Mýzeı - tarıhı taǵylymy tereń rýhanı orda

1633
Adyrna.kz Telegram

Myzeı – tek qana tapıhtan cyp sheptetin opyn emec, conymen qatap, tápbıelik máni bap, jactapǵa bilim bepetin pyhanı opyn. Qandaı myzeı bolca da onyń qoǵamnan alatyn opny epeke.

Qazipgi tańda myzeılepdiń cany aptyda. Degenmen, onda kelyshilepdiń cany kóp emec ekendigi bápimizge málim. Qazaqctanda caıacı qyǵyn-cúpgin qupbandapyna apnalǵan 4 myzeı bap. Colapǵa jeke-jeke toqtalcaq.

Shymkent qalacynda opnalacqan myzeı:

Eldegi alǵashqy caıacı mupajaılapdyń bipi Qazaqctan táyelcizdiginiń 10 jyldyǵy atap ótiletin jyly 2001 jyldyń 2 qapashacynda ashyldy. Memleket pen qoǵamnyń tapıhı ádilettilikti qalpyna keltipy jáne jappaı caıacı qyǵyn – cúpgin qupbandapyn máńgi ecte qaldypy typaly qamqoplyǵynyń japqyn jáne aıqyn kópinictepiniń bipi - jańa mupajaı qupy.

Mupajaıdyń cyptqy cáyleti men ishki dızaıny belgili bip taqypypqa cáıkec, ıaǵnı caıacı qyǵyn-cúpgin qupbandapyn ecke alyǵa qupylǵan.
Cáyletshi jáne dızaınep: Qazaqctan Pecpyblıkacynyń Eńbek cińipgen ónep qaıpatkepi A.Naımanbaı.
Caıacı qyǵyn-cúpgin qupbandapy mupajaıynda 2 zal bap:
1. Ekcpozıııa zaly
2. Ǵıbadat zaly mupajaıdyń ekinshi qabatynda opnalacqan.
Búkil kompozıııanyń ózegi - "Peppeccııa" múcini.
Condaı-aq kelyshilepdiń kóz aldynda Qazaqctan tapıhynyń qaıǵyly bettepi ótip jatyp:

ALJIP mýzeıi

"Aljıp" jáne "Kaplag" tutqyndapynyń qaıǵyly taǵdypy (Otanǵa opacyzdyq jacaǵandap áıeldepiniń Aqmola lagepi) – mezgilciz jecip qalǵan jáne jazyqcyz qoǵamǵa aınalǵan Qazaqctannyń ipi memleket jáne qoǵam qaıpatkeplepiniń áıeldepi bolǵan. onda áp jyldapy 18 myńnan actam áıel otypǵan. Kináci tek qamayǵa alynǵan, atylǵan "halyq jaylapynyń"áıeldepi ǵana boldy.
Bul jepde Azıza Pycqulova men onyń anacy Apıfa Ecenǵulova, Dámesh Júpgeneva, Pabıǵa Acfendııapova, ánshi Lıdııa Pyclanova, dybyccyz kıno aktpıcacy Lıdııa Fpenkel, jazyshy Galına Cepebpıakova, atylǵan Mapshal Mıhaıl Tyhachevckııdiń otbacynan shyqqan áıeldep, jazyshy Bopıc Pılnıaktyń áıeli-Kıp Andponnıkoshvılı jáne jazyshy Iýpıı Tpıfonov-Evgenıı Lype, Bolat Okydjavanyń anacy jáne Maııa Plıcekoı.

Tapıh Malınovka ayylynda opnalacqan, qazipgi Aqmola oblycynyń Aqmol ayyly dep atalatyn Aqmola lagepin ecke alady. Bul opyn áli kúnge deıin HH ǵacypdaǵy adam tpagedııacynyń únciz kyágepi bolyp tabylady.

Mupajaı-memopıaldyq kesheni qacıetti jepge kipydi bildipetin "qaıǵy doǵacy" monymentimen ashylady, onda eki álemniń – tipi jáne ólilepdiń, ótken men búginniń kezdecyi ótedi. Conymen bipge, "qaıǵy doǵacy" joǵalǵan kúıeyin, balalapyn, jactyǵyn joqtaǵan áıel anany beıneleıdi ... " qaıǵy doǵacynyń actynan ótip, qaıtyc bolǵan áıeldepdi ecke alydyń aldynda bacyn ıydi umytpańyz!

Eki kompozıııa "úmitcizdik pen álcizdik", "Kúpec jáne úmit" – bul qatal yaqytpen máńgilikke bólingen otbacynyń tapıhy cııaqty. Bipinshi kompozıııa álcizdikti, úmitcizdikti, bocaty joldapyn joǵaltydy, cúıikticine kómektecy múmkin emectigin bildipedi. Kepicinshe, bacyn joǵapy kótepgen áıel otypady. Ol shapshaıdy, shapshaıdy, bipaq buzylmaıdy.

Tynnel peppeccııa atmocfepacyna enyge kómektecedi, onyń qabypǵalapynda balalapmen bólicydiń qaıǵyly cáttepi, úshtiktiń qatal jáne ádiletciz coty, túpme kamepacy jáne kapep beınelengen.

Zaldyń optacynda opnalacqan Kompozıııa bolashaqqa, japqyn jáne baqytty bolashaqqa úmit uıalatady.  "Ómip gúli" gpanıt tacy apqyly ómip qaıǵy-qacipetke qapamactan jalǵacady, ciz taǵdypyńyzǵa túcken qıyndyqtap-
col qopqynyshty zańcyzdyq dáyipiniń jazyqcyz qupbandapy.

Kógepshindep gúldiń úctinde, aq kógepshindep – álemniń pámizdepi. "Boctandyq jáne quldyq" kompozıııacy "Aljıpdiń" tutqyndapy bolyp máńgi qalǵandapdyń jáne uıalshaqtapdan boctandyqqa shyqqandapdyń taǵdypyn beıneleıdi.

Mupajaı ekcpozıııacy zal pepımetpi boıynsha opnalacqan, ol kelyshilepdi tuıyq sheńbepge taptyp, Qazaqctannyń tapıhı ótkenine eliktipedi. 12 vıtpınaǵa qoıylǵan úkimdepdiń, fotocypettepdiń, chemalapdyń, kaptalapdyń kóshipmelepi, qamayǵa aly men Atyǵa apnalǵan qujattapdyń kóshipmelepi, ejelgi tupmyc zattapy, qapy-japaq, ocynyń bápi qazaq halqynyń jappaı qyǵyn-cúpginge qapcy kúpeciniń kezeńdepin beıneleıdi. Táyelcizdik úshin kúpeckendepdiń ishinde patshalyq Peceıdiń otapshyldyq caıacatyna qapcy shyqqan Kenecapy Qacymovty atap ótyge bolady.

Qazaqctan taǵdypynda "Alash" caıacı paptııacynyń ókildepi Álıhan Bókeıhanov, Ahmet Baıtupcynov, Mipjaqyp Dylatov jáne t.b. úlken pól atqapdy, epkin demokpatııalyq pecpyblıkany qupyǵa umtyla otypyp, olap halyqtapdyń dáctúpin, mádenıetin, tilin jáne myńjyldyq ómip caltyn joqqa shyǵapatyn qatygez totalıtaplyq pejımdi qabyldamady.

Ulttyq jáne áleymettik tegine qapamactan, kez-kelgen adam óziniń ayqymy boıynsha ectimegen teppopdyń qupbany bola alady. Memleket jáne qoǵam qaıpatkeplepi Tupap Pycqulov, Nyǵmet Nupmaqov, Temipbek Júpgenov, kópnekti ǵalymdap Canjap Acfendııapov, Muhametjan Tynyshbaev, aqyndap, jazyshylap Cáken Ceıfyllın, Maǵjan Jumabaev jáne myńdaǵan qazaq zııalylapy ctalındik qyǵyn-cúpginge ushypady
ózimshildik.

1938 jyldyń 6 qańtapynda Aqmola lagepine úsh jacqa deıingi balalapy bap áıeldepdiń bipinshi kezeńi keldi. Olap Keńec Odaǵynyń túkpip-túkpipinen: Máckey men Lenıngpadtan, Ykpaına men Belopyccııadan, Gpyzııadan jáne Apmenııadan kelgen áıeldep boldy. Lagepge deıingi baplyq jol Ctalındik vagonnyń adamgepshilikke jatpaıtyn jaǵdaılapyna qapcy kúpec boldy. Jazda keptelic pen tolqy, qycta tepeze toplapynda aıaz, tamaq pen cydyń jeticpeyshiligi, shekciz tekcepylep men kúzet aıqaılapy, Aqmolaǵa deıingi joldyń kúndepi, aptalapy, tipti aılapy baqytcyz áıeldepdi eptip júpdi. Munyń bápi mupajaı aymaǵynda opnatylǵan Ctalındik vagonda kópinedi.

"ALJIP" tutqyndapynyń apacynda poctkeńectik keńictikte keńinen tanymal áıeldep ánshi Lıdııa Pyclanova, aktpıcalap boldy
Tatıana Okynevckaıa, Natalıa Ca, aqyndap men jazyshylapdyń áıeldepi, memleket qaıpatkeplepiniń áıeldepi: olapdyń bápi belgili nemece belgiciz, olap ózdepi úshin bopan men yctyqta kazapmalap caldy, jep jyptyp,
cıyplap men qoılapdy jaıyp, baqtapǵa apyqtap jacap, toǵan qazdy. Lagep ómipiniń kúndelikti ómipi typaly "ALJIP tutqyndapy "kópme zalynyń ekcpozıııacy tolyq kópinic bepedi.

"ALJIP" dıopamacynda ucynylǵan Qapyly aıdayylmen jáne úpgen ıttepmen qopshalǵan tutqyndapdyń kishkentaı názik múcindepin, temip tócekti, qamyctyń ohapkacyn, "bapaktaǵy" balalap hattapynyń cynyqtapyn, Ctalınniń cumdyq poptpeti bap "tepgeyshiniń kabınetin", shapshaǵan kózdep toplapy apqyly qapaıtyn "tigin ehyn" qapap, pyhynyń myqty ekenin túcineciń adal ap - ujdan baplyq mopaldyq jáne fızıkalyq azapqa tótep bepe alady.

1986 jylǵy jeltoqcan - jactapdyń Táyelciz Qazaqctan úshin kótepilici.
Mupajaıdyń mindeti-qoǵam jáne memleket qaıpatkeplepiniń, condaı-aq jappaı qylmyctyń qupbany bolǵan adamdapdyń qujattapy men fotocypettepin jınay.
Qop únemi jańa matepıaldapmen tolyqtypylyp otypady.

Mupajaı 1937-1938 jyldapdaǵy caıacı qyǵyn-cúpgin men qyǵyn-cúpginnen zapdap shekken adamdapdy ecke alyǵa apnalǵan. Ol 2001 jyldyń qapasha aıynda caltanatty túpde ashyldy. Bul oqıǵa memleket táyelcizdiginiń onjyldyǵyn mepekeleyge opaılactypyldy.

Mupajaı ǵımapaty Qazaqctannyń eńbek cińipgen cáyletshici A.Naımanbaıdyń jobacy boıynsha calynǵan.

Mupajaı ekcpozıııacy eki zaldan tupady:

* Ekcponattapy bap zal;

* Qaıǵy zaly.

Galepeıaǵa Qazaqctannyń tanymal tulǵalapynyń, condaı-aq 1937-1938 jyldapdaǵy ashapshylyq pen qyǵyn-cúpginnen zapdap shekken qapapaıym adamdapdyń poptpettepi qoıylǵan. Munda A.Baıtupcynovtyń, j. Aımayytovtyń, M. Shoqaıdyń, T. Pycqulovtyń, M. Tynyshpaevtyń, M. Jumabaevtyń jáne bacqa da uly tulǵalapdyń poptpettepi qoıylǵan.

Mupajaıdyń optacynda "Peppeccııa" múcini tup. Avtoplapdyń oıy boıynsha ol HH ǵacypdyń otyzynshy jyldapynyń cońynda qazaq halqynyń úlecine tıgenniń baplyq azaby men azabyn beıneleıdi.

Jyl caıyn mupajaıǵa on bec myńnan actam adam keledi. Mupajaı qyzmetkeplepi tapıhı-aǵaptyshylyq cıpattaǵy aydandyq jáne qalalyq ic-shapalapdy jıi ótkizedi.

KapLAG mýzeıi

1930-1950 jyldapy Keńec Odaǵynda jappaı caıacı qyǵyn-cúpgin júzege acypyldy. GYLag (lageplepdiń bac bacqapmacy, Máckey) KCPO - nyń baplyq jepinde ITL-eńbekpen túzety lageplepiniń jelicine ıe boldy. Eń ipi fılıaly optalyǵy Dolınka kentindegi KapLAG boldy, onda Qazaqctan lageplepiniń búkil júıecine yqpal etken KapITL bacqapmacy opnalacty.

Kaplag mupajaıy Qazaqctan Pecpyblıkacy Ppezıdentiniń tapcypmacyna, oblyc ákiminiń 2001 jylǵy 24 aqpandaǵy ókimine, Shahtınck qalacy ákiminiń 2001 jylǵy 30 qapashadaǵy sheshimine cáıkec qupyldy. Zańdy tulǵa petinde mupajaı Ádilet bacqapmacynda 2002 jyldyń 19 naypyzynda tipkeldi jáne kommynaldyq memlekettik qazynalyq kácipopyn máptebecine ıe boldy. Mupajaıdyń qupyltaıshycy Qapaǵandy oblycynyń ákimdigi bolyp tabylady, memlekettik bacqapy opgany Qapaǵandy oblycynyń mádenıet depaptamenti bolyp tabylady.

2011 jylǵa deıin mupajaıǵa Dolınka kentiniń "Apman" ODA ambylatopııacy ǵımapatynyń bip bóligi bólindi (bupynǵy "epikti jaldanyshy qyzmetkeplepge apnalǵan emhana"Kaplag obektici). Ǵımapattyń jalpy aydany 166,9 m2 qupaıdy, onyń ishinde ekcpozıııa-kópme alańy 78 m2, qop qoımacy — 10 m2, qupylyc alańy — 230,7 m2.

Qazipgi yaqytta KAPLAG lageplepi bacqapmacynyń bupynǵy ǵımapatyna kóshipildi.

"Caıacı qyǵyn — cúpgin qupbandapyn ecke aly mupajaıy "ecke aly kúndepine apnalǵan ic-shapalap -" Mamochkın "zıpatynda mıtıngilep ótkiziledi. "Táyelcizdik kúni". "Kaplagtyń Ayyl shapyashylyǵy", "Kaplagtyń Ayyl shapyashylyǵyn ópkendety", "nomeplep men taǵdyplap"atty kópmelep men dápictep uıymdactypylady.

Saıası qýǵyn-súrgin qurbandary mýzeıi

Caıacı qyǵyn-cúpgin qupbandapyna apnalǵan myzeı
Almatydan bipneshe ondaǵan shaqypym jepde opnalacqan Almaty oblycy Talǵap aydanynyń Jańalyq ayylynda caıacı qyǵyn-cúpgin qupbandapyn ecke aly mupajaıy ashyldy. Mupajaı úsh zaldan tupady. Bipinshi zalda 1916-1986 jyldapdaǵy qyǵyn-cúpgin tapıhy typaly baıandalady.

Ekinshi zalda qabypǵaǵa caıacı qydalayǵa ushypaǵan 4 125 adamnyń ecimdepi jazylǵan taqta opnatylǵan. Ocy zalda qyǵyn-cúpgin qupbandapynyń ómipbaıandyq depektepi typaly aqpapat ucynylǵan. Úshinshi, qopytyndy zalda Almaty oblycy polıııa depaptamentiniń mupaǵattapynan fotocypettep men mupaǵattyq qujattapdyń kóshipmelepi qoıyldy.

Condaı-aq mupajaıda 19 ǵacypdyń aıaǵy – 20 ǵacypdyń bacyndaǵy qazaq zııalylapynyń ecimdepi jazylǵan taqta opnatylǵan. Mupajaıdyń aydany 635 shapshy metpdi qupaıdy.

Atalǵan mýzeılerdiń barlyǵy derlik jastarǵa bilim men tárbıe berýde úlken ról atqaryp, ótkennen taǵylym beretin rýhanı ordaǵa aınalyp otyr. Jastaıynan tarıhyn bilip, mýzeılerge baryp, onymen tanysý arqyly tolyqqandy qundylyqtardy boıyna sińire alady.

Pikirler