Reseı men Ýkraına arasyndaǵy qaqtyǵys Ýkraına daǵdarysy bastalǵaly beri úzbeı jalǵasyp keledi. Tórtkúl dúnıe baqylap otyrǵan eki el arasyndaǵy shıelenisti sońǵy kezde týyndaǵan oqıǵalar ulǵaıtyp, tipti óńirdiń qaıshylyǵyn asqyndyryp jiberdi. Bul jóninde arab telearnasy Al Jazeera da sarapshylar pikirine súıenip: «Ýkraına Reseımen tikeleı qaqtyǵys týdyratyn áskerı áreketterdi bastaýǵa múddeli emes» dep jazdy. Sondaı-aq, maqala avtory Donbastaǵy áskerı qaqtyǵystyń saldary apatqa aınalýy múmkin ekenin túsingen Ýkraına prezıdenti Zelenskııdiń rıtorıkasy jaqynda ózgergenin atap ótti.
Aıta keteıik, Ýkraınanyń shyǵysynda separatıstermen soǵys 8 jyl boıy jalǵasyp keledi. Urysty toqtatý úshin túrli kelisim jasalǵanymen, Donbastaǵy qaqtyǵys bir kúnge de toqtamady. BUU-nyń málimetinshe, 2014 jyldyń sáýirinen beri Donbasta 13 myńnan astam adam qaza taýyp, bir mıllıonǵa jýyq halyq kóship ketken.
Ýkraına prezıdenti Vladımır Zelenskııdiń oıynsha, Donbastaǵy qaqtyǵysty toqtatýdyń jalǵyz joly - Reseımen tikeleı baılanys ornatý. Ol Ýkraınada 2014 jylǵy daǵdarys bastalǵannan 2019 jylǵy prezıdenttik saılaýǵa deıin qabyldanǵan «Reseıge senbe» tásilin ózgertti. Alaıda jaǵdaı ýshyǵyp, Kıevtegi bıleýshi rejımin ózgerte alatyn aýqymdy qaqtyǵystardy bastaý qaýpi týyndaǵannan keıin, soǵys jalǵyz sheshimge aınaldy.
Buǵan Ýkraına men Reseı arasyndaǵy baılanystyń túbegeıli toqtaýy men «Normandııa formaty» aıasynda Ýkraınanyń shyǵysyndaǵy jaǵdaıdy retteý úshin tórt eldiń (Germanııa, Ýkraına, Reseı jáne Franııa) joǵary laýazymdy ókilderiniń dıplomatııalyq toby dálel. Qazirgi daǵdarysqa baılanysty Kıev pen Berlın arasyndaǵy qarym-qatynastyń shıelenisýin de atap ótken jón. Buǵan qosa, Kıev Reseıdiń strategııalyq qarsylasy AQSh-tan kóp mólsherde joǵary sapaly qarý-jaraq alǵandyǵyǵy beıbit sheshimge tosqaýyl bolyp otyr.
Úmittiń kúıreýi
Ýkraına sarapshylarynyń pikirinshe, Zelenskıı óz kózqarasyn ózgertýge májbúr. Óıtkeni ol batystaǵy «seriktesteri men odaqtastarynyń» qoldaýyna táýeldi.
Al saıasattanýshy Dmıtrıı Bortnıkov: «Zelenskıı Kremlmen dıalog qurýdyń qajeti joq ekenin biledi. Óıtkeni ol Pýtınmen tikeleı kezdesýden birneshe ret bas tarty. Eger kezdesý ótetin bolsa, Qyrym Reseı terrıtorııasy ekenin jáne Máskeý Ýkraınanyń shyǵysyndaǵy daǵdarysty sheshýde deldal rólin atqaratynyn eskersek, onda Qyrym men Donbass máselesi talqylanbaıdy. Qysqasy, Reseımen dıalog qurý múmkin emes. Eger múmkin bolǵan jaǵdaıda eshqandaı nátıje bolmaıdy», - dep qostady.
Máskeý Kıevti Donbassqa qarýly shabýyl daıyndady dep aıyptady
Máskeý Kıevti túriktiń «Baıraktar» ushqyshsyz ushaǵyn paıdalanǵannan keıin, Donbasqa qarsy qarýly shabýyl daıyndady dep taǵy da aıyptady. Bul Ázirbaıjannyń birneshe aı buryn Taýly Qarabaqty azat etý úshin jasaǵan áskerı operaııasyn eske túsiredi.
Árıne, Kıevte bul aıyptaýlar joqqa shyǵaryldy. Biraq onyń rıtorıkasy túrik ushqyshsyz ushaq oqıǵasynan keıin aıtarlyqtaı ózgergeni anyq. Kıev óz terrıtorııasyn reseıshil qurylymdardan azat etý úshin qarý qoldanýǵa quqyly ekenin málimdep, «Máskeý deldal emes, qaqtyǵystyń tarapy» ekenin basa aıtty.
Ýkraına soǵys bastaýǵa múddeli me?
Kıev reseılik kúshterdiń ýkraınalyqtardan áldeqaıda joǵary ekenin jaqsy biledi. Sarapshylardyń paıymdaýynsha, Ýkraına «reseılik azshylyqtardy qorǵaımyz» degen jeleýmen aralasýdan tartynbaıtyn, Reseımen tikeleı teketires týdyratyn kez kelgen áskerı áreketti bastaýǵa múddeli emes. Biraq Máskeýdegiler Ýkraınanyń jańa aımaqtyq jáne jahandyq aınymalylar turǵysynan Reseımen soǵys bastaýy múmkin dep oılaıdy.
Al Vladımır Zelenskıı ýkraınderge úndeý joldady. Ol «eldiń shyǵysynda jaǵdaı baqylaýda» ekenin málimdep, jaǵdaıdy beıbit jolmen sheshý jumystary júrgezilip jatqanyn atap aıtty. Qorǵanys mınıstri Aleksandr Rezınkov te eshqandaı shabýyl bolmaıdy deıdi.
Eýropadaǵy bóliný: Qaı el Ýkraınamen Reseıge qarsy turady jáne nelikten? (Glavred, Ýkraına)
Strategııalar men tehnologııalardy taldaý ortalyǵynyń dırektory Rýslan Pýhovtyń aıtýynsha, Ýkraına soǵys izdep júrgen joq. Biraq Reseıdi jáne orys halqyn qazirgi bılikke qarsy qoıýdyń jalǵyz joly – Pýtın bılikte bolǵansha, eldiń shyǵysyndaǵy qaqtyǵysty jalǵastyrý.
Kıev Taýly Qarabaq senarııi boıynsha, Donbasty azat ete alady. Alaıda odan eshteńe shyqpaıtynyn biledi. Al Reseı aralassa, tek orys ultyna ǵana emes, birneshe elge áser etetin úlken ári shyǵyny mol soǵys bastalmaq.
Ýkraınanyń qajettilikteri Amerıkanyń múddelerine sáıkes kele me?
Soǵysqa «ýkraındyq múdde» bar degen boljamǵa súıene otyryp, sarapshylar Ýkraınanyń óz terrıtorııasyn azat etý qajettiligin Amerıkanyń aımaqtyq jáne halyqaralyq múddelerimen baılanystyrady.
Pýhov ta dál osyndaı pikirde: «Ýkraına Amerıka áskerleri Aýǵanstannan shyǵarylǵannan keıin, Reseı men Qytaıdyń yqpalyn álsiretý úshin AQSh qaldyrǵan vakýýmdy paıdalandy. Ýkraına bul maqsat úshin tamasha arena. Meniń oıymsha, budan Eýropalyq Odaq pen NATO-nyń iri elderi qarsy bolǵanyna qaramastan, AQSh-tyń nelikten Kıevti qoldap otyrǵandyǵyn bilýge bolady».
Bul Kıev pen Vashıngton arasyndaǵy baılanystyń «úılesimdiligine» jáne Ýkraına men Germanııa arasynyń «bótendeýine» ákelip soqty. Sebebi, Berlın ázirge Kıevti qarýlandyrýdan bas tartyp otyr. Olar Reseı gazyn Germanııaǵa tasymaldaýǵa arnalǵan «Soltústik aǵyn-2» gaz qubyryn qutqarý úshin soǵys qaýpin joıyp, daǵdarysty beıbit jolmen sheshýdi talap etýde.
Ýkraına eń kóp shyǵynǵa ushyraǵan el
Ýkraındyqtar reseılik teorııalardy, gıpotezalardy jáne «talaptardy» biraýyzdan derlik joqqa shyǵaryp, Ýkraına soǵysty qalamaıdy jáne ol eń kóp shyǵynǵa ushyraǵyn el ekenin málimdedi.
Alaıda saıasattanýshy Vladımır Shýmkovtyń málimetinshe, Ýkraınamen shekaraǵa 100 myńnan astam áskerin ornalastyrǵan Reseı soǵysty bastaǵaly otyr.
«Ýkraına bıleýshi rejımdi ózgertý qaýpin týdyratyn soǵysqa qalaı qyzyǵady? Buǵan qosa, bul Ýkraına men Eýropaǵa ǵana áser etip qoımaıdy. Tipti úshinshi dúnıejúzilik soǵys bolýy múmkin», - dedi ol Al Jazeera arnasyna bergen suhbatynda.
Jýrnalıst Muhammed Zaýı de osyndaı pikirde: «Ýkraına múlde múddeli emes. Qazirgi qaqtyǵys oǵan birneshe aýmaqtan aıyrylý qaýpin tóndiredi. Al reseılikter Sheshenstan, Grýzııa jáne Sırııadaǵydaı kúıdirilgen jerdiń súıikti taktıkasyna kóshýi múmkin».
Alaıda jergilikti BAQ quraldary batys elderindegi áriptesteriniń asa qatty belsendilik tanytyp otyrǵanyna qapaly. Óıtkeni olar Ýkraına shekarasy mańyndaǵy Reseı sarbazdarynyń sanyn da artyǵymen kórsetip, soǵys bastaýy múmkin úreıli aqparattardy taratyp otyr. Saıası sarapshy, jýrnalıst Petr Bılıannyń pikirinshe, munyń barlyǵy – «saıası oıyn».
«Baǵany kóterý»
Sarapshylardyń boljaýynsha, reseıliktermen soǵys bastalsa, Ýkraına baǵany kóterýi ábden múmkin.
Saıasattanýshy Dmıtrıı Bortnıkov: «Ýkraınalyqtarda tózimnen basqa eshteńe joq. Olar jeńiledi. AQSh, Ulybrıtanııa jáne basqa elderdiń qoldaýymen reseıliktermen soǵysý ásker sany jaǵynan da, batystyń qatań sankııalarynan da keń aýqymdy apatty bolady. Menińshe, Reseıdiń ambıııalary Ýkraına shekarasynan asyp ketse, búkil álem úshin qaýipti jáne qıyn ári óte qymbatqa túspek», - deıdi.
Degenmen, eki el arasyndaǵy qaqtyǵys áli de basylar emes. Eki tarap ta birin-biri tuıyqqa tirep, kemshiligin qarastyrýda. Eger jalǵasa berse, Qazaqstan úshin de qıynǵa soǵary sózsiz. Oqıǵalardyń betalysy shaǵyn kólemdi soǵysqa ákelýi múmkin.
Dana NURMUHANBET
