“Mahabbattyŋ ǧūmyry ölşeusız”. Otbasyn saqtap qalu üşın ne ısteu kerek?

Otbasy – syilastyq, jarastyq ornaǧan orta, kışkentai Otan. Al ol Otandy saqtap qalu üşın ne ısteu kerek? Otbasynda äiel adam men er adamnyŋ orny qandai bolu qajet? Bügın, otau tıkkenderıne 3 jyl, 17 jyl, 30 jyl bolǧan erlı-zaiypty keiıpkerlerımız baqytty otbasy boludyŋ qarapaiym prinsipterımen bölıstı.

Serıkbol men Janar, nekede 3 jyl: Materialdyq jaǧdaidyŋ dūrys bolmauy ajyrasuǧa äkelıp soǧady

Tanystyqtary turaly

Serıkbol: Türkıstan qalasyndaǧy «Daryn» mektebın tämämdap, Almaty qalasyndaǧy IT universitetınde bılım aldym. Janar: Türkıstan qalasynyŋ tumasymyn. Serık ekeumız bır synypta oqydyq. Men MAB universitetıne oquǧa tüstım. Oqudy bıtıre salysymyzben şaŋyraq köterdık. Ekeumız bır mektepten bılım alǧan synyptastarmyz. Bıraq mektep kezınde bır-bırımızdı ūnatyp, qyz-jıgıt retınde aralasqan joqpyz. Tek synyptas dostar retınde söilesetınbız. Bır mektepte, bır synypta oqyp jürıp, dostyǧymyz osyndai ülken sezımge ūlasady degen oi üş ūiyqtasam tüsıme kırmeptı. Serıkbol: Bır-bırımızge degen mahabbatymyz mektep bıtırgen jyldan bastau aldy. Iаǧni, 2-kursta jaŋalyqtarymyzben bölısu maqsatynda synyptastar bolyp bas qostyq. Osy kezdesude Janardy alǧaş körgendei küi keşıp, keudemdı erekşe bır sezım kernedı. Mahabbatymyzdyŋ ūşqyny däl osy kezderı bastaldy. Kün saiyn habarlasyp, kezdesuge jiı şaqyratyn boldym. «Būiyrǧan ketpeidı, quǧan jetpeidı» degen söz däl bızge aitylǧandai (küldı).

Janar: Ata-anam Serıktı mektep qabyrǧasynan tanyǧandyqtan şaŋyraq köteruımızge eşqandai qarsylyqtaryn bıldırmedı. Öitkenı, onyŋ jaqsy ärı qarapaiym, eŋbekqor jıgıt ekenıne közderı jettı. Serıktıŋ ata-anasy menı de syrttai tanyp, bılgendıkten otau qūruymyzǧa rizaşylyqtaryn bıldırıp, bırden kelısımderın berdı.

Ydys-aiaq syldyrlamai tūrmaidy

Serıkbol: Janardy būrynnan tanityndyqtan, ony tanyp-bıluımde jaŋa  özgeşelık bolmady. Osy künge deiın jūbaiymdy seksen paiyz tani aldym desem de bolady. Qyz-jıgıt bolyp jürgen uaqyttary «janym, künım, balapanym» syndy jyly sözderdı jiı aityp tūratynbyz. Äitse de, ata-anamyzdyŋ aldynda bır-bırımızdı būlai erkeletuımız ersı körıngendıkten, qazır Janar maǧan äkesı, al men anasy dep aitamyn. Janar: Üi bolǧannai keiın ydys-aiaq syldyrlamai tūrmaidy. Bır-bırımızge renjıp qalsaq keşırımdı ärdaiym jūbaiym sūraidy. Meilı menıkı dūrys ne būrys bolsyn, qyz balasy bolǧannan keiın erkelep, özımdıkın dūrys qylyp alamyn. Bıraq renışımız ūzaqqa barǧan emes. Tez renjısıp, bırden tatulasyp ketemız.

Otbasyn saqtap qalu üşın…

Serıkbol: Jastarymyz şaŋyraq kötermesten būryn materialdyq jaǧdailaryn rettep alǧan jön. Er adam baspanaly bolyp üilenetın bolsa, tüsınıspeuşılıkter oryn almaidy. Sebebı, qazırgı uaqytta materialdyq jaǧdaidyŋ dūrys bolmauynan kelıspeuşılık tuyndaidy jäne arty ajyrasuǧa äkelıp soǧady. Janar: Qyz balalaryna aitarym: er adamǧa ärdaiym qoldau körsetıp jüru kerek. Əielder otbasyn saqtauşy retınde baq-berekenı eŋ aldymen balalarynan, dastarqanynan sezınedı. Otbasy ūiytqysyn saqtap, üige bereke kırgızıp otyratyn äiel adam. Sondyqtan joldasymyzdyŋ köŋılınen şyǧyp, uaqytynda tamaǧyn berıp otyru kerek. Serık: Qazırgı taŋda arlandai ekı batyrdyŋ ata-anasy atanyp otyrmyz.  Ūldarymyzdyŋ ülkenı Jansūltan 3 jasta, kışkentaiymyz Älihan bes ailyq.

Bala tärbiesı ülken jauapkerşılıktı talap etedı. Jas bala-jas bır şybyq, jas künde qai türde iıp tastasaŋ, eseigende sol iılgen küiınde qatyp qalmaq. Terıs iılıp qalǧan şybyqty artynan tüzeimın deseŋ, syndyryp alasyŋ.

Ata-ana balaǧa neǧūrlym köŋıl audaryp, sezımderın oiata bılse, soǧūrlym balanyŋ oiy erkın damidy. Bız ülken ūlymyzdy barynşa qadaǧalap, qazırden meiırımdılıkke, adaldyqqa, adamgerşılıkke şaqyryp otyramyz. Sebebı, keiın artynan ergen ını-qaryndastary onyŋ jasaǧan ıs-äreketıne qarap boi tüzeidı.

Marat pen Janar, nekede 17 jyl: Baqyt düniemen, aqşamen ölşenetın zat emes

Äiel adamnyŋ qabaǧy ärdaiym aşyq bolu kerek

Janar: Bızdıŋ Maratpen tanystyǧymyz kezdeisoq boldy. Menıŋ äkem, Marattyŋ anasy, iaǧni qazırgı kezde ekınşı anam da kök bazarda jūmys jasaityn. Äkem Jambyl öŋırınen et alyp kelıp satatyn. Student bolyp jürıp, äkeme qolǧabys bolyp janyna baratynmyn. Aramyzdaǧy tanystyǧymyz «sız, bız, aǧa, qaryndas» bolyp jürıp mahabbatqa ūlasyp kettı. Joldasym äskeri akademiiada, men QazŪU qalaşyǧynyŋ filologiia fakultetınde bılım aldym. Otau qūrǧanymyzǧa biyl 17 jyl boldy. Marat däl anasynyŋ tuǧan künınde qara şaŋyraqqa menı kelın qylyp tüsırdı. Marat: Otbasy bolǧannan keiın ūrys bır jaqtan şyqpaidy. Şapalaqtyŋ özı bır alaqanǧa timese şapalaq bolmaidy. Otbasylyq ūrysqa mındettı türde ekı jaq äser etıp tūrady. Äiel adamnyŋ qabaǧy ärdaiym aşyq bolu kerek. Sebebı, būl er adamnyŋ köŋıl-küiıne tıkelei äserın tigızedı. Bızde köp jaǧdaida qai jaq qatty aşuly bolyp tūr, sol jaq ündemei qoia saluǧa tyrysady. Men aşuly bolyp tūrǧan kezde, äielım atmosferany jaqsy jaqqa audaruǧa tyrysady. Al, äielımnıŋ renışınıŋ oryndy ekenın ūqqan jaǧdaida, gülın äkelıp köŋılın aulauǧa tyrysamyn.

Otbasyn saqtap qalu üşın…

Marat: Materialdyq jaǧdai būl baqytty bolamyn dep talpynǧan otbasyǧa özdıgınen keletın küş dep tüsınemın. Eger nietıŋ tüzu bolyp, adal eŋbek etıp, Allaǧa senseŋ onyŋ barlyǧy bırıtındep keletın dünie. Äkenıŋ maly balaǧa eşqaşan azyq bolmaidy, eger ol balanyŋ basynda sanasy, ızdenısı bolmasa. Äke-şeşenıŋ balaǧa berer bailyǧy ol bılım men dūrys tärbie dep bılemın. Qoǧam būl otbasynan tūrady. Öz otbasyn baqytty ete almaǧan adam, qoǧamǧa paidasyn äkele alady dep oilamaimyn. Sebebı, otan otbasynan bastalady. Balaǧa barynşa tärbie, bılım berıp ösırseŋ jemısın mındettı türde köresıŋ. Janar: Şyny kerek, bız ata-anamyzdyŋ qolynan bölınıp şyqqan kezde ne basymyzda üi, ne astymyzda kölıgımız bolmady. Äke-şeşemızdıŋ bızge dūrys tärbie-tälım berıp, oqytyp alǧan  diplomymyz ǧana boldy. Gazy, jaryǧy, suy joq kışkentai ǧana bır bölmelı üide tūrdyq. Men özım üide otyra almaityn adammyn. Sol uaqyttary bırden jūmysqa erte kırısıp kettım. Jūmystan kele salyp syrt kiımımdı şeşpesten qoradan aǧaş, kömırdı äkelıp ot jaǧa bastaimyn. Sol jastyq şaǧymdaǧy qiynşylyqtyŋ, eŋbektıŋ arqasynda şyŋdalyp, qairattandym. Ülken üidı köteru bızge oŋai bolǧan joq. Nesie de alyp, tapqan näpaqamyzdy osyǧan tölep otyrdyq. Keide aqşa jetpei jatqan kezderı qolymyzdy bır sıltegımız kelgen sätter de boldy. Bıraq men mūny qiyndyqqa sanamaimyn, kerısınşe jaqsylyqqa ūmtylu dep tüsınemın.

Äiel adam baqytty bolsa, otbasy baqytty degen söz. Baqyt düniemen, aqşamen ölşenetın zat emes. Baqyt – meiırımnen tūrady.

Köp äielder mansap quu jolynda qūrbandyqqa ketıp jatady. Menıŋ joldasym äskeri adam bolǧandyqtan, är jerge köşıp-qonyp jürdık. Er adamnyŋ ösıp-önuıne, dıttegen maqsattaryna jetuıne äiel adamnyŋ qoldauy kerek. Sol baǧytta jūmys jasaimyn. Men üşın bırınşı orynda otbasy. Joldasym jūmysta ösuıme, joǧarǧy bır därejege jetuımde eşqaşan qarsylyǧyn bıldırgen emes. Qazırgı kezde ǧylym kandidatymyn. Bügınde ülken jetıstıkterge ärdaiym bır-bırımızge serık bolyp, qoldau körsetuımızdıŋ arqasynda 17 jylda osyndai jaǧdaiǧa jettık. Allaǧa şükır, qazır tört balanyŋ ata-anasymyz. Būl baqytqa jetu ülken ızdenıspen keldı.

Erekşelenıp jüretın äielden küieuı eşqaşan jalyqpaidy

Janar:  Adamdy jüz paiyz tanu mümkın emes. Sebebı, adam özın tolyqtai tani almaidy. Künde ızdenıste jürıp, damu arqyly adam özgere bastaidy. Menıŋ oiymşa, äiel adam erınıŋ aldynda jaqsy qylyǧymen erekşelenıp otyruy qajet. Sol kezde saǧan degen qyzyǧuşylyǧy odan ärı arta tüsedı. Bügın menıŋ äielım qandai qylyq şyǧarady eken dep kütetındei bolu kerek. Äielderge aitarym tıptı ūrystyŋ formatyn özgertıp otyru kerek. Bır saryndy ūrys erkektı jalyqtyryp jıberedı. Ärdaiym erekşelenıp jüretın äielden küieuı eşqaşan jalyqpaidy. Marat: Balalarymyzdyŋ tärbiesıne qatty köŋıl bölemız. Barynşa, demalys künderı qydyrtyp tūramyz. Balalarymyzdyŋ künderın qalai ötkızgendıgı jaily mındettı türde sūrap otyramyz. Sosyn balalarymyzdyŋ bılımıne de qatty män beremız. Mysaly, orys tılı, matematika pänderıne men kömektessem, qazaq tılı, ädebiet pänderıne anasy köŋıl böledı. Kömektesu degen bızde üi tapsyrmalaryn oryndap beru emes, tek qatelerın tekserıp baǧyt-baǧdar berıp otyru.

Talǧat pen Saltanat nekede 30 jyl: Erlı-zaiyptylar bır-bırıne keşırımdı bolu kerek

Tanystyqtary turaly

Talǧat: Mektep qabyrǧasy alǧaşqy dostardy tabystyruşy, alǧaşqy mahabbatty tanystyruşy orta. Menıŋ jūbaiyma degen mahabbatym da mektep qabyrǧasynan bastau aldy. Saltanatqa qatty ǧaşyq boldym. Qazırıgı jastarǧa qatty qyzyǧamyn, taŋqalamyn.  Mümkınşılıkterı öte köp. Al bızde sol uaqytta äleumettık jelı degen joq bolatyn. Tek ülken batyldyq pen eŋbek arqyly süigen qyzymyzǧa qol jetkızetınbız. Ǧaşyq bolǧan qyzymyzdyŋ janyna baraiyn desek bara almai, söz salaiyn desek sala almai qinalyp jürgen eŋ bır tättı kezder edı. Mektepte Saltanatty tek syrttai baqylap jüretınmın. Jūbaiym tek qana oqyp qana qoimai, sonymen qatar dükende satuşy bolyp qyzmet atqaratyn. Arnaiy Saltanatty köru üşın dükenge de baryp, bıraq  auzyma qūm qūiylyp ündemei qaityp ketetınmın. Söitıp künderdıŋ bır künı joldasym Mūratbek ekeumız qydyryp qaituǧa kölıkpen jolǧa şyqtyq. Bıraq qaida baratynymyzdy, ne ısteitınımızdı bılmedık. Sosyn men «bügın üige kelın aparaiyq» dep balalyq legpen şeşım qabyldadym. Janymdaǧy dos balam da bırden kelısıp, tünde Saltanatty qūrbysynyŋ kömegımen syrtqa şyǧaryp, alyp qaştyq. Saltanat: Mektep kezınde oiyn-sauyq keşterı bolyp tūratyn. Talǧat sol kezden gitarada, dombyrada myqty oinaityn. Än aityp, syilyq ūtyp alsa bırden maǧan äkelıp beretın. Negızı, būl alyp qaşu operasiiasy ekınşı ret qaitalandy. Bırınşı josparlary menıŋ bılıp qoiuyma bailanysty, sätsız aiaqtalǧan bolatyn (küldı). Ekınşı ret alyp qaşqannan keiın osy üide qalyp qaldyq. Sebebı, bızge bala kezden äjemız, anamyz  «tabaldyryq attadyŋ ba, qaityp kelme!» degen  ülken şart qoiatyn.  Allaǧa şükır, bügınde otau qūrǧanymyzǧa 30 jyl boldy. Qazır de bır ūl, bır qyzymyz bar. Balalarymyzdy qanattyǧa qaqtyrmai, tūmsyqtyǧa şoqtyrmai, erkındıkte ösırdık. Bügınde, ūlymyzdy ūiaǧa, qyzymyzdy qiiaǧa qondyraiyn dep otyrmyz.

Äiel adam ärdaiym er adamnan bır saty tömen boluy kerek

Saltanat: Äiel adam ärdaiym er adamnan bır saty tömen boluy kerek. Bızge bala kezden anamyz er adamnyŋ aldyna şyqpa, er adamnyŋ aitqany dūrys dep sanamyzǧa qūiyp otyratyn. Rasymende, erın biık ūstaǧan ärbır şaŋyraqta bereke, bırlık artyp, nesıbesı molaiady. Otbasynyŋ baqytty boluynyŋ alǧaşqy prinsipı äiel adamǧa bailanysty. Qazaqta «Äiel adam bır qolymen besıktı terbetse, bır qolymen älemdı terbetedı» degen qasiettı söz bar.

Talǧattyŋ eŋ jaqsy qasietınıŋ bırı – kek saqtamaidy. Aşuy da şai oramal kepkenşe tez qaitady.

Talǧat: Erkek adam aşuşaŋ, şydamsyz bolyp keledı. Eger äielı erınıŋ kemşılıgın, qatesesın aqylǧa salyp şeşıp otyrsa sonda ǧana jaqsy otbasy bolyp qalyptasady. Er adamnyŋ basyn törge de, körge de tartatyn äielder. Şyny kerek, bızdıŋ basymyzdan qiyndyq ta, qyzyq ta, ūrys-kerıs te öttı. Qu araqtyŋ kesırınen talai kelıspeuşılıkter boldy. Araqty tastaǧaly otbasynda bır jylulyqy paida bolyp, bereke kırdı. Jūmysta tabylyp, aiymyz oŋynan tudy. Bız qazaq halqy elıktegış halyqpyz. Kelıspeuşılıkter bolyp qalǧan jaǧdaida keşırımdı bırınşı men sūraimyn. Degenmen alda talai uaqyt bar ǧoi, mümkın keşırım sūrauǧa üiretermız (küldı). Qiyndyqsyz ömır bolmaidy. Bızdıŋ şaŋyraq köteruımız öte qiyn jylǧa tüstı. Iаǧni, ömırdıŋ auyrtpalyqtary 1990-1991 jyldary boldy. Tıptı, osy jyldary nanǧa aqşa tappai qaldyq. Bıraq, osy qiyn künderı saǧymyz synbai, kerısınşe bır-bırımızge demeu boldyq. Qazırgı uaqytta bır-bırımızdı 100 paiyz tani aldyq. Şyny kerek, qylyqtarymyz da, mınezımız de ūqsap, bır adamdai bolyp kettık. Şaŋyraq kötergen 2-3 jylda adamdy bırden tanyp-bılu mümkın emes. Jasyratyny joq, bır-bırımızdı tolyqtai 15 jylda tani aldyq.

Otbasyn saqtap qalu üşın…

Saltanat: Erlı-zaiyptylar bır-bırıne keşırımdı bolu kerek. Sebebı barlyq adamnan da qatelık ketedı. Kezınde ajyrasyp ketuge deiın barǧanmyn. Sol kezde jan qūrbym: “sen özıŋdı ǧana oilamai, jan-jaǧyŋa da qara. Bır kündık ömırmen sürmei, erteŋgı künıŋe de köz jügırt”, – dep aqylyn aitty. Bız äielder köbıne özımızdı myqty sanaimyz. Erkektıŋ jasai alǧan ısın, bızde jasai alamyz dep qatelıkke boi aldyryp jatamyz. Osy tūsta, balanyŋ bolaşaǧyn oilamaimyz. Al, balaǧa äke de, şeşe de kerek. Qazırgı uaqyttaǧy jastarymyzǧa aitar aqyl-keŋesımız şydamdy bolyŋdar. Sender ajyrastyŋdar, al ortadaǧy bala ne bolmaq? Jaraidy, äielge jaŋa küieu, küieuge jaŋa äiel tabylar. Bıraq balaǧa eşkımde tuǧan äke-şeşesınıŋ ornyn toltyra almaidy. Talǧat: Üilenerdıŋ aldynda dūrystap oilanyp baryp, bır şeşımge kelu kerek. Sebebı, üilenu oŋai, üi bolu qiyn. Üilenbesten būryn şaŋyraǧyŋdy daiyndap al. Äke men şeşenıŋ de moinyna ılıne beruge bolmaidy. Özıŋ de äreket qylyp, bolaşaǧyŋ üşın eŋbektenuıŋ qajet. Aqyldy balalar aldymen materialdyq jaǧdaiyn rettep alyp, üilenuge bel buady.

Otbasy. Būl ūǧym ottyŋ basy degen sözden şyqqan. Iаǧni ottyŋ basy – äke. Otbasy būl jeke bır memleket. Jaqsy otbasy tärbielep şyǧaru, būl senıŋ qoǧamǧa berer ülken ülesıŋ.

Qūralai Qalieva, psiholog:

Otbasynyŋ berekesın kırgızude, baqytty otbasyn qalyptastyruda äielderdıŋ özındık erekşe orny bar. Baqytty äiel ömır süretın otbasy baqytsyz boluy mümkın emes. Äiel baqytty boldy degen söz, ol otbasynyŋ berekesı kırıp, otbasy müşelerı üilesımdılıkte ömır süredı. Al er adam – otbasynyŋ tıregı, basy. Tabiǧat äiel adamdy erkekke energiia syilau üşın jaratqan. Sızdıŋ oǧan közqarasyŋyz, jyly sözıŋız, özıŋız äzırlegen tamaq, sız juǧan kiımder men tösek jabyndary, taǧy-taǧy aitsa, san jetpes äiel ısteitın tırlıkter erkegıŋızge energiia beredı. Äiel energiiasynyŋ küşı sondai myqty. Genetikalyq tabiǧattyŋ erekşelıgı sol: äielder özınıŋ energiiasyn jaqsy körgen erkegıne beruı kerek. Eger būl prosess toqtap qalsa, onda äiel aǧzasy özın-özı joia bastaidy. Aldymen nerv jüiesı būzylady, sodan keiın büirek, olardyŋ artynan qalǧandary jalǧasyp kete beredı. Äielderden özınde bar energiiany tabiǧat erkekke beruın talap etedı. Energiia ünemı qozǧalysta bolu kerek, iaǧni jūmsalyp, jūmsalǧan energiia tolyqtyrylyp otyruy kerek. Eger ol toqtap qalsa, aqyryndap äser etetın qauıpke ainalady.

---

Qaraköz AMANTAI,

baribar.kz