Aşarşylyq jyldary turaly äkem ǧalym Äsılhan Ospanūly, anam Orazkül Batyrbekqyzynan, jazuşy Berdıbek Soqpaqbaevtan jäne basqalardan estıgenmın. Bärı de senuge qiyn, bıraq naǧyz şyndyq. Aqyn Iliias Jansügırūlynyŋ jan jary Fatima Zainullaqyzy Ǧabitovanyŋ 
«Örteŋge ösken gül» atty kıtabyn qarap otyryp, ol kısınıŋ 1932 jyldyŋ 2 aqpanynda kündelıgıne jazǧan tömendegı jantürşıgerlık sūmdyq oqiǧany oqydym:
«Soŋǧy künderde, osy künge şeiın, maǧan qaraŋǧy, iä tūmandy bolyp anyq körınbegen zattardyŋ bırte-bırte bet perdesı aşylyp keledı. Qorqynyş, asa qorqynyş...
Ana – aiauly ana, ardaqty ana. Özınıŋ kökırek sütımen tärbielegen, közınıŋ qaraşyǧyndai balalaryn qalanyŋ bazaryna salmaq.
– Qar ketıp, kün jylynsa, ekı qaraǧym «jıgıtşılık» qylyp,
Asyraidy ǧoi, üsterı jūqa bolyp qalaǧa äkele almai otyrmyn... – dedı, ashanadan tarylǧan süiektı mūjyp, auzy-basy qara qojalaq bolǧan, aşyqqan äiel. Men ne derımdı, äieldıŋ sözın nege joruymdy bılmei:
– Balalaryŋyzdy qalaǧa jūmysqa äkelmek pe edıŋız? – dedım.
Äiel eşbır dauysyn özgertpei:
– Joq, qaraǧym, balalarym äiel bala. Ekeuı de er jetıp qaldy.
«Jıgıtşılık...» etıp asyrai ma degen ümıtım bar. Kün jylynyp, jer kepse, myna aştyqtan qūtylarmyn, men de adam bolarmyn, – dedı. Ärı söilesuge dätım şydamai, janynan kettım.
Sorly ana, sorly ana!!!
Bazarǧa salatyn bar mülkı – ekı balasynyŋ denesı...»
Fatima Ǧabitova jazyp ketken qazaq anasyna bügın eşkım synşy bola almas. Otyzynşy jyldarǧy zūlmat zaman qiynşylyǧymen bügıngı kündı salystyruǧa kelmeidı. Arasy jermen köktei. Bıraq qyzdardyŋ tänın satuy bügınde üdep tūr.
Qala köşelerıne şyǧyp jezökşelık jasap öz tänderın saudaǧa salyp jürgen qazaq qyzdarynyŋ taǧdyry menı qatty alaŋdatady. Sondyqtan būl qūbylystyŋ sebebı nede degen oi keledı.
Menıŋ paiymdauymşa, būnyŋ bırneşe sebebı bar. Bırınşı sebep: tärtıp saqtau orynarynyŋ öz mındetın tıkelei oryndai almauy. Ekınşı sebep: näpsıqūmar erkekter jaǧynan sūranys köp bolǧandyqtan tänın satuşylardyŋ paida boluy. Üşınşı sebep: keibır teledidar, basylymdar men ǧalamtordaǧy jynystyq qatynastar taqyrybyndaǧy erkındıktıŋ köptıgı. Törtınşı sebep: qoǧam müşelerınıŋ bärın körıp tūryp körmegensuınde. Basqa da sebepterı boluy mümkın.
Ülkender baiqamaǧansyp, közın tömen salyp jüre berer. Bıraq älı kämeletke tolmaǧan jas balalar «nege būlai?» degen sūraqtaryna jauapty kımnen almaq?! Al, olardyŋ būndai saual qoiary sözsız. Sebebı adam balasy tek jaqsylyqty körıp, bılıp, sezıp ömır sürgısı kelıp tuylady. Bıraq ülkender siiaqty beiımdelgış bolǧanǧa deiın olar qanşama jan küizelısın şegedı. Sonda erteŋgı künı olar qandai ruhani ūstanymdarmen ömır sürmek? El bolaşaǧy qandai bolmaq?
Būl ındetke tosqauyl bolar şara bar ma? Qaraköz qaryndastarynyŋ abyroiyn tögıp jürgen erkekterge kım qoi deidı? Taǧdyr talqysyna tüsıp adasyp jürgen boijetkenderge kım ara tüsedı? Elge belgılı, ataqty azamattar, sözı jerde qalmaityn dualy auyz aqyn-jazuşylar, tanymal estrada jūldyzdary qaida? Tüzu jolmen jürıŋder dep uaǧyz aitatyndar moldalar köşede «klientın» tosyp tūrǧan baqytsyz qaryndastarǧa baryp nege äŋgımelespeidı? Älde «Sen timeseŋ men timen badyraq köz» degennen asa almaityn zaman keldı me? Erkekke elu üiden, qyzǧa qyryq üiden tyiym qaşan bolmaq?!
Eŋ adal qūs dep baǧalaǧan qazaqtar aqqulardy atpaǧan, kiesı ūrady dep tüsıngen. Qyzdaryn aqqu qūsqa teŋegen. Al, endı bügınderı boijetken qazaq qyzdarynyŋ osyndai jolǧa tüsuıne jol beru aqqulardy atqanmen bırdei.
«Aqquyn atqan el bolmas» degen babalar sözın ūmytpau kerek.
«Örteŋge ösken gül» atty kıtabyn qarap otyryp, ol kısınıŋ 1932 jyldyŋ 2 aqpanynda kündelıgıne jazǧan tömendegı jantürşıgerlık sūmdyq oqiǧany oqydym:
«Soŋǧy künderde, osy künge şeiın, maǧan qaraŋǧy, iä tūmandy bolyp anyq körınbegen zattardyŋ bırte-bırte bet perdesı aşylyp keledı. Qorqynyş, asa qorqynyş...
Ana – aiauly ana, ardaqty ana. Özınıŋ kökırek sütımen tärbielegen, közınıŋ qaraşyǧyndai balalaryn qalanyŋ bazaryna salmaq.
– Qar ketıp, kün jylynsa, ekı qaraǧym «jıgıtşılık» qylyp,
Asyraidy ǧoi, üsterı jūqa bolyp qalaǧa äkele almai otyrmyn... – dedı, ashanadan tarylǧan süiektı mūjyp, auzy-basy qara qojalaq bolǧan, aşyqqan äiel. Men ne derımdı, äieldıŋ sözın nege joruymdy bılmei:
– Balalaryŋyzdy qalaǧa jūmysqa äkelmek pe edıŋız? – dedım.
Äiel eşbır dauysyn özgertpei:
– Joq, qaraǧym, balalarym äiel bala. Ekeuı de er jetıp qaldy.
«Jıgıtşılık...» etıp asyrai ma degen ümıtım bar. Kün jylynyp, jer kepse, myna aştyqtan qūtylarmyn, men de adam bolarmyn, – dedı. Ärı söilesuge dätım şydamai, janynan kettım.
Sorly ana, sorly ana!!!
Bazarǧa salatyn bar mülkı – ekı balasynyŋ denesı...»
Fatima Ǧabitova jazyp ketken qazaq anasyna bügın eşkım synşy bola almas. Otyzynşy jyldarǧy zūlmat zaman qiynşylyǧymen bügıngı kündı salystyruǧa kelmeidı. Arasy jermen köktei. Bıraq qyzdardyŋ tänın satuy bügınde üdep tūr.
Qala köşelerıne şyǧyp jezökşelık jasap öz tänderın saudaǧa salyp jürgen qazaq qyzdarynyŋ taǧdyry menı qatty alaŋdatady. Sondyqtan būl qūbylystyŋ sebebı nede degen oi keledı.
Menıŋ paiymdauymşa, būnyŋ bırneşe sebebı bar. Bırınşı sebep: tärtıp saqtau orynarynyŋ öz mındetın tıkelei oryndai almauy. Ekınşı sebep: näpsıqūmar erkekter jaǧynan sūranys köp bolǧandyqtan tänın satuşylardyŋ paida boluy. Üşınşı sebep: keibır teledidar, basylymdar men ǧalamtordaǧy jynystyq qatynastar taqyrybyndaǧy erkındıktıŋ köptıgı. Törtınşı sebep: qoǧam müşelerınıŋ bärın körıp tūryp körmegensuınde. Basqa da sebepterı boluy mümkın.
Ülkender baiqamaǧansyp, közın tömen salyp jüre berer. Bıraq älı kämeletke tolmaǧan jas balalar «nege būlai?» degen sūraqtaryna jauapty kımnen almaq?! Al, olardyŋ būndai saual qoiary sözsız. Sebebı adam balasy tek jaqsylyqty körıp, bılıp, sezıp ömır sürgısı kelıp tuylady. Bıraq ülkender siiaqty beiımdelgış bolǧanǧa deiın olar qanşama jan küizelısın şegedı. Sonda erteŋgı künı olar qandai ruhani ūstanymdarmen ömır sürmek? El bolaşaǧy qandai bolmaq?
Būl ındetke tosqauyl bolar şara bar ma? Qaraköz qaryndastarynyŋ abyroiyn tögıp jürgen erkekterge kım qoi deidı? Taǧdyr talqysyna tüsıp adasyp jürgen boijetkenderge kım ara tüsedı? Elge belgılı, ataqty azamattar, sözı jerde qalmaityn dualy auyz aqyn-jazuşylar, tanymal estrada jūldyzdary qaida? Tüzu jolmen jürıŋder dep uaǧyz aitatyndar moldalar köşede «klientın» tosyp tūrǧan baqytsyz qaryndastarǧa baryp nege äŋgımelespeidı? Älde «Sen timeseŋ men timen badyraq köz» degennen asa almaityn zaman keldı me? Erkekke elu üiden, qyzǧa qyryq üiden tyiym qaşan bolmaq?!
Eŋ adal qūs dep baǧalaǧan qazaqtar aqqulardy atpaǧan, kiesı ūrady dep tüsıngen. Qyzdaryn aqqu qūsqa teŋegen. Al, endı bügınderı boijetken qazaq qyzdarynyŋ osyndai jolǧa tüsuıne jol beru aqqulardy atqanmen bırdei.
«Aqquyn atqan el bolmas» degen babalar sözın ūmytpau kerek.
Berdaly OSPAN,
"ADYRNA" ūlttyq portaly.
