-Oi küieuım zvandap jatyr, -dedı qūrbymyz Älima bır basymyz qosylyp saiabaqta qydyrystap jürgende. Qūrbymyzdy küieuge tidı dep estımegen bızdıŋ taŋ qala qaraǧan közqarasymyzdyn eş qymsynbastan, Älima "azamattyq nekedemız, bır-bırımızge üirengenşe solai dep şeştık"- dep külımsırep qoidy. Telefonmen söilesıp kelgenen keiın Älimany ortaǧa alyp azamattyq nekenıŋ jauapsyzdyǧy jaiynda aita bastap edık, qabaǧyn şyta qaraǧan ol "senderdıŋ oilaryŋdy oqyp tūrmyn, menıŋ bar, bai jerge barǧanymdy qalamaisyŋdar, äitpese zaŋdy neke men azamattyq nekede ne aiyrma bar bır japyraq qaǧazdan özge, eŋ bastysy mahabbattyŋ berık bolsa bolǧany, öz mahabbatyna senbeitınder ol zaŋdy nekemen tūramyn deitınder qyzdar, aityŋdarşy ata babamyz qai zagske tırkelıptı. Qandai nekede tūrsaqta menı Bolat süiedı. Jastaryŋ otyzǧa kelgenşe jüresıŋderme senderde tauyp alyŋdar, zato men qyzǧanbaimyn" öz sözınen basqany estımegen, kerısınşe özımızge moral oqi jönelgen qūrbymyzdy toqtata almai qaldyq. Asyǧys "uaqytşa" küieuıne asyǧyp, ketıp qalǧan qūrbymnyŋ osy oisyzdyǧy qalam terbeuıme sebep boldy.
Bügıngı köp jastardyŋ azamattyq neke turaly oi pıkırı mını osyndai... Azamattyq neke zaŋ tūrǧysynan alyp qarasaqta, dın jaǧynan da adamgerşılık tūrǧysynan da terıs sipatta. Bırınşıden zaŋ aldynda jauapkerşılıgı joq bolǧandyqtan ajyrasa qalǧan jaǧdaida ekı jaqtyŋ da müdesı qorǧalmaidy. Ekı ortada düniege kelgen säbige äkelık paryzdy erkek kelısse ǧana moiyndata alasyz. Dıni taraptan da būl neke jarialanbaǧandyqtan aşynalyq, köşedegı jezökşedei sipatqa ie. Al endı Adamgerşılık tūrǧysynan kelsek "nekege keiın otyramyz qazır jaǧdai joq"-, dep asyǧyp tūrǧandar jaǧdaiy kelgende aspai- saspai toi jasap, nekege otyrsada bolar edı ǧoi.
Elımız de jastar äserese studentter arasynda azamattyq nekede ömır sürıp jatqandar köp. Oǧan eŋ ülken sebep jatahana jetpıspuşılıgı. Ol öz aldyna ülken problemalyq mäsele. Osy "azamattyq neke" degen ūǧym qazaqqa qaidan kelgen. Qarap otyrsaq 1950-60 jyldardan bastap ene bastaǧan būl nekenıŋ tarihy ärı de jatyr. Azamattyq neke ūǧymy 1580 jyly Niderlandiiada paida boldy. Keiın 1791 jyly Fransiiaǧa, 1836 jyly Angliiaǧa, 1875 jyly Germaniiaǧa, 1917 jyly Reseige taraǧan. Endı bızdıŋ elge keldı. Onyŋ özgeşelıgı – memlekettık organnyŋ tırkeuınen ötudı qajet etpeitındıgınde. «Neke jäne otbasy» turaly zaŋda ol turaly eşqandai tüsınıkteme berılmegen. Sol sebeptı zaŋ ökılderı mūny äzırge «beiresmi nekelesu» deuden ärı aspai otyr.
Qaraköz qyzdarymyzdyŋ mektep qabyrǧasynda jürıp-aq abroiynan aiyrlyp, jüktı boluy osyndai keleŋsızdıkke, nekege degen qūrmetsızdıkke, er adamnyŋ qyzdarǧa degen senımnıŋ joiyluyna, eŋ bastysy osyndai azamattyq nekenıŋ köbeiuıne jol beredı. Ärine er adamdardy «sudan aq, sütten taza», dei almaisyz. Auyldan kelgen qatal äke-şeşenıŋ tärbiesımen üiden şyqpai, nenıŋ ne ekenın ūǧynbaǧan aŋǧal qyzdar äkkı jıgıtterdıŋ toryna oŋai tüsedı. Qyz aiaǧy auyrlaǧanda ızım qaiym joq bolyp, aiaǧynda jalǧyz basty analardyŋ qatary köbeiedı. Qarap otyrsaq jalǧyz basty analardyŋ denı azamattyq nekede tūrǧandar.
Al qūrbym Älimaǧa aitarym ertede ata babamyz nekenı ǧana emes, qyzdyŋ aq bosaǧa attaǧanda taza bolyp, abroily attauyna da erekşe män bergen eken. Barlyǧymyzdy jaratqan jaratylystyŋ bar ekendıgıne tabiǧat bergen tüisıkpen sezıne otyryp, molda aldynda kuägerlermen neke qiylǧanan keiın "razymyn" degen bır auyz sözdı ömır boiyna azyq etıp, taǧdyrdyŋ jazuymen ajal aiyrǧanşa bırge ömır sürgen. Ne desekte azamattyq nekeden zardap şegetın tek äiel adamdar. Mümkın batys elınde basqaşa bolar. Braq bızdıŋ elımızde osylai.. Menıŋ oiymşa özın azdap bolsada qūrmetteitın qyzdar mūndai soraqylyqqa barmasa kerektı. Ärqaşan öz bostandyǧyn joǧary qoiatyn erkekter üşın azamattyq neke taptyrmas neke. Kerısınşe şyn süise, osy qyzdan aiyrylyp qalarmyn au degen oimen özı aq zaŋdy nekege asyǧady. Demek azamattyq neke şyn süiısken jastardyŋ nekesı emes eken..... Qūrbylarym özımızdı az da bolsa qūrmetteiıkşı, ata anamyz bızdı ne üşın ömırge äkelgenın ūmytpaiyq....
Aida Qojmambetova
Aida Qojmambetova
