Qazaqstanda türlı ūlt ökılderı tatu tättı kün keşude. Būl qazaq qoǧamynyŋ ne sol ūlttardyŋ taŋdauy emes, būl tarihtyŋ tälkegınen bolǧan jait. Ǧasyrlar boiy Resei imperiiasy, artynşa KSRO bilıgı türlı ūlttarǧa qysym körsetıp, küştep qonystandyru saiasatyn ıske asyrdy. Qazaq jerıne otarlau däuırınde myŋdaǧan slavian ūlttary küşpen köşırıldı, Stolypin reformasy kezeŋınde tıptı jüzdegen myŋ adam Qazaqstanǧa äkelındı. Olardyŋ barlyǧy derlık auyl şaruaşylyǧynda qyzmet ettı. Artynşa KSRO bilıgı ornap, halyqtardy sorpadai sapyru prosesı bastaldy. Stalin bilıgı ekınşı jahan soǧysynda qazaq dalasyna türlı ūlttardy deportasiialady. Olardyŋ ışınde kärıs, şeşen, inguş, orys, ukrain, nemıs jäne özge ūlttar bar bolatyn. Qazaq halqy aşarşylyqtan aman şyǧyp, artynşa bır üzım nanyn deportasiialanǧan ūlttarǧa bölıp berdı. Qystyŋ suyǧynda san myŋdaǧan halyqty aman saqtap qaldy. Jalpy Qazaqstanǧa köşırılgen halyqty tört topqa böluge bolady. Ol Resei imperiiasy däuırınde köşırılgender, Stalindık repressiia tūsynda jazalau lagerıne äkelınıp, keiın sol aimaqta bosatylǧandar men ekınşı jahan soǧysynda deportasiialanǧandar, tyŋ igeru kezınde äkelıngen milliondaǧan halyq. Būl sözsız Qazaqstan qoǧamyn köp etnosty ettı. Köp etnosty qoǧamda tatulyq pen bırlıktı saqtau qiyn, alaida ol basty mındet boluy tiıs. San türlı tıl men dın, dıl men mädeniettıŋ bır ortada qabysuy jäne özara jarasymda kün keşuı oŋai ıs emes. Qazaqstanda KSRO atty halyqtar türmesı qūlap, egemendık tūǧyryna qonǧan sätten keiın, qoǧamdyq jarasymdy qūru maŋyzdy bolyp keledı. Ol üşın arnaiy Halyqtar Assambleiasy qūryldy. Būl san türlı ūlttardy tatulyqta saqtau üşın negızı qalanǧan saiasi institut bolatyn. Keiın oǧan saiasi status berılıp, Parlamentte oryn ūsynyldy, söz aitu, mäsele köteru qūqyǧy berıldı. Qazaqstanda sany basym ūlttardyŋ tılı men mädenietın ūmytpau maqsatynda arnaiy mektepter aşylǧan. Kei tūsta tıptı gazetterın şyǧaruǧa rūqsat etılgen. Būl ūlttardyŋ öz bolmysyn ūmytpau maqsatynda jasalǧan şara. Demokratiia men tatulyqtyŋ jarqyn ülgısı desek te bolady. Qoǧamda ūltaralyq qaqtyǧysty aŋsaityn, etnostar arasynda janjal tudyrudy nasihattaityn toptar da bar. Olardyŋ sany öte az, alaida būl bar qūbylys. Memlekettık tılge qasaqana qyryn qarau arqyly tituldy ūlt pen özge etnos arasynda janjal tudyruǧa ūmtylu körınısterı kei sätte baiqalady. Degenmen būl qūbylystar dereu arada qūqyq qorǧau organdary tarapynan toqtatylyp, zaŋ aiasynda tūsau salynyp keledı. Etnostyq qaqtyǧys eŋ auqymdy ärı toqtamaityn janjaldyŋ türı ekenın eskeruge tiıspız. Airandai ūiyǧan san imperiiany etnostyq qaqtyǧys joiyp, tarih jūtyp qoiǧan. Tarihtyŋ alys qoinauyna barmai-aq, 1994 jylǧy Ruandaǧa sapar şeksek, bız etnostar arasyndaǧy adamzat tarihyndaǧy sūmdyq genosidtıŋ kuäsı bolamyz. Ruanda halqyn tutsi jäne hutu atty ekı ırı etnostyq top qūraidy. 1994 jyly osy ekı top ökılderı arasynda özara qaqtyǧys bolyp, üş aida bır millionǧa juyq adam qaza tapqan bolatyn. Etnosaralyq janjaldyŋ örşuıne arnaiy radiolar men gazetter yqpal etken, al aqparattyq jık salu halyqtyŋ milliondap qyryluyna äkeldı. Az uaqyt ışınde halyqtyŋ köp qyryluy boiynşa Ruanda genosidı älemde eŋ auqymdy genosid dep tabylǧan. Al zertteuşıler etnosaralyq qaqtyǧystyŋ şyǧuy tez, al toqtauy öte qiyn ekenın aitady. Qazaqstan köpetnosty memleket bolǧandyqtan qoǧamdaǧy tatulyqty barynşsa saqtau modelın ornyqtyrǧan jäne barynşa ony jetıldıru üstınde. Özge elder qatelık jıberıp, etnosaralyq qaqtyǧysqa jol aşqan sätterden sabaq alyp, alǧa jyljudy maqsat tūtady. Qazaqstanda ūltaralyq kelısımmen qatar, dınaralyq tatulyqty jäne özara üilesımdılıktı nasihattau saiasaty alǧa jyljuda. San türlı ūlttyŋ boluy köptegen dınnıŋ de oluyna yqpal ettı. Säikesınşe älemdegı türlı dın tarmaqtary Qazaqstanda bas qosty jäne bır qoǧamda beibıt kün keşude. İslam dınınıŋ merekelerı, hristian dınınıŋ merekelerı de memlekettık deŋgeide nazar audarylyp keledı. Sebebı halyqtyŋ basym bölıgı osy ekı dın tarmaqtaryn ūstanady. Özge terıs emes dıni baǧyttarǧa da memleket tarabynan qysym körsetılmegen jäne olardyŋ qyzmetıne tyiym salynbaǧan. Al qoǧamǧa jık salyp, bülık şyǧarudy közdeitın terıs aǧymdardy memlekettık qauıpsızdık organdary öz baqylauynda ūstap keledı. Köpetnosty tatulyqty saqtau maqsatynda san türlı mädeni oşaqtar, ortalyqtar qyzmet etude. Olar är ūlttyŋ merekesın öz deŋgeiınde atap ötuge sebepker bolady. Soŋǧy uaqytta Qazaqstan qoǧamyn bırıktıruşı faktor retınde memlekettık tıldı barynşa atalmyş ortalyqtarda nasihattau ıske asuda. QHA janynan 340-tan astam dialog alaŋdary aşylǧan. Olar memlekettık organdardyŋ qoǧamdyq qabyldau bölmelerı, «Amanat» partiiasy, käsıpodaq ūiymdary, halyqqa qyzmet körsetu ortalyqtary, daǧdarys ortalyqtary, mektepter, emhanalar, audandyq jäne auyldyq äkımdıkter jäne t.b. janynan aşyldy. QHA mediatorlary azamattardy qabyldap, keibır dauly mäseleler men jaǧdailardy şeşuge kömektesedı. Barlyǧy da tegın negızde. Bügıngı taŋda tırkelgen 1867 mediatordyŋ basym köpşılıgı – 1675-ı memlekettık, qalǧan 192-sı käsıbi mediatorlar. QHA mediasiia institutynyŋ qyzmetı etnosaralyq janjal jaǧdailarynyŋ aldyn aluǧa baǧyttalǧan. Būl öte ülken jäne jauapty jūmys. Biylǧy jyldyŋ ekınşı toqsanynda ǧana mediatorlarǧa 3730-ǧa juyq ötınış tüsken, olardyŋ basym köpşılıgı konsultasiialar aldy, mediasiia turaly kelısımder jasady, qalǧan ötınışter qaralu üstınde eken. Ötınışterdıŋ basym bölıgı negızınen otbasylyq, eŋbek, äleumettık-tūrmystyq, ūltaralyq mäseleler boiynşa tüsken. Būl elımızde etnostardyŋ qūqyqtaryn būzu faktılerınıŋ joqtyǧyn jäne etnosaralyq qarym-qatynasqa qatysty jaǧdaidyŋ tūraqty ekenın naqty körsetedı.
«Adyrna» ūlttyq portaly
