Kelısken uaqytta kezdesetın mekenge de jettım. Keiıpkerımnıŋ qai bölmede ekenın tabu qiynǧa soqpady. Dälızdıŋ eŋ soŋyndaǧy bölmege deiın dombyranyŋ süiemeldeuımen şyrqalǧan qazaq änı jetelep bardy. Söitıp, būl jolǧy sūhbat beruşım änımen qarsy aldy.
Byltyr «Qazaqstan» telearnasynda jarty jyldai «Men qazaqpyn» jobasy jürgızıldı. Telebaiqau dästürlı änşı, küişı, termeşılerdıŋ basyn qosty. Jobada küişıler Janǧali Jüzbai men Aigül Ülkenbaeva, kompozitor Baǧdat Estemes, dästürlı änşı Ardaq İsataeva, jyrşy Ūljan Baibosynova syndy öner maitalmandary qazylyq ettı. Qazylardyŋ töraǧasy Myrzatai Joldasbekov boldy. Elımız ben körşıles elderden üş myŋnan asa önerpaz qatysty. Jyl aiaǧynda myŋnan tūlpar, jüzden jüirık retınde taldyqorǧandyq Beibıt Mūsa «Üzdık änşı», aqtöbelık Ardaq Eleusız «Üzdık küişı», maŋǧystaulyq Ospan Qūlsymaq «Üzdık termeşı» ataǧyn jeŋıp aldy.
Bızdıŋ keiıpkerımız Beibıt Mūsa joba barysynda qazylardyŋ joǧary baǧasyna ie boldy. Myrzatai Joldasbekov: «Beibıt – qazaqtyŋ dästürlı önerı üşın tuǧan adam», – dep baǧa berdı. Al Ūljan Baibosynova: «Beibıt – dombyramen aitsa da, ansamblmen aitsa da, oryndauşylyq deŋgeiın däleldei bıletın myqty oryndauşy», – degen edı efir barysynda.
Qazaqtyŋ Beibıttei änşısınıŋ önerıne gruzinnıŋ tanymal»Mandili» triosynyŋ änşı qyzdary da qyzyǧyp, bırge «Gülderaiym» änın oryndaǧany jelılerde keŋınen taralyp kettı. Osydan bırer jyl būryn Beibıttıŋ televiziialyq «Segız qyrly» jobasyna da qatysyp, közge tüskenı esterıŋızde bolar. Sonymen, änşımen sūhbatymyz «Men qazaqpyn» jobasyn äŋgımeleuden bastaldy.
– Būl halyqaralyq joba boldy. Özge elderde tūratyn qazaqtyŋ dästürlı än-küi önerınıŋ jüirıkterı de qatysuǧa niet bıldırgen. Moŋǧoliia men Qytai, Altai men Tarbaǧatai qazaqtary da osy synda öz önerlerın körsettı. Elımız boiynşa būl baiqauǧa qatysuǧa üş myŋnan asa önerpaz ötınış bıldırıptı. Sonyŋ ışınen aldymen 700 önerpaz ırıkteuden ötken. Al Almaty oblysy boiynşa 60-qa juyq önerpazdan ötınış tüsıptı. Baiqau şarty boiynşa är oblystan bır änşı, bır küişı, bır termeşıden ırıkteldı. Söitıp, 60 önerpaz Astanada bas qostyq. Är sala boiynşa bas jüldeger anyqtalǧanşa alty ai boiy baq synastyq.
Öner da sport siiaqty, önerpaz da ünemı «formada» jüruı tiıs. Äitpese, keide ärtıster özın-özı damytpai, şyŋdamai, jaŋa närse üirenuge talpynbai, bır sarynǧa tüsıp aluy mümkın. Al mūndai baiqaular sol jaǧynan jaqsy yqpalyn beredı. Bıldei bır oblystyŋ atynan şyǧyp tūrǧan soŋ, namysqa tyrysyp baqtym. Million körermen men ūstazdarymnyŋ aldynda ūiatqa qalmaudy oiladym. Baiqausyz da ünemı öz-özımızdı daiyndap jüremız ǧoi, degenmen mūndai baiqau atauly jaŋaşa serpın beredı. Daiyndyq üstıne daiyndyq qosa tüsesıŋ. Kıl jüirık qatysyp jatqan saiysta dästürlı änşı degen atymyzǧa laiyq boluǧa tyrystyq. Özara täjıribe almastyq, alty ai bırge jürıp, bauyr bolyp kettık. Qysqasy, būl joba dästürlı önerde jürgen jandarǧa zor demeu boldy. Özımnıŋ būl baiqauǧa qatysudaǧy basty maqsatym – öner teŋızıne tamşydai bolsyn öz ülesımdı qosu. Qūdai būiyrtyp, bas jüldenı ielenıp qaittym.
– Boiynda jylt etken önerı bar jas örenderdıŋ dästürlı janrǧa süiıspenşılıgın arttyru üşın qaitpek kerek?
– Özım qara dombyramdy qolymnan bır sät te tastaǧan emespın. Qaida jürsek te, dästürlı önerdı nasihattap jürmız. Toi-duman bolsyn, konsertter bolsyn, ärdaiym dästürlı än baǧytynda öner körsetıp kelemın. Ramazan Stamǧaziev syndy aǧalarymyz estrada salasynda da tabysty öner körsetıp jür. Estradalyq konsertterde jiı boi körsettı eken dep, dästürlı önerdı ūmyt qaldyrdy dei almaimyz. Sol estradalyq keşterdıŋ özınde är salǧan änın qazaqy naqyşpen oryndaidy. Ol kısıler qai uaqytta bolsa da, dombyrasyn qolyna ala sap jandy dauysta eş qinalmastan oryndap beredı.
Jarnamanyŋ bırden-bır täsılı – kögıldır ekran. Al telearnamyz arqyly ūlttyq önerdı nasihattauǧa köp uaqyt bölıne bermeidı. Mysaly, Jüsıpbek Elebekov, Kenen Äzırbaev atyndaǧy dästürlı baiqaular jyl saiyn ötkızıledı. Bıraq, ol baiqaular köbıne osy salanyŋ ainalasyndaǧy önerpazdar arasynda ǧana belgılı. Öitkenı, bärı jabyq sipatta ötedı. Qai qalada ötkızılse, sol jerdegı az ǧana körermen tamaşalaidy. Ol körermennıŋ denı qatysuşy önerpazdyŋ otbasy ǧana boluy mümkın. Al köpşılıkke telearnadan arnaiy baǧdarlama retınde körsetıluge mümkındık berılse, jas buynnyŋ qyzyǧuşylyǧy artar edı. Estradalyq baǧyttyŋ jarqyrap, dästürlı önerdıŋ kenjelep tūrǧany da osyndai jaittardan dep oilaimyn. «Men qazaqpyn» aldaǧy jyldary da jalǧasyn tapsa, tamaşa ürdıs bolar edı.
– Jyl saiyn Ūlttyq konservatoriia men öŋırlerdegı öner universitetterınen dästürlı än mamandyǧy boiynşa bıraz önerpaz tülep şyǧady. Olardyŋ bärı bırdei öz käsıbı boiynşa jūmysqa ornalasa ala ma?
– «Özı jaqsy kısıge bır kısılık oryn bar» deidı emes pe? Şyn önerpaz eşqaşan jerde qalmaidy, öz ornyn qalaida tabady. Öner degen mamandyq emes, Qūdaidan berılgen erekşelık qoi. Naǧyz önerpaz arnaiy qyzmetke ornalaspasa da, halyq ışınde jürıp-aq öz nesıbesın taba alady. Baiaǧynyŋ sal-serılerındei qai jerde jürse de syily, qūrmettı bolu ärkımnıŋ öz qolynda. Dästür degen sözdıŋ ar jaǧynda bütın bır ūlt tūr.
Balada, eŋ äuelı, tua bıtken daryn bolu kerek. Önerge süiıspenşılık kerek. Men Almaty oblysy, Kerbūlaq audany, Tastyözek degen jüz tütındı auylda düniege keldım. Balabaqşadan bastap än oryndap kelemın. Üi ışınde eşkım önerdıŋ adamy emes. Äiteuır es bılgelı öz betımşe ärnärsenı üirenuge tyrystym. Armandadym. Sol armannyŋ jetegımen konservatoriiaǧa tüstım. Odan keiıngı jyldary da älı üirenumen, ızdenumen kelemız.
– Äuletterıŋızdeänşılık öner būryn bolmasa, endı sızden bastalatyn şyǧar?
– 12 jasar ūlym Rasuldyŋ qyzyǧuşylyǧy bar. Än aitady, dombyra üirenıp jür. Sazsyrnai aspaby boiynşa baiqaularǧa qatysyp, jeŋımpaz atanyp ülgerdı. Fortepiano üiırmesıne de qatysady. Al bız balany muzyka mektebıne emes, karate seksiiasyna jıbergenbız. Bıraq, karatesın de, basqasyn da bır künde tastady da, öner mektebıne öz betımen ketıp qaldy. Alǧaş oryndaǧan änderın de eşkımnıŋ aituynsyz öz betımen üirenıp, oryndap jürgenın baiqadym. Sodan talpynysyna balta şappaiyn dep, arnaiy ūstazdardyŋ qolyna tapsyrdym.
– Babyŋyzdy joǧaltyp almau üşın ne ısteisız?
–Qai salada jürseŋ de, ılım-bılım kerek. Qandai än oryndasaŋ da, onyŋ ar jaǧyndaǧy tarihyn bıluıŋ kerek. Qazaq tarihyn, sal-serıler ömırın bıluıŋ maŋyzdy. Demdı ünemı qalypta ūstap tūru üşın sportpen de şūǧyldanuyŋ qajet. Sol üşın jügıremın, būlşyq etterdı şynyqtyramyn, basseinde jüzumen ainalysamyn. Dauysqa arnaiy jattyǧular da jasap tūramyn. Dauysty kütu üşın salqyn su ışpeu kerek. Araq-şarap, temekıden aulaq jürgen jön. Sahnaǧa şyqqanda ülkender riza bolyp batasyn bererdei, kışıler senı ülgı tūtatyndai boluǧa tyrysu qajet. «Bolmasaŋ da, ūqsap baq…» dep, jaman ädetterden aulaq boluǧa tyrysamyz.
Jaqynda qaiyrymdylyq maqsatta bırneşe konsert ötkızudı josparlap otyrmyn. Konsertke tüsken qarjyny mūqtaj jandarǧa bersem degen niettemın. Bır jaǧynan qarjyny qajet etuşı jandarǧa paidamyz tise, bır jaǧynan keşke kelgen körermenge ruhani läzzat syilaimyz dep ümıttenemın. Dästürlı önerdıŋ azamattary bet-beinesın körsetıp, tanymalyraq boludan görı, ruhani azyq berudı köbrek maqsat etedı. Sol üşın künıne bırneşe saǧattan jandaryn jep daiyndalady. Men de kün saiyn bırneşe saǧattan änımdı aityp, daiyndalamyn. Dombyramdy qolymnan tastaǧan, än aitpai qalǧan künım joq.
–Ylaiym solai bolsyn!
– Būl halyqaralyq joba boldy. Özge elderde tūratyn qazaqtyŋ dästürlı än-küi önerınıŋ jüirıkterı de qatysuǧa niet bıldırgen. Moŋǧoliia men Qytai, Altai men Tarbaǧatai qazaqtary da osy synda öz önerlerın körsettı. Elımız boiynşa būl baiqauǧa qatysuǧa üş myŋnan asa önerpaz ötınış bıldırıptı. Sonyŋ ışınen aldymen 700 önerpaz ırıkteuden ötken. Al Almaty oblysy boiynşa 60-qa juyq önerpazdan ötınış tüsıptı. Baiqau şarty boiynşa är oblystan bır änşı, bır küişı, bır termeşıden ırıkteldı. Söitıp, 60 önerpaz Astanada bas qostyq. Är sala boiynşa bas jüldeger anyqtalǧanşa alty ai boiy baq synastyq.
Öner da sport siiaqty, önerpaz da ünemı «formada» jüruı tiıs. Äitpese, keide ärtıster özın-özı damytpai, şyŋdamai, jaŋa närse üirenuge talpynbai, bır sarynǧa tüsıp aluy mümkın. Al mūndai baiqaular sol jaǧynan jaqsy yqpalyn beredı. Bıldei bır oblystyŋ atynan şyǧyp tūrǧan soŋ, namysqa tyrysyp baqtym. Million körermen men ūstazdarymnyŋ aldynda ūiatqa qalmaudy oiladym. Baiqausyz da ünemı öz-özımızdı daiyndap jüremız ǧoi, degenmen mūndai baiqau atauly jaŋaşa serpın beredı. Daiyndyq üstıne daiyndyq qosa tüsesıŋ. Kıl jüirık qatysyp jatqan saiysta dästürlı änşı degen atymyzǧa laiyq boluǧa tyrystyq. Özara täjıribe almastyq, alty ai bırge jürıp, bauyr bolyp kettık. Qysqasy, būl joba dästürlı önerde jürgen jandarǧa zor demeu boldy. Özımnıŋ būl baiqauǧa qatysudaǧy basty maqsatym – öner teŋızıne tamşydai bolsyn öz ülesımdı qosu. Qūdai būiyrtyp, bas jüldenı ielenıp qaittym.
– Boiynda jylt etken önerı bar jas örenderdıŋ dästürlı janrǧa süiıspenşılıgın arttyru üşın qaitpek kerek?
– Özım qara dombyramdy qolymnan bır sät te tastaǧan emespın. Qaida jürsek te, dästürlı önerdı nasihattap jürmız. Toi-duman bolsyn, konsertter bolsyn, ärdaiym dästürlı än baǧytynda öner körsetıp kelemın. Ramazan Stamǧaziev syndy aǧalarymyz estrada salasynda da tabysty öner körsetıp jür. Estradalyq konsertterde jiı boi körsettı eken dep, dästürlı önerdı ūmyt qaldyrdy dei almaimyz. Sol estradalyq keşterdıŋ özınde är salǧan änın qazaqy naqyşpen oryndaidy. Ol kısıler qai uaqytta bolsa da, dombyrasyn qolyna ala sap jandy dauysta eş qinalmastan oryndap beredı.
Jarnamanyŋ bırden-bır täsılı – kögıldır ekran. Al telearnamyz arqyly ūlttyq önerdı nasihattauǧa köp uaqyt bölıne bermeidı. Mysaly, Jüsıpbek Elebekov, Kenen Äzırbaev atyndaǧy dästürlı baiqaular jyl saiyn ötkızıledı. Bıraq, ol baiqaular köbıne osy salanyŋ ainalasyndaǧy önerpazdar arasynda ǧana belgılı. Öitkenı, bärı jabyq sipatta ötedı. Qai qalada ötkızılse, sol jerdegı az ǧana körermen tamaşalaidy. Ol körermennıŋ denı qatysuşy önerpazdyŋ otbasy ǧana boluy mümkın. Al köpşılıkke telearnadan arnaiy baǧdarlama retınde körsetıluge mümkındık berılse, jas buynnyŋ qyzyǧuşylyǧy artar edı. Estradalyq baǧyttyŋ jarqyrap, dästürlı önerdıŋ kenjelep tūrǧany da osyndai jaittardan dep oilaimyn. «Men qazaqpyn» aldaǧy jyldary da jalǧasyn tapsa, tamaşa ürdıs bolar edı.
– Jyl saiyn Ūlttyq konservatoriia men öŋırlerdegı öner universitetterınen dästürlı än mamandyǧy boiynşa bıraz önerpaz tülep şyǧady. Olardyŋ bärı bırdei öz käsıbı boiynşa jūmysqa ornalasa ala ma?
– «Özı jaqsy kısıge bır kısılık oryn bar» deidı emes pe? Şyn önerpaz eşqaşan jerde qalmaidy, öz ornyn qalaida tabady. Öner degen mamandyq emes, Qūdaidan berılgen erekşelık qoi. Naǧyz önerpaz arnaiy qyzmetke ornalaspasa da, halyq ışınde jürıp-aq öz nesıbesın taba alady. Baiaǧynyŋ sal-serılerındei qai jerde jürse de syily, qūrmettı bolu ärkımnıŋ öz qolynda. Dästür degen sözdıŋ ar jaǧynda bütın bır ūlt tūr.
«Sızdıŋ oryndauyŋyz būl keştıŋ formatyna kelmeidı» deidı…
– Ötkende Ūlttyq arnadaǧy «Mäsele» baǧdarlamasynda Erkın Şükımanov aǧamyz bır nazyn aitty. «Bız konsertke jiı şyqpaimyz, şaqyra bermeidı», – dedı. Ol sözınıŋ astarynan «konserttıŋ bärı estradalyq sipat alyp kettı» degendei syŋai sezıledı. Būl turasynda ne der edıŋız? – Qazır «format» degen dünie bar. Kei konsertterde dästürlı änımızben öner körsetıp jatsaq, «Sızdıŋ oryndauyŋyz būl keştıŋ formatyna kelmeidı» deitın kezder de bolady. Öitkenı, konserttıŋ köbı estradalyq stilde ötedı. Al dästürlı än keşterı öte sirek. Sol üşın «Men qazaqpyn» syndy baiqaulardy jetkınşekter arasynda da ötkızsek, onyŋ jaqsy äserı bolary anyq. – Sız özıŋız de bır oblystyŋ ortalyǧynda jürgen änşısız. Respublika kölemıne tanys atyŋyz, ataǧyŋyz bar. Sol jetkınşekter arasyndaǧy baiqaulardy ötkızuge nege özıŋız sebepker bolmasqa? – Jaqynda ǧana Damir Abaşev degen qobyzşy dosymyz bas bolyp, Almaty oblysy, Aqsu audanynda oblys kölemındegı dästürlı öner baiqauyn ūiymdastyrdyq. Sol bastamaǧa qolymyzdan kelgenşe bız de atsalystyq. Ol baiqauǧa 7 jastan 22 jasqa deiıngı önerpazdar qatysty. Osy baiqaudy endı respublika kölemınde ötkızsek degen oiymyz bar.
Balada, eŋ äuelı, tua bıtken daryn bolu kerek. Önerge süiıspenşılık kerek. Men Almaty oblysy, Kerbūlaq audany, Tastyözek degen jüz tütındı auylda düniege keldım. Balabaqşadan bastap än oryndap kelemın. Üi ışınde eşkım önerdıŋ adamy emes. Äiteuır es bılgelı öz betımşe ärnärsenı üirenuge tyrystym. Armandadym. Sol armannyŋ jetegımen konservatoriiaǧa tüstım. Odan keiıngı jyldary da älı üirenumen, ızdenumen kelemız.
«Arqanyŋ änı» degendı arqalanyp aitu dep tüsınıppın…
– Konservatoriiaǧa tüsuıŋızdıŋ özın keremet qyp äŋgımeleitınıŋızdı estıp edık. Sonymen, oquǧa qalai qabyldandyŋyz? – İä (küldı). Auyldyŋ balalary halyqtyq önerdı jaqsy meŋgergen, bıraq arnaiy baǧyttaityn ūstazy bolmaǧan soŋ, kei närsenıŋ arajıgın ajyrata almauy mümkın. Dombyramen än aitudy jaqsy körgenımmen, dästürlı än önerı qazaqta bes aimaqqa bölınetının, olardyŋ bük-şıgın bılgen joqpyn. Radiodan estıgenımdı öz betımşe oryndap jüretınmın. «Erkem-ai», «Güldariǧai» syndy qarapaiym halyq änderın, sosyn Kenen atamyzdyŋ, Altynbek Qorazbaev aǧamyzdyŋ änderın oryndaitynmyn. Söitıp, mektep bıtırgen soŋ, konservatoriiaǧa bardym. Qairat Baibosynov, Qanat Qūlymjanov, Ardaq İsataeva syndy tanymal aǧa-apalarymyz emtihan qabyldap otyr eken. «Qai öŋırdıŋ balasysyŋ?» – dep sūrady aldymen. «Almaty oblysy, Kerbūlaq audany, Tastyözek auylynanmyn», – dedım. «Elıŋ kım?» – dedı. «Arǧynmyn» – dedım. «Tüh, ol öŋırde qaidan jürgen Arǧynsyŋ, jaraidy, endeşe Arǧyn bolsaŋ, Arqanyŋ bır änın oryndap berşı?» – dedı aǧalar. «Arqanyŋ» degendı «arqalanyp» dep tüsındım de, «Altynbek Qorazbaevtyŋ änı «Jan ana», – dedım. Negızı, Rüstem Qorazbaevtyŋ änı ǧoi. Ändı habarlaǧanym sol edı, aǧa-apailarym bır qyrylyp külıp aldy. Ūstazsyz üirengen änım ǧoi, özımşe oryndap şyqtym. «Oi, şırkın-ai, taǧy bır Arqanyŋ änınen jıberşı, qane?» – dedı ezulerın jiia almai. «Oibai-au, menıŋ oryndauym ūnap jatyr eken, ötıp tūrmyn-au» dep oilap qoiamyn ıştei. «Altynbek Qorazbaevtyŋ änı «Şaşbaulym», – dep habarlap, ony oryndap şyqtym. Ūstazdarym odan ärmen qyran-topan külıp jatyr. Söitsem, älgı jerde «prikoldyŋ» astynda qalyp jatyr ekem, ony ūǧyp jatqan bala bar ma?! Eşteŋenı ūqpaǧan soŋ, ūialmaisyŋ da. «Myna balany ala-aiyqşy?» – dedı Ardaq İsataeva apaiymyz külkısın tiia almastan. Talabyma qyzyǧyp, ary qarai özımız tärbielep alamyz dep otyr eken ǧoi. «Endı on künnen keiın negızgı emtihan bolady, sen sol künge Kenen ataŋnyŋ «Boztarǧaiyn» daiyndap kel», – dedı. On künnen keiın Kenen atamyzdyŋ änderı men Qapez Baiǧabylovtyŋ «Üş Merkı» änın daiyndap baryp, synnan ötkenmın. Muzykalyq eş bılımım bolmaǧandyqtan, aldymen ekıjyldyq daiyndyq kursyna qabyldandym. Bas-aiaǧy 6 jyl oqyp, «Jetısu än-jyr mektebı» boiynşa därıs alyp şyqtym.
– Äuletterıŋızdeänşılık öner būryn bolmasa, endı sızden bastalatyn şyǧar?
– 12 jasar ūlym Rasuldyŋ qyzyǧuşylyǧy bar. Än aitady, dombyra üirenıp jür. Sazsyrnai aspaby boiynşa baiqaularǧa qatysyp, jeŋımpaz atanyp ülgerdı. Fortepiano üiırmesıne de qatysady. Al bız balany muzyka mektebıne emes, karate seksiiasyna jıbergenbız. Bıraq, karatesın de, basqasyn da bır künde tastady da, öner mektebıne öz betımen ketıp qaldy. Alǧaş oryndaǧan änderın de eşkımnıŋ aituynsyz öz betımen üirenıp, oryndap jürgenın baiqadym. Sodan talpynysyna balta şappaiyn dep, arnaiy ūstazdardyŋ qolyna tapsyrdym.
– Babyŋyzdy joǧaltyp almau üşın ne ısteisız?
–Qai salada jürseŋ de, ılım-bılım kerek. Qandai än oryndasaŋ da, onyŋ ar jaǧyndaǧy tarihyn bıluıŋ kerek. Qazaq tarihyn, sal-serıler ömırın bıluıŋ maŋyzdy. Demdı ünemı qalypta ūstap tūru üşın sportpen de şūǧyldanuyŋ qajet. Sol üşın jügıremın, būlşyq etterdı şynyqtyramyn, basseinde jüzumen ainalysamyn. Dauysqa arnaiy jattyǧular da jasap tūramyn. Dauysty kütu üşın salqyn su ışpeu kerek. Araq-şarap, temekıden aulaq jürgen jön. Sahnaǧa şyqqanda ülkender riza bolyp batasyn bererdei, kışıler senı ülgı tūtatyndai boluǧa tyrysu qajet. «Bolmasaŋ da, ūqsap baq…» dep, jaman ädetterden aulaq boluǧa tyrysamyz.
Jaqynda qaiyrymdylyq maqsatta bırneşe konsert ötkızudı josparlap otyrmyn. Konsertke tüsken qarjyny mūqtaj jandarǧa bersem degen niettemın. Bır jaǧynan qarjyny qajet etuşı jandarǧa paidamyz tise, bır jaǧynan keşke kelgen körermenge ruhani läzzat syilaimyz dep ümıttenemın. Dästürlı önerdıŋ azamattary bet-beinesın körsetıp, tanymalyraq boludan görı, ruhani azyq berudı köbrek maqsat etedı. Sol üşın künıne bırneşe saǧattan jandaryn jep daiyndalady. Men de kün saiyn bırneşe saǧattan änımdı aityp, daiyndalamyn. Dombyramdy qolymnan tastaǧan, än aitpai qalǧan künım joq.
–Ylaiym solai bolsyn!
