Batys bólik Reseı Ýkraınaǵa basyp kiretin bolsa, oǵan «buryn-sońdy bolmaǵan sankııalar salamyz» degen talap qoıdy. Maqala avtorynyń aıtýynsha, Kremldiń jahandyq bank júıesinen ajyrap qalýynan qorqady. Biraq bul sankııa engizile me, joq pa, belgisiz. Álem elderi alyp Reseı memleketimen saýda-sattyqty toqtatýǵa áli daıyn emes.
Batys elderi Reseı prezıdenti Vladımır Pýtınniń Ýkraınaǵa shabýyl jasaýyna tosqaýyl qoıý úshin buryn-sońdy bolmaǵan sankııalardy engizetinin eskertti. Biraq bir úreı bar - Kreml álemdik bank júıesinen ajyraýy ábden múmkin. AQSh zańgerleri sońǵy ýaqytta Reseıdi SWIFT-ten shyǵarý usynyp otyr, óıtkeni olar álemdegi myńdaǵan qarjy ınstıtýttaryn baılanystyratyn óte qaýipsiz jeli sanalady.
Reseıdiń joǵary laýazymdy shen-shekpendileri bul jaǵdaıǵa jaýap retinde óz nusqalaryn usynyp jatyr. Eger kenet osyndaı qaýyrt oqıǵalar oryn alsa, Reseı memleketinen Eýropaǵa munaı, gaz jáne metall jetkizý toqtatylatynyn aıtty.
"Eger Reseı SWIFT-ten ajyratylsa, biz shetel valıýtasyn paıdalanbaımyz. Biraq satyp alýshylar, birinshi kezekte eýropalyq elder bizdiń taýarlarymyzdy - munaıdy, gazdy, metaldardy jáne basqa da mańyzdy dúnıelerge qol jetkize almaıdy", - dedi RF joǵarǵy palatasynyń vıe-spıkeri Nıkolaı Jýravlev.
SWIFT degenimiz ne?
Dúnıejúzilik bankaralyq qarjylyq kommýnıkaııalar qoǵamy teleksti aýystyrý maqsatynda 1973 jyly quryldy. Qazir 11 000-nan astam qarjy ınstıtýttary onyń qyzmetterin kodtalǵan habarlamalar men tólem tapsyrmalaryn jiberý úshin paıdalanady. SWIFT - jahandyq qarjy uıymdary úshin mańyzdy júıe.
Eger Reseı SWIFT-ten ajyratylsa, qarjy ınstıtýttary Reseıge aqsha jiberý múmkindiginen tolyqtaı aıyrylady. Bul Reseıdegi kompanııalar men olardyń sheteldik klıentteri úshin, ásirese, olar ımporttaıtyn munaı men gaz satyp alýshylar úshin kútpegen kúızelis bolary anyq.
Ótken jyly Karnegı Máskeý ortalyǵyndaǵy baıandamasynda Fınlıandııa halyqaralyq qatynastar ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri Marııa Shagına «Bul proess barlyq halyqaralyq tranzakııalardy toqtatady, valıýta baǵamynyń aýytqýyn týdyrady jáne kapıtaldyń jappaı quldyrýyna ákeledi», - dep jazdy. Eks-qarjy mınıstri Alekseı Kýdrın 2014 jyly Reseı SWIFT-ten shyǵarylsa, onyń ekonomıkasy bes paıyzǵa qysqaratynyn aıtqan edi.
SWIFT-tiń shtab-páteri Belgııada ornalasqan. Kompanııany 25 adamnan turatyn dırektorlar keńesi basqarady. Olardyń qatarynda Reseıdiń Ulttyq esep aıyrysý depozıtarııi basqarmasynyń tóraǵasy Eddı Astanın de bar. SWIFT ózin beıtarap qyzmet provaıderi dep ataıdy. Ol Belgııanyń zańnamasyna sáıkes qurylǵan jáne EO erejelerin saqtaýǵa mindetti.
Reseıdi júıeden shyǵaryp jiberse ne bolmaq?
SWIFT-ten elderdi óshirýge arnalǵan arnaıy preedentter bar. SWIFT 2012 jyly ırandyq bankterdi óz jelisinen ajyratqan. Sebebi Eýropalyq Odaq Irannyń ıadrolyq baǵdarlamasyna baılanysty olarǵa qarsy sankııalar engizgen edi. Osy jaǵdaıdan keıin Iran munaı eksportynan túsetin kiristiń jartysyna jýyǵyn jáne syrtqy saýdasynyń 30 paıyzyn joǵaltty.
«SWIFT – óz qaýymdastyǵynyń ujymdyq múddesi úshin qurylǵan jáne sol baǵytta jumys isteıtin beıtarap kooperatıv», - delingen uıymnyń sársenbi kúni taratqan málimdemesinde. Elderge nemese jeke tulǵalarǵa qarsy sankııalar qoldaný týraly kez kelgen sheshim tek quzyrly úkimet organdary men tıisti zań shyǵarýshy organdardarmen qabyldanady.
AQSh odaqtastarynyń Reseıge qarsy mundaı sharalardy qanshalyqty qoldaıtyny belgisiz. Eger Reseımen baılanys úzilse, eń kóp utylatyn memleketter qataryna AQSh pen Germanııa qosylady. Óıtkeni olardyń bankteri reseılik banktermen baılanysý úshin SWIFT-ti jıi paıdalanady, - dedi Shagına.
Danııanyń syrtqy ister mınıstri Djeppe Kofod dúısenbi kúni "Eýropalyq Odaq Reseıdiń Ýkraınaǵa basyp kirýine "buryn-sońdy bolmaǵan jan-jaqty sankııalar" engizý arqyly jaýap berýge daıyn ekenin aıtty. Eýroodaq dıplomaty Jozep Borrel seısenbide "sankııalardyń Batys jáne Eýropalyq Odaq úshin eń kúshti tutqaǵa aınalady" dep topshylady.
Ulybrıtanııa premer-mınıstri Borıs Djonson seısenbi kúni parlament múshelerine AQSh-pen aqyldasa otyryp, Reseıdi SWIFT-ten ajyratý múmkindigin talqylap jatqanyn aıtty. "Bul [Reseıge qarsy] óte kúshti qarý bolatynyna kúmánim joq. Biraq ony Amerıka Qurama Shtattarynyń kómegimen ǵana qoldanýǵa bolady. Biz bul taqyrypty qarastyryp jatyrmyz", - dedi Djonson.
Reseıdegi sharalar
Sońǵy jyldary Reseı SWIFT-ten ajyratylǵan jaǵdaıda oryn alatyn qıyn kezeńderderden, aýyr soqqydan qalaı aınalyp ótýge bolatynyn qarastyryp jatyr. 2014 jyly Qyrym anneksııalanǵannan keıin Batys oǵan qarsy sankııa engizdi. Nátıjesinde olar ol óziniń SPFS tólem júıesin qurǵan. Shagınanyń aıtýynsha, qazir el ishindegi aýdarymdardyń 20 paıyzy SPFS arqyly júzege asyrylady, biraq habarlamalardyń kólemi shekteýli, al tranzakııalar tek jumys kúnderi ǵana júzege asyrylady.
SWIFT-tiń taǵy bir balamasy - Qytaıda jaqynda qurylǵan CIPS transshekaralyq banktik aýdarym júıesi. Máskeý de krıptovalıýtany paıdalaný qajettiligine tap bolýy múmkin.
"SWIFT - bul eýropalyq kompanııa, kóptegen múshe elderdi biriktiretin birlestik. Ony jabý týraly sheshim qabyldaý úshin barlyq múshe elderdiń oıy, pikiri, sheshimi qajet. AQSh pen Ulybrıtanııa memleketteriniń sheshimderi jetkiliksiz. Men basqa elderdiń, Reseımen saýda baılanysyn ornatqan memleketterdiń bul sheshimdi qoldaıtynyna senimdi emespin, - dedi Jýravlev.
Aıjan SYLANOVA
