16 aqpan 2022 jyl, «Aq jol» demokratııalyq partııasynyń baspasóz qyzmeti
Qarashańyraq – aýylǵa qamqorlyq qajet. Frakııanyń tıisti depýtattyq saýalyn Azamat Ábildaev málimdedi.
Premer-Mınıstr
Á.Smaıylovqa
Aýyl dese eleń etpeıtin qazaq joq. Aýyl – qazaqbalasy úshin qasıetti qara shańyraq, kindik qany tamǵankıeli meken. Ol – qazaqtyń dástúri men diliniń ordasy. Egerbiz bolashaǵymyzdy oılasaq, aýyldy saqtaýymyz kerek. Tek saqtap qana qoımaı, ony búgingi zamannyń talabyna saıkórkeıtýimiz qajet. Aýyldyń jaǵdaıy jaqsy bolsa, qazaqtyń da tórt qubylasy teń bolady.
Al ol úshin aýyl turǵyndarynyń tabys deńgeıinkóterý qajet. Ókinishke oraı, qalamen salystyrǵanda, aýylturǵyndarynyń tabys deńgeıi aıtarlyqtaı tómen. Qalamen aýyldyń ár turǵyny esebimen bıýdjetten qarajatbólýde teńsizdik bary anyq.
Barlyǵymyzdyń tamyrymyz sol aýyldan tarady emes pe!? Qarajat bólýge kelgende memleket nege sol aýyldy – qarashańyraqty umytady?! Sol jaqta turyp jatqan kenjebalany nege eskermeıdi? Shynymen, memleket aýylturǵyndaryna kelgende qarjyny únemdeıdi.
Aýyl turǵyndarynyń ómir súrý deńgeıin arttyrý, qalamen aýyl arasynda shyǵyndardy birkelki bólý – turaqtyqoǵam qurýdyń eń senimdi joly dep sanaımyz.
Aýylǵa nemquraıly qaraýdyń saldary ondaǵy bilim men medıına deńgeıiniń tómendeýine, aqparattyń qoljetimdibolmaýyna, mádenıet pen sporttyń damymaýyna, sondaı-aqjol sapasynyń tómendeýimen qatar basqa da faktorlarǵaáser etedi.
Aýyldan shyǵyp, oqýǵa túse almaǵan aýyl jastaryamal joq, qala shetindegi páterlerdi jaǵalaıdy. Sonyńsaldarynan, qalada qazir eki mamandyq basym. Ol – taksıst jáne kúzetshi-oqqaǵar. Tepse temir úzetin aýyl jastaryqolynda dıplomy bolmaǵan soń, kúzetshi-oqqaǵar bolyp 50-60 myńǵa – 1 kún jumys jasap, 2 kún demalyp, bos ýaqytynda sportzal men syrahanalardy jaǵalap kúninótkizedi. Men muny óz aýylymnyń jastarynan kóremin.
Bizdiń aýyl – Almaty oblysynyń taý baýraıyndaornalasqan Qastek degen 170-teı tútini bar shaǵyn ǵana atameken. Buryn 16 ǵylym doktory, 57 ǵylym kandıdaty bar dep maqtan etýshi edik. Al qazir 50 kúzetshi-oqqaǵar bar, «Alash Praıd» klýby da bizden shyqqan dep maqtanamyz. Biraq, shúkir dep aıtamyn, bilimderi orta bolsa da, baýyrlarymnyń tárbıesi óte joǵary.
Degenmen, biz qazaqstandyqtardyń jartysy aýyl-aımaqtarda ómir súrip jatqanyn umytpaýymyz kerek. Solaýyl jastaryna jaǵdaı jasap, aýyldyń ál-aýqatynkóteretin bir-aq nárse bar. Ol – agrarlyq ónerkásiptiqoldaý. Ósimdik sharýashylyǵynda múmkindikter joqtyńqasy: egistikterdi keńeıtip, ekstensıvti jolmen damý úshinjer tapshy;
- Egistikke jaramdy jerdiń bári aınalymǵashyǵarylǵan;
- Astyq ónimdiligi tabıǵı-klımattyq jaǵdaıǵabaılanysty shekteýli;
- Klımattyq shekteýler týra solaı jemis-jıdek jánekókónis daqyldaryn ulǵaıtyp, ósirýge múmkindik bermeıdi.
Sondyqtan da, eń qolaıly sala ol - mal sharýashylyǵy. Qazaqstannyń ulan-ǵaıyr dalasy, mal baǵýǵa jaramdyjaıylymdary mal sharýashylyǵy salasyn damytýdaǵybizdiń tabıǵı artyqshylyǵymyz bolyp tabylady.
Maldy jaıylymda baǵý qyzyl et óndirisiniń ózindikbaǵasyn tómendetedi. Osylaısha, qazaqstandyq ónim - álemnaryqtarynda básekege qabiletti bola alady. Jaıylymdyjerdiń aýdany boıynsha biz álem boıynsha besinshi oryndaturmyz (186 mln. gektar jer, QR-daǵy aýyl sharýashylyqjerlerdiń 85%-y). Ol Qazaqstanǵa otarly mal sharýashylyǵyn damytý úshin orasan zor múmkinshilikberedi.
Álemde qyzyl etti tutyný deńgeıi kún sanap artyp, baǵa ósip keledi. Eń iri ımporttaýshy elder – irgeles jatqankórshilerimiz Qytaı men Reseı. Al, Orta Azııa elderi, Arab ámirlikteri men Túrkııa qoı etin kóptep tutynady. Osylaısha, qazaqstandyq qyzyl etti ótkizýge arnalǵan irinaryqtar bar. Álemdik naryqtarǵa shyǵý úshin Qazaqstanǵaeń kemi 100 myń fermerlik sharýashylyq qajet. Demek, qoldaǵy barymyzǵa qosa taǵy eń kemi 80 myń bıznes ıesiqajet etiledi.
Kásipkerler tabysty arttyrý, jeke kásipti damytý, jerdi baptaýǵa basqasha qaraıdy, motıvaııasy bólek. Jańafermerler aýyl turǵyndary úshin jumys oryndaryn ashyp, sabaqtas salalardaǵy taýarlar men qyzmetterge suranystyqura alady. Mysaly ósimdik sharýashylyǵynda astyqtyetke konvertaııalaý – 1 mln tonna astyq 300 mln dollar eksporttyq túsim beredi.
Osy astyqtan 200 myń tonna qyzyl et alýǵa jáne 1 mlrd dollar paıda tabýǵa bolady.
Al, mal sharýashylyǵy – qazaq halqy úshin dástúrli atakásip. Kóshpeli halyqtardyń túsiniginde tórt túlik – tabystyń nyshany, ómirdiń ajyramas bóligi. Ata kásiptegibiliktilik pen oǵan beıimdilik – qazaq halqynyń mádenıetinetereń boılaǵan. Demek, «Malym – janymnyń, janym – arymnyń sadaǵasy» dep babalarymyz aıtqandaı, etti mal sharýashylyǵyn Qazaqstannyń ulttyq ıdeıasy retindedamytý ekonomıkalyq turǵydan qısyndy, ári halqymyzdyńtabıǵatyna jaqyn sala.
Osy jýyrda Memleket basshysy Úkimettiń keńeıtilgenotyrysyn ótkizdi. Onda agroónerkásip keshenin damytýmáselesine mán berdi. Bul – óte jaqsy jańalyq. Onymenqosa, sońǵy 5 jylda aýyl sharýashylyǵyn damytýǵa 2 trıllıon teńgeden astam qarajat bólingenin aıtty. Alaıda, sýbsıdııa qansha ósse de, bul salada aýyz toltyrypaıtatyndaı ózgeris bolmaǵandyǵyna toqtaldy.
Ol ras. Negizinde sýbsıdııa túpki ıesine jetpeı, orta jolda talan-tarajǵa túsip ketedi. Mysaly 2 trıllıonnyńqarajattyń úshten bir bóligi syıaqy mólsherlemelerinsýbsıdııalaýǵa bólingen. Ony AÓKke qosady. Bulbankterdiń shemasy - aýyl sharýashylyqtyń sýbsıdııasynajatpaıdy.
Memleket bankterge 1,5 - 2 paıyzben saýyqtyrýbaǵdarlamasyna mıllıardtaǵan qaıtarymsyz qarajatbólingeni belgili. Al aýylǵa kelgen kezde 17 paıyzben nesıeberip, 70 paıyzyn banktiń shemasymen tólep, ony sýbıdııadep atap qoıady.
Mysaly: aýyl sharýashylyǵyna jylyna 350 mlrd. teńgege deıin sýbsıdııa bólinedi. Bul - naryqta bir deńgeıdeturǵan Belorýssııa men Reseıden 6-8 ese tómen. Osy sýbsıdııa 83 000 sýbektige bólinedi. Sonda ár qaısysyqansha alady dep oılaısyzdar?!
Mysaly: preferenııa boıynsha avtopromǵa 3-4 zaýytsalýǵa dep 2019 jyly 150 mlrd.qarjy bóldi. Ony zaýytdep aıtýǵa aýzyń barmaıdy. Otvertkamen jınaıtyn ehtar. Al, «Nurly jer» baǵdarlamasy boıynsha nesıe syıaqymólsherlemelerin tómendetetin sýbsıdııaǵa 2 jylda 2,4 trln. qarjy bólingen.
Nege biz memlekettiń aqshasyn bankterge arzanǵa berip, olardan qymbatqa alyp, oǵan taǵy sýbsıdııa beremiz. Men osyny túsinbeımin. Bunyń barlyǵy qazynadan aqshaurlaýǵa jasalǵan shemalar.
Aýyldyń órkendeýine tosqaýyl qoıatyn, jaǵdaıynnasharlatatyn baǵdarlamalardy bizdiń jurtqa jasalypjatqan qastandyq dep bilemiz.
Taǵy qosarym. Qazir mal baǵýdyń ózi qıyn bolypbarady. Jumystyń qıyndyǵynan bólek, Sybaılasjemqorlyqqa qarsy is-qımyl agenttigi sýbsıdııa alǵanmalshylardy tekserip, tóńkerip jatyr. Aýylda basqa kásibijoq bolǵandyqtan, shyǵyndy bolsa da jumys jasapotyrǵan malshynyń qolyna jartylaı ǵana jetetin qarabaqyrdy jelkesinen shyǵaryp silkileıtindeı, beldenbasyp, talan-tarajǵa túsiretindeı ne kún týdy basymyzǵa? Agenttik atynyń basyn qarapaıym halyqtyń qarabaqyryna emes, memleketti soryp, aqshasyn qaptap jepjatqan qorqaýlarǵa buryp, solardy teksersin.
Onymen qosa, bizdiń komıtettiń músheleri «AÓK-nińsýbssıdııalaý tetikterin jetildirý» jóninde taqyryptyqotyrys ótkizdi. Otyrys barysynda aýyl sharýashylyqmınıstri men sybaılas jemqorlyqqa qarsy is qımylagenttiginiń usynystary tyńdaldy. Munda aıtylǵansýbssıdııalaý tetikterin jetildirý jónindegi usynystarǵabizdiń kóńilimiz tolmady.
Al, agroónerkásip keshenin damytý máselesi jónindegiPrezıdenttiń tapsyrmasyn oryndaý tusynda. Toqtapqalmaı, súıemdep bolsa da qozǵalyp jatqan mal sharýashylyǵyn damytý jolynda bizge myńdaǵanbaǵdarlama emes, 1945 jylǵy soǵystan keıingi Anglııanykóterý úshin Premer-Mınıstri jasaǵan «Odın stakan moloka» sııaqty 1 ǵana myqty baǵdarlama jasaý qajet depoılaımyz.
Qurmetti Álıhan Ashanuly! Sondyqtan da, aýylómiriniń jaqsarýy úshin bıýdjetten qarajat bólý kezindeaýyl men qalaǵa bólinetin qarajattyń arasyndaǵyalshaqtyǵyn joıyp, AÓK-ke beriletin sýbsıdııany joqdegende 2-3 esege kóbeıtip, mal sharýashylyǵyn damytýdaQazaqstannyń órkendeýiniń ulttyq josparyn jasaýdyqajet dep sanaımyz.
Qurmetpen, «Aq jol» frakııasynyń depýtattary
