Būrynǧy Semei oblysy Işki ister basqarmasynyŋ Ūiymdasqan qylmysqa qarsy küres böliminiŋ bastyǧy polkovnik Toqtar Mänkenovtyŋ äŋgımesı. Birdi birge sabaqtap, alyp qaşqan oidyŋ yrqymen mejeli tūsqa jetkenderin de aŋdamady. Bauyryn keŋge jazǧan beleŋ-beleŋ Jidebaidyŋ qyrqasy köz aldarynda. Sonyŋ bir kezeŋine qonys tepken Abaidyŋ qystauy. Mine, neşe jyl körmese de, tanys meken Toqtardyŋ közine ottai basyldy. Maşina toqtasymen, mūrajaidyŋ adamy qarsy aldy. – Assalaumaǧaleiküm! – Uaǧalikumassalam! Qoş keldiŋizder! – Rahmet! Abaidyŋ basyna ziiarat eteiik dep, Semeiden arnaiy şyqtyq. – Olaryŋyz oŋ bolǧan eken. – Nazaryn, negizgi äŋgimesin Toqtarǧa būra söiledi. – Onda myna üiinen bastaiyq. – Jaqsy. Işi baiaǧy jyldary özi körgendegiden säl-päl jaŋa būiymdarmen tolyǧyp özgergen, äitpese denı sol qalpy. Eptep, qonaqtardy qabyldau tärtibi europaşalanypty. Soǧan qaraǧanda syrt adamdardyŋ qatynauy artqanǧa ūqsaidy. Al qorym būrynǧysynan da äldeqaida tozǧan. Qazaqtarda molany jaŋartpaityn ejelgi salt bar, bir jaǧy soǧan da jorydy. Ziiarat ete aruaqtarǧa baǧyştap qūran oqydy. Osy sapar Jidebaidan baiqaǧan jaŋalyǧy – Şäkärimniŋ molasy boldy. Jaryqtyq, qalyŋ qorymnan oqşau, şetkerirek jerlenipti. Basy da qaraitylǧan, biraq, būǧan deiin eşkim aitpai kelgen. Soŋǧy jyldardyŋ jaŋǧyru lebımen beti aşylyp jatqan jait ekenin topşylady. Bas-aiaǧy bir saǧattyŋ o jaq, bū jaǧynda qasietti de tarihi qystaudyŋ eştemesin qaldyrmai aralap şyqty. Älgi özderin qarsy alǧan adam mūrajaidyŋ direktory eken. Ol kisige şeksiz alǧystaryn aityp, qaita keri qaitty. Saraiy saŋǧyrai, qasietti mekenimen közaiym bolǧanyna qunap, jany sergıp sala berdı. Är närsege aŋtaryla qaraityn jas baladai, myna jalǧan düniege közi toimai qūnyǧa tüsti. «Myŋmen jalǧyz alysqan adamnyŋ» basyna baryp täu etkennen keiin be, tipten ruhtanyp, mūqalǧan qajyr-qairaty qaita jetilip, şyŋdalǧandai dür silkindi. Esine jaryqtyqtyŋ jüz jiyrma bes jyldyq toiy oraldy. ... Ädettegidei elden būryn milisiialardy topyltyp, tökti kep. Toqtar da solardyŋ qatarynda tärtipti qadaǧalauşylardyŋ biri retinde barǧan. 
Adam degen sapyrylysyp, toqtausyz üstın-üstın aǧylady. Köbisi jäne negizgi syily qonaqtar Almatydan şaqyrylǧan. Nebir marqasqalar töbe körsetip qalady. «Bauyrjan Momyşūly kelipti» degendi qūlaǧy şaldy. Aqyryndap sūrastyra jürip, qai üige tüskenin de bilip aldy. Oiy – aŋyz adamǧa reti kelse sälem beru. Arasyna uaqyt salyp, bir-eki märte sol üidiŋ aldynan ary-beri ötti de. Biraq, eşqandai közdegen kisisimen jolyǧa alǧan joq. Sosyn, «jaraidy, jolyǧudy jazbaǧan şyǧar» degen oimen qoiǧan. Keş te batuǧa taianǧan mezet edi, söitip alaǧyzǧan köŋiline sabyr suyn seuip tūrǧanynda bölim bastyǧynyŋ qylpy baiqaldy. Aiaǧyn apyl-ǧūpyl basyp, ökşesi jerge timei ūşyrta zaulatady. Änşeiinde tym sabyrly adamnyŋ mūndai mazasy qaşqan sätin köru tosaŋdau eken. Qasyna jetken bette: – Mänkenov, Momyşūly bir närsege yrza bolmai, şi şyǧardy. Bar, tilin tapşy! – Tükirigine şaşalyp, kekeştene söilep, qalş-qalş etedi. Sūsynan sūs qalmaǧan, änşeiindegi narttai qyzyl orys odan saiyn ört bolyp alypty. – Maqūl, İvan Adamovich! Biraq… – Ne biraq?.. – Ol kisiniŋ minezi qiyndau dep estuşi edim, könse jaqsy. – Toqtar da qapelimde «älde qaitedı?» degen oimen müdiriŋkıredı. – Köndir! Äitpese bärimiz qūrimyz. Bizdiŋ uchastoktaǧy kiiz üide ol. – Jany qysylyp, janalqymyna taqalǧany körinip-aq tūr. – Jaraidy. – Jügir. Jüdemdete basyp älgi üidiŋ tūsyna taianǧanda, bir top adamnyŋ oşaryla üimelegenin baiqady. «Ört söndiretindei jetpei, baiypty körineiin» degen şamamen, sabyrly keiipte aiaǧyn salmaqty basty. Söitkeninşe susar börkin bir jaq şekesine qarai qisaita kigen, öŋiri aşyq adam özine qarai kele jatty. Onyŋ qoiu mūrty közine jylyūşyrady. Täŋerteŋnen beri sälemdespek nietpen izdegen adamy – osy. Bir qolynda taiaǧy bar eken. Kelesi qolynda trubkasy baryn auzyna apara berip, izinşe kök tütin būrq etkende baiqady. Söitkenşe janynan jaimen ötip, ılgerı ozdy. Sälemdespek bolǧan jospary, ädiram qaldy. Betpe-bet taianǧanda däneme de istei almai, til-auzy bailanǧany. Äri öŋi tym sūsty eken, onyŋ üstine qauym el bäiegi şyǧyp soŋynan bügejek qaǧady. Eşkimniŋ bir auyz til qatuǧa mūrşasy joq. Äiteuir, baiqaǧany bäriniŋ is-qimyldary jazyqty jan siiaqty. Bastapqyda sabyrǧa şaqyra söilep, tiisti sazailaryn alsa kerek, mystai bop, mysyqtabandap qana ılbidi. Toqtardyŋ jadyna bastyǧynyŋ tapsyrmasy tüsti. Abdyraǧan esin tez jiia qoiyp, on şaqty qadam ūzap ketken kisiniŋ soŋynan türe qudy. Ökşelep keldi de «orysşa söilesem be, qazaqşa söilesem be?» dep, säl oilanyp baryp: – Joldas gvardiia polkovnigi! – Qoly şekesine sart etip, chest berdi. – Bir auyz söz aituǧa mūrsat etseŋiz. – Auzyna ana tili orala berdi. – Ūryqsat sūrap tūrǧan panfilovşynyŋ ūly. – Soŋǧy oidan şyǧarǧan ötirigine qūlaǧy du etıp, şımırıktı. Äkesi soǧysqa qatysqanymen, qai maidanda bolǧanyn bilmeitin. Baukeŋ qalt toqtap, jep jibererdei ötkir közin mūnyŋ qaraşyǧyna qadap, säl-päl bögeldi. 
Sonyŋ özine Toqtar buyn-buynynan äl qaşyp, esinen aiyrylyp qala jazdady. Sosyn batyr basynan aiaǧyna, aiaǧynan basyna taǧy barlai köz jügirtti. – İä, joldas aǧa leitenant, men sizdi tyŋdap tūrmyn. – Ernine trubkasyn apara berip, būǧan sol qyryn qalpy iyǧynyŋ üstınen ün qatty. – Men, äkem panfilovşy bolǧannan keiin, sizge sälem berudi özimniŋ paryzym dep sanadym. – Sözderi şaşyraŋqy şyqty. – Äkeŋ tiri me? – Maidannan oralmady. – Ym-m-m… – Maqūldaǧandai basyn maqsatsyz izedi. – Men sizge būl öŋirden attanǧanyŋyzşa qyzmet etsem dep edim… – Onda şaqyrt maşinany! – Bas joq, aiaq joq birden osylai dedi. – Toi bitpei qaida baramyz, joldas polkovnik? – Endi-endi özine kelip, boiyn igerdi. – Semeige! – Şort kesti. – Joldas polkovnik, būla erkeligiŋizdi halqyŋyz köteredi, aruaq kötere ala ma? Momyşūlynyŋ öŋi qūp-qu bolyp ketti. Mūny şainap tastaityndai sūsty keipimen yzbarlana qadaldy. Toqtardyŋ jüregi şym etip, «bülingen nästeni odan saiyn bylyqtyrdym-au?» dep, zäresi zär tübine jetti. Söitkeninşe batyr aşuyn syrtqa salǧan mysasynan qaitqandai, öŋine bolmaşy şuaq jügirdi. – Sen şynynda da panfilovşynyŋ balasyna ūqsap kelesiŋ. – Trubkasyn bappen bir soryp qoidy. Myna sözden keiin baryp Toqtar jeŋildeneiin dedi. Endi baiqady, el jan-jaqtan qaumalai qorşap alypty. – Olar da aruaqtan attaǧan joq edi. Aruaqty syilaǧandarynyŋ arqasynda ǧana Mäskeu myzǧymai qaldy. Sen meniŋ Aqjoltaiym siiaqty ekensiŋ. – Janyna taianyp, iyǧynan ūstady. – Basta ordaŋa, körset qyzmetiŋdi. Külli qaumalaǧan jūrt osy sözdi kütip tūrǧandai, lezdiŋ arasynda jan-jaqqa şaşylǧan tarydai pyşyrap, tarady da jöneldi. «Jüriŋizder, jüriŋizder!» degen bir-eki dürkin qolqalau da estildi. Qaida apararyn bilmegendikten, älgi iltipat tanytqan adamdardyŋ soŋynan ılestı. Alty qanat aq ordaǧa dastarhandy qaiystyra jasaǧan eken. Törge körpelerdi qabattai salyp, qūs jastyqtardy topylta tastapty. Jaŋa ǧana şyrqy qaşyp oisyraǧan üi, zamatynda-aq meimanasy tasyp, dumany asqaqtap şyǧa keldi. Tördi toltyra batyr şyntaqtai jaiǧasty da, aiaq jaǧyna Toqtar tıze büktı. Qyz-kelinşekter sylaŋ qaǧyp üsti-üstine etti de äkelip, şaidy da qūiyp qūraq ūşady. Damyldar emes. Meimandardan ekeuinen basqa eşkim joq. Sol üş-tört adam qyzmet jasap, şauyp jür. Bir kezderde baryp batyr til qatty: – İtti iesi üşin syilaidy. Halyqty sen siiaqty azamattarynyŋ arqasynda alǧaidy, ardaq tūtady. Jürek közden de köregen, soǧysqa barsaŋ qaharman bolatyn ediŋ. Öitkeni, tym adal ekensiŋ. Bizdiŋ batalonnyŋ komissary – Joltaidy közime elestettiŋ. Soǧan bola būryldym. Nyspyŋdy aita otyr al, bilise berelik. – Atym – Toqtar. Batyr jaidarylana jymidy. – Naǧyz halyqtyq esim, «toqta, ar» degenge saiady eken. Būla minezden toqtamaityn boiyŋa bitken asaulyq joq pa? – Soŋǧy lämı äzılge būrǧandyǧy. Ofiser jıgıt til qata qoimady, naqtysy oquşydai taqyldap ketkenım üilespes dep topşylady. – Bala toqtamai şetınei bergen soŋ, äke-şeşemnıŋ ümıtıne jıp taqqan syŋaiy... – Bögelıp baryp jauap qaiyrdy. – Tak, solai de, «mınezıŋde asaulyq joq pa?» degenım sodan ǧoi. Toqtaǧanyŋ dūrys bolypty. Men de älgınde arǧa salyp, toqtadym. Lezdiŋ arasynda öŋinde jaŋaǧy jaidarylyqtyŋ ūşqyny da joq, mūzdai qūrsanyp şyǧa keldi. – Sen, mümkin, äskeri postta qyzmette şyǧarsyŋ?! – Däl solai, gvardiia polkovnigi! – Qazir bar da bastyǧyŋa menimen otyrǧanyŋdy aityp, eskertip kel. – Qūp bolady, joldas polkovnik! Syptyǧyrdai jigit ornynan şiraq qozǧalyp, atyp türegelıp syrtqa bettedi. Tabaldyryqtan attaǧany sol-tūǧyn, qystyǧa şyqqan «Toqtar Ändirbaiūly!» degen ündi qūlaǧy şaldy. Jalt qarap edi, bükeŋdei basyp kele jatqan İvan Adamovichti kördi. – Baukeŋ qalai, aşuy qaitty ma? – Birinşi saualy osy boldy. – Sabasyna tüsti. – Jaraisyŋ, Toqtar! – Öŋiniŋ äri kire jymidy. – Janymyzdy bir alyp qaldyŋ. Äitpese būl oqiǧa obkomnyŋ birinşi hatşysy Morozovtyŋ qūlaǧyna jetse, bizdiŋ saudamyz bitetin edi. – İvan Adamovich, – näşändiktiŋ sözin böldi, – meni «bastyǧyŋa eskertip, qaitadan qaityp kel» dep jiberdi. – Birge bolyŋyz, birge, birge… Basqa jaqty özim qadaǧalaimyn. – Qoldy-aiaqqa tūrmai bezek qaǧyp, damylsyz basyn izedi. – Äiteuir, şi şyqpai, riza küide attansyn. – Maqūl, bar küşimdi salamyn. – Söitiŋiz, Toqtar Ändirbaiūly. – Jaqsy. Sol tüni sälem berudi ǧana arman etken asyl aǧamen taŋ atqanşa birge dämdes bolyp, qūlaǧynyŋ qūşyry qanǧanşa äŋgimesin tyŋdady. – Bir tiyndyq mai şamnan kezinde bükil Mäskeu örtenip ketkeninen qūlaǧdar şyǧarsyŋ. – Oily da tūŋǧiyq janaryn Toqtarǧa audaryp, būdan jauap kütkendei biraz bögeldi. – Biraq, qanşa äleuetti de zūlmatty snariadtardyŋ jalynyna örtenbedi. Onyŋ sebebiniŋ ne ekenin bilesiŋ be? Toqtardyŋ ne «iä», ne «joq» dep jauap qaiyruǧa däti barmady, qapelimde jaza basyp jarasymyn tapqan myna saltanatyn kezdeisoq būzyp aludan qoryqty. Sondyqtan ne de bolsa ündemegendı jön sanady. Onysy dūrystyqqa bastaǧanyn aŋǧardy. Batyr taǧy da sözin sabaqtady. – Öitkeni, ol kez orystyŋ şonjarlary töŋiregindegi örkenietke eliktegendiginen, öz qaǧynan özi jeringen şaq-tūǧyn. Älgiler ana tilinde söilegende, sözderdi ädeii būra tarta qoldanatyn. Ondaǧysy «biz naǧyz aqsüiek oryspyz, sonymen qatar ūlyqpyz, sondyqtan tuǧan tilimizdiŋ emlesin būza söileuge qaqymyz bar» dep qorytty. Būl qaraket ūlttyŋ negizgi diŋin şiritti. Sondyqtan qūny bir-aq tiyn mai şamnyŋ ony jaǧyp jiberuge qauqary äbden jetti. Al ekinşi düniejüzilik soǧysta bombynyŋ da Mäskeudi otqa orai almaǧany, özderin aqsüiektikke sanaǧan, nätinde jeti atasynan beri qara tabandylyqtan arylmaǧan mūjyqtardyŋ «aqyldy bola bastaǧan» tūsy edi. Bir sözdi qaitalai beru arqyly olardyŋ silesin qatyryp, iahudiler «läbbai» ūrǧyzyp qoiǧan bolatyn. Toqtar myna lämnıŋ baiybyna bara almai, astaryn nege joryryn bilmei esi şyqty. Onyŋ qatty äurelengeni sondai, tūs-tūstaǧy kiiz üilerden äuelegen än qanatyn da, syŋǧyrlai jetken qyz-kelinşekterdiŋ ünin de estimedi. Astarly äŋgımenıŋ ädıbın söge almai özimen özi ıştei arpalysyp, aitylǧan oidyŋ ūştyǧyn tappai äurege tüstı. – İä, tilimiz bailanyp keledi, – auyr kürsindi, – sol Abai atamyzdan keiin «myŋmen jalǧyz alysatyn» bireu tumady ǧoi. – Jan qaltasynan qarmanyp ottyq aldy da, trubkasyn tūtatty. Kök tütindi būrq etkizdi. – Qazaq – ūltşyl boluy kerek, biraq, jüzşil boluy qajet emes. Bız siiaqty kışkentai ūltqa ruhy asqaq ūldar kerek, – dedi baiau ǧana. Taǧy da äŋgime üzilip qaldy. Aŋyz adamnyŋ, bir körgennen özin mūnşa etene sanaǧanyna emetaiy ezilip barady. Biraq būl kisimen iyǧy teŋ emes, äldeqaida tömende jatqanyn aŋǧardy. Sondyqtan da jarytyp eşteme aituǧa mūrşasyz, ändemi sözge äl bere almai qystyqty. – Angliiaǧa bostandyq äpergen de, ony demep otyruşy da aqsüiekter qauymy ekenin bilersıŋ? Sol siiaqty qazaq topyraǧyna da jaqsylyqty jasasa öziniŋ kindiginen örgen bel balasy jasaidy. Ätteŋ, keşigip kelgen baqyttan jaman eş närse boluy tiis emes. Ol degen bir qasiret, zäbir-japa. Öitkeni, bireu der şaǧy – 25-inde jetken quanyşqa, endi bireu 75-inde qol artady. Biraq ol asqaq märtebe sol därejesinde bolsa da eş qyzuy joq, qyzyǧy joq düniege ainalady. Äri-beriden keiin älgi adam ata saqaly auzyna şyqqandaǧy tabysyna qorlanuy da mümkin. – Bappen trubkasyn sordy. – Bizsiz Qazaqstan ömir süre alady, al biz Qazaqstansyz ömir süre almaimyz. Qazaqstan da bizsiz ömir süre almaityn uaqyt tuar. Taŋ da qūlaniektenip, tört qūbyla tūtas sarǧaia bastady. Özin qonaqty äbden qajytqandai sezindi. – Bauke aǧa, jol soǧyp, şarşaǧan bolarsyz, demalyŋyz. Batyr tös qaltasynan kümis saǧatyn şyǧaryp, qaqpaǧyn aşty da äinegine üŋildi. – Jaraidy. – Taǧy da kök tütindi bir būrq etkizdi. – Adam boiyndaǧy ädettiŋ asyly az söileu. Köp tyŋdadyŋ, rahmet. Onda as qaiyraiyq. Bissimilla-rahymani-rahim, – dep, alaqanyn jaidy. – Aq jürek bolsyn joldasyŋ, adaldyq seni qoldasyn. Jaqsylyq üşin tiresseŋ, janyŋdy aryŋ qorǧasyn. Aryndy bolsyn şabysyŋ, alymdy bolsyn tabysyŋ, naizadai bolsyn namysyŋ. Er jigitke bäri syn: qiyndyq körseŋ mūqalma, auyrlyq körseŋ jūqarma. Qamqorşy bol kişige, ülkendi ülgi tūt alǧa! Allauakpar! – Aitqanyŋyz kelsin! Ol kisiniŋ keşe keşke nege şamdanǧanyn bilmegen qalpy sergek köŋilmen serpilip, syrtqa bettedı. Tünimen tynbaǧan el eptep siregendei körindi. Negizgi toidyŋ dumany bügin bastalatyn edi. ... Ötkendi ekşeu üşin japadan-jalǧyz jolǧa şyqqan dūrys siiaqty. Mine, alyp qaşty elestiŋ soŋynan ilesip, ömiriniŋ şiyrlaǧan sürleuine soqtyqty. Däl sondaǧy Baukeŋniŋ batasy mūnyŋ keleşek ömirin paiǧambarlyq danagöilikpen körip, aldyn-ala soǧan jigerlendirip tūrǧandai eken-au?.. Taǧdyrdyŋ synaǧyna tüskende joldasy aq jürek boldy, adaldyq qoldady. Jaqsylyq üşin tiresti, qaşan da ary qorǧau boldy. Er jigitke bäri syn eken: belşesinen bailyqqa batu da, bes erkektiŋ buyna pisken qyzmet te, qiyndyqtyŋ aşy dämin tatu da. Biraq, sonyŋ bärine aqyl men parasattylyq basşylyq jasaityny qandai jaqsy. Taǧy bir närseni osy uaqytqa deiin baiqamai jürıpti. Marqūm atasy men äjesi de oŋai ǧūmyr keşpeitinin küni būryn aityp qoiǧan eken ǧoi. Tūŋǧyşy Ömirbegi tuǧanda – ömir üşin janyŋdy jaldap kün keşesiŋ, Bolaty tuǧanda – sol qiyndyqtyŋ bärine bolat temirdei bekemdik tanyt, Qairaty tuǧanda – qairatyŋdy ji da zūlmattyŋ bärin jeŋ, Azaty tuǧanda – peşenemizge jazylmaǧan azattyqty qajymai-talmai izde dep jön siltep ketkendei. Tasty tasqa soqsaŋ ǧana ūşqyn şyǧatynyndai, oidy oi ǧana tudyryp, sanaǧa saŋylau tüsiretinin endi ekşedi. Abai atasynyŋ basyna kelmese, Baukeŋmen jolyǧysuy oiyna oralmas edi. Sodan soŋ batyrdyŋ batasy esine tüsti. Sol arqyly atasy jasyrǧan jūmbaqty şeşuge mümkindik tudy. Endi oilasa ol sözderdiŋ syryn ūǧu üşin otyz jylǧa taqau uaqyt qajet bolǧan eken. «Qairan köneniŋ adamdary-ai, är söziniŋ astynda alty qabat astar jatatyn…»
