Bügın QR prezidentı Qasym-Jomart Toqaev Sochige RF prezidentı V. Putinmen kezdestı. Ekı el basşysy nenı talqylauy mümkın? Nazarbaevtan keiıngı bilık tranzitı men elde jürıp jatqan qamaular barysy talqyna ma? Resei Qazaqstanǧa basyp kıruı mümkın be? Būl sūraqtarǧa saiasattanuşy Dosym Sätpaev arnaiy arasha-ǧa jauap berdı, dep habarlaidy “Adyrna” ūlttyq portaly.
“Nazarbaevtyŋ statusyna qatysty söz bolady dep oilamaimyn. Nazarbaevtyŋ kepılı – Putin. Ony bız qazır jaqsy baiqap otyrmyz. Bırınşı prezident qazır belsendı bola tüstı, köpşılıktıŋ aldyna şyǧa bastady. Tıpten, būryn maŋaiynda bolǧan adamdarmen bırge köpşılıktıŋ aldyna şyǧa bastady.
Al, Putin üşın Nazarbaev qosymşa «közır» bolyp otyr. Nazarbaevtyŋ qauıpsızdıgıne kepıl bola tūra ol, Toqaev jügensız ketse qolyndaǧy «közırın» paidalanudy közdeidı. Būny Toqaev ta bılıp otyr. Degenmen, osy jolǧy kezdesude Toqaev Nazarbaevtyŋ ainalasyndaǧylar men onyŋ otbasy müşelerınıŋ qaisysyn qamai alatynyn jäne kımge timeu keregın talqylaityn bolady. Is jüzınde Toqaev alǧaşqy soqqyny jasady. Bedelın arttyryp, reitingın ösıru üşın oǧan būl ürdıstı jalǧastyryp, jemqorlyqqa qarsy kürestı küşeitu qajet bolyp tūr. Alaida, būl jerde Nazarbaev kımdı ūstap beruge daiyn jäne kımdı qorǧai alady degen sūraq tuyndaidy. Būl Putin arqyly şeşıledı. Öitkenı qol tigızuge bolmaityndar tızımıne kımder kıretını belgısız. Ol tızımge Timur Külıbaev, Dariǧa Nazarbaeva kıre me älde tek Nazarbaev qana kıre me? Sondyqtan Toqaevty qazır kımge tise alam degen sūraq alaŋdatady. Al, Nazarbaev qazır Toqaevtyŋ timeu jönındegı tızımınde tūr. Qaŋtar aiynan berı onyŋ qauıpsızdıgıne Putin kepıl bolyp otyr”, -delı ol.
Sondai-aq, Dosym Sätpaevtyŋ aituynşa, Toqaev qazır Batys elderı aldynda özın jönı tüzu basşy retınde körsetkısı keledı.
“Putin men Lukaşenkoǧa osyndai dülei oi kelse de, Toqaev ondai bassyzdyqtan bas tartuǧa şamasy keler. Ol būǧan deiınde ŪQŞŪ qūramynda Resei men Ukraina arasyndaǧy äskeri qaqtyǧysqa qatyspaitynyn aitqan.
Qazaqstan BŪŪ-nyŋ qauıpsızdık jönındegı rezoliusiiasymen tek beibıt bıtımger retınde ǧana qatysa alady. Toqaev qazır Batys elderı aldynda özın jönı tüzu basşy retınde körsetkısı keledı, iaǧni Lukaşenko siiaqty qarabet bolǧysy kelmeidı. Sondyqtan ol özın täuelsız retınde körsetıp, Ukrainadaǧy soǧysqa qatyspaitynyn aityp jatyr. Eger Qazaqstannyŋ büiregı Reseige qarai būryp ketse aldymen sanksiia salynady. Qazaqstan basşylary men biznes elitasy odan qorqyp otyr”,- deidı saiasattanuşy.
Saiasattanuşy qazaqstandyqtara Ukrainadaǧy jaǧdaidy jıtı zertteuge şaqyrdy.
“Ukrainadaǧy jaǧdaidan Reseidıŋ öte qauıptı körşı ekenın köruge bolady. «Beibıtşılıkte ömır sürgıŋ kelse – soǧysqa daiyndal» degen mätel bar. Qazaqstan qazır Ukrainadaǧy jaǧdaidy jıtı zertteuı kerek. Äsırese ekonomikalyq mobilizasiia, qaruly küşterdıŋ daiyndyǧy, qaruly küşterdegı modernizasiiaǧa män beru kerek. Öitkenı Ukraina qalai tiımdı qarsy tūruǧa bolatynyn körsettı. Onyŋ üstıne Ukrainadaǧy aqparattyq soǧys ta bız üşın maŋyzdy. Qazaqstannyŋ aqparattyq keŋıstıgı Reseidıŋ yqpal etu aimaǧynda tūr. Būl jerde Qazaqstan bilıgı men aqparatqa jauap beretınderge qatysty köptegen sūraq tuyndaidy. Qazırgı jaǧdai Qazaqstannyŋ qauıpsızdıgıne qauıp töndırıp tūr. Eldegı halyqtyŋ basym bölıgı älı de reseilık telearnalardy körıp, soǧan senıp otyr. Olar Ukrainadaǧy soǧysty qoldaidy, būl bız üşın qauıptı. Reseidıŋ basyp kıruın ssenaridıŋ bırı retınde qarastyruymyz kerek. Eger qazır bolmasa keleşekte basyp kıruı mümkın. Būl jaǧdaida Qazaqstannan kerı şabuyl balansy bolatynyn Putinge körsetu kerek.
Ol – Türkiia. Erdoǧan būǧan deiın Qazaqstannyŋ qauıpsızdıgın qamtamasyz etuge daiyn ekenın mälımdegen. Oǧan qosa Qytai bar. Osy küzde Si Szinpin Qazaqstanǧa keluı kerek. Qazaqstan men Reseidıŋ soǧysy Qytai üşın eŋ jaman ssenarii. Öitkenı Qytai 15 jyl ışınde Qazaqstanǧa 30 mlrdn dollar investisiia saldy. Qazaqstan territoriiasy arqyly Europaǧa tauar jetkızıp otyr. Oǧan qosa Qytai Qazaqstandaǧy kez kelgen qaqtyǧys Ortalyq Aziiaǧa tarap ketedı dep alaŋdaidy. Sondyqtan Reseidıŋ Qazaqstanǧa şabuyl jasauy Qytai üşın ülken qauıp. Mūndai jaǧdaiǧa Qytai tübegeilı qarsy bolady dep oilaimyn. Al, Putinnıŋ qazır Qytaidan özge serıktesı joǧyn eskersek, Resei ondai ssenariige bara qoimaidy”, - dedı Dosym Sätpaev.
Saiasattnauşy partiialar turaly da pıkırın aita kettı. Aituynşa, bilıktıŋ qoldan jasaǧan partiialary emes, naǧyz partiialar kelu kerek.
“Parlament Mäjılısın qaita sailaidy eken degen sözder şyǧyp jatqany belgılı. Alaida, men üşın saiasi özgerıs degenımız saiasi instituttardyŋ özgeruımen bailanysty. Eŋ bastysy inistituttardyŋ sapaly özgerıs bolu kerek. Eger Qazaqstanda bırde bır saiasi partiia qūrylmasa Mäjılıstı qaita sailaǧannan ne paida? Būrynǧy eskı partiialar qaita Parlamentke keledı. Kezınde Nazarbaevty qolpaştap, qazır Toqaevqa qarai yǧysqan, iaǧni halyqqa emes, prezidentke qyzmet körsetetın adamdar qaita kelgenımen ne özgeredı. Sol üşın aldymen jaŋa partiialyq jüienı qūru kerek. Bilıktıŋ qoldan jasaǧan partiialary emes, naǧyz partiialar kelu kerek. Onsyz saiasi özgerısterdıŋ bärı bos äureşılık bolady.
Qazır Toqaevtyŋ bedelı bıraz jaqsardy, kelesı jyly ol naşarlap ketuı mümkın. Qazaqstannyŋ ekonomikalyq jaǧdaiy kün sanap naşarlap jatyr. Mūnyŋ barlyǧy 1-1,5 jylda ülken problema tudyruy mümkın ekenın tüsınıp otyr. Prezident sailauy eldegı problemany özgertpeidı, tek ūzaqmerzımdı tūraqtylyqty qamtamasyz etedı. Toqaev ta qazır būrynǧy elitaǧa arqa süiep otyr. Oppozisiiaǧa qarsy da būrynǧy täsılderdı qoldanyp otyr. Toqaev ornynan ketkenge deiın qandai özgerıs jasauy mümkın, erteŋ oǧan aiaq astynan bırdeŋe bolyp qalsa qaŋtar oqiǧasyndaǧydai elita arasynda taǧy tartys bolyp kete me älde bärı Konstitusiia aiasynda şeşıletındei institut qalyptastyra ala ma? Ondai institut – Parlament, Joǧary sot jäne sot jüiesı. Bıraq onda eşqandai özgerıs bolyp jatqan joq”, dep sözın qorytyndylady.
”Adyrna” ūlttyq portaly
