"Amrenı" kördık...Kinozalda adamdar köp boldy. Nemeresın ertken äje jür. Kempırın qoltyǧyna qysqan ata jür... Denı jastar. Bärınıŋ közınde ümıt! Bärı sergek, bärı yntaly tūlǧasynyŋ ekrandaǧy beinesın köruge...
Film bastaldy.
Apamnyŋ da, atamnyŋ da, onyŋ kışkene nemeresınıŋ de ümıtı bır tömendegen joq! Yntasy bır tüsken joq! Amrenı qoldap otyrdy, qylp etse qolpaştap otyrdy... Attary bäigege tüskendei qopaŋdap otyrdy!
Ainalaiyndarym-ai...
Bıraq keşırıŋızder, atam, apam, jas örenderım, film joq edı. Ūlt joq edı filmde. Amre bolmasa, el kütken, el saǧynǧan, el jadynda jaqūttai jasyrǧan beinelerı - Ämıre düldıl joq edı!
Ekrana däl bır seŋ soqqan balyqtai Parij köşelerı men "būlt basqan kabaktarda" sendelgen Amre jürgen-tın. Filmnen ne tarihi şyndyq ne körkem şyndyqtyŋ ızın de taba almaisyz. Dombyrany dūrystap ūstai da almaityn Amre üş balanyŋ aldynda än aityp tūrady da bırden "feodolizmnen sosializmge jün tütıp otyryp ötıp ketken" D. İsabekovtyŋ keiıpkerındei Parijge ötıp ketedı. Elsız jerdegı basqūrmen älemıştengen[!] kiız üdıŋ ışınde sostiyp tūrǧan ekeu "şaqyrtudy" talqylaidy. Sostiyp tūrǧanda baiqamappyz, kiız üidıŋ ışınde şoşaiyp otyrǧan taǧy ekı-üş äiel balasy bar eken... Kım ekenı belgısız, ün-tün joq. Söileu joq, meŋzeu joq... Tıl qatsa bırdeŋenı büldıretının şeteldık rejisser qasqa bıledı-au... Osymen qazaq düldılınıŋ öz elındegı beinesı tämam... Ämırenı - Ämıre etken özınıŋ altyn besıgı - elı emes pe edı? Ol mūnda aşyla, keŋ körınıs tappaǧany nesı? Ai-ai... Tüsınıktı.
Şyǧarmanyŋ dramaturgiiasy qarabaiyr shemalyq ädıspen şeşıle salǧan. Amre Parijge jol tartaiyn dep jatqanda oǧan KGB-nyŋ qyzmetkerı kelıp: "Amre, sız qazaq dalasynda ösken nadansyz ǧoi"-deidı. Söitedı de op-oŋai şyǧarmanyŋ logikalyq şielenısuın kütpei, bırden keiıpkerlerın aq pen qaraǧa bölıp qoia beredı.
Parije barǧanda da orys änşısı "jaǧymsyz keiıpkerden": "kiım kiısıŋızge qaraǧanda jabaiy ekenıŋız aŋǧarylady"- degen syŋaida söz estidı. Söitıp shemanyŋ üstıne shema jamalyp, sonyŋ zaŋdylyǧyna sai jadaǧai, älsız, qisynsyz küres bastalady...
Filmdegı Mūstafa Şoqai beinesı tap bır eles siiaqty. Tūraǧy joq, tūrlauy joq, dosy joq, jaqyny joq... biografiiasy äm joq... Ony qairatker ekenınen habary joq bıreu bolsa ne ıstep jürgen jan dep basy äŋkı-täŋkı bolar edı. Jalt etıp köşede paida bola ketedı, jalt etıp zalda paida bola ketedı, jalt etıp ǧaiyp bolady...
Bıraq ony oinaǧan akter[Erkebūlan Daiyrov] jūrtşylyqtyŋ jüregıne jyly tidı. Nesımen? Qazaqy közqarasymen!
Film turaly aita bersem, kemşılık şūbalyp şyǧa beredı... Şarşaimyn.
Öz elınıŋ ūlany tüsıruge tiıstı filmdı, öz elınıŋ ūlany tanuǧa tiıstı Tūlǧany jüregı şym etpei zäu-zatymen şeteldık aty beimälım rejisserǧa arqalatyp jıbergen "jün bılektılerdıŋ" būl qylyǧyna ne deiın?
Men film turaly jazǧym kelmegen.
Men körermen turaly jazǧym kelgen.
Bız körermendı aiamaimyz!
Bız körermenderımızdı adastyrdyq!
Bız elımızdegı sauatty, aqjarma körermenderımıze on jyl kölemınde ündınıŋ "Anandiyn" tamaşalattyq. Türıktıŋ taǧy bırdemesın tamaşalattyq. Kärıstıŋ taǧy bırdemesın... Äsırese "Anandi" qūrtty. Körermenderımız adasty. Körermenderımızdı sentimentalizm bilep aldy. Sentimentalizm - qauıptı qūbylys. Sentimentaldy adam - qauıptı adam. Sentimental jüregın bilegen adam aq pen qarany, oŋ men soldy ajyratudan qalady. Ol üşın ūlttyq öner, ūlttyq ūstanym, tılıŋnıŋ qūny beş tiyn! Älgı sezım boiyn bilegen janda körkem qisyn, tarihi qisyn, tūrmystyq qisyn degen ūǧym bolmaidy, eŋkıldep jylap, közı jasqa şylanyp otyra beredı, boldy! Jady köneredı, sanasy topastanady.
"Sentimentalnost - eto emosionalnyi promiskuitet liudei, ne sposobnyh s kakim libo chuvstvam"- deidı daŋqty amerikandyq jazuşy, dramaturg, kinorejisser Norman Meiler. Masqara ǧoi?
Sol sentimentalizmmen suaryp janyn äbden quartyp, şöldetken jandardy TÜRLI BUDAN filmmen taǧy jūlmalap qinaitynymyz qalai? Jettı ǧoi endı?
ÖZ FİLMDERI, ŪLTTYQ FİLMDERI QANDAI BOLU KEREKTIGIN AJYRATUDAN QALYP BARADY KÖRERMENDERIM! Ärı-särı küige tüstı ainalaiyn, körermenım!
Keşırıŋızder...
Daniiar SALAMAT,
FB-daǧy paraqşasynan
