Älemde qazaq ūlty ūlandarynyŋ tabanynyŋ ızı qalmaǧan jer joq. Olardyŋ bırı sonau almaǧaiyp zamanda tuǧan elınen erıksız jer audarylsa, endı bırı taǧdyr tälkegımen özge jerdı qorǧau kezınde erlıkpen qaza tapqan. Olardyŋ bırşamasyna tuǧan eldıŋ topyraǧynan mäŋgılık meken tabu jazbady. Alaida, olardy ūmytu äste mümkın emes edı. Bügın bız jurnal oqyrmandarynyŋ qyzyǧuşylyǧyn tudyrar degen nietpen jurnalist Ermek Jūmahmetūlynyŋ tanymdyq zertteu eŋbegın jariialap otyrmyz. Ūrpaq tärbiesı üşın tanymdyq mänı bar jūmys alda jalǧasyn tabatyny anyq.
«Jat jerde jerlengen adamdardyŋ süiegı tasyp, qainap jatatyn körınedı. Mäiıt qaşan özı tuǧan topyraǧyna kelıp qosylǧanşa ol prosess toqtamaidy eken. Sondyqtan, syrttaǧy el arystarynyŋ süiegın jinau mäselesın Elbasynyŋ aldyna qoiuymyz kerek», – deptı professor Aqseleu Seidımbekov aǧamyz bır äŋgımesınde.
Japon elı Qazaqstandaǧy myŋnan asa jerlengen öz jauyngerlerınıŋ süiegın tuǧan topyraǧyna alyp ketıp jatyr.
Adam balasynyŋ taǧdyry tabiǧat siiaqty qūbylmaly. Öitkenı, ol, sol tabiǧattyŋ bır bölşegı. Uaqyt öte kele öz tabiǧatyna qosylady. Ataqty ukrain halqynyŋ kobzary Taras Şevchenkonyŋ bır emes, ekı ret jerlengenın eske alsaq ta bolady. Aqyndy ekınşı ret Dneprdıŋ Kanevo degen jerde tabytty qabırge tüsırıp jatqanda onyŋ aqyn dosy Kosiubinskii: «Taras! Senıŋ baqytyŋ endı bastaldy», – deptı.
Ras, bırneşe qazaq tūlǧalarynyŋ süiegı tuǧan elge qaityp äkelınıp, qūrmetpen jerlendı. Bıraq az. Al, Ekınşı düniejüzılık soǧys kezınde qazaqtyŋ qanşama jauyngerınıŋ süiegı özge elde qaldy. Ony anyqtap, zerttep jürgen eşkım joq. Ony aitasyz, qazaq ūltynyŋ jaujürek ūldary Napoleonǧa qarsy bolǧan ūrystarǧa qatysyp, erlıktıŋ ülgısın körsetkenın ūmytpaǧanymyz abzal. Osy soǧysta qyzu qandy qany qaraiǧan qazaqtar soǧysu üşın kazaktarmen qatar pravoslav dının qabyldaǧan desken de äŋgımeler bar. Orys tarihşysy Iýdin öz zertteuınde: «Orta Aziianyŋ qypşaq ruynan 16 jıgıt Orynbordaǧy kazaktar bölımşesıne ötınış bıldırıp, özderın fransuzdarmen soǧysuǧa jıberuın sūraidy. Olardyŋ arasynda 43 jastaǧy Taŋatarova degen äiel maidanǧa 6 ūlymen alynǧan. Soǧysqa Tabyn ruynan Bektemır Külkin degen jauynger de qatysqan. Borodino selosyn örtegende, erlıgımen közge tüsken jauynger Mailybaev kümıs medalmen marapattalsa, polk starşinasy Qarymbai Zindiagutov kögıldır lentaly Qūrmettı medal aldy» – dep jazypty. Fransuzdarmen bolǧan soǧysqa Jantöre atty jauynger äielımen bırge qatysypty. Olardyŋ süiekterınıŋ qaida qalǧany belgısız. Al, Ekınşı düniejüzılık soǧysta Bas ştabta qūpiia türdegı şifrovalchik bolyp qyzmet etıp, keiın Beriianyŋ būiryǧymen atylǧan qazaq qyzy Aqjıbek Mūqaşevanyŋ süiegınıŋ qai jerge kömılgenı bır Jaratqanǧa aian. Asyq ketsek ǧapyl ettım, ülkeigende barar baǧytynan adasyp, basqa dınge ötıp ketkender de bar aramyzda. Ädette, ūlty basqa jandar özderı qalaǧan qorymnan oryn aluy üşın, mūndaida özge dındı qabyldauy kerek. Bügınde Europanyŋ köp bölıgınde qazaqtar tūrady. Bır ǧana Parijdıŋ özınde 300-den astam qazaq otbasylary tūrady eken. Olar qaitys bolǧan jaqyndaryn Türkiiaǧa äkelıp jer qoinyna beretın körınedı.
Qazaq jauyngerlerı Kavkazda Reseidıŋ türıktermen bolǧan soǧysyna da qatysqan. Olardyŋ arasynda rota, polk basqarǧan qazaq ofiserlerı de bar. Napoleonǧa qarsy soǧysta opat bolǧandardyŋ, Resei äskerlerınıŋ qatarynda, Pugachev, Dutov äskerınıŋ sapynda soǧysqan qazaq jauyngerlerınıŋ naqty tızımı de, olardyŋ qaida ölgenı turaly mälımetter joq. Bız öz zertteuımızde qolǧa tüsken azdy-köptı mälımetterdı keltıruge tyrysqan boldyq.
Ekınşı düniejüzılık soǧystan ölısı bar, tırısı bar Qazaqstandyq 350 myŋ jauynger elıne qaityp oralmaǧan. 1944 jyly Türkıstan ölkesınen şaqyrylǧan 65 myŋ legionerler ölım qūşyp, süiekterı nemıs dalasynda şaşylyp qalǧan. 900 legionerler elge qaitudan qorqyp, Europanyŋ Iýgoslaviia, Fransiia, Polşa, Gollandiia, Slovakiia, İtaliia elderın azat etuge qatysyp, osy jerlerde qaza tapqan. Özgesın aitpaǧanda, Keŋes Odaǧynyŋ Batyry atanǧan 200 qazaq jauyngerınıŋ qabırınıŋ qaida ekenın eşkım bılmeidı.
El bilegen handardyŋ ömırı de maidan şebınde öttı. Qazaqtyŋ alǧaşqy on tört hanynyŋ jeteuı joryq jolynda qaza tapty. Soǧys jyldarynda qaza tapqan arystarymyz mūnymen şektelmek emes. Bızge mälım bolyp otyrǧanyndai, Finliandiiada Ūly Otan soǧysy kezınde 500-ge juyq qazaq jauyngerı tūtqynǧa tüsıptı. Olardyŋ şamamen 19-y qaitys bolyp, törteuı ǧana nemısterdıŋ qolyna berılıptı. Qalǧan 475 azamatymyzdyŋ taǧdyry belgısız nemese olar jaily mälımetter şaŋ basqan qūjattardyŋ arasynda belgısız bolyp qalǧan. Sondai-aq, Fransiiada, İspaniiada bır top soǧys tūtqyndarynyŋ qabırınıŋ bar ekendıgı aiqyndalyp otyr. Būl tek ūlty qazaq soǧys tūtqyndary jaily mälımetter ǧana. Al, bız bılmeitını qanşama?!
Soŋǧy bır ǧasyrdyŋ ışınde Özbekstan, Qyrǧyzstanda ömır sürıp jatqan otandastarymyz tölqūjattaryna özderı ömır sürıp jatqan eldıŋ ūltyn jazyp, ömırden sol küiı bäz keşıp ketkenı de jasyryn emes. Olardyŋ qyzmette jürgen bırlı-jarymy bolmasa, basym köpşılıgı özderınıŋ qazaq ekenın bıletını anyq.
Mäselen, Qyrǧyzstanda 2009 jylǧy jalpy respublikalyq sanaqta 33 myŋ 198 adam özderın qazaq ūltynyŋ ökılı ekenın bıldırıptı. Al, 1999 jylǧy sanaqta olardyŋ sany 42 myŋ 657 bolǧan körınedı. Sol siiaqty Özbekstandaǧy qazaqtardyŋ sany da soŋǧy sanaqta millionǧa jetpegen. Täuelsızdıgımızdıŋ aldynda olardyŋ sany 1 million 600 myŋnan asyp jyǧylatyn. Olardyŋ jartysy özderınıŋ tarihi otanyna köştı degennıŋ özınde köpşılıgınıŋ su ışıp, kül tökken jerınde damyl tapqanyn joqqa şyǧara almasymyz anyq.
Jalpy, tırşılık tanymynda qabır – tūnyp tūrǧan tarih. Demek, ol mädeniettıŋ tarihi bolmysy.
Şoqan Uälihanov – qazaq molalary men eskertkışterın köp zerttegen adam. Qazaqtyŋ qai asylynyŋ molasy qandai jaǧdaida ekenıne köŋıl bölgen. Osy sauapty ıske köŋıl qoiǧan «Egemen Qazaqstan» gazetı ötken jyly elımızge belgılı qazaq qairatkerlerınıŋ süiegınıŋ qaida jerlengenın ızdestırıp, ǧibadatty jūmys bastaǧan-dy. Bıraq, igı bastama jarty jolda üzılıp qaldy. Bügın bız gazet bastaǧan sol bastamany odan ärı jalǧastyryp, ony jaŋa mälımettermen tolyqtyryp otyrmyz. Osylaişa, bız ötken tarihymyzdy tügendep, oǧan memlekettık därejede köŋıl bölıp otyrǧan kezımızde şet elderde jerlengen tūlǧalardy da eske alǧandy jön kördık. Zerttei kelsek, qūs qanaty talatyn Euraziia qūrlyǧynyŋ kartasynda alaş ūldarynyŋ aiaǧy jetpegen jer bolmai şyqty. Endı, coǧan nazar audaryp köreiık.
Auǧanstanda jerlengender
Toqmyrza Tösūly – Syr boiyndaǧy ūlt-azattyq qozǧalysynyŋ körnektı basşylarynyŋ bırı. Aqmyrza işannyŋ bauyry. Tuǧan, ölgen uaqyty belgısız. Köterılıs jeŋılıske ūşyraǧan soŋ, qyzyldyŋ qūmy arqyly Auǧanystan asqan. Osy jerde dünie salǧan. Qazır ūrpaqtary Türkiia elınde tūrady.
Reseide jerlengender
Qadyrǧali Jalaiyri (1530-1605) – ataqty ǧalym, şejıreşı. Täuekel hannyŋ saraiynda qyzmet etıp, aqylşy mındetın atqarǧan. Orazmūhammed sūltanmen bırge Resei patşasy Godunovtyŋ qolastynda amanatta bolǧan. 1602 jyly jaryq körgen «Jylnamalar jinaǧy» eŋbegınıŋ avtory. Ūly ǧūlama Reseidıŋ Riazan oblysy, Qasymov qalasyndaǧy mūsylmandar qorymyna jerlengen. Qazaq handyǧynyŋ 550 jyldyǧyna orai, bız Qasymov qalasynda bolyp, ūly babamyzdyŋ basyna taǧzym ettık.
Oraz Mūhammed – Qasym patşalyǧynyŋ hany. Ūzyn-Oqty Ondan sūltannyŋ balasy. Qazaq hanzadasy Oraz Mūhammed Qasym patşalyǧyn 10 jyl basqarǧan.
Ūlyq han Riazan oblysy, Qasymov qalasynda jerlengen.
Bökei han Nūralyūly (tuylǧan jyly belgısız,–1815) – Bökei Ordasynyŋ hany. Edıl men Jaiyq özenderınıŋ arasyndaǧy qazaqtyŋ ataqonysyn 1580 jyldan Resei patşalyǧy ielenıp kelgen. Bökei han Resei patşasy II Pavelden qazaqtardyŋ osy jerge qonystanuyna rūqsat aldy. Osylaişa, Bökei Ordasynyŋ ırgesı qalanyp, elımızdıŋ batysyndaǧy Reseimen aradaǧy şekara şegendeldı. Bökei han 1815 jyldyŋ 21 mamyrynda köz jūmdy. Ziraty qazırgı Reseidıŋ Astrahan oblysy Krasnyi Iаr audany Malyi aral auylyna jaqyn jerde.
Qūrmanǧazy Saǧyrbaiūly (1823-1896) – qazaqtyŋ ūly küişısı. «Adai», «Saryarqa», «Aqsaq kiık», «Töremūrat», «Balbyrauyn», «Quanyş», «Köbık şaşqan», «Kışkentai», syndy otyzǧa tarta küidıŋ avtory. Küişınıŋ süiegı Astrahan oblysyna qarasty Qūrmanǧazy töbe dep atalatyn jerge qoiylǧan.
Älihan Bökeihan – Alaş qairatkerı. 1866 jyly 25 nauryzda būrynǧy Semei oblysy, Qarqaraly uezı, Toqyrauyn bolysynyŋ 7-şı auylynda düniege kelgen. (Qazırgı Qaraǧandy oblysy, Aqtoǧai audany, Qyzylarai auyly) Ūlt tarihynda öşpes ız qaldyrǧan, Alaş jerınıŋ astyndaǧy, üstındegı, kögındegı bar bailyǧy qazaqqa qyzmet etuın armandap ötken asa körnektı tūlǧa. 1937 jyldyŋ tamyzynda naqaq jalanyŋ qūrbany bolyp, Mäskeude atu jazasyna kesılgen. Nyǧmet Nūrmaqov ekeuı bır künde atylǧan. Ūlt kösemı 1989 jyldyŋ 14 mamyrynda KSRO Joǧarǧy sotynyŋ qaulysymen aqtaldy. Qaraǧandylyq bır top ziialy azamattar Mäskeuge baryp, arys azamattardyŋ basyna eskertkış taqta ornatqan.
Serqūl Aldabergenov – Alaş qairatkerı. 1883 jyly Qyzylorda oblysy, Jaŋaqorǧan audany, Tömenaryq auyldyq okrugınıŋ aumaǧynda düniege kelgen. Äkesı Aldabergen qajylyq saparynda dünie salǧan.
S. Aldabergenov 1904-1912 jyldary Perovskıde uezd bastyǧynyŋ orynbasary qyzmetın atqarǧan. 1912 jyly Tömenaryq bolysynyŋ basqaruşysy. Taşkentte Mūstafa Şoqai arqyly «Keŋes» üiırmesınıŋ jūmysyna qatysyp, saiasi jūmystarǧa tartylǧan.
1917 jyly Orynborda ötken bırınşı Jalpyqazaq sezıne Syrdariia oblysynyŋ atynan M. Şoqaimen bırge qatysqan.
1934 jyly 28 mausymda S.Aldabergenov qamauǧa alynyp, oǧan kontrrevoliusiialyq ūiymnyŋ basşysy, jergılıktı halyqty aua köşıruge äreket jasady degen aiyp taǧylyp, 1935 jyly 25 nauryzda KSRO NKVD-nyŋ airyqşa keŋesınıŋ şeşımımen Krasnoiarsk ölkesıne 5 jylǧa jer audarylǧan. Onyŋ keiıngı taǧdyry belgısız.
Begaidar Aralbaev Jantöreūly – Türkıstan ūlttyq äkımşılık elitasynyŋ körnektı ökılı. 1896 jyly Qyzylorda oblysy, Jaŋaqorǧan audanynyŋ qazırgı Süttıqūdyq auyldyq okrugıne qarasty jerde tuǧan. 1917 jylǧa deiın bolystyq, uezdık mekemelerde türlı qyzmetter ıstegen. Uaqytşa Ükımettıŋ Şielı bolysynda milisiia komissary bolyp ıstegen. 1920 jyly Perovsk uezdık atqaru komitetı saiasi biurosy meŋgeruşısınıŋ orynbasary, Syrdariia oblatkomynyŋ bölım meŋgeruşısı, hatşysy bolyp qyzmet ıstegen. 1922-1924 jyldary TAKSR Işkı ıster halkomy, Türkıatkom Töralqasynyŋ müşesı, 1923 jyly Türkıatkom töraǧasynyŋ mındetın atqarǧan. 1924 jyly TAKSR Joǧarǧy Sotynyŋ töraǧasy. 1924-1925 jyldary Syrdariia guberniialyq atqaru komitetınıŋ töraǧasy, Qyzylorda qalasynda ötken respublika keŋesterınıŋ V sezınde Qazaq Ortalyq Atqaru Komitetınıŋ hatşysy bolyp sailanǧan.
1946 jyldyŋ nauryzynda bosatylyp, Samarqand qalasynda Jıbek matalar fabrikasynyŋ direktory, keiın Taşkent oblysynyŋ Şynaz audanynda ferma basqaruşysy, mūrap bolyp qyzmet ıstegen. 1948 jyly qaitadan qamauǧa alynyp, jer audarylǧan. 1949 jyly Krasnoiarsk ölkesı, Enisei audany, Hohlovo lagerınde qaitys bolǧan. Süiegı osy jerde qalǧan.
Bektauyl Baubek – Kenesary – Nauryzbai bastaǧan ūlt-azattyq köterılısıne bastan-aiaq qatysqan tarihi tūlǧa, batyr. 1820 jyly düniege kelıp, 1884 jyly dünie salǧan. Ruy – Qarauyl. Batyr Kenesary köterılısınıŋ ruhyn 16 jyl aidauda jürıp, sonau Tümen jerınde ömırınıŋ soŋyna deiın jalǧastyrǧan. Batyrdyŋ asyl süiegı Tümen oblysy, Eşım qalasynyŋ janyndaǧy Qyzyltu degen jerge jerlengen.
Şaimerden Äljanov – qoǧam qairatkerı. «Üş jüz» partiiasyn qūruşylardyŋ bırı. 1876 jyly Aqmola oblysynda düniege kelıp, 1918 jyly Omby qalasynda Kolchak äskerlerınıŋ qolynan qaza tapqan. 1913 jyly revoliusiialyq ısterge aralasyp, qazaq jastaryn ūltqa qyzmet etuge şaqyryp, saiasi tanymdaryn aşqan.
Sälımgerei Jantörin (1864-1926) – HH ǧasyr basyndaǧy ūlt-azattyq qozǧalys jetekşılerınıŋ bırı, mesenat. Ataqty «Ǧaliia» medresesın saluǧa qarjylai yqpal etken, «Äl-Ǧalami äl-İslami» (Mūsylman älemı) dıni-saiasi gazetınıŋ qūryltaişysy häm ideialyq baǧyttauşysy bolǧan. Alaş partiiasynyŋ kösemderımen aralasyp, olarǧa qoldau körsetken. I Memlekettık Dumanyŋ müşesı. Memlekettık Duma deputattyǧyna sailauǧa qatystyru üşın özıne tiesılı jerdıŋ bır bölıgın Sankt-Peterburg universitetınıŋ studentı Mūstafa Şoqaiǧa bergen. 1926 jyly Qazanda jūmbaq jaǧdaida ömırden ozǧan Sälımgerei Jantörin Ufada jerlendı.
Halel Ǧabbasov – Alaş qozǧalysynyŋ qairatkerı. 1888 jyly Semei öŋırınde düniege kelgen. 1930 jyly «halyq jauy» retınde tūtqynǧa alynyp, 1931 jyly ūzaq jyldarǧa sottalǧan. Keiıngı ömırı belgısız.
Jüsıpbek Aimauytov – HH ǧasyr basynda qazaq halqynyŋ azattyǧy üşın küresken ūlt qairatkerı. Alaş qozǧalysynyŋ ökılı, qazaq ädebietınıŋ klassik jazuşysy, aǧartuşy ǧalym. 1889 jyly qazırgı Pavlodar oblysy, Baianauyl audanynyŋ Qyzyltau atyrabynda düniege kelgen. 1929 jyly ūltşyldyq ūiymmen bailanysy bar degen jalamen tūtqynǧa alynyp, 1930 jyly 31 säuırde Alaş qairatkerlerı Äuezov teatrynyŋ alǧaşqy direktory Dınşe Ädılov, ädebietşı Äbdrahman Baidıldin, jurnalist Ahmedsafa Iýsupov törteuı Leninnıŋ tuǧanyna 60 jyl tolar qarsaŋynda qūrbandyqqa şalynǧan. Resei astanasy Mäskeude jerlengen Aimauytovtyŋ qabırın 1973 jylǧa deiın belgısız bıreuler tazalap, kütıp tūrǧan. Keiın zirat üstı tegıstelıp ketken.
Maǧjan Jūmabaev (1893-1938) – Alaş qairatkerı. HH ǧasyr basynda qazaq poeziiasynyŋ kögınde jarqyrai janǧan jūldyz. «Alaş tuy astynda, Kün söngenşe sönbeimız» degen alaşşyl, azatşyl aqyn qyzyl saiasattyŋ qūrbany bolǧan. Aqynnyŋ qaida ölgenı turaly naqty derek joq. Zertteuşıler Maǧjannyŋ süiegı Reseidıŋ Magadan oblysy, Susuman audany, Bereleh poselkesınıŋ janyndaǧy ziratta jatyr desedı. Resmi derek boiynşa aqyn Jaŋalyqta jerlengen.
Ahmet Barjaqsin – qoǧam jäne memleket qairatkerı. 1894 jyly Aqmola oblysynda düniege kelıp, 1935 jyly Omby qalasynda qaitys bolǧan. 1915 jyly «Myŋ bır maqal» kıtaby, qazaq, orys tılderınde şyqqan.
Sūltan Segızbaev – 1889 jyly Taşkent uezı, Jaǧalbaily aulynda (qazırgı Oŋtüstık Qazaqstan oblysy) düniege kelgen. Memleket jäne partiia qairatkerı. 1939 jyly 25 aqpanda Mäskeu qalasynda qaitys bolǧan. Repressiia qūrbany.
1916 jyly Orta Aziiadaǧy köterılıske, 1921 jylǧy Kronştad bülıgın basuǧa qatynasqan. Orta Aziiadaǧy basmaşylarǧa kürestı ūiymdastyruşylardyŋ bırı. 1923 jyly Ferǧana oblystyq partiia komitetınıŋ hatşysy, «Ferǧana» gazetınıŋ redaktory, Türkıstan Ortalyq partiia komitetı ügıt jäne nasihat bölımı meŋgeruşısınıŋ orynbasary bolǧan. 1928-1930 jyldary Qyzyl professura institutyn bıtırıp, osy oqu ornynda dekan bolyp ıstegen. 1932 -1936 jyldary Qazaqstan Kompartiiasy Ortalyq komitetınde jauapty qyzmetter atqarǧan. 1937 jyly KSRO joǧarǧy keŋesınıŋ deputaty. 1937 jyly Soltüstık Qazaqstan oblystyq partiia komitetınıŋ bırınşı hatşysy, Özbek SSR Halyq komissarlar keŋesınıŋ töraǧasy bolǧan. 1938 jyly KSRO Joǧarǧy keŋesı töraǧasynyŋ orynbasary bolyp sailanǧan. 1938 jyly 12 qaŋtarda qamauǧa alynyp, atylǧan. Aqtalǧan.
Mūhammed-Maqsūt Bekmetov – qoǧam qairatkerı, publisist. 1883 jyly Semei oblysy, Qarqaraly uezınde düniege kelıp, 1912 jyly Orynbor qalasynda qaitys bolǧan.
Myrzaǧazy Espolov – Alaş qozǧalysynyŋ qairatkerı, jurnalist. 1896 jyly Qostanai oblysynda düniege kelıp, 1936 jyly Solovesk lagerınde azappen qaitys bolǧan.
Däuletşe Küsepqaliev – Alaş qairatkerı, därıger. 1870 jyly düniege kelıp, 1944 jyly Ekaterinoslav uezı, Staroserbsk qalasynda belgısız jaǧdaida qaza tapqan.
Aidarhan Tūrlybaev – Alaş qozǧalysynyŋ qairatkerı. 1877 jyly Aqmola oblysy, Kökşetau uezınde düniege kelıp, 1937 jyly Omby qalasynda saiasi-quǧyn sürgınnıŋ qūrbany bolǧan.
Elizaveta Älihanqyzy Säduaqasova (1903-1971 j.j) – Alaş qozǧalysynyŋ kösemı Älihan Bökeihanovtyŋ qyzy, daŋqty qoǧam qairatkerı Smaǧūl Säduaqasovtyŋ jary. Därıger-terapevt, medisina ǧylymynyŋ doktory. II Düniejüzılık soǧysqa özı sūranyp attanǧan. 1971 jyly Mäskeu qalasynda auyr nauqastan qaitys bolǧan.
Märiiam Seidalina – qazaq qyzdarynan şyqqan tūŋǧyş jurnalisterdıŋ bırı, belgılı zaŋger Jansūltan Seidalinnıŋ qyzy, ūlt qairatkerı Seiılbek Janaidarovtyŋ zaiyby. I düniejüzılık soǧystaǧy qazaqtarǧa kömek körsetu üşın jarymen bırge maidanǧa attanyp, sonda qaitys bolǧan. Nevel qalasynda jerlengen.
Nyǧmet Nūrmaqov (1895-1937 j.j) – körnektı qoǧam jäne memleket qairatkerı, qalamger-publisist. 1895 jyly 25 säuırde Qarqaraly uezıne qarasty Qu bolysynda düniege kelgen. «Qazaq tılı» gazetınıŋ, «Qyzyl Qazaqstan» jurnalynyŋ redaktory bolǧan. Respublika Joǧarǧy Tribunalynyŋ töraǧasy. Ädılet komissary, sot töraǧasy qyzmetterın atqarǧan. 1937 jyly 3 mausymda Mäskeude tūtqyndalyp, Alaş arysy Älihan Bökeihanovpen bır künde, bır statiamen Mäskeude atylǧan.
Sūltanbek Qojanov (1894-1938) – memleket jäne qoǧam qairatkerı, ūstaz, ǧalym, publisist. Keŋes ökımetınıŋ ūlttyq mäselenı keiınge yǧystyryp tastauǧa baǧyttalǧan äreketıne qarsy tūrǧan tūlǧalardyŋ bırı. Astanany Orynbordan Qyzylordaǧa köşırude, būrmalanyp kelgen «kirgiz» degen atty «qazaq» dep tüzetude eren qairat körsettı. 1938 jyly atu jazasyna kesılgen tūlǧa 1957 jyly aqtaldy.
Näzır Töreqūlov (1892-1937) – memleket jäne qoǧam qairatkerı. Qazaqtan şyqqan alǧaşqy käsıbi diplomattardyŋ bırı. KSRO-nyŋ Saud Arabiiasyndaǧy ökılettı ökılı bolǧan, Duaien lauazymyna (sol eldegı elşılerge basşylyq jürgızetın däreje) jetken tūŋǧyş qazaq. Ūlt müddesın öz ömırınen biık qoiǧan ardaqty azamat 1937 jyly atu jazasyna kesılgen. Näzırdıŋ atylǧanyna narazylyq retınde Saud Arabiiasy Keŋes Odaǧymen 39 jyl boiy qarym-qatynas jasaudan bas tartqan. Qazır Saud Arabiiasynda Näzır Töreqūlov atyndaǧy ortalyq pen köşe bar.
Tūrar Rysqūlov (1894-1938) – memleket jäne qoǧam qairatkerı. 1894 jyly būrynǧy Jetısu oblysy, Vernyi uezı, Talǧar bolysynda düniege kelgen. Türkıstan AKSR-ınıŋ Densaulyq saqtau halyq komissary bolǧan. Keŋester Odaǧynyŋ Ūlt ısterı jönındegı halyq komissariaty töraǧasynyŋ orynbasary därejesıne deiın köterılgen. 1937 jyly 21 mamyrda Kislovodskıde demalysta jürgen Rysqūlov «pantürıkşıl», «halyq jauy» degen aiyppen tūtqynǧa alynǧan. 1938 jyly 10 aqpanda Mäskeu türmesınde jürek auruynan qaitys bolǧan. Osynda jerlengen.
Ǧani Mūratbaev (1902-1925) – Ortalyq Aziia men Qazaqstan jastar qozǧalysyn ūiymdastyruşylardyŋ bırı, Kommunistık Jastar İnternasionalynyŋ qairatkerı. 1902 jyly Qyzylorda oblysy, Qazaly audanynda düniege kelgen. Ökpe auruynan qaitys bolyp, Mäskeudegı «Vagankov» qorymyna jerlengen. Ǧanidyŋ ömır jolyn suretteitın «Bızdıŋ Ǧani», «Osyndai qysqa ǧūmyr» atty filmder tüsırılgen.
Ahmet Bırımjanov (1871-1927) – Alaş jūrtynyŋ azattyǧy üşın küresken tūlǧa. Reseidıŋ I jäne II Memlekettık Dumalaryna deputat bolyp sailanyp, Mūsylman fraksiiasy töraǧasynyŋ orynbasary qyzmetın atqarǧan. Leningradta qaitys bolǧan Ahmettı aqtyq saparǧa Ä.Bökeihanov, Ä.Seidalin, M.Äuezov, Ä.Marǧūlan, ūly Batyrbek jäne tatar ziialylary şyǧaryp salǧan. Süiegı Leningradtaǧy Volkov ziratynda jatyr.
Qaiyrbolat Maidanov (1956-2000) – Auǧanstandaǧy soǧysta Keŋes Odaǧynyŋ batyry atanǧan jalǧyz qazaq. Auǧan jerınde barlyǧy 1250 tapsyrmany oryndap, 1100 saǧat uaqytyn äuede ötkızgen. Qarulas dostary «letchik ot Boga» dep baǧalaǧan. 2000 jyly Şeşenstandaǧy soǧysta erlıkpen qaza tapqannan keiın Resei Federasiiasynyŋ batyry ataǧy berıldı. Qazaqtyŋ qyran qanatty qaharman ūly Sankt-Peterburgte jerlengen.
Äben Atamqūlov – tuǧan, ölgen merzımı belgısız. Alaş qairatkerı, aqyn. Reseidıŋ Iаroslavl oblysy, Rybinsk qalasynyŋ maŋyndaǧy «Volgalag» türmesınde otyrǧan. Osy jerde azappen qaitys bolyp, osynda jerlengen.
Fizuli Aqatūly – aqyn Şäkärımnıŋ nemeresı, Aqattyŋ balasy. Tuǧan, qaitys bolǧan kezı belgısız. Rostov oblysynda äskeri mındetın ötep jürgen kezınde oqystan qaza tapqan, osy qalada jerlengen.
Mainūr Şoqabaeva – 1907 jyly 6 qaraşada düniege kelgen. Qazaqstan Kompartiiasy Ortalyq komitetınıŋ bırınşı hatşysy Jūmabai Şaiahmetovtyŋ jūbaiy. 1964 jyly Mäskeu qalasynda dünie salǧan. Süiegı Rijsk vokzaly janyna taiau ornalasqan Piatniskii qorymyna qoiylǧan. Qorym –5 uchastok.
Erık Qūrmanǧaliev (1959-2007) – äigılı opera änşısı, akter. Keibır derekter boiynşa, KSRO-daǧy tūŋǧyş kontratenor (operadaǧy erler dauysynyŋ eŋ joǧarǧy diapazony). 1988 jyly Bostonda ötken muzyka festivalınen keiın amerikalyq BAQ-tar ony bırauyzdan «Fenomen» dep baǧalady. 1992 jyly «Madam Batterfliai» spektaklındegı basty rölı üşın Reseide «jyldyŋ üzdık akterı» atanǧan. Asa sirek kezdesetın dauystyŋ iesı 2007 jyly köz jūmyp, Mäskeudegı Vagankov ziratyna jerlengen.
Qambar Medetov (1901-1938) – ataqty küişı, öner qairatkerı. Küişılık önerımen Stalinnıŋ özın taŋǧaldyrǧan. 1937 jyly repressiiaǧa ūşyrap, jer audarylǧan küişı Soltüstık Qiyr Şyǧysta qaitys bolǧan. Qaida jerlengenı belgısız.
Arynǧazy han Äbılǧazizūly – (1758-1833) körnektı memleket qairatkerı, töre küilerınıŋ negızın saluşylardyŋ bırı, däulesker küişı. Halqyna jaǧymdy bolǧany üşın el auzynda «Tynym han» atanǧan. 1823 jyly patşalyq Resei ükımetı ony qapyda aldap qolǧa tüsırıp, Kalugaǧa jer audarǧan. Arynǧazy han aidauda jürıp, belgısız jaǧdaida qaitys bolǧan.
Qazybai Qaraev – 1770 jyly düniege kelgen. Şoqynyp, özıne Nikolai Chernyş degen esım alǧan. Älım ruynan. 1812 jylǧy Otan soǧysynda polk komandirı bolǧan. Erlıgı üşın Äulie Anna ordenımen marapattalǧan. Qandasymyz tarihta «halyqtar şaiqasy» atalyp ketken Polşada, Germaniiada, Fransiiada bolǧan şaiqastarǧa qatysqan. 1814 jyly Fransiia astanasy Parijge öz polkımen kırıp, Senat töbesıne tu tıkken. Mäskeu qalasynda belgısız jaǧdaida qaza tapqan.
Äkım Bolatov – ūlty qazaq. Jastaiynan jetım qalyp, Orsk (Jamanqala) kazaktarynyŋ tärbiesınde bolǧan. Şoqyndy, özıne Akim atyn alyp, familiiasyn Bolatov dep qaldyrǧan. Äkesı Pugachev äskerınde bolǧan. Äskeri ataǧy – polkovnik. Atty äsker korpusynyŋ komandirı. Äkım Bolatov 1792 jyly Praga üşın bolǧan soǧysqa qatysqan. Mäskeudı azat etu kezınde jau qolynan qaza tapqan.
Ahmet Safa Iýsupov – aǧartuşy, qairatker. «Eŋbekşı qazaq» gazetınde qyzmet ıstep jürgende, 1929 jyly 29 qaŋtarda tūtqyndalǧan. 1930 jylǧy 31 säuırde Alaş küreskerlerı Äuezov teatrynyŋ alǧaşqy direktory Dınşe Ädılov, ädebietşı Äbdrahman Baidıldin, jazuşy Jüsıpbek Aimauytov törteuı Leninnıŋ tuǧanyna 60 jyl toluy qarsaŋynda qūrbandyqqa şalynǧan. Denesı Mäskeude Vagankov qorymyna jerlengen.
Dılmūhamed (Dınşe) Ädılov – Alaş qairatkerı, aǧartuşy. 1900 jyly būrynǧy Syrdariia oblysy, Sarysu uezınde düniege kelgen. Taşkent universitetınde oqyǧan. 1928 jyly jeltoqsan aiynda Qyzylordada ūlttyq teatr direktory qyzmetın atqaryp jürgende qamalǧan. 1930 jyly 4 säuırde OGPU-dıŋ qaulysymen Alaş küreskerlerı jazuşy Jüsıpbek Aimauytov, jurnalist Ahmedsafa Iýsupov, ädebietşı Äbdrahman Baidıldin törteuı Leninnıŋ tuǧanyna 60 jyl toluy qarsaŋynda qūrbandyqqa şalynǧan. Atu jazasy turaly şeşım Butyrka türmesınde 21 säuırde oryndalǧan.
Asyl azamat 1988 jyly 4 qaraşada aqtalǧan. Denesı Mäskeude Vagankov qorymyna qoiylǧan.
Äbdırahman Baidıldin – qazaq oqyǧany, ädebietşı-ǧalym. 1930 jyly 31 säuırde Äuezov teatrynyŋ alǧaşqy direktory Dınşe Ädılov, jazuşy Jüsıpbek Aimauytov, jurnalist Ahmedsafa Iýsupov törteuı Leninnıŋ tuǧanyna 60 jyl toluy qarsaŋynda tūtqynǧa alynyp, OGPU-dıŋ qaulysymen atu jazasyna kesılgen. Esıl er 1989 jyly 16 qaŋtarda aqtalǧan. Süiegı Mäskeude, Vagankov qorymyna qoiylǧan.
Ziiada Äbenūly Äbenov – qazaq ziialysy, ǧalym. 1938 jyly 10 mausymda KSRO Äskeri alqa ūiǧarymymen atu jazasyna kesılgen. Osy jylǧy 27 qyrküiekte atylǧan. 1958 jyly aqtalǧan. Denesı Mäskeu oblysy, Lenin audany, Butovo poselkesındegı qorymǧa qoiylǧan.
Ǧazymbek Bırımjanov – ūlt qairatkerı. 1896 jyly Aqtöbe oblysy, Torǧai uezınde düniege kelgen. Berlin universitetın bıtırgen. Belomor kanaly qūrylysyn saluǧa qatysqan. Karel ASS-ınde tūrǧan. 1937 jyly 9 qazanda tūtqyndalyp, 1938 jyly 19 nauryzda atylǧan. 1989 jyly aqtalǧan. Süiegı Mäskeu oblysy, Lenin audany, Butovo poselkesındegı qorymǧa qoiylǧan.
Älıkbai Qosaev – Keŋes Odaǧynyŋ batyry. 1905 jyly Almaty oblysynda düniege kelıp, 1941 jyly Volokolamsk audany, Dubosekova selosynda erlıkpen qaza tapqan.
Ybyraiym Süleimenov – Ekınşı düniejüzılık soǧystyŋ qaharmany. 1911 jyly Jambyl oblysynda düniege kelıp, 1943 jyly Nevel qalasy üşın bolǧan soǧysta erlıkpen qaza tapqan. Denesı osynda jerlengen.
Tölegen Toqtarov – Keŋes Odaǧynyŋ batyry. 1920 jyly Şyǧys Qazaqstan oblysynda düniege kelıp, 1942 jyly Mäskeu oblysy Borodino selosy üşın bolǧan ūrysta erlıkpen qaza tapqan.
Tūrsynbai Balta Kerei – batyr, qolbasşy. 1707 jyly Esıl maŋynda düniege kelıp, Cheliabinsk oblysy, İtil audanynda joŋǧarlarmen bolǧan ūrysta qaza tapqan.
Qojahmet Tyşqanbaev – Keŋes Odaǧynyŋ batyry. 1916 jyly Almaty oblysynda düniege kelıp, 1943 jyly Kerch tübegınıŋ Gerovskoe kentınde erlıkpen qaza tapqan.
Oraz İsaev – partiia jäne memleket qairatkerı. 1899 jyly būrynǧy Oral oblysy, Ilbışın uezı, Qarasu bolysynda düniege kelgen. Qazaqstan Ölkelık baqylau komissiiasy töraǧasynyŋ orynbasary, Qazaqstan Kompartiiasy ortalyq komitetınıŋ hatşysy, Halkom töraǧasy qyzmetterın atqarǧan. 1938 jyly 31 mamyrda tūtqyndalyp, sol jylǧy 29 tamyzda atylǧan. 1956 jyly 19 mamyrda aqtalǧan. Denesı Mäskeu oblysy, Lenin audany, Butova poselkesındegı ortaq qorymǧa jerlengen.
Mūhambet Maşimov – tehnika ǧylymdarynyŋ doktory, professor, Resei äskeri injenerlık akademiiasynyŋ akademigı, Resei Federasiiasynyŋ ǧylymyna eŋbegı sıŋgen qairatker, polkovnik.
KSRO Qorǧanys ministrlıgı Ǧylymi zertteu instituty bastyǧynyŋ orynbasary Mūhambet Maşimov Batys Qazaqstan oblysy, Jänıbek audanynda 1930 jyly düniege kelgen.
Dekart syilyǧynyŋ laureaty. 2001 jyly 21 jeltoqsanda Mäskeu qalasynda dünie salyp, osynda jerlengen.
Aqjıbek Mūqaşeva – KSRO Bas ştaby Bas barlau basqarmasynyŋ şifrovalşigı. Qūpiia esımı – Alena. «Qyzyl kapella» qūpiia ūiymynyŋ eŋ belsendı agentı, Europanyŋ köptegen qalalaryndaǧy Keŋes barlauşylarynyŋ senımdı bailanysşysy bolǧan. Qiyr Şyǧystaǧy Keŋes barlauşysy Rihard Zorgenıŋ senımdı ökılı retınde odan aqparattar alyp otyrǧan.
Aqjıbek Temırǧaliqyzy 1942 jyly jeltoqsan aiynda Briusseldegı keŋes barlauşylary ısınıŋ aşylyp qaluy saldarynan qamauǧa alynyp, RSFSR qylmystyq kodeksınıŋ 58-baby boiynşa 25 jylǧa sottalyp, soŋynan atu jazasyna kesılgen. Jerlengen jerı belgısız.
Mūrat Baiǧarin – «Kursk» suasty atom kemesınıŋ III rangaly kapitany. 2001 jyly Soltüstık teŋızde «Kursk» suasty kemesı apatqa ūşyrap, 115 adam qaza tapty. Onyŋ ışınde bızdıŋ jerlesımız III rangaly kapitan Mūrat Baqtiiarūly Baiǧarin de boldy.
Mūrattyŋ denesı Sankt-Peterburg qalasynda jerlendı.
Talant Ämitjanūly Börqūlaqov – Syr boiynyŋ tumasy. 1947 jyly düniege kelgen. Süŋguır kemeler qūramasynyŋ saiasi-tärbie jūmystary bölımınıŋ bastyǧy, I rangaly kapitan.
1989 jyly Norvegiianyŋ Medvejii aralynda KSRO-nyŋ №1 atom-süŋguır kemesınde bolǧan apatta erlıkpen qaza tapqan.
Denesı Gorkii qalasynda jerlengen.
Smaǧūl Säduaqasov – memleket qairatkerı. Mäskeu kölık injenerlerı institutyn bıtırgen. «Kedei sözı» gazetınıŋ redaktory. 1900 jyly Soltüstık Qazaqstan oblysynda düniege kelıp, 1933 jyly Mäskeude qaitys bolǧan. Bırneşe prozalyq şyǧarmalardyŋ avtory. Arys azamattyŋ asyl süiegınıŋ külı salynǧan qobdişa Qaraǧandylyq bır top azamattyŋ bastamasymen el ordamyz Astana qalasyna äkelınıp, arulap jer qoinyna berıldı.
Qanai Boranbaev – Alaş qairatkerı. 1896 jyly Jetısu guberniiasy, Almaty uezındegı Qastek bolysynyŋ 2 auylynda düniege kelgen. Varşava universitetınıŋ zaŋ fakultetınde bılım alǧan. 1916 jylǧy ūlt-azattyq qozǧalysyna qatysqan. QASSR Ädılet halyq komissary, Respublika Bas prokurory qyzmetterın atqarǧan. 1933 jyly halyq jauy retınde qamauǧa alynady. 1938 jyly üştıktıŋ şeşımımen ölım jazasyna kesılıp, Magadanda atylady. Süiegı osy jerde qalady.
Janşa Seidalin – qoǧam qairatkerı, zaŋger. Sankt-Peterburg universitetınıŋ zaŋ fakultetın bıtırgen. 1877 jyly Qostanai oblysynda tuyp, 1923 jyly Orynbor qalasynda qaitys bolǧan.
Asylbek Seiıtov – Alaş qozǧalysynyŋ qairatkerı. 1894 jyly düniege kelıp, 1937 jyly kontrrevoliusiialyq qozǧalysqa qatysty degen aiyppen tūtqyndalyp, Omby qalasynda atu jazasyna kesılgen. Tomsk universitetınıŋ därıgerlık fakultetın bıtırgen.
Temırbolat Teljanov – qoǧam qairatkerı. 1898 jyly düniege kelıp, 1938 jyly Leningrad qalasynda atylǧan. Qazaq oqyǧany, Leningrad Politehnikalyq institutyn bıtırgen.
Kölbai Tögısov – qoǧam qairatkerı, jurnalist. Ombyda «Üş jüz» partiiasyn qūrǧan. 1879 jyly Semei oblysynda düniege kelıp, 1919 jyly Ombyda qaza tapqan.
Qoşke Kemeŋgerov – Alaş qairatkerı. 1896 jyly Aqmola oblysynda düniege kelıp, 1937 jyly Omby qalasynda atylǧan. Proza, dramaturgiia salasynda bırneşe eŋbegı bar.
Şäimerden Qosşyǧūlov – memleket qairatkerı. II Memlekettık Dumaǧa deputat bolyp sailanǧan. 1869 jyly Aqmola oblysynda düniege kelıp, 1932 jyly Ombyda saiasi quǧyn-sürgınnıŋ qūrbany bolǧan.
Ahmet Mämetov – Alaşorda qairatkerı, därıger, aǧartuşy, aqyn, jurnalist. 1895 jyly Batys Qazaqstan oblysynda düniege kelıp, 1938 jyly Astrahan guberniiasynda üştık şeşımımen atylǧan.
Seidäzım Qadyrbaev – Alaşorda qozǧalysynyŋ qairatkerı. 1885 jyly Qostanai oblysynda düniege kelgen. Memlekettık ısterde qūqyq salasynda türlı jauapty qyzmetter atqarǧan. 1938 jyly qamauǧa alynyp, 1938 jyly Voronej qalasynda atylǧan.
Qopa Qoblandin – memleket jäne qoǧam qairatkerı. Qaraqalpaqstan AKSR-ınıŋ Ortalyq Atqaru komitetınıŋ müşesı. Qazaqstanda oblystyq, audandyq atqaru komitetterınıŋ töraǧasy bolǧan. 1896 jyly Aqtöbe oblysynda düniege kelgen. 1937 jyly Täjıkstannyŋ IIHK (NKVD) şeşımımen Magadanǧa jer audarylyp, osynda atylǧan.
Serqūl Aldabergen – Alaş qozǧalysynyŋ qairatkerı. 1883 jyly Qyzylorda oblysynda düniege kelıp, 1935 jyly Krasnoiarsk ölkesıne jer audarylyp, belgısız jaǧdaida qaitys bolǧan.
Begaidar Aralbaev – memleket qairatkerı. 1896 jyly Qyzylorda oblysynda düniege kelıp, 1949 jyly Krasnoiarsk ölkesı, Enisei audanynda qaitys bolǧan.
Äbdırahman Baidıldin – qoǧam qairatkerı. 1891 jyly Soltüstık Qazaqstan oblysynda düniege kelıp, 1931 jyly Mäskeu qalasynda qaitys bolǧan. «Jaŋa älıppe», «Oqu qyzmetkerlerıne jolbasşy», «Oqytuşylar men käsıpşıler qozǧalysy» eŋbekterınıŋ avtory.
Bolatbek Jetpısbaev – general-leitenant (KNB-FSB). Ömırınıŋ soŋǧy jyldary Resei Federaldyq qauıpsızdık qyzmetınde keŋesşılık qyzmet atqarǧan. 2013 jyly 20 säuırde Mäskeude jerlengen.
Orazaq Aqbauov – Keŋes Odaǧynyŋ batyry. 1985 jyly Orynbor oblysynyn, Novoorsk audanynda qaitys bolyp, osy jerde jerlengen.
Aman Baibatyrūly – aqyn, 1812 jylǧy orys-fransuz soǧysyna qatysuşy. Napoleon soǧysynda ūly erlık körsetken.
Aman Baibatyrūly Parij qalasyna basyp kırgen alǧaşqy jauyngerdıŋ bırı. Reseige qaityp oralyp, osynda qaitys bolǧan.
Narynbai Janjıgıtov – Napoleon soǧysyna qatysuşy. 1814 jyly Kutuzov armiiasynyŋ qūramynda Parijge atty äskermen kırgen. Belgısız jaǧdaida Reseide qaza tapqan.
Nūrken Äbdırov – Keŋes Odaǧynyŋ batyry. 1919 jyly Qaraǧandy oblysynda düniege kelıp, 1942 jyly Rostov oblysy, Bokovskii audanynda qaza tapqan.
Denesı osy audannyŋ Konkov selosynda jerlengen.
Sūltan Baimaǧambetov – Keŋes Odaǧynyŋ batyry. 1920 jyly Qostanai oblysynda tuylyp, 1943 jyly Leningrad oblysy, Kirov audany, Siniavina selosynda erlıkpen qaza tapqan. Denesı «Siniavina şoqysy» äskeri memorialyndaǧy bauyrlastar ziratyna jerlengen.
Äbılqaiyr Baimoldin – äskeri qairatker, Nevel qalasynyŋ tūŋǧyş äskeri komendanty. 1909 jyly Pavlodar oblysy, Lebiaje audanynda tuylyp, 1944 jyly Nevel qalasynda erlıkpen qazaq tapqan. Denesı osynda jerlengen.
Baqsary Raijanūly – qazaq batyry. 1680 jyly düniege kelıp, 1779 jyly Qorǧan oblysy, Monuşin audanynda qaitys bolǧan. Süiegı osy jerde jerlengen.
Barmaq Mūhammedqaliūly – batyr, qolbasy. 1703 jyly Soltüstık Qazaqstan oblysynda tuylyp, 1760 jyldary Orynbor oblysy, Aqbūlaq audanynda qaza tapqan. Denesı osy jerge qoiylǧan.
Köşım han – 1510-1520 jyldar aralyǧynda Aral teŋızı jaǧalauynyŋ Soltüstık bölıgınde Alty auyl ūlysynda düniege kelgen. 80 jasynda ömırden ötken. Ömır boiy Sıbır üşın küresıp, Tümen, Tar, Tobolsk bekınısterın ornatqan. Orys otarlauşylarynyŋ qazaq dalasyna basyp kıruın bır ǧasyr boiy tejegen. Denesı Sıbır ölkesınde qalǧan.
Süzge hanym – Köşım hannyŋ äielı. Tuǧan, ölgen uaqyty belgısız. Stavkasy Isker qalasynda ornalasqan. Qalaşyq Tobyl qalasynyŋ janynda ülken töbeşık bolyp älı künge deiın tūrǧan körınedı. Qalaşyq jau äskerınıŋ qolyna tüskende, ar-namysyn taptatpaudy oilaǧan hanşa öz-özıne qanjar salyp, qaza tapqan. Süiegı osy maŋda qalǧan.
Süiınbike hanym. Qolbasşy Jüsıp myrzanyŋ qyzy. Süiınbike Aral teŋızı maŋynda düniege kelgen qypşaq qyzy. Qazan handyǧyna bilık jasaǧan. Qalany İvan Groznyidan qorǧap, erlık körsetken. Qazan kremlınde Süiınbike hanymǧa ülken eskertkış soǧylǧan. Altyn Ordanyŋ küireuınen keiın, Riazan tübındegı Qasymov qalasyn bilegen Şahqalimen otasqan. Osy jerde qaza tauyp, Oka teŋızı boiyndaǧy mūsylmandar ziratyna qoiylǧan.
HV ǧasyrdyŋ ekınşı jartysy men HVI ǧasyrdyŋ alǧaşqy şiregınde ömır sürgen ırı aqyn Dospambet Azau qalasynda düniege kelıp, 1523 jyldyŋ basynda Astrahan tübınde qaza tapqan. Jerlengen jerı de osy jer delınedı.
Amantai Däuletbekov – Keŋes Odaǧynyŋ batyry. 1917 jyly Qaraǧandy oblysynda düniege kelıp, Kursk oblysy, Ponyri audany, Ponyri kentınde erlıkpen qaza tapqan. Osynda jerlengen.
Ramazan Elebaev – kompozitor. 1910 jyly Aqmola oblysynda düniege kelıp, 1943 jyly Novo-Sokolniki qalasynda erlıkpen qaza tapqan.
Narsūtbai Esbolatov – Keŋes Odaǧynyŋ batyry. 1913 jyly Almaty oblysynda düniege kelıp, Mäskeu üşın bolǧan soǧysta 1941 jyly erlıkpen qaza tapqan. Dubosekovo razezınıŋ Nelidovo auylynda Bauyrlastar ziratynda jerlengen.
Saptar Estemısov – Keŋes Odaǧynyŋ batyry. 1920 jyly Jambyl oblysynda düniege kelıp, 1943 jyly Smolensk oblysynyŋ Prechisten audany, Konoplianka derevniasynda erlıkpen qaza tapqan.
Berdıǧali İgılıkov – 1910 jyly düniege kelgen. Äskeri qolbasşy, general-maior. Armiia qolbasşysynyŋ kömekşısı, diviziia komandirınıŋ orynbasary qyzmetterın atqarǧan. 1980 jyldary Mäskeude qaitys bolǧan.
Tölen Qabylov – Keŋes Odaǧynyŋ batyry. 1917 jyly düniege kelıp, 1945 jyly Kaliningrad oblysy, Chkalov qalasynda dünie salǧan. Osynda jerlengen.
Jünısbai Qaiypov – Keŋes Odaǧynyŋ batyry. 1917 jyly düniege kelıp, 1944 jyly Novgorod oblysy, Bateskoe selosynda erlıkpen qaza tapqan.
Mänşük Mämetova – Keŋes Odaǧynyŋ batyry. 1922 jyly Batys Qazaqstan oblysynda düniege kelıp, 1943 jyly Pskov oblysy, Novel qalasy üşın bolǧan ūrysta erlıkpen qaza tapqan.
Äliia Moldaǧūlova – Keŋes Odaǧynyŋ batyry. 1924 jyly Aqtöbe oblysynda düniege kelıp, 1944 jyly Pskov oblysynyŋ Novosokolniki audany, Kazachiha derevniasynda erlıkpen qaza tapqan. Denesı osy derevniada jerlengen.
Boran Nysanbaev – Keŋes Odaǧynyŋ batyry. 1918 jyly Atyrau oblysynda düniege kelıp, 1943 jyly Orel oblysy, Leski derevniasy üşın bolǧan ūrysta erlıkpen qaza tapqan. Denesı Pokrov audany, Droskovo derevniasynda jerlengen. Batyr qaza tapqan jerde eskertkış qoiylǧan.
Ǧaiaz Ramaev – Keŋes Odaǧynyŋ batyry. 1921 jyly Batys Qazaqstan oblysynda düniege kelıp, 1943 jyly Volgograd qalasy üşın bolǧan ūrysta erlıkpen qaza tapqan.
Mūsabek Seŋgırbaev – Keŋes Odaǧynyŋ batyry. 1917 jyly Almaty oblysynda düniege kelıp, 1941 jyly Volokolamsk audany, Dubosekovo razezınde erlıkpen qaza tapqan. Denesı Nelidova selosyndaǧy «Bauyrlastar ziratyna» qoiylǧan.
Qaljan Qoŋyratbaiūly – 1877 jyly Syrdariia guberniiasy, Aqmeşıt uezı, Şielı bolysynda düniege kelgen. QazSİK müşesı, ädebietşı. Folklor jinaqtauşy retınde repressiiaǧa ūşyraǧan. 1937 jyly 30 jeltoqsanda qamalyp, Habarovsk ölkesındegı 22 auylda Amurlagta qaitys bolǧan, osynda jerlengen.
Artur Zaqaşūly Kamalidenov – 1960 jyly 10 mausymda Almaty qalasynda düniege kelgen. Belgılı diplomat. Reseidıŋ Fransiiadaǧy elşılıgınıŋ Marsel qalasyndaǧy bas konsuly. 2000 jyly 4 qaraşada Marsel qalasynda tragediialyq jaǧdaida qaza tapqan. Mäskeudıŋ Kunsev audanyndaǧy Troekurov qorymyna jerlengen.
Ahmedjan Mūhamediiarov – Ekınşı düniejüzılık soǧystyŋ ardagerı, polkovnik. 1907 jyly 7 qaŋtarda Aqtöbe oblysy, Temır qalasynda düniege kelgen. 28 panfilovşylar diviziiasynyŋ saiasi jetekşısı, polk komissary.
Cheliabinsk qalalyq ardagerler keŋesınıŋ töraǧasy. Lenin, ekı märte jauyngerlık Qyzyl Tu ordenınıŋ, ekı «Qyzyl jūldyz» ordenınıŋ iegerı. 1979 jyly Cheliabinsk qalasynda qaitys bolǧan, osynda jerlengen.
HH-ǧasyrdaǧy qazaq dalasynyŋ mahabbat gimnıne ainalǧan Qorlan Sūltanqyzy Resei Federasiiasy, Altai ölkesı, Slavgorod selosynda jerlengen.
Ramazan Mahmetov – soǧys ardagerı, polkovnik. Novosibirskıdegı qūpiia aviasiia zauytynyŋ bas injenerı bolǧan. 1948 jyly Novosıbırde qastandyq saldarynan qaza tauyp, osynda jerlengen.
Salyq Omarov – Alaş qairatkerı. 1937 jyly Jetısudan Cheliabı jerıne 10 jylǧa jer audarylyp, 1941 jyly osy jerde qaza tapqan.
Taimyrza Tösūly – Syr boiyndaǧy ūlt-azattyq küresı basşylarynyŋ bırı. Aqmyrza işannyŋ ınısı. 1905 jyly Syr öŋırınıŋ Qazaly uezınde düniege kelgen. 1930 jyly Qyzylqūm öŋırınde bolǧan şaiqasta qolǧa tüsıp, 1931 jyly 25 qyrküiekte 10 jylǧa sottalyp, jazasyn öteuge Novosibirskınıŋ Sıbır lagerıne jıberılgen. Sol jerde ız-tüzsız joǧalyp ketken.
Ramazan Amankeldiev – Amankeldı batyrdyŋ ūly, jazuşy-jurnalist. 1941 jyly Almatyda jasaqtalǧan 238-şı atqyştar diviziiasynyŋ qūramynda Mäskeudı nemıs faşisterınen qorǧauǧa qatysyp, Serpuhov tübınde erlıkpen qaza tapqan. Süiegı Serpuhov qalasy tübındegı Bauyrlastar ziratyna qoiylǧan.
Ramazan Äşkeev – 1913 jyly Semei oblysy, Jaŋasemei qalasynda düniege kelgen. Qazaq SSR Halyq Komissarlary keŋesınde jauapty qyzmet atqarǧan. Ekınşı düniejüzılık soǧysqa qatysyp, batalon komissary qyzmetınde Kalinin-Soltüstık-Batys maidanynda ūrystarǧa qatysqan. Mäskeu tübındegı Berezovka selosy üşın bolǧan soǧysta erlıkpen qaza tapqan. Ramazan Äşkeev qaza tapqannan keiın «Qyzyl jūldyz» ordenımen marapattalǧan.
Jūmadıl Äubäkırov – 1911 jyly Taldyqorǧan oblysy, Qapal audanynda düniege kelgen. 1933 jyly äskerge şaqyrylyp, Aşhabad qalasyndaǧy bır jyldyq polk mektebın bıtırıp, leitenant äskeri ataǧyn alǧan. Taşkent qalasynda saiasi qyzmetkerler daiyndaityn kursta oqyǧan. Almaty qalalyq ört qyzmetı basqarmasynda jauapty qyzmetter atqarǧan. 1942 jyly Almatyda jasaqtalǧan 100-şı atqyştar brigadasy sapynda batalon komissary bolyp soǧysqa qatysqan. 1942 jyly erlıgı üşın jauyngerdık Qyzyl Tu ordenımen marapattalǧan. 1943 jyly Velikie Luki qalasy üşın bolǧan ūrysta qaza tapqan. Ölgennen keiın «Qyzyl jūldyz» ordenımen marapattalǧan. Osyndaǧy Bauyrlastar ziratyna jerlengen.
Hatjan Äljanov – memleket jäne qoǧam qairatkerı. Qazaqstan Sauda komissarynyŋ orynbasary. Ekınşı düniejüzılık soǧysqa qatysyp, batalon saiasi jetekşısı därejesınde qyzmet etken. 1942 jyly Plehanov selosy üşın bolǧan ūrysta erlıkpen qaza tapqan.
Şazada Äteev – 1914 jyly Qyzylorda oblysy, Syrdariia audanynda düniege kelgen. Partiia qairatkerı. 1941 jyldary Jambyl oblysy, Sarysu audandyq partiia komitetınıŋ bırınşı hatşysy bolǧan. Ekınşı düniejüzılık soǧysqa qatysyp, divizion partiia ūiymynyŋ hatşysy därejesınde qyzmet etken. Äskeri şenı – kapitan. 1943 jyly ūrys dalasynda erlıkpen qaza tapqan.
Bodybai Qarjasbaiūly Kültekenov – partiia jäne qoǧam qairatkerı. Qyzylorda oblystyq partiia komitetınde basşylyq qyzmetter atqarǧan. «Keŋes ökımetıne, revoliusiiaǧa qarsy ūltşyldyq-dūşpandyq äreketter jasady» degen jalamen 18 jylǧa sottalyp, jazasyn Magadanda ötegen. Sol jaqta 1943 jyly auyr azaptan köz jūmǧan.
Eldor (Eldar) Orazbaev – körnektı kinorejisser. Öner maitalmany 1940 jyly 11 qazanda Taşkent qalasynda düniege kelgen. 1963 jyly Mäskeu memlekettık universitetınıŋ mehanika-matematika fakultetın bıtırgen. Eŋbek jolyn Almatydaǧy «Qazaqfilm» kinostudiiasynda ataqty kinorejisser Şäken Aimanovtyŋ assisentı bolyp bastaǧan. 1972 jyly Mäskeudegı ssenarister men rejisserler daiyndaityn Joǧarǧy kursta bılım alǧan. Rejisser 2011 jyly Mäskeude qaitys bolyp, osynda jerlengen.
Eskendır Nūrtasūly Oŋdasynov – Resei ǧalymy. Körnektı memleket qairatkerı Nūrtas Oŋdasynovtyŋ ülken ūly. Tarih ǧylymynyŋ doktory, MGU-dıŋ professory. 1930 jyly düniege kelıp, 2012 jyly Mäskeude dünie salǧan. Osynda jerlengen.
Gennadii Nūrtasūly Oŋdasynov – Resei ǧalymy. Körnektı memleket qairatkerı, Nūrtas Oŋdasynovtyŋ ekınşı ūly. Tehnika ǧylymynyŋ kandidaty. 1933 jyly düniege kelıp, 2015 jyly Mäskeude dünie salyp, osy qalada jerlengen.
Noian Nyǧmetūly Nūrmaqov – Alaş arysy Nyǧmet Nūrmaqovtyŋ ūly. Ūly Otan soǧysynyŋ ardagerı. Äskeri polkovnik. 1986 jyly Mäskeu qalasynda qaitys bolyp, osy qalada jerlengen.
Ermek Jūmahmetūly, QR Jurnalister Odaǧynyŋ müşesı,
Halyqaralyq Aqparattar akademiiasynyŋ akademigı,
Mädeniet qairatkerı,
«Aqiqat» jurnaly.
