«KQK qubyry úshin 3 mıllıard dollar joǵaltyp alamyz» - ekonomıst Maqsat Halyq

5870
Adyrna.kz Telegram
Foto: aikyn.kz
Foto: aikyn.kz

2022 jyly 20 naýryzda Qara teńizde alapat daýyl bolyp, Reseıdiń Novorossıısk portynda Kaspıı qubyr konsorıýmynyń (KQK) aımaqtyq qurylǵylary isten shyqqan bolatyn. Sol kúngi Reseı BAQ-ynyń málimetinshe, kúshi bes balǵa deıin jetetin daýyl turǵan.

KQK bas dırektory  Nıkolaı Gorban oqıǵa jaıynda aılaqtan munaı tasıtyn qondyrǵynyń ekeýi isten shyqqanyn rastap, 24 naýryz kúni  «Azattyq radıosyna» málimdedi.  

Bul týraly Reseıdiń  Qazaqstannan munaı óndiretin shetel kompanııalaryna qarsy dıversııasy bolý múmkin degen boljam da boldy. Bul qanshalyqty ras? Qubyrdyń Qazaqstannyń ekonomıkasyna áseri qandaı?

Foto: cpc-online.ru

Tarıhqa sholý: Kaspıı qubyr konsorıýmy qashan quryldy?

Alǵash Teńiz munaı ken ornyn birigip ıgerý úshin KSRO men AQSh arasynda kelissóz júrgizildi. Kóp keshikpeı Keńes odaǵy ydyrap ornyna táýelsiz 15 respýblıka paıda bolǵannan keıin, AQSh-nyń kompanııasymen bastalǵan kelissózdi táýelsiz Qazaqstan ózi júrgizýge tıis boldy.

1993 jyly «TeńizShevrOıl» JShS qurylady. Birlesken kásiporynnyń mindeti Teńiz munaıyn óndirip ony shetelge shyǵaratyndyqtan, Qazaqstan eshbir muhıtpen shektespeıtin qurylyq ishindegi memleket bolǵandyqtan, óndirilgen munaıyn syrtqy naryqqa shyǵarý úshin mindetti túrde kórshiles jatqan bir eldiń jerinen ótkizýge týra keletin. Al Qazaqstan úshin sol jyldary jalǵyz ǵana tıimdi jol Reseı Federaııasy edi.

Alǵashqyda Teńiz munaıyn Reseı Federaııasynyń jerimen Qara teńiz jáne Baltyq teńizi jaǵalaýlaryna temir jol transporty arqyly tasyp júrdi. Biraq bul tasý ádisi tıimsiz bolatyn. Ári shyǵarylatyn ónim kólemi óte az edi. Sondyqtan Teńiz munaıyn tasıtyn munaı qubyryn salý kerek boldy. Sol úshin Kaspıı Qubyr Konsorıýmyn (KQK) qurýǵa kiristi.

Qazaqstan Respýblıkasy men Oman Sultandyǵy birigip qurǵan Kaspıı Qubyr Konsorıýmyna kóp keshikpeı Reseı Federaııasy qosyldy. Keıin  bul birlestikke birneshe munaı óndirýshiler kompanııasy kirdi. Sóıtip, 1999 jyly Teńiz-Novorossıısk halyqaralyq munaı qubyryn salýǵa kirisedi.

  • 1992 jyly 17 maýsymda Qazaqstan Respýblıkasy men Oman Sultandyǵy Kaspıı Qubyr Konsorıýmyn (KQK) qurdy.
  • 1992 jyly 23 shilde de oǵan Reseı Federaııasy qosyldy. Jobaǵa qatysý jóninde Ázerbaıjan Respýblıkasyna da usynys jasalǵan bolatyn. Biraq Baký-Tbılısı-Djeıhan munaı qubyryn salý jóninde kelisim-shart jasap qoıǵanyn aıtyp, Ázirbaıjan úkimeti bul jobadan bas tartty.  
  • 1994 jyly   Konsorıým qurý týraly Kelisimge qol qoıylǵannan soń, KQK Dırektorlar Keńesi quryldy.

Bul Keńestiń tóraǵasy bolyp Qadyr Baıkenov saılandy. Dırektorlar Keńesine QR enegetıka jáne otyndyq resýrstar mınıstriniń orynbasary bolǵan Anatolıı Lobachev pen «Qazaqmunaıgaz» korporaııasynyń prezıdenti Bolat Elamanov, Reseı Federaııasy tarapynan otyn jáne energetıka mınıstriniń orynbasary Vıktor Ott múshe bolyp kirdi. Kóp keshikpeı oǵan RF otyn jáne energetıka mınıstri Iýrıı Shafranık teqosyldy. Dırektorlar Keńesiniń alǵashqy otyrysynda KQK-nyń Atyraý komıteti quryldy. Atyraý komıtetine «Magıstraldyq munaı qubyrlary» ÓB Bas dırektorynyń orynbasary Qaıyrgeldi Qabyldın men «Qazaqmunaıgaz» kompanııasy munaı tasymaldaý Basqarmasynyń bastyǵy Zınon Ábdirahmanov múshe boldy. Sonymen qosa Atyraý komıtetine Reseı Federaııasy tarapynan «Transneft» AQ prezıdenti Sergeı Vınnıchenko ókildik etti.

Foto: kuban.mk.ru

Qubyr salý jumysyn kim qarjylandyrdy?

Qubyrdy qurý bastalǵan kezde Jobany uıymdastyrý men qarjylandyrý mindetin Oman Sultandyǵy aldy. Olar KQK-nyń qurylýyna, munaı qubyrynyń jasaqtalýyna, ınvestıııalar negizdemesin daıyndaýǵa t.b. jumystarǵa kóptegen qarjy bólgen edi. Degenmen, jobany iske qosý úshin áli de taǵy kóptegen qarjy kerek boldy. Oman Sultandyǵy mundaı qarjyny taýyp bere almaıtyn aıtty. Sol sebepti jobaǵa jańa ınvestorler tartý kerek dep sheshti. Ol kezde Reseı Federaııasy men Qazaqstan Respýblıkasynyń ekonomıkalyq jaǵdaıy áli turaqsyz edi.

 1996 jyly sáýir aıynda Almaty qalasynda KQK qaıta qaraý týraly hattamaǵa qol qoıyldy. Qujatta, KQK Jobasyna sheteldik munaı óndirýshi kompanııalardyń kirýi men túsken tabystan olarǵa tıisti úlesin alyp otyrý máselesi qarastyryldy. 1996 jyldyń mamyrynan jeltoqsan aıyna deıin Máskeýdiń «Metropol» qonaq úıinde KQK akıonerleriniń jańa kelissózderi ótti.

 Kelissóz sheshimimen qubyr júıesi qurylysyn qarjylandyrýdy moınyna alǵan jeke munaı kompanııalaryna KQK-y akııasynyń jartysyn satý týraly kelisimge qol qoıyldy. Qazaqstan Respýblıkasy men Reseı Federaııasy óz kezeginde qaıta qurylǵan konsorıýmǵa naryqtyq qun boıynsha baǵalanǵan qubyr aktıvterin beretin boldy. Olardyń baǵasy Reseı Federaııasy úshin-$300 mln, Qazaqstan Respýblıkasy úshin-$230 mlndep baǵalandy.

  • Reseı Federaııasynyń úlesi-24 %;
  • Qazaqstan Respýblıkasynyń úlesi-19 %;
  • Oman Sultandyǵynyń úlesi-7 %;

Qalǵan 50 % akııa «Shevron KaspıanPaıplaın Kompanııasyna» (AQSh)-15%, «LÝKAKO» (Reseı-AQSh)-12,5%, «Mobıl KaspıanPaıplaın Kompanııa» (AQSh)-7,5%, «Rosneft»-Shell KaspıanVenchýrz Lımıted» (Reseı-Nıderland)-7,6%, «AdjıpInterneıshnl N.V.» (Italııa)-2%, «Brıtısh Ges» Oversız Holdıng Lımıted» (Ulybrıtanııa)-2%, «Kazahstan PaıplaınVencherz LLS» (Qazaqstan-AQSh)-1,75% ı «OrıksKaspıanPaıplaın LLPS» (AQSh)-1,75% kompanııalaryna satyldy. (Aleksandrov V., «Neft ız Tengıza: Proekt 21 veka»). Olar munaı qubyry qurlysyn qarjylandyratyn boldy. Keıin, Oman Sultandyǵy óziniń úlesin satyp bul jobadan shyǵyp ketti.

Foto: cpc-online.ru

Qubyrdaǵy aqaý: Ekonomıkaǵa áseri

20 naýryzda bolǵan oqıǵa mamandardyń aıtýynsha, munaı tasymaldaý kólemin edáýir azaıtýǵa ákelip soǵýy múmkin. Qazaqstan osy qubyr arqyly táýligine 1,2 mıllıon barrel munaı tasymaldaıdy. Iaǵnı, Qazaqstan munaıynyń 80 paıyzǵa jýyǵyn tasymaldaýshy Kaspıı qubyr konsorıýmy. Bul jylyna 53 mln tonna munaıdy quraıdy. Al kompanııa memleket tabysynyń 20 paıyzyn qamtamasyz etip tur.

Energetıka mınıstriniń bir qondyrǵynyń jumys isteı bastaǵany týraly aqpartty KQK arada birneshe kún ótken soń rastady.

"28 naýryzda Kaspıı qubyr konsorıýmynyń aılaqtan munaı tasymaldaıtyn qondyrǵylarynyń biri (VPÝ-1) iske jaramdy ekeni anyqtalyp, munaı tasymaldaı bastady”, – dep habarlady KQK baspasóz qyzmeti..

Ekonomıst Maqsat Halyqtyń aıtýynsha, ekonomıka mınıstrligi qubyrdy ýaqytynda jóndemeı, ekonomıkaǵa shyǵyn ákelip otyr.

«Negizinde ótken joly zardap shekken kezde qubyrdyń biraz bóligin qalypqa keltiremiz degen. Iaǵnı, 3-aq apta ketedi degen. Alaıda odan beri qaraı, aıtylǵan ýaqyt ótip ketti. Ol jerde eshqandaı jumystar bastalmaǵan. Eger sáýir aıynda qalypqa keltirilmese, bul Qazaqstan ekonomıkasyna qyrýar zalal keltiredi. Onyń qzinde osy oryn alǵan apat jaǵdaıy, jalpy munaı óndirýdiń qysqarý jaǵdaıymen eskergen kúnniń ózinde Qazaqstannyń IJÓ 2 paıyzǵa qysqaraıyn dep tur. Eger de bul sozylyp ketse, úlken shyǵyn.Bir aı remonttan biz shamamen KQK qubyry 3 mıllıard dollar joǵaltyp alamyz. Máseleniń bylaı órbýi halyqaralyq kompanııalardyń Kaspıı Qubyr konsorıýmynan shyǵyp ketýine ákep soqtyrady. Ondaı jaǵdaıda bizdiń munaıdy Eýropaǵa satý múmkindigimiz shektelýi ábden múmkin», - deıdi ekonomıst.

Aıta ketetin jaıt, Qazaqstan bıýdjetiniń 40 paıyzy men eksport kirisiniń 60 paıyzy munaı tabysynan quralǵan.

«KQK aruyly Qazaqstan múnaıyynyń 80 paıyzyn eksportqa shyǵarady. Ótken jyly biz eksportqa 68,5mln  tonna kóleminde munaı shyǵarǵanbyz. Onyń jalpy sommasy  27,7 mlr dollarǵa baǵalanady. Onyń 80 paıyzy 22 mlrd dollardy quraıdy. Sondaı-aq, ótken jyly biz osy KQK arqyly 53 mln tonna munaıdy Eýropaǵa jóneltkenbiz. Minekeı, osy sandardyń ózi KQK Qazaqstannyń munaı eksportyndaǵy eń negizgi  tranzıttik jol bolyp tabylatynyn aıǵaqtatady.Al bul másele tez sheshilmese, memleket el aldyndaǵy áleýmettik jaýapkershiligin oryndaı almaı qalýy múmkin jáne 100-den astam munaıshy jumyssyz qalady.», - deıdi  ekonomıst Maqsat Halyq.

Kúni keshe ǵana QR Energetıka mınıstri Bolat Aqsholaqov Májilistiń jalpy otyrysynda Kaspıı qubyr konsorıýmyn qalpyna keltirý qarqyny týraly aıtty. Jóndeý jumystary aıaqtalyp, aýa raıynyń qolaısyzdyǵyna baılanysty úzilispen júrgizilgenin habarlady.

«Qubyrlardy aýystyrý aıaqtaldy, keshe sý tógilmeýi úshin problemalyq jerlerdi anyqtaý úshin qysymdy tekserip, sý toltyryldy. Búgin sýdy aǵyzyp, ısternany júrgizip, KQK jumys isteı bastaıdy dep kútken edik. Búginnen bastap VPÝ-3 (tasymaldaýshy shvarter qondyrǵysy) tolyqtaı jumys isteı bastaıdy, sodan keıin munaı qubyry óziniń ótkizý qabiletin 100% qalpyna keltiredi», - dedi mınıstr.

Sonymen qatar,  Novorossııskige barlyǵynyń qalpyna kelgenine kóz jetkizý úshin qosymsha mamandar jiberildi. Tolyq KQK osy aptanyń sońyna qaraı jumys isteı bastaıdy.

VPU-3 jáne VPU-2 de jóndeýden ótedi. Mınıstrdiń aıtýynsha, VPÝ-2 qazirdiń ózinde kúrdeli jóndeýdi kútip turǵan, boljam boıynsha, aldaǵy mamyrda aıaqtalady.

Sarapshylardyń pikirinshe, jóndep bolǵanǵa deıin Qazaqstan ekonomıkasyna tıgizer zalaly men shyǵyny kóp bolmaq.

Aldyn ala málimetter boıynsha, Kaspıı qubyr konsorıýmyndaǵy apattan Qazaqstanǵa keletin shyǵyn shamamen, 100-150 mıllıard teńgeni quraıdy. Ótken aptada Energetıka mınıstri Bolat Aqsholaqov KTK qazir 60 paıyzdyq qýattylyqpen jumys istep jatqanyn jáne shyǵyn onsha aýyr emes ekenin habarlady. Biraq jóndeý jumystary mamyrdan keıin jalǵasatyn bolsa, shyǵyn aıyna 1 mıllıon tonnany quraýy múmkin.

Dana Nurmuhanbet

«Adyrna» ulttyq portaly

Pikirler