Resei men Ukraina arasyndaǧy qaqtyǧys Ukraina daǧdarysy bastalǧaly berı üzbei jalǧasyp keledı. Törtkül dünie baqylap otyrǧan ekı el arasyndaǧy şielenıstı soŋǧy kezde tuyndaǧan oqiǧalar ūlǧaityp, tıptı öŋırdıŋ qaişylyǧyn asqyndyryp jıberdı. Būl jönınde arab telearnasy Al Jazeera da sarapşylar pıkırıne süienıp: «Ukraina Reseimen tıkelei qaqtyǧys tudyratyn äskeri äreketterdı bastauǧa müddelı emes» dep jazdy. Sondai-aq, maqala avtory Donbastaǧy äskeri qaqtyǧystyŋ saldary apatqa ainaluy mümkın ekenın tüsıngen Ukraina prezidentı Zelenskiidıŋ ritorikasy jaqynda özgergenın atap öttı.
Aita keteiık, Ukrainanyŋ şyǧysynda separatistermen soǧys 8 jyl boiy jalǧasyp keledı. Ūrysty toqtatu üşın türlı kelısım jasalǧanymen, Donbastaǧy qaqtyǧys bır künge de toqtamady. BŪŪ-nyŋ mälımetınşe, 2014 jyldyŋ säuırınen berı Donbasta 13 myŋnan astam adam qaza tauyp, bır millionǧa juyq halyq köşıp ketken.
Ukraina prezidentı Vladimir Zelenskiidıŋ oiynşa, Donbastaǧy qaqtyǧysty toqtatudyŋ jalǧyz joly - Reseimen tıkelei bailanys ornatu. Ol Ukrainada 2014 jylǧy daǧdarys bastalǧannan 2019 jylǧy prezidenttık sailauǧa deiın qabyldanǧan «Reseige senbe» täsılın özgerttı. Alaida jaǧdai uşyǧyp, Kievtegı bileuşı rejimın özgerte alatyn auqymdy qaqtyǧystardy bastau qaupı tuyndaǧannan keiın, soǧys jalǧyz şeşımge ainaldy.
Būǧan Ukraina men Resei arasyndaǧy bailanystyŋ tübegeilı toqtauy men «Normandiia formaty» aiasynda Ukrainanyŋ şyǧysyndaǧy jaǧdaidy retteu üşın tört eldıŋ (Germaniia, Ukraina, Resei jäne Fransiia) joǧary lauazymdy ökılderınıŋ diplomatiialyq toby dälel. Qazırgı daǧdarysqa bailanysty Kiev pen Berlin arasyndaǧy qarym-qatynastyŋ şielenısuın de atap ötken jön. Būǧan qosa, Kiev Reseidıŋ strategiialyq qarsylasy AQŞ-tan köp mölşerde joǧary sapaly qaru-jaraq alǧandyǧyǧy beibıt şeşımge tosqauyl bolyp otyr.
Ümıttıŋ küireuı
Ukraina sarapşylarynyŋ pıkırınşe, Zelenskii öz közqarasyn özgertuge mäjbür. Öitkenı ol batystaǧy «serıktesterı men odaqtastarynyŋ» qoldauyna täueldı.Al saiasattanuşy Dmitrii Bortnikov: «Zelenskii Kremlmen dialog qūrudyŋ qajetı joq ekenın bıledı. Öitkenı ol Putinmen tıkelei kezdesuden bırneşe ret bas tarty. Eger kezdesu ötetın bolsa, Qyrym Resei territoriiasy ekenın jäne Mäskeu Ukrainanyŋ şyǧysyndaǧy daǧdarysty şeşude deldal rölın atqaratynyn eskersek, onda Qyrym men Donbass mäselesı talqylanbaidy. Qysqasy, Reseimen dialog qūru mümkın emes. Eger mümkın bolǧan jaǧdaida eşqandai nätije bolmaidy», - dep qostady.
Mäskeu Kievtı Donbassqa qaruly şabuyl daiyndady dep aiyptady
Mäskeu Kievtı türıktıŋ «Bairaktar» ūşqyşsyz ūşaǧyn paidalanǧannan keiın, Donbasqa qarsy qaruly şabuyl daiyndady dep taǧy da aiyptady. Būl Äzırbaijannyŋ bırneşe ai būryn Tauly Qarabaqty azat etu üşın jasaǧan äskeri operasiiasyn eske tüsıredı.Ärine, Kievte būl aiyptaular joqqa şyǧaryldy. Bıraq onyŋ ritorikasy türık ūşqyşsyz ūşaq oqiǧasynan keiın aitarlyqtai özgergenı anyq. Kiev öz territoriiasyn reseişıl qūrylymdardan azat etu üşın qaru qoldanuǧa qūqyly ekenın mälımdep, «Mäskeu deldal emes, qaqtyǧystyŋ tarapy» ekenın basa aitty.
Ukraina soǧys bastauǧa müddelı me?
Kiev reseilık küşterdıŋ ukrainalyqtardan äldeqaida joǧary ekenın jaqsy bıledı. Sarapşylardyŋ paiymdauynşa, Ukraina «reseilık azşylyqtardy qorǧaimyz» degen jeleumen aralasudan tartynbaityn, Reseimen tıkelei teketıres tudyratyn kez kelgen äskeri ärekettı bastauǧa müddelı emes. Bıraq Mäskeudegıler Ukrainanyŋ jaŋa aimaqtyq jäne jahandyq ainymalylar tūrǧysynan Reseimen soǧys bastauy mümkın dep oilaidy.Al Vladimir Zelenskii ukrainderge ündeu joldady. Ol «eldıŋ şyǧysynda jaǧdai baqylauda» ekenın mälımdep, jaǧdaidy beibıt jolmen şeşu jūmystary jürgezılıp jatqanyn atap aitty. Qorǧanys ministrı Aleksandr Rezinkov te eşqandai şabuyl bolmaidy deidı.
Europadaǧy bölınu: Qai el Ukrainamen Reseige qarsy tūrady jäne nelıkten? (Glavred, Ukraina)
Strategiialar men tehnologiialardy taldau ortalyǧynyŋ direktory Ruslan Puhovtyŋ aituynşa, Ukraina soǧys ızdep jürgen joq. Bıraq Reseidı jäne orys halqyn qazırgı bilıkke qarsy qoiudyŋ jalǧyz joly – Putin bilıkte bolǧanşa, eldıŋ şyǧysyndaǧy qaqtyǧysty jalǧastyru. Kiev Tauly Qarabaq ssenariiı boiynşa, Donbasty azat ete alady. Alaida odan eşteŋe şyqpaitynyn bıledı. Al Resei aralassa, tek orys ūltyna ǧana emes, bırneşe elge äser etetın ülken ärı şyǧyny mol soǧys bastalmaq.Ukrainanyŋ qajettılıkterı Amerikanyŋ müddelerıne säikes kele me?
Soǧysqa «ukraindyq müdde» bar degen boljamǧa süiene otyryp, sarapşylar Ukrainanyŋ öz territoriiasyn azat etu qajettılıgın Amerikanyŋ aimaqtyq jäne halyqaralyq müddelerımen bailanystyrady.Puhov ta däl osyndai pıkırde: «Ukraina Amerika äskerlerı Auǧanstannan şyǧarylǧannan keiın, Resei men Qytaidyŋ yqpalyn älsıretu üşın AQŞ qaldyrǧan vakuumdy paidalandy. Ukraina būl maqsat üşın tamaşa arena. Menıŋ oiymşa, būdan Europalyq Odaq pen NATO-nyŋ ırı elderı qarsy bolǧanyna qaramastan, AQŞ-tyŋ nelıkten Kievtı qoldap otyrǧandyǧyn bıluge bolady».Būl Kiev pen Vaşington arasyndaǧy bailanystyŋ «üilesımdılıgıne» jäne Ukraina men Germaniia arasynyŋ «bötendeuıne» äkelıp soqty. Sebebı, Berlin äzırge Kievtı qarulandyrudan bas tartyp otyr. Olar Resei gazyn Germaniiaǧa tasymaldauǧa arnalǧan «Soltüstık aǧyn-2» gaz qūbyryn qūtqaru üşın soǧys qaupın joiyp, daǧdarysty beibıt jolmen şeşudı talap etude.
Ukraina eŋ köp şyǧynǧa ūşyraǧan el
Ukraindyqtar reseilık teoriialardy, gipotezalardy jäne «talaptardy» bırauyzdan derlık joqqa şyǧaryp, Ukraina soǧysty qalamaidy jäne ol eŋ köp şyǧynǧa ūşyraǧyn el ekenın mälımdedı. Alaida saiasattanuşy Vladimir Şumkovtyŋ mälımetınşe, Ukrainamen şekaraǧa 100 myŋnan astam äskerın ornalastyrǧan Resei soǧysty bastaǧaly otyr.«Ukraina bileuşı rejimdı özgertu qaupın tudyratyn soǧysqa qalai qyzyǧady? Būǧan qosa, būl Ukraina men Europaǧa ǧana äser etıp qoimaidy. Tıptı üşınşı düniejüzılık soǧys boluy mümkın», - dedı ol Al Jazeera arnasyna bergen sūhbatynda.Jurnalist Mūhammed Zaui de osyndai pıkırde: «Ukraina mülde müddelı emes. Qazırgı qaqtyǧys oǧan bırneşe aumaqtan aiyrylu qaupın töndıredı. Al reseilıkter Şeşenstan, Gruziia jäne Siriiadaǧydai küidırılgen jerdıŋ süiıktı taktikasyna köşuı mümkın».
Alaida jergılıktı BAQ qūraldary batys elderındegı ärıptesterınıŋ asa qatty belsendılık tanytyp otyrǧanyna qapaly. Öitkenı olar Ukraina şekarasy maŋyndaǧy Resei sarbazdarynyŋ sanyn da artyǧymen körsetıp, soǧys bastauy mümkın üreilı aqparattardy taratyp otyr. Saiasi sarapşy, jurnalist Petr Biliannyŋ pıkırınşe, mūnyŋ barlyǧy – «saiasi oiyn».
«Baǧany köteru»
Sarapşylardyŋ boljauynşa, reseilıktermen soǧys bastalsa, Ukraina baǧany köteruı äbden mümkın.Saiasattanuşy Dmitrii Bortnikov: «Ukrainalyqtarda tözımnen basqa eşteŋe joq. Olar jeŋıledı. AQŞ, Ūlybritaniia jäne basqa elderdıŋ qoldauymen reseilıktermen soǧysu äsker sany jaǧynan da, batystyŋ qataŋ sanksiialarynan da keŋ auqymdy apatty bolady. Menıŋşe, Reseidıŋ ambisiialary Ukraina şekarasynan asyp ketse, bükıl älem üşın qauıptı jäne qiyn ärı öte qymbatqa tüspek», - deidı.Degenmen, ekı el arasyndaǧy qaqtyǧys älı de basylar emes. Ekı tarap ta bırın-bırı tūiyqqa tırep, kemşılıgın qarastyruda. Eger jalǧasa berse, Qazaqstan üşın de qiynǧa soǧary sözsız. Oqiǧalardyŋ betalysy şaǧyn kölemdı soǧysqa äkeluı mümkın.
Dana NŪRMŪHANBET
