Būl şaǧyn aziialyq memleket osydan 50 jyl būryn planetadaǧy eŋ kedei elderdıŋ bırı bolǧan. Alaida bügınde Oŋtüstık Koreia ekonomikalyq ösu boiynşa älemdık köşbasşylardyŋ qatarynda jäne eŋ üzdık densaulyq saqtau salasynyŋ iesı retınde tanyldy. Bır qyzyǧy, eldegı medisina tolyǧymen aqyly, bıraq qoǧamnyŋ ärbır müşesıne qoljetımdı bolyp qala beredı. Koreiler sapaly medisinalyq kömektı qalai jasai aldy jäne qarapaiym azamattar üşın būl qanşa tūrady?
Amerikandyq täjıribe
Oŋtüstık Koreia – saiasi jäne ekonomikalyq jaǧynan täueldı memlekettıŋ örkendeuıne qol jetkızgen jäne qandai da bır jolmen özınıŋ üstemdıgınen asyp tüsken tarihtaǧy sirek mysaldardyŋ bırı. Koreiler özderınıŋ örkendeuı üşın AQŞ-qa qaryzdar. 1953 jyly Azamat soǧysynan keiın el qirap qaldy. Medisinalyq infraqūrylym men densaulyq saqtau jüiesı ıs jüzınde joq edı. AQŞ ükımetınıŋ halyqaralyq yntymaqtastyq agenttıgı (ICA) koreilerdı aiaǧynan tūrǧyzuǧa kömektesıp, jaŋa auruhanalar saluǧa jäne korei därıgerlerın oqytuǧa demeuşılık jasady. Minnesota universitetı jergılıktı därıgerlerdı Batys standarttarymen tanystyrdy, al korei mamandaryn oqytu baǧdarlamasy Minnesota eksperimentı dep ataldy. Joba 1980 jylǧa deiın jalǧasty.Koreialyq jolmen emdeŋız
Elde memlekettık jäne jeke saqtandyru bar. Ekı nūsqa da aqyly medisinalyq kömektı qamtidy. Memlekettık saqtandyru qyzmet türıne, äleumettık jaǧdaiyna jäne materialdyq jaǧdaiyna bailanysty şyǧyndardyŋ 40-tan 95 %-ǧa deiıngı bölıgın öteidı. Azamattyŋ äl-auqaty salyq qyzmetı arqyly avtomatty türde anyqtalady. Barlyq kırıster, mülık jäne tıptı şyǧystar esepke alynady, mysaly, avtokölıkter men jyljymaityn mülıktı satyp alu, sondai-aq tūrǧyn üidı jalǧa alu qadaǧalanady. Saiyp kelgende, adam neǧūrlym bai bolsa, soǧūrlym ol üşın medisinalyq qyzmet qymbatyraq bolady. Memlekettık saqtandyru tölemın jūmys beruşı jalaqynyŋ 4-ten 13 %-ǧa deiıngı mölşerınde ūstaidy. Alaida saqtandyru barlyǧyn qamtymaidy. MRT, KT, keibır UZİ türlerı, stomatologiia jäne auyr aurulardy emdeu nauqastyŋ esebınen tolyǧymen tölenedı. Sondyqtan koreilerdıŋ 77 % memlekettık saqtandyrudan bölek qosymşa jeke saqtandyruǧa ie.Josparly tekseru
Ärbır kärıs jylyna bır ret tegın medisinalyq tekseruden ötuge mındettı. Ädette būl erejenı eşkım elemeidı, öitkenı nauqas medisinalyq tekseruge kelmese, saqtandyru şarty avtomatty türde joiylady. Teoriialyq tūrǧydan alǧanda, eldegı medisina halyqtyŋ 97 paiyzyna qoljetımdı. Ol jaqta jalaqy joǧary, är qadamda medisina qyzmetkerlerı, emhanalar men auruhanalar köp. Bıraq ıs jüzınde Koreiada suyqtan basqa närsemen auyru öte qymbat. Sonymen qatar, därıhanada därıgerdıŋ reseptısız eşqandai därı-därmek satylmaidy. Sondyqtan da jergılıktı tūrǧyndardyŋ medisinalyq tekseruden ötıp, analiz tapsyryp, aurudy bastapqy damu kezeŋınde anyqtau öte maŋyzdy. Koreiada barlyǧy emhanaǧa jiı barady. Mūndai sapardyŋ sebebı kez kelgen tüşkıru boluy mümkın. Älemdegı eŋ jaqsy Numbeo jahandyq derekter bazasyna säikes, Oŋtüstık Koreia plastikalyq hirurgiia, jürek-qan tamyrlary aurularyn emdeu jäne onkologiiamen küresu salalarynda üzdık bolyp tabylady. Eldegı ortaşa ömır süru ūzaqtyǧy – 82,7 jas! Köptegen auruhanalar robottandyrylǧan, kürdelı operasiialar robot kömekşılerınıŋ kömegımen jasalady. Memlekettık auruhanalarda 1000 nauqasqa arnalǧan 10 tösek bar. Salystyru üşın, AQŞ-ta būl körsetkış 1000-ǧa şaqqanda 2,8, Reseide 8,7 qūraidy. Memlekettık mekemeler zamanaui medisinalyq qūral-jabdyqtarmen jabdyqtalǧan. Emhanalardyŋ joǧary jabdyqtaluyna mekemelerge medisinalyq qyzmetten tüsken tabysty qaita böluge tyiym salu arqyly qol jetkızıledı. Barlyq aqşa auruhanalarda qalady jäne tek auruhananyŋ qajettılıkterıne nemese qyzmetkerlerdı yntalandyru jüiesıne jūmsaluy mümkın. Aitpaqşy, Koreiada ärbır universitet studentı därıger bola almaidy. 11 jyl aqyly oqudan ötken jäne bır jyl şetelde taǧylymdamadan ötken tülekterdıŋ 1 %-dan azy auruhanada jūmys ısteuge rūqsat etıledı. Sonyŋ nätijesınde eŋ qabılettı, bılıktılıgı joǧary mamandar därıger bolyp şyǧady. Därıger eldegı eŋ bedeldı mamandyqtardyŋ bırı bolyp sanalady, onyŋ ortaşa jalaqysy aiyna 10 million vondy (3 152 000 teŋge) qūraidy, būl eldegı ortaşa jalaqydan 2,5-3 ese joǧary. Oŋtüstık Koreianyŋ medisinasy älemdegı eŋ jaqsy dep sanalady. Mūnda adamdar baǧalanady jäne olar eŋ qūndy resurs dep tabylady. Mūnai nemese gaz emes, Oŋtüstık Koreiada adam kapitaly ekenın jäne ärbır ömırdı qorǧau kerektıgın tüsınedı.Kerımsal JŪBATQANOV
