“Toi liuboi senoi” filmı men kütkendei bolyp şyqty
“Toi liuboi senoidyŋ” ssenariiın jazyp bolǧan soŋ, ony fokus-gruppama oqytyp aldym. Menıŋ eŋ bırınşı fokus-gruppam – tuǧan äpkem Aŋsaǧan Mūstafa. Barlyq filmderımnıŋ ssenariiın bırınşı sol kısı qaraidy. Ol bıraz ūsynystaryn engızdı. Basqa da rejisser dostaryma, ärıptesterıme, ssenaristerge oqyttyq. Sebebı kinoda eŋ bastysy – ssenarii. Eger ol dūrys bolmasa, eşqandai rejisser de, akterler de kömektese almaidy. Ssenariiımızdıŋ dūrys ekenıne özımız 100% senımdı bolǧan kezde tüsırılımdı bastadyq.Negızı kinossenarii är rejisserdıŋ oiynda tüsırılıp bıtken kino siiaqty bolyp tūrady. Sebebı onyŋ ne turaly ekenın, kımder oinaitynyn bılesıŋ jäne qandai kino bolyp şyǧatynyn aldyn ala köresıŋ.Būl filmnıŋ ekı rejisserı bar. Ekınşısı menıŋ dosym, ärıptesım – Aidyn Sahaman. Ol ekeuımız būrynda “Qara şaŋyraq” degen serialdy bırge tüsırgenbız. Ekeuımız ärbır sahnany aqyldasyp, ülken daiyndyq jürgızdık. Sonyŋ arqasynda filmdı qalai elestetsek, sondai bolyp şyqty. Filmnıŋ ideia avtory – özım. Osydan 5-6 jyl būryn “El arna” telearnasyna osyǧan ūqsaityn joba ūsynǧanbyz. Jaŋa jyl qarsaŋynda şyǧuy kerek edı, bıraq belgılı bır sebeptermen jüzege aspai, qalyp qoidy. Keiın ony alty ret öŋdedık. Qydyr ata syndy jaŋa keiıpkerlerdı qostyq. Soŋǧy nūsqasyn özderıŋız kinoteatrlardan körıp jatyrsyzdar.
Tüsırılım kezındegı qyzyqty oqiǧalar
Tüsırılım kezınde qyzyqty oqiǧalar köp boldy. Osy jobada özıme bır jaŋalyq aştym: Qairat Nūrtastyŋ 18 “egızı” bar eken. Tıptı solarǧa arnalǧan baiqau da bolypty. Būǧan deiın mūny bılgen joqpyn. İnternetten “Qairat Nūrtastyŋ egızderı” dep ızdesem, kö-ö-öp adam şyqty. Işınen bıreuın taŋdap aldyq. Bır taŋ qalǧanym, ol ömırde de özın Qairat siiaqty ūstap, özınşe bolyp jüredı eken. Qairattyŋ “egızınıŋ” özı “jūldyz” (külıp). Tüsırılım alaŋyna kelgende “Şai qaida? Anau qaida? Mynau qaida?” dep esımızdı şyǧardy. Sondai da qyzyq bolady eken.Akterlerımız köp dubl jasatqan joq. Olardyŋ bärı – öz ısterınıŋ käsıbi şeberlerı.Tüsırılım qiyndyqsyz bolǧan joq. Qyz ūzatu toiynyŋ sahnasyn ekı apta tüsırdık. Onda “massovkamen” jūmys ısteu qiyn boldy. Sebebı bügın kelgen adam erteŋınde kelmei qalady. Sosyn kinodaǧy qatelık, iaǧni “kinoliap” bolyp şyǧady. Onyŋ bärın ssenarii avtorlarynyŋ bırı, tüsırılım kezındegı skript-supervaizerımız Janat Qasabekov qarap otyrdy. Är otyrǧan adamdy fotoǧa tüsırıp, kompiuterge salyp, maǧan körsetedı. “Keşe myna jerde qyzyl jeide kigen äiel adam otyrǧan. Bügın joq”,-deidı. Izdesek, auyryp qalǧan bolyp şyǧady. Sosyn onyŋ ornyna soǧan ūqsaityn äieldı tauyp, qyzyl kiım kigızıp, otyrǧyzamyz.
Kino degen – kışkentai detaldardan qūralatyn närse.Mysaly, bügıngı tüsırılımde kadrda bolǧan sary şar erteŋge tüsırılımde de sol jerde jatuy kerek. Bärı mūqiiat boludy talap etedı. Sol jaǧynan qiyn. Öitkenı tüsırılım ekı apta bolǧandyqtan, ekı apta boiy barlyq dekorasiia, rekvizitter sol qalpynda boluy tiıs. Üsteldıŋ üstındegı tamaqtar men staqandaǧy susyndardyŋ mölşerı de özgermeuı kerek. Onyŋ bärı ülken ekrannan körınıp tūrady. Tüsırılım kezınde palau aldyrttyq. Qonaq bolyp kelgen “massovkalarmyz” qaita-qaita jep qoia berdı. Bırınşı künı jeuge bolmaitynyn tüsındırıp aittyq, bıraq jūrt tyŋdamady. Sosyn amalsyzdan tamaqtyŋ betıne sabyndy su seuıp tastadyq. Olai ıstemesek, ekı aptalyq tüsırılımge qanşama tonna palau qajet bolatyn edı (jymiyp). Būl täjıribede bar närse. Eger ol taǧam bır kündık tüsırılımge ǧana qajet bolsa, jei beruge rūqsat beretın edık. Kinoda ony “ishodiaşii rekvizit” dep ataidy.
Akterlerge kasting jasamaimyn
Soŋǧy üş-tört kartinamda akterlerge kasting jasamadym. Olarmen özım söilesıp, būrynǧy jūmystaryn köremın. Osy jobamda Şärıp Serık pen Aiym Seiıtmetovamen bırınşı ret jūmys ıstedım. Ssenariidı jazǧan kezde solardyŋ akterlık şeberlıgın elestete otyryp, jazdyq. Taŋdauymyz dūrys bolyp şyqqanyna nyq senımdımız. Körermenderımız Aqbota Seiıtmaǧanbettıŋ oiynyna syni pıkırlerın bıldırıp jatyr eken. Aita bersın, öitkenı ol basty keiıpker emes. Basty keiıpker – Şärıp. Film Şärıptıŋ qaryndasynyŋ ūzatu toiyna qajettı qarajatty joǧaltyp alyp, sol jaǧdaidan şyǧuy turaly. Kartinada olardan basqa qanşama keiıpkerler bar. Bärın aşa beretın bolsaŋ, serial bolyp ketedı. Tüsırgenımızdıŋ özı montaj kezınde 2,5 saǧat bolyp şyqty. Bır jarym saǧatqa qysqartu kerek bolǧan soŋ, bırden bas jaǧyndaǧy 45 minutyn kesıp tastadyq. Sol kezde Aqbotanyŋ bır-ekı sahnasy ketıp qaldy.Qazır körermenderdıŋ film turaly pıkırlerın oqyp otyrsam, “Sol baiaǧy akterler” degen oilaryn jazyp jatyr. Bızdıŋ “Toi liuboi senoiǧa” tüsken qai akter qaitalandy? Şärıp sonşama köp kinoǧa tüsken joq. “Raiony” filmınde ekınşı plandaǧy akter boldy. Aiym Seiıtmetovanykı tolyq metrlı kinodaǧy debiut. Bızdıŋ jūrtqa äiteuır synau kerek. Ondailardy “divan synşysy” deidı. Sol sebeptı ondai pıkırlermen kelıspeimın.Qazaqstandyq akterlerdıŋ şeberlıgıne öte joǧary baǧa beremın. Şynymen käsıbi mamandar bar. Olardyŋ barlyǧymen bolmasa da, 80%-men jūmys ıstep körgen şyǧarmyn. Berık Aitjanovpen älı jūmys ısteitınıme senımdımın. Asylhan men Artur Tölepov, Oljas Äljanov syndy ösıp kele jatqan talantty jastar bar. Sol akterlerden bırdeŋe şyǧady. Bolaşaq solardıkı dep oilaimyn.
Filmderımde arzan äzılge oryn joq
Är kartinama bır ideologiiany arqau etemın. Mysaly, “16 qyzda” belqūda dästürın körsettık. Nickelodeon arnasyn körıp ösken 13-14 jasar jasöspırımder kinoteatrdan bızdıŋ filmdı körıp, belqūdanyŋ ne ekenın bılıp qaitsa, maqsatymyz oryndaldy degen söz. “Toi liuboi senoi” qyz ūzatu, Qydyr ata, Nauryz meiramy turaly. Menıŋ oiymşa, osy dūrys. Mümkındık bolsa, salt-dästürlerımızdı osylaişa ädemı qylyp, käsıbi türde körsete beru kerek.Filmderımde arzan äzılge eşqaşan jol bermeimın. Qazaǧymyzdy qorlap, “auyldan kelgen”, “artta qalǧan” qylyp körsetpeimın. Sebebı kino ondai bolmauy kerek.
Tüsırılımge ışıp keletın akterlermen jūmys ıstemeimın
Qatal rejisser emespın, bıraq tüsırılım alaŋynda tärtıp bolǧanyn talap etemın. Akterlerge, tüsırılım tobyndaǧylarǧa alkogol ışuge tyiym salamyn. Eger tüsırılım uaqytynda bıreuınen ışımdıktıŋ iısı şyǧyp tūratyn bolsa, eşqandai eskertu joq, şyǧaryp jıberemın. Sosyn ol kısımen eşqaşan jūmys ıstemeimın. Tüsırılım bastalǧanşa nemese aiaqtalǧan soŋ ışsın, bıraq tüsırılım künderı ondaiǧa jol joq. Mūndai jaǧdai bolǧan. Serial tüsırıp jatqan kezde bır akterımız ışıp kelıp, sözderın ūmytyp qalǧan. Sosyn ony serialdan şyǧaryp jıberdım de, keiıpkerın juyp-şaiu üşın, Türkiiaǧa ketken qylyp jıberdım. Sodan berı osyndai talap qoiamyn.“Toi liuboi senoiǧa” qazaqşa dubliaj jasalady
Aldaǧy uaqytta osy kartinamyzdy 100% qazaqşalap, atyn özgertemız. Sosyn teleanalarǧa beremız. Eger ony arnalar är jyl saiyn Nauryz meiramynda qaitalap beretın bolsa, maqsatymyz oryndalady. Mysaly, “İroniia sudby, ili S liogkim parom!” degen filmderdı är Jaŋa jyl saiyn körsetedı ǧoi.Sol siiaqty, bızdıŋ film tarihta qalatyn bolsa, ülken jetıstık – sol.“16 qyz” filmı şyǧynyn aqtasa, jalǧasyn tüsıremız degenbız. Aqtady! Jalǧasyn tüsırıp, montajyn jasap, daiyndap qoidyq. Osy säuır aiynda jaryqqa şyǧuy kerek bolǧan, bıraq küzge qalatyn siiaqty. Kartina “Eŋ sūlu” dep atalady.
“Qajymūqan” filmınıŋ ssenariiı daiyn tūr
“Toi liuboi senoi”, “16 qyz” kartinalarynan keiın köbı menı komediia janryna jaqyn rejisser dep oilaidy. Olai emes. Men är janrda jūmys ıstei alamyn. Būiyrtsa, Qajymūqan babamyz turaly film tüsırgım kelıp jür. Ol – menıŋ ülken armanym. Oǧan daiyndalyp jürgenıme on jyldai uaqyt boldy. Bır nūsqasyn jazamyn, bır jyldan keiın oqysam, ūnamai qalady. Osylaişa, 5-6 nūsqasyn jasap kördım. Qazır ssenariiınıŋ 80%-ı daiyn. Negızgı jelısı bar, tek kışkentai-kışkentai detaldary ǧana qalyp tūr. Qajymūqan rölıne Däulet Äbjıǧapparovty tüsırudı oilap jürmın. Mäsele onda emes. Būl ülken tuyndy. Oǧan kölemdı qarajat kerek. Öitkenı 1930 jylǧy kiımder qajet, Şapito sirkın, eskı Europany, Parijdı grafikamen jasauymyz kerek. Ol Parijge baryp tüsırgennen arzanyraq bolady. Sol üşın jasyl fonǧa tüsıremız. Oǧan ülken pavilon qajet. Osydan tört jyl būryn bır demeuşıler bolǧan. Däl kelısım-şartqa qol qoiatyn kezde menen “Qajymūqannyŋ ruy kım?” dep sūrady. Sūraǧynan mūnyŋ jai syltau ekenın tüsındım. Ruy qypşaq bolǧanyn aityp edım, “Jo-joq, onda kerek emes”,-dedı. Ülken kısı, esımın aitpai-aq qoiaiyn. Aşuym kelıp: “Men özım kışı jüzbın, ruym – tana. Maǧan eşqandai qatysy joq. Ol – qazaqtyŋ batyry, myŋ jylda bır ret tuatyn tūlǧa, aŋyz adam. Būl sūraǧyŋyz orynsyz. Būlai deuge ūialmaisyz ba?” – dep, esıgın tars jauyp şyǧyp kettım.Önerge traibalizm jürmeidı.
“Ämıre” filmıne akterler dūrys taŋdalmaǧan
Filmdı älı körmedım, bıraq ärıptes-dostarymnan Sanjar Mädiev dūrys oinai almaǧan, qazaqtyŋ iısı joq dep estıp jatyrmyn. Ony gollivud rejisserı tüsırgennen keiın, ärine, qazaqtyŋ iısı bolmaidy. Keibıreuler ony batysqa arnalyp, aǧylşyn tılınde tüsırılgennen keiın, solai şyqqanyn aityp jatyr. Bıraq kinony batysta körsetuge arnalǧan, Qazaqstanda körsetıletın dep böluge bolmaidy. Bız goliivudtyŋ kinolaryn köremız ǧoi. “Ämıre” filmın alatyn bolsaq, basty rölge Sanjardy bekıtkenın dūrys emes dep esepteimın. Öitkenı ol – qalada ösken jıgıt. Qazaqtyŋ janyn bılmeidı, boiynda qazaqtyŋ ruhy, namysy joq. Filmnıŋ treilerın körgende-aq, Sanjardyŋ dombyrada än aitqanyn körıp, külgenmın. Erkebūlan Daiyrov pen Sanjardy auystyru kerek edı. Sanjarǧa Mūstafa Şoqaidyŋ rölın berıp, Erkebūlandy Ämıre qylsa, basqaşa şyǧar edı. Erkebūlan degen naǧyz qazaq qoi. Sol sebeptı būl filmnıŋ kastingı dūrys jürgızılmegen dep aita alamyn.baribar.kz
