16 aqpan 2022 jyl, «Aq jol» demokratiialyq partiiasynyŋ baspasöz qyzmetı
Qaraşaŋyraq – auylǧa qamqorlyq qajet. Fraksiianyŋ tiıstı deputattyq saualyn Azamat Äbıldaev mälımdedı.
Premer-Ministr
Ä.Smaiylovqa
Auyl dese eleŋ etpeitın qazaq joq. Auyl – qazaqbalasy üşın qasiettı qara şaŋyraq, kındık qany tamǧankielı meken. Ol – qazaqtyŋ dästürı men dılınıŋ ordasy. Egerbız bolaşaǧymyzdy oilasaq, auyldy saqtauymyz kerek. Tek saqtap qana qoimai, ony bügıngı zamannyŋ talabyna saikörkeituımız qajet. Auyldyŋ jaǧdaiy jaqsy bolsa, qazaqtyŋ da tört qūbylasy teŋ bolady.
Al ol üşın auyl tūrǧyndarynyŋ tabys deŋgeiınköteru qajet. Ökınışke orai, qalamen salystyrǧanda, auyltūrǧyndarynyŋ tabys deŋgeiı aitarlyqtai tömen. Qalamen auyldyŋ är tūrǧyny esebımen biudjetten qarajatbölude teŋsızdık bary anyq.
Barlyǧymyzdyŋ tamyrymyz sol auyldan tarady emes pe!? Qarajat böluge kelgende memleket nege sol auyldy – qaraşaŋyraqty ūmytady?! Sol jaqta tūryp jatqan kenjebalany nege eskermeidı? Şynymen, memleket auyltūrǧyndaryna kelgende qarjyny ünemdeidı.
Auyl tūrǧyndarynyŋ ömır süru deŋgeiın arttyru, qalamen auyl arasynda şyǧyndardy bırkelkı bölu – tūraqtyqoǧam qūrudyŋ eŋ senımdı joly dep sanaimyz.
Auylǧa nemqūraily qaraudyŋ saldary ondaǧy bılım men medisina deŋgeiınıŋ tömendeuıne, aqparattyŋ qoljetımdıbolmauyna, mädeniet pen sporttyŋ damymauyna, sondai-aqjol sapasynyŋ tömendeuımen qatar basqa da faktorlarǧaäser etedı.
Auyldan şyǧyp, oquǧa tüse almaǧan auyl jastaryamal joq, qala şetındegı päterlerdı jaǧalaidy. Sonyŋsaldarynan, qalada qazır ekı mamandyq basym. Ol – taksist jäne küzetşı-oqqaǧar. Tepse temır üzetın auyl jastaryqolynda diplomy bolmaǧan soŋ, küzetşı-oqqaǧar bolyp 50-60 myŋǧa – 1 kün jūmys jasap, 2 kün demalyp, bos uaqytynda sportzal men syrahanalardy jaǧalap künınötkızedı. Men mūny öz auylymnyŋ jastarynan köremın.
Bızdıŋ auyl – Almaty oblysynyŋ tau bauraiyndaornalasqan Qastek degen 170-tei tütını bar şaǧyn ǧana atameken. Būryn 16 ǧylym doktory, 57 ǧylym kandidaty bar dep maqtan etuşı edık. Al qazır 50 küzetşı-oqqaǧar bar, «Alaş Praid» kluby da bızden şyqqan dep maqtanamyz. Bıraq, şükır dep aitamyn, bılımderı orta bolsa da, bauyrlarymnyŋ tärbiesı öte joǧary.
Degenmen, bız qazaqstandyqtardyŋ jartysy auyl-aimaqtarda ömır sürıp jatqanyn ūmytpauymyz kerek. Solauyl jastaryna jaǧdai jasap, auyldyŋ äl-auqatynköteretın bır-aq närse bar. Ol – agrarlyq önerkäsıptıqoldau. Ösımdık şaruaşylyǧynda mümkındıkter joqtyŋqasy: egıstıkterdı keŋeitıp, ekstensivtı jolmen damu üşınjer tapşy;
- Egıstıkke jaramdy jerdıŋ bärı ainalymǧaşyǧarylǧan;
- Astyq önımdılıgı tabiǧi-klimattyq jaǧdaiǧabailanysty şekteulı;
- Klimattyq şekteuler tura solai jemıs-jidek jänekökönıs daqyldaryn ūlǧaityp, ösıruge mümkındık bermeidı.
Sondyqtan da, eŋ qolaily sala ol - mal şaruaşylyǧy. Qazaqstannyŋ ūlan-ǧaiyr dalasy, mal baǧuǧa jaramdyjaiylymdary mal şaruaşylyǧy salasyn damytudaǧybızdıŋ tabiǧi artyqşylyǧymyz bolyp tabylady.
Maldy jaiylymda baǧu qyzyl et öndırısınıŋ özındıkbaǧasyn tömendetedı. Osylaişa, qazaqstandyq önım - älemnaryqtarynda bäsekege qabılettı bola alady. Jaiylymdyjerdıŋ audany boiynşa bız älem boiynşa besınşı oryndatūrmyz (186 mln. gektar jer, QR-daǧy auyl şaruaşylyqjerlerdıŋ 85%-y). Ol Qazaqstanǧa otarly mal şaruaşylyǧyn damytu üşın orasan zor mümkınşılıkberedı.
Älemde qyzyl ettı tūtynu deŋgeiı kün sanap artyp, baǧa ösıp keledı. Eŋ ırı importtauşy elder – ırgeles jatqankörşılerımız Qytai men Resei. Al, Orta Aziia elderı, Arab ämırlıkterı men Türkiia qoi etın köptep tūtynady. Osylaişa, qazaqstandyq qyzyl ettı ötkızuge arnalǧan ırınaryqtar bar. Älemdık naryqtarǧa şyǧu üşın Qazaqstanǧaeŋ kemı 100 myŋ fermerlık şaruaşylyq qajet. Demek, qoldaǧy barymyzǧa qosa taǧy eŋ kemı 80 myŋ biznes iesıqajet etıledı.
Käsıpkerler tabysty arttyru, jeke käsıptı damytu, jerdı baptauǧa basqaşa qaraidy, motivasiiasy bölek. Jaŋafermerler auyl tūrǧyndary üşın jūmys oryndaryn aşyp, sabaqtas salalardaǧy tauarlar men qyzmetterge sūranystyqūra alady. Mysaly ösımdık şaruaşylyǧynda astyqtyetke konvertasiialau – 1 mln tonna astyq 300 mln dollar eksporttyq tüsım beredı.
Osy astyqtan 200 myŋ tonna qyzyl et aluǧa jäne 1 mlrd dollar paida tabuǧa bolady.
Al, mal şaruaşylyǧy – qazaq halqy üşın dästürlı atakäsıp. Köşpelı halyqtardyŋ tüsınıgınde tört tülık – tabystyŋ nyşany, ömırdıŋ ajyramas bölıgı. Ata käsıptegıbılıktılık pen oǧan beiımdılık – qazaq halqynyŋ mädenietınetereŋ boilaǧan. Demek, «Malym – janymnyŋ, janym – arymnyŋ sadaǧasy» dep babalarymyz aitqandai, ettı mal şaruaşylyǧyn Qazaqstannyŋ ūlttyq ideiasy retındedamytu ekonomikalyq tūrǧydan qisyndy, ärı halqymyzdyŋtabiǧatyna jaqyn sala.
Osy juyrda Memleket basşysy Ükımettıŋ keŋeitılgenotyrysyn ötkızdı. Onda agroönerkäsıp keşenın damytumäselesıne män berdı. Būl – öte jaqsy jaŋalyq. Onymenqosa, soŋǧy 5 jylda auyl şaruaşylyǧyn damytuǧa 2 trillion teŋgeden astam qarajat bölıngenın aitty. Alaida, subsidiia qanşa össe de, būl salada auyz toltyrypaitatyndai özgerıs bolmaǧandyǧyna toqtaldy.
Ol ras. Negızınde subsidiia tüpkı iesıne jetpei, orta jolda talan-tarajǧa tüsıp ketedı. Mysaly 2 trillionnyŋqarajattyŋ üşten bır bölıgı syiaqy mölşerlemelerınsubsidiialauǧa bölıngen. Ony AÖKke qosady. Būlbankterdıŋ shemasy - auyl şaruaşylyqtyŋ subsidiiasynajatpaidy.
Memleket bankterge 1,5 - 2 paiyzben sauyqtyrubaǧdarlamasyna milliardtaǧan qaitarymsyz qarajatbölıngenı belgılı. Al auylǧa kelgen kezde 17 paiyzben nesieberıp, 70 paiyzyn banktıŋ shemasymen tölep, ony subidiiadep atap qoiady.
Mysaly: auyl şaruaşylyǧyna jylyna 350 mlrd. teŋgege deiın subsidiia bölınedı. Būl - naryqta bır deŋgeidetūrǧan Belorussiia men Reseiden 6-8 ese tömen. Osy subsidiia 83 000 subektıge bölınedı. Sonda är qaisysyqanşa alady dep oilaisyzdar?!
Mysaly: preferensiia boiynşa avtopromǧa 3-4 zauytsaluǧa dep 2019 jyly 150 mlrd.qarjy böldı. Ony zauytdep aituǧa auzyŋ barmaidy. Otvertkamen jinaityn sehtar. Al, «Nūrly jer» baǧdarlamasy boiynşa nesie syiaqymölşerlemelerın tömendetetın subsidiiaǧa 2 jylda 2,4 trln. qarjy bölıngen.
Nege bız memlekettıŋ aqşasyn bankterge arzanǧa berıp, olardan qymbatqa alyp, oǧan taǧy subsidiia beremız. Men osyny tüsınbeimın. Būnyŋ barlyǧy qazynadan aqşaūrlauǧa jasalǧan shemalar.
Auyldyŋ örkendeuıne tosqauyl qoiatyn, jaǧdaiynnaşarlatatyn baǧdarlamalardy bızdıŋ jūrtqa jasalypjatqan qastandyq dep bılemız.
Taǧy qosarym. Qazır mal baǧudyŋ özı qiyn bolypbarady. Jūmystyŋ qiyndyǧynan bölek, Sybailasjemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl agenttıgı subsidiia alǧanmalşylardy tekserıp, töŋkerıp jatyr. Auylda basqa käsıbıjoq bolǧandyqtan, şyǧyndy bolsa da jūmys jasapotyrǧan malşynyŋ qolyna jartylai ǧana jetetın qarabaqyrdy jelkesınen şyǧaryp sılkıleitındei, beldenbasyp, talan-tarajǧa tüsıretındei ne kün tudy basymyzǧa? Agenttık atynyŋ basyn qarapaiym halyqtyŋ qarabaqyryna emes, memlekettı soryp, aqşasyn qaptap jepjatqan qorqaularǧa būryp, solardy teksersın.
Onymen qosa, bızdıŋ komitettıŋ müşelerı «AÖK-nıŋsubssidiialau tetıkterın jetıldıru» jönınde taqyryptyqotyrys ötkızdı. Otyrys barysynda auyl şaruaşylyqministrı men sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs qimylagenttıgınıŋ ūsynystary tyŋdaldy. Mūnda aitylǧansubssidiialau tetıkterın jetıldıru jönındegı ūsynystarǧabızdıŋ köŋılımız tolmady.
Al, agroönerkäsıp keşenın damytu mäselesı jönındegıPrezidenttıŋ tapsyrmasyn oryndau tūsynda. Toqtapqalmai, süiemdep bolsa da qozǧalyp jatqan mal şaruaşylyǧyn damytu jolynda bızge myŋdaǧanbaǧdarlama emes, 1945 jylǧy soǧystan keiıngı Angliianyköteru üşın Premer-Ministrı jasaǧan «Odin stakan moloka» siiaqty 1 ǧana myqty baǧdarlama jasau qajet depoilaimyz.
Qūrmettı Älihan Ashanūly! Sondyqtan da, auylömırınıŋ jaqsaruy üşın biudjetten qarajat bölu kezındeauyl men qalaǧa bölınetın qarajattyŋ arasyndaǧyalşaqtyǧyn joiyp, AÖK-ke berıletın subsidiiany joqdegende 2-3 esege köbeitıp, mal şaruaşylyǧyn damytudaQazaqstannyŋ örkendeuınıŋ ūlttyq josparyn jasaudyqajet dep sanaimyz.
Qūrmetpen, «Aq jol» fraksiiasynyŋ deputattary
