QR Parlamentı Mäjılısı deputaty Qazybek İsa «Aq jol» fraksiiasy atynan QR Premer-Ministrı Ä. Smaiylovqa deputattyq saual joldap, şūǧyl Ūlttyq ideologiia konsepsiiasyn qabyldau qajet ekenın aitty.
«Qazaq ünı» deputattyq saualdyŋ tolyq mätının ūsynady.
1.OTANŞYLDYQ ŪLTTYQ İDEOLOGİIаDAN BASTALADY
Memlekettıŋ jaŋa däuırın bastap bergen qandy qaŋtar qasıretı elımızdegı 30 jyldaǧy barlyq qatelıkterımızdı älemge äigılep berdı. Aldymen ekonomika, sodan soŋ saiasat degen ūstanym özın eşqandai aqtamady. Tūralap qalǧan ekonomikamyz öz aldyna, saiasatymyz jaŋarmaǧasyn sasyǧan sudai jaramsyz, ziiandy bolyp qalǧanyna közımız jettı. Sondyqtan da Prezident Q.Toqaev bastaǧan tübegeilı saiasi reformany halyq qoldauda.
Qaŋtardaǧy qasıret eŋ aldymen elımızde 30 jyldan berı Ūlttyq ideologiianyŋ ūşqyny da bolmaǧanyn äşkere ettı.
Endı saiasi reformamen bırge şūǧyl Ūlttyq ideologiiamyzdyŋ konsepsiiasyn qabyldap, zaŋdy bekıtu kerek.
«Otanşyldyq ruhy joǧary el közdegen maqsatyna qalaida jetedı»-dedı memleket basşysy Joldauda. İä, Otanşyldyq Ūlttyq ideologiiadan bastalady.
Ūlttyq ideologiianyŋ joqtyǧy közge ūryp tūrǧan bızdıŋ Täuelsız Qazaq Elınde Ūlttyq ruhty köteru bügıngı künnıŋ eŋ maŋyzdy talaby!
2. ŪLTTYQ İDEOLOGİIа – EŊ ALDYMEN MEMLEKETTIK TIL!
Qazır halyqty bırtūtas etıp bırıktıruşı ūlttyq ideologiiamyz - Memlekettık tılımız boluy kerek!
Būny elımızdegı etnostardyŋ bärı de qoldauda. Qazaqstan Halqy assambleiasy 2020 jyly memlekettık tıldı mındetteitın zaŋ qabyldau turaly Ündeu jasady.
Syrtqy jaudan qorǧanu üşın aldymen eldıŋ ışınde öz tütını tüzu ūşu kerek! Būl - bır tılge bırıgu degen söz!
Al bırıgu Tılden bastalatyny tırı adamǧa belgılı!
Tılı bırdıŋ – tılegı de bır, tıregı de bır, iaǧni, qaruy da, äskerı de bır!
Būndai el bolyp, bır tılge bırıguge kım qarsy - sol eldıŋ jauy!
Türık Respublikasynyŋ tūŋǧyş prezidentı Kemal Atatürık sailana salysymen alǧaşqy jyly-aq: «Türkiia memleketı myqty boluy üşın elımızdegı 78 ūlt bügınnen bastap bärımız bır tılde -türık söileitın bır ūltpyz!» -dep jariialady. Osyndai qazaq ūlty aldyndaǧy tarihi jauapkerşılık pen ūly amanat bızde de oryndaluy tiıs edı...
Öitkenı, Prezidenttıŋ özı Joldauynda aitqandai, «Bız eŋ basty qūndylyǧymyz – Täuelsızdıgımızdı saqtap, ūlttyq bıregeilıgımızdıŋ negızın nyǧaityp, elımızdı jaŋǧyrtu jolynda ūiysuǧa tiıspız. Būl – bolaşaq ūrpaq aldyndaǧy qasiettı boryşymyz.»
Sondyqtan, eldı bırıktırıp, toptastyru üşın barlyq ūlt memlekettık tılde söileuı kerek!
Menıŋ äkemnıŋ kezınde Qazaqstanda bärı orysşa boldy...
Men 1979 jyly Almatyǧa oquǧa kelgende de barlyq jerde orys tılı üstem edı. Jauap tüsınıktı – öitkenı bız Keŋes Odaǧynyŋ bodany, otar el edık.
Al 1999 jyly ūlym: «Äke, nege barlyǧy orys tılınde?» dedı. «Täuelsızdıktı alǧanymyzǧa köp bolǧan joq, alda bärı qazaq tılınde bolady, ūlym» dep jūbattym. Oǧan özım de sengen edım.
Biyl 2022 jyly endı nemerem: «Nege barlyq jerde orys tılınde?»-dep sūrady... Al būl kezde Täuelsızdık alǧanymyzǧa 30 jyldan asyp ketken edı?I.
Būǧan men ne dep jauap beremın?!.
Būǧan bız ne dep jauap beremız?
Būǧan kım jauap beredı?
Tört ūrpaq auysqanşa törden ketpeitın, auyspaityn ol qandai tıl?!.
ŪLTTYQ MÜDDENI QORǦAU - MEMLEKETTIK TILDEN BASTALADY!
Al bızde 30 jyldan berı MEMLEKETTIK TIL TURALY ZAŊ JOQ!
Endeşe, Qazaqstan Prezidentı aitqandai, «Qazaq tılınıŋ ūltaralyq qatynas tılıne ainaluy üşın barlyǧymyz jūmyla äreket etıp», memlekettık tıldı mındetteitın Memlekettık tıl turaly zaŋ qabyldauymyz kerek!
3.MEMLEKETTIK TILDIŊ TÄUELSIZDIGI ATA ZAŊDA AIQYN KÖRINUI TİIS!
Däl qazır Konstitusiiaǧa saiasi özgerıs engızılıp jatqan kezde, 30 jyldan berı öz tılımız emes, ögei tıldıŋ küiın keşıp kele jatqan Qazaq tılınıŋ Memlekettık tıl retınde jeke dara aiqyndau mäselesın şeşıp aluymyz kerek! Öitkenı, Prezident Toqaev aitqandai: «Memlekettık tıl mäselesı – ülken saiasat!». Endeşe nege ülken saiasatymyz - Memlekettık tılımız saiasi özgerısterden qalyp qaluy kerek?!
Būl qazır eldı alaŋdatyp otyrǧan eŋ basty mäselelerdıŋ bıregeiı!
Mysaly, «Aq jol» fraksiiasy 2012 jyly Memlekettık tıldıŋ qoldanyluyn arttyru boiynşa zaŋ jobasyn jasaǧanda ükımet ötkızbei tastady. «Qazaq tılıne qazaq ükımetı qarsy şyqty» dep jazdyq bız.
Konstitusiia men zaŋdarymyzda Memlekettık tıldıŋ märtebesın qorǧau – elımızdegı eŋ basty mäsele bolyp tūr qazır. Osy maqsatta «Qazaq ünı» ūlttyq portalynda Konstitusiiasyndaǧy 7-şı baptyŋ 2-şı tarmaǧyn alyp tastap, Memlekettık tıl turaly zaŋ qabyldaudy talap etken Aşyq hat üş ret jariialandy. Üşınşısı 2020 jyly qaita jariialanǧan «MEMLEKETTIK TILDIŊ TÄUELSIZDIGI ATA ZAŊDA AIQYN KÖRINSIN!» atty Qazaqstan Prezidentı Q.Toqaevqa jazylǧan Aşyq hatqa elımızdıŋ älemge äigılı tarlandary bastap, 126 215 adam qol qoiyp, qoldady. Būl būrynǧy mejelerden myŋ esedei asyp tüsıp, tarihi rekordtyq deŋgeige jetıp otyr. Būl qalyŋ qol ışınde tek qazaqtar ǧana emes, ärtürlı ūlt ökılderı de (50-ge juyq) jetkılıktı.
«Estitın memleketke» milliondardyŋ ünın estırtken, bır jarym aida 126 myŋnan asa Aşyq hatqa qol qoiǧan petisiia Prezidentke tapsyrylǧanyna da ekı jyl bolady jaqynda.
2021 jyly «Aq jol» fraksiiasynyŋ Memlekettık tıl turaly zaŋ qabyldaudy talap etken deputattyq saualynda aitylǧandai QR Premer-Ministrıne, ükımetke tapsyrylǧan Memlekettık tıl turaly zaŋ Konsepsiiasy jobasyna da 2 jyl boldy...
QR Prezidentı Q.Toqaev basqaratyn Ūlttyq keŋestıŋ 2019 jylǧy bırınşı otyrysynda «Konstitusiiadan orys tılı turaly bapty alatyn kez jettı» dep ūsynys jasaǧanymyzǧa da üş jylǧa juyq uaqytqa jaqyndady.
Älemde bar elde Memlekettıŋ azamaty azamattyq paryzy men mındetın oryndauy būljymas zaŋ! Ol zaŋǧa memlekettık tıldı bılu mındetı de kıredı. Būl mındetın azamattary da, tıptı memlekettık tıldı bıluı mındettı boluy tiıs memlekettık qyzmetkerlerı de oryndamaityn älemde jalǧyz el Qazaqstan! Öitkenı bızdıŋ eldıŋ Konstiiusiiasynda ǧana memlekettık tıldı bılu är azamattyŋ mındetı ekenın ädeiı jazbai ketken… Būl Konstitusiia talaby men atyna sai emes zaŋsyzdyq! Osy zaŋsyzdyqty Täuelsızdıktıŋ 30 jylynan asqanda Jaŋa Qazaqstan, ekınşı Respublikada tüzeluı tiıs!
«Memlekettık tıldı bılu – Qazaqstannyŋ ärbır azamatynyŋ paryzy. Mındetı dep te aituǧa bolady.»-degen memleket basşysy Q.Toqaevtyŋ sözı endı ıske ainalyp, Atazaŋǧa jazyluy kerek.
Konstitusiiasy babynyŋ bırınşı tarmaǧyn oryndamai, syzyp tastap, oǧan qarsy ekınşı tarmaǧyn oryndaityn el älemde taǧy da jalǧyz tek Qazaqstan!
4.MEMLEKETTIK TIL ESIKTEN KIRE ALMAI TŪRSA, BIZ QALAI TÖRDE OTYRAMYZ?!
Ūlttyq ideologiiamyz - Memlekettık tıldıŋ auyr halı qazır dabyl qaǧar jaǧdaida!
Qalai dabyl qaqpaimyz, Täuelsızdık alǧan 30 jylda öz tılın bılmeitın ūrpaq ösıp şyqsa?!. Sonda bız qai elde, qandai Täuelsızdıkte ömır sürgenbız?
Qaida bızdıŋ Ūlttyq ideologiiamyz? Astanadan bastap, qalalardyŋ köbısınde ülkender de, aulada oinap jürgen balalar da şet tılınde – Resei tılınde söilese, Aqorda, Ükımet, Parlament, äkımdıkter men memlekettık mekemelerdıŋ, ūlttyq kompaniialardyŋ bärınde Memlekettık tıldı esıkten syǧalatyp, orys tılınde söilese, sonda qaidaǧy, qandai Täuelsızdık?!.
Memlekekettık tıl esıkten kıre almai jylap tūrsa, bız nege jetısıp, qalai törde otyramyz, myrzalar?!. Qalai el bolamyz?
Memlekettık tılımızdı mındetteitın zaŋ şyǧara almasaq, būl jerde nege otyrmyz? Onda bızdıŋ azamattyǧymyz, partiottyǧymyz, el aldynda uäde bergen, oryndauǧa tiıs Amanatymyzdyŋ barlyǧy közboiauşylyq, ötırık bolǧany ǧoi!
Mıne, 30 jyl Ūltşyldyqpen küresken Ūltsyzdyq ideologiianyŋ jetkızgen jerı osy!
Özge elderdıŋ bärınde memlekettık tıldı köterseŋ - patriotsyŋ, al bızde ǧana - jausyŋ!
Estitın memleket halyqty qalai tüsınedı, eger ekeuı ekı tılde söilesse?!.
Bız Memlekettık tılımızdı mındetteitın zaŋ qabyldau üşın endı taǧy 30 jyl üşınşı prezidenttı kütuımız kerek pe?!
“Babalar amanatyna adal bolyp, ony ūrpaqqa tabystau – men üşın kielı paryz! Men azamattarymyzdyŋ erteŋ emes, bügın baqytty ömır sürgenın qalaimyn.”-dep mälımdegen QR Prezident Toqaev osy kielı paryzyn erteŋ emes, bügın özı oryndauy tiıs!Jalpy bilık, memleket ūltpen bırge bolǧysy kele me? Endeşe ūlttyŋ tılınde söilesın! Täuelsızdık alǧan Memleket basşysynan bastap, memlekettık qyzmetkerlerdıŋ bärınıŋ şet tılınde, otarlauşy el Resei tılınde söilegenın el körmeu kerek! Otarlauşy eldıŋ tılınde söilep tūryp, Täuelsız eldıŋ müddesın qorǧaimyn dep eldı aldau - bos söz! Bügınde oǧan eşkım senbeidı! Elbasy engızgen Konstitusiia men zaŋdarymyzdaǧy memlekettık tıldıŋ beişaralyǧyn bıldıretın baptardyŋ bärın de zeinetke şyǧaryp jıberu kerek. Bolmasa, «Jaŋa Qazaqstan», «Ekınşı respublika» degennıŋ bärı aldamşy, eldı aldaǧan közboiauşylyq bolyp şyǧady! Bız Täuelsızdıktı kımnen aldyq? Arysy patşaly Reseiden, berısı kommunister bilegen Keŋes odaǧynan aldyq! Endeşe Azattyq alǧan el 30 jyldan astam özın otarlauşy eldıŋ tılınde söilep kele jatqany, ol tıldı Konstitusiiasy men zaŋdaryna bekıtıp qoiǧany qandai masqaraşylyq?!. Älemde qandai el bar mūndai qorlyqqa könıp kele jatqan?!. Salyq töleu qandai mındet bolsa, memlekettık tıldı bılu de sondai mındet boluy tiıs. «Ekı tılge bırdei jaǧdai jasau kerek» degen - ekıjüzdılık. Ol aştan ölgelı jatqannyŋ auzynan asty jūlyp ap, toqtyqtan jaryla jazdap jatqannyŋ auzyna tyǧumen teŋ. Memleket pen ükımet basşylarynyŋ, ministrler men äkımderdıŋ, deputattardyŋ, jalpy saiasatkerler men qairatkerlerdıŋ Qazaqstannyŋ memlekettık tılınde bır auyz sälemdesıp alyp, bırden Resei tılıne auysyp ketıp: «Bärıne tüsınıktı tılmen söileiın”-degenı - MEMLEKETTIK TILDI QORLAUY jäne bızde 30 jylda da MEMLEKETTIK TILDIŊ BOLMAǦANYN MOIYNDAUY! MEMLEKETTIK TILDI QORLATPAU - MEMLEKET BASŞYLARYNAN BASTAP, BÄRIMIZDIŊ BASTY MINDETIMIZ BOLUY TİIS! 5. AQPARATTYQ QAUIPSIZDIGIMIZ DABYL QAǦAR JAǦDAIDA!?. Jaqynda MediaNet halyqaralyq jurnalistık ortalyǧynyŋ «Demoscope» saualnama biurosy jürgızgen saualnama nätijesın körseŋız, şoşisyz. Saualnama anyqtauynşa bızdıŋ eldı Resei BAQ-tary jaulap alǧan! Osydan-aq qauıptıŋ qai jaqtan kelıp jatqanyn bıluge bolady! Al bız nege būlai qaterlı jaǧdaiǧa jetkenbız? Basynda aitqanymyzdai, taǧy da, bärı de Tılge kelıp tıreledı. Öitkenı, saualnamaǧa qatysqandardyŋ 77 paiyzy orystıldıler. Saualnamaǧa jauap bergen 23 paiyz qazaq tıldılerdıŋ özınıŋ de 13 paiyzy Resei aqparatyn tyŋdaityndar bolyp şyqqan. Osydan-aq ülken qauıptıŋ qai jaqtan kelıp jatqanyn bıluge bolady! Tıldı tüzemei, el tüzelmeidı! «Memlekettık tıl - Ūlttyq qauıpsızdık mäselesı» dep Prezident turasyn tauyp aitqan. Endı sözden ıske köşetın uaqyt jettı! Sondyqtan, elımızdegı şetel aqparatyn şūǧyl toqtatu kerek! 4. Qazır geosaiasi jaǧdailarǧa bailanysty bızdıŋ elge basqa elderden qonys audaruşylar aǧylyp jatqandyqtan, Ūlttyq qauıpsızdık maqsatynda 2019 jyly «Aq jol» fraksiiasy ūsynǧandai, Qazaqstan Azamattyǧyn alu üşın memlekettık tıl men el tarihynan emtihan tapsyruy tapsyruy tiıstıgın zaŋmen bekıtuımız kerek. Reseide azamattyq alu üşın ǧana emes, jäi jūmysqa tūru üşın aldymen memlekettık tıldı bıluıŋ kerek! Mysaly, Reseidıŋ memlekettık tılın bıluı tiıs aula sypyruşysynyŋ azamattyq qūqy men qūny bızdıŋ memlekettık tıldı bıluı tiıs emes, bılmeitın ministrlerden, äkımderden, deputattardan joǧary tūr! «Aq jol» fraksiiasynyŋ ūsynystary. 1.Ūlttyq ideologiiamyzdyŋ konsepsiiasyn tez arada zaŋdy türde bekıtu qajet! 2. Memlekettık tıldı mındetteitın zaŋ qabyldau kerek! 3. Konstitusiiadaǧy tıl turaly 7-şı bapqa özgerıs engızıp, Qazaq tılınıŋ Memlekettık tıl retınde jeke dara statusyn aiqyndau kerek! 4.Memlekettık tıldıŋ damuy men tiıstı zaŋdy qadaǧalau üşın tıkelei Prezidentke qaraityn Tıl agenttıgın qūru qajet. 5.Qazaqstannyŋ ūlttyq aqparattyq qauıpsızdıgın jasap, şeteldık telearnalar men basylymdardyŋ taraluyn şūǧyl toqtatu qajet! 6.Bızdıŋ elge körşıles elderden qonys audaruşylar aǧylyp jatqandyqtan, Ūlttyq qauıpsızdık maqsatynda 2019 jyly «Aq jol» fraksiiasy ūsynǧandai, Qazaqstan Azamattyǧyn alu üşın memlekettık tıl men el tarihynan emtihan tapsyruy tiıs.
Qūrmetpen, “Aq jol” fraksiiasy deputattary
