Batys bölık Resei Ukrainaǧa basyp kıretın bolsa, oǧan «būryn-soŋdy bolmaǧan sanksiialar salamyz» degen talap qoidy. Maqala avtorynyŋ aituynşa, Kremldıŋ jahandyq bank jüiesınen ajyrap qaluynan qorqady. Bıraq būl sanksiia engızıle me, joq pa, belgısız. Älem elderı alyp Resei memleketımen sauda-sattyqty toqtatuǧa älı daiyn emes.
Batys elderı Resei prezidentı Vladimir Putinnıŋ Ukrainaǧa şabuyl jasauyna tosqauyl qoiu üşın būryn-soŋdy bolmaǧan sanksiialardy engızetının eskerttı. Bıraq bır ürei bar - Kreml älemdık bank jüiesınen ajyrauy äbden mümkın. AQŞ zaŋgerlerı soŋǧy uaqytta Reseidı SWIFT-ten şyǧaru ūsynyp otyr, öitkenı olar älemdegı myŋdaǧan qarjy instituttaryn bailanystyratyn öte qauıpsız jelı sanalady.
Reseidıŋ joǧary lauazymdy şen-şekpendılerı būl jaǧdaiǧa jauap retınde öz nūsqalaryn ūsynyp jatyr. Eger kenet osyndai qauyrt oqiǧalar oryn alsa, Resei memleketınen Europaǧa mūnai, gaz jäne metall jetkızu toqtatylatynyn aitty.
"Eger Resei SWIFT-ten ajyratylsa, bız şetel valiutasyn paidalanbaimyz. Bıraq satyp aluşylar, bırınşı kezekte europalyq elder bızdıŋ tauarlarymyzdy - mūnaidy, gazdy, metaldardy jäne basqa da maŋyzdy dünielerge qol jetkıze almaidy", - dedı RF joǧarǧy palatasynyŋ vise-spikerı Nikolai Juravlev.
SWIFT degenımız ne?
Düniejüzılık bankaralyq qarjylyq kommunikasiialar qoǧamy telekstı auystyru maqsatynda 1973 jyly qūryldy. Qazır 11 000-nan astam qarjy instituttary onyŋ qyzmetterın kodtalǧan habarlamalar men tölem tapsyrmalaryn jıberu üşın paidalanady. SWIFT - jahandyq qarjy ūiymdary üşın maŋyzdy jüie. Eger Resei SWIFT-ten ajyratylsa, qarjy instituttary Reseige aqşa jıberu mümkındıgınen tolyqtai aiyrylady. Būl Reseidegı kompaniialar men olardyŋ şeteldık klientterı üşın, äsırese, olar importtaityn mūnai men gaz satyp aluşylar üşın kütpegen küizelıs bolary anyq. Ötken jyly Karnegi Mäskeu ortalyǧyndaǧy baiandamasynda Finliandiia halyqaralyq qatynastar institutynyŋ ǧylymi qyzmetkerı Mariia Şagina «Būl prosess barlyq halyqaralyq tranzaksiialardy toqtatady, valiuta baǧamynyŋ auytquyn tudyrady jäne kapitaldyŋ jappai qūldyruyna äkeledı», - dep jazdy. Eks-qarjy ministrı Aleksei Kudrin 2014 jyly Resei SWIFT-ten şyǧarylsa, onyŋ ekonomikasy bes paiyzǧa qysqaratynyn aitqan edı. SWIFT-tıŋ ştab-päterı Belgiiada ornalasqan. Kompaniiany 25 adamnan tūratyn direktorlar keŋesı basqarady. Olardyŋ qatarynda Reseidıŋ Ūlttyq esep aiyrysu depozitariiı basqarmasynyŋ töraǧasy Eddi Astanin de bar. SWIFT özın beitarap qyzmet provaiderı dep ataidy. Ol Belgiianyŋ zaŋnamasyna säikes qūrylǧan jäne EO erejelerın saqtauǧa mındettı.Reseidı jüieden şyǧaryp jıberse ne bolmaq?
SWIFT-ten elderdı öşıruge arnalǧan arnaiy presedentter bar. SWIFT 2012 jyly irandyq bankterdı öz jelısınen ajyratqan. Sebebı Europalyq Odaq İrannyŋ iadrolyq baǧdarlamasyna bailanysty olarǧa qarsy sanksiialar engızgen edı. Osy jaǧdaidan keiın İran mūnai eksportynan tüsetın kırıstıŋ jartysyna juyǧyn jäne syrtqy saudasynyŋ 30 paiyzyn joǧaltty. «SWIFT – öz qauymdastyǧynyŋ ūjymdyq müddesı üşın qūrylǧan jäne sol baǧytta jūmys ısteitın beitarap kooperativ», - delıngen ūiymnyŋ särsenbı künı taratqan mälımdemesınde. Elderge nemese jeke tūlǧalarǧa qarsy sanksiialar qoldanu turaly kez kelgen şeşım tek qūzyrly ükımet organdary men tiıstı zaŋ şyǧaruşy organdardarmen qabyldanady.AQŞ odaqtastarynyŋ Reseige qarsy mūndai şaralardy qanşalyqty qoldaityny belgısız. Eger Reseimen bailanys üzılse, eŋ köp ūtylatyn memleketter qataryna AQŞ pen Germaniia qosylady. Öitkenı olardyŋ bankterı reseilık banktermen bailanysu üşın SWIFT-tı jiı paidalanady, - dedı Şagina.Daniianyŋ syrtqy ıster ministrı Djeppe Kofod düisenbı künı "Europalyq Odaq Reseidıŋ Ukrainaǧa basyp kıruıne "būryn-soŋdy bolmaǧan jan-jaqty sanksiialar" engızu arqyly jauap beruge daiyn ekenın aitty. Euroodaq diplomaty Jozep Borrel seisenbıde "sanksiialardyŋ Batys jäne Europalyq Odaq üşın eŋ küştı tūtqaǧa ainalady" dep topşylady.
Ūlybritaniia premer-ministrı Boris Djonson seisenbı künı parlament müşelerıne AQŞ-pen aqyldasa otyryp, Reseidı SWIFT-ten ajyratu mümkındıgın talqylap jatqanyn aitty. "Būl [Reseige qarsy] öte küştı qaru bolatynyna kümänım joq. Bıraq ony Amerika Qūrama Ştattarynyŋ kömegımen ǧana qoldanuǧa bolady. Bız būl taqyrypty qarastyryp jatyrmyz", - dedı Djonson.
Reseidegı şaralar
Soŋǧy jyldary Resei SWIFT-ten ajyratylǧan jaǧdaida oryn alatyn qiyn kezeŋderderden, auyr soqqydan qalai ainalyp ötuge bolatynyn qarastyryp jatyr. 2014 jyly Qyrym anneksiialanǧannan keiın Batys oǧan qarsy sanksiia engızdı. Nätijesınde olar ol özınıŋ SPFS tölem jüiesın qūrǧan. Şaginanyŋ aituynşa, qazır el ışındegı audarymdardyŋ 20 paiyzy SPFS arqyly jüzege asyrylady, bıraq habarlamalardyŋ kölemı şekteulı, al tranzaksiialar tek jūmys künderı ǧana jüzege asyrylady. SWIFT-tıŋ taǧy bır balamasy - Qytaida jaqynda qūrylǧan CIPS transşekaralyq banktık audarym jüiesı. Mäskeu de kriptovaliutany paidalanu qajettılıgıne tap boluy mümkın."SWIFT - būl europalyq kompaniia, köptegen müşe elderdı bırıktıretın bırlestık. Ony jabu turaly şeşım qabyldau üşın barlyq müşe elderdıŋ oiy, pıkırı, şeşımı qajet. AQŞ pen Ūlybritaniia memleketterınıŋ şeşımderı jetkılıksız. Men basqa elderdıŋ, Reseimen sauda bailanysyn ornatqan memleketterdıŋ būl şeşımdı qoldaitynyna senımdı emespın, - dedı Juravlev.
Aijan SYLANOVA
