldyŋ «1626» sandy qaulynyŋ talabyn oryndamau, mülıktı baǧalamai, ötemaqsyn tölemei, sot qaulysy arqyly küştep tartyp alu. Būlardyŋ äreketterı memlekettıŋ jürgızıp jatqan saiasatyna kereǧar. Būny men äkımdık pen sottyŋ ymyralasuy dep aitar edım. Öitkenı, äkımdık mynandai beibastyqqa barǧanda sottyŋ özderınıŋ müddelerıne şeşım şyǧaratynyna senımdı. Sot prosesterınde ıske obektivtı qarau degen müldem joq. Taǧyda atam ötem, Türkıstan qalalyq äkımdıgı, Türkıstan oblystyq äkımdıgı, Jer qatynastary men oblystyq jer inspeksiiasy eldı aşyndyryp otyr. Konstitusiiamen qorǧalǧan halyqtyŋ menşıgıne sot nege nūsqan keltıredı? Sot oblys äkımınıŋ qaramaǧyndaǧy bır bölımı siiaqty jūmys ıstep otyr. Būl qoldan ūiymdastyrǧan dau.
Derekköz: Abai.kz
"Adyrna" ūlttyq portaly
