Keşe «Abai.kz» aqparttyq portalynda jaryq körgen jurnalist Nūrgeldı Äbdıǧaniūlynyŋ «Qytaidan qaşqan aǧaiyn deldaldarǧa jem bolyp jatyr» atty maqalasyna orai, bır-ekı auyz söz aituǧa tura kelıp tūr.
Maqalada Qazaqstanyŋ Joǧarǧy oqu oryndarynda oqityn studentterdıŋ tūraqty tırkeuge tūra almai, deldaldarǧa jem bolǧany söz bolypty.
Aldymen osy keleŋsızdıktıŋ betınıŋ aşyluyna yqpal etken "Atajūrt jastary" erıktıler bırlestıgınıŋ azamattaryna alǧys aituymyz kerek!
Aşyǧyn aitu kerek, Joǧarǧy oqu oryndaryna oquǧa tüsken etnikalyq qazaq studentter üşın jai tırkeuge tūruǧa jäne tūraqty tırkeuge tūryp, Qazaqstan Respublikasynyŋ azamattyǧyn alu mäselesı «Halyqtyŋ köşı-qony turaly» Zaŋy (2011 jylǧy 22 şıldedegı № 477-IV) aiasynda tolyq şeşılıp qoiǧan. Atap aitar bolsaq, atalǧan Zaŋnyŋ «Bılım alu maqsatynda keletın köşıp keluşılerdıŋ negızgı qūqyqtary men mındetterı» degen 33-babynda bylai dep jazylǧan:
Qazaqstan Respublikasyna bılım alu maqsatymen kelgen etnikalyq qazaqtar oquǧa tüskennen keiın:
1) tehnikalyq jäne käsıptık, orta bılımnen keiıngı, joǧary jäne joǧary oqu ornynan keiıngı bılım beru mekemelerınıŋ jataqhanalarynda uaqytşa tırkeluge;
2) tūraqty tūruǧa jäne jeŋıldetılgen tärtıppen (tırkeu tärtıbımen) Qazaqstan Respublikasynyŋ azamattyǧyna qabyldau turaly ötınışhat beruge qūqyǧy bar.
Būl norma «Halyqtyŋ köşı-qony turaly» Zaŋyna 2015 jyly özgertuler men tolyqtyrular engızılgen kezde enıp, 2016 jyldyŋ 1 qaŋtarynan berı atqaruǧa berılgen.
Ökınışke orai, şetten kelgen ūlty qazaq studentter Ūlt Köşbasşysy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ qoly qoiylǧan Zaŋdaǧy osy qūqyǧyn öz deŋgeiınde paidalana almai keledı.
Qazaqta «Özı jaman kısını tüienıŋ üstınen it qabady» degen keremet maqal bar. Student degen – ziialy qauymnyŋ ökılı! Onyŋ üstıne, Zaŋnyŋ būl baby jaiynda az jazylyp, aitylyp jatqan joq, tüsınetın uaqyt älde qaşan jettı! Endı Qūdaidyŋ özı berıp tūrǧan osynau jeŋıldıkten paidalana almasa, student ını-qaryndastarymnyŋ öz obaly özınde, it pen qūsqa jem bolǧany – bolǧan!
Qandas studentterdıŋ deldaldarǧa aldanyp, osylaişa qaŋǧyp qaluyna taǧy ekı basty sebepşı kısı bar. Onyŋ bıreuı – Joǧary oqu oryndarynyŋ Jatqhanasyn basqaruşylary bolsa, ekınşısı – köşı-qon qyzmetı polisiiasynyŋ inspektorlary!
Jasyraty joq, mıne, Zaŋ jobasy qoldanysqa engelı üş jylǧa taiap keledı, osy ekı mekemenıŋ ekeuı de osy bapty (jeŋıldıktı) älı künge deiın bılmeidı. Astanada ornalasqan L.N.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetı men S. Seifullin atyndaǧy qazaq agrotehnikalyq universitetı ǧana bızdıŋ aiǧaiymyzdyŋ arqasynda (https://abai.kz/post/48285 ), äreŋ degende osy normany oryndaǧandai boldy.
Atalǧan Zaŋda qūqyqtary aşyq jazuly tūr, studentter Jataqhanada tūryp jatqan soŋ, jai tırkeuge de, tūraqty tırkeuge de sol Jataqhanada tūruǧa mındettı.
Eger, basqa mekenjaiǧa tūraqty tırkeuge tūryp, yqtiiarhatqa nemese azamattyqqa qūjat ötkızse, sol jerde tūruyŋ kerek. Bolmasa, tırkelgen jerınde tūrmaǧanyŋ üşın Qazaqstan Respublikasynyŋ «Äkımşılık qūqyq būzuşylyq turaly» Kodeksınıŋ 517-babynyŋ 2 tarmaǧyna sai, jauapqa tartylyp, on bes ailyq eseptık körsetkış mölşerınde aiyppūl töleisıŋ, ne Qazaqstan Respublikasynyŋ şegınen äkimşilik jolmen şyǧaryp jiberılesıŋ! Studentter mūny jaqsy bılgenı jön!!!
Otandy süiudıŋ basy – öz memleketıŋnıŋ zaŋyn syilaudan bastalady. Ärine, barlyq zaŋdy bılu mındet emes te şyǧar, degenmen şetten kelıp, Qazaqstan topyraǧyna aiaq basqan soŋ, mümkındık bar, barlyq qandastarymyz, özderıne qatysty «Halyqtyŋ köşı-qony turaly» zaŋynyŋ tarmaqtaryn aqtaryp, özderınıŋ qūqyqtary men mındetterın bıluı kerek! Olardyŋ basynda, ärine, studentter men ziialy qauym ökılderı tūruǧa mındettı. Sonymen bırge, Joǧary oqu oryndary da jaŋa oqu jyly bastala salysymen arnaiy mamandardy, köşı-qon qyzmetı polisiiasynyŋ jauaptylaryn şaqyryp, şetten oralǧan studentterge Zaŋ jönınde tüsındıru jūmystaryn jürgızıp otyruy tiıs! Sondai-aq, kezınde şetten kelıp, JOO-da qyzmet atqaratyn ǧalymdar men mūǧalımder de būl jūmysty qaperıne alyp, artynan kelgen jerlesterıne jol sıltep otyrsa, artyq bolmas edı.
Qyqartyp aitqanda, būl ıske öz qūqyǧyn bılmegen studentter de, olaǧa Zaŋdy tüsındıru jūmysyn jürgızbei qaŋǧytyp, deldaldarǧa jem qylǧan Joǧarǧy oqu oryndarynyŋ jataqhana basşylary da, dūrys keŋes bermegen köşı-qon qyzmetı polisiiasynyŋ inspektorlary da kınälı!
Al, deldaldardyŋ äreketı – qylmys!
Qazaqstan – qūqyqtyq memleket. Eger, etnikalyq studentterge jataqhana basşylary tūraqty tırkeuge tūru turaly qoldauhat bermese, al bergen qoldauhatty köşı-qon qyzmetı polisiiasynyŋ inspektorlary qabyldamasa, ol studenttıŋ ana ekeuın qosyp sotqa beruge tolyq qūqyǧy bar jäne sotta sözsız oisyrata jeŋıp şyǧady!
Auyt Mūqibek
05.07.2018
Astana
Abai.kz
