4-qazan künı Qazaqstan bilıgı Sairagül Sauytbaiǧa «Bosqyn» märtebesın beruden bas tartty. Būl resmi aqparat. Būl aqparattyŋ ras-ötırıgın bılmek bolyp belgılı advokat Abzal Qūspan myrzaǧa habarlasqan ek, ol kısı de būl aqparatty rastady.
Qytai bilıgınıŋ etnikalyq az ūlttarǧa qasaqana jasap jatqan sürgınınen sauǧa sūrap, Qazaqstan şekarasynan zaŋsyz ötıp kelgen etnikalyq qazaq Sairagül Sauytbaidyŋ mäselesı eŋ bırınşı ret «Abai.kz» aqparattyq portalynda jariia boldy. Portaldyŋ redaktory Nūrgeldı Äbdıǧaniūlyna, iaǧni osy joldardyŋ avtoryna Sairagüldıŋ qaiyn ınısı Nūrbolat Asan kelıp, ıstıŋ män-jaiyn egjei tegjeilı aityp berdı. Jeŋgesı üşın araşa sūrady. Būl 23-mamyr bolatyn. Biyl. Al Sairagüldıŋ ūstalyp ketken künı 21-mamyr edı.
Belgılı zaŋger Abzal Qūspan Sairagülge araşa tüsetının aityp, resmi türde advokattyq kömegın ūsyndy. Belgılı jurnalist Säule Äbıldahanqyzy men Nūrgeldı Äbdıǧaniūly Sairagül ısınde tündı taŋǧy ūryp, täulıktep ūiyqtamai jürıp küres jürgızdı. Būl jolda «Atajūrt» erıktılerınıŋ ökılderı de bır kısıdei kömek qolyn sozdy. Al «Abai.kz» aqparattyq portaly Sairagül ısıne qatysty ūzyn-yrǧasy 20-dan astam maqala jariialady.
Sodan Sairagül mäselesı qazaq qoǧamynda qyzu talqy boldy. BŪŪ janyndaǧy Halyqaralyq adam qūqyqtaryn qorǧau ūiymdary, şeteldık elşılıkter men şeteldık BAQ ökılderı Sairagül mäselesıne aralasty. Nätijesınde Qazaqstan soty Sairagülge şartty jaza kesıp, Qazaqstan aumaǧynda qaldyru turaly şeşım şyǧardy. Bız būl bölımdı qysqartyp aittyq. Osymen būl bölım tämam. Al ıstıŋ hronologiiasyn myna sıltemelerden oqyp alarsyz, oqyrman.
Abzal Qūspan, zaŋger:
-Nūrgeldı, Taldyqorǧan qalasynda būl mäsele qaraldy. Sairagül Sauytbaiǧa «Bosqyn märtebesın» beru, bermeu jönınde jiyn öttı. Qazır «Bosqyn märtebesın» berudıŋ tärtıbı özgergen. Ol boiynşa tek qana Qazaqstan Ükımetı özı şeşedı. Ükımet atynan būl ıstı qaraityn Köşı-qon komitetı. Būǧan basqa da memlekettık organ ökılderı qatysady. Komissiialyq tärtıpte qaralady.
Osy komissiia «Bosqyn märtebesın» beruge negız joq dep tapqan. Men üşın būl tosyn jaŋalyq boldy dep eseptemeimın. Bızge Qytai ükımetınıŋ yqpalyn bärımız de bılemız. Qytai Qazaqstan üşın öte yqpaldy memleket. Sondyqtan, öz basym osyndai jaǧdai bolyp qaluy mümkın-au dep, aldyn-ala qamdanyp, Halyqaralyq şarttardy zerttegenmın. Būl şeşımdı qaǧaz türınde qolyma alǧan joqpyn. Aldymyzdaǧy düisenbı künı tiedı qolyma.
Endı men şaǧymdy BŪŪ-na jasamaqpyn. BŪŪ-da būǧan qatysty ekı komitet bar. Bırınşısı – BŪŪ janyndaǧy Bosqyndar ısı jönındegı joǧarǧy Komissariat. Ekınşısı – BŪŪ Azaptauǧa qarsy komitetı bar. Men aryzdy osy jerge jazamyn. Öitkenı, osydan 1,5-2 ai būryn atalǧan komitet däl osy Batys Qytaidaǧy az ūlttarǧa qarsy sürgınge qatysty rezoliusiia qabyldaǧan. Onda az ūlttarǧa, sonyŋ ışınde qazaq, ūiǧyr, düngen ūltynyŋ ökılderıne qatysty azaptau faktısı bar ekenın däleldep, rezoliusiiada körsetken.
Osy ekı komitetke aryz jazyp, Qazaqstannyŋ şyǧarǧan şeşımıne qarsy Qazaqstan bilıgıne nota joldaudy talap etpekpın. Qazaqstan BŪŪ müşesı. Sondyqtan, onyŋ belgılı bır talaptaryna jauap beruı kerek.
Ol endı hattamalyq şeşım qolyma tigen künı, bas tartuda qandai negızderdı basşylyqqa alǧanymen tanysyp şyqqanan keiıngı şarua.
Būl da kürestıŋ bır joly. Būl ūiymdar nota jıbergen jaǧdaida Qazaqstan Ükımetı osy komissiia otyrysyn qaita qarauǧa qūqyly bolady. Nota Qazaqstan bilıgıne joldanady ǧoi. Bıraq, qandai jaǧdaida da oryndauşy – Köşı-qon komitetı bolady. Al barlyq Halyqaralyq qūjattar Syrtqy ıster ministrlıgı arqyly tüsedı.
Al komissiia şeşımı zaŋǧa jäne logikaǧa säikes kelmeidı. Öitkenı, būdan būrynǧy şyǧarǧan Sot ükımı men mynau komissiia şeşımı bır-bırıne qarama-qaişy.
Būl baǧytta küres jalǧasa beredı. Bır kezderı kei jūrt ärtürlı pıkırlerdı aitty ǧoi. Keibıreuler üşın būl sondai bır jeŋıl ıs bolyp körındı. Şyn mänınde būl öte kürdelı ıs. Osy ıstıŋ basy-qasynda jürgen özıŋ jaqsy bılesıŋ... Qanşama ūiqysyz tünder öttı. Qanşama şapqylaular boldy...Qanşama hattar jazyldy. Endı osy jūmystar qaitadan jalǧasyn tabatyn bolady.
Köptegen Europalyq Adam qūqytaryn qorǧau jönındegı ūiymdarǧa bailanysqa şyqtym. Olar qoldaityn nietterın bıldırdı. «Human Right Watch» ūiymyna da habarlama jıberdım. Olar da būl ıske aralasatyn bolady.
Al nege komissiia otyrysyna qatyspadym degenge kelsek, ol komissiia otyrysy 4-qazan künı öttı. Al maǧan 3-qazan künı tüs şamasynda habarlap aitty. Onda da telefon arqyly ǧana. Men Atyrauda bır prosesste edım. Fizikalyq jaǧynan ülgerıp kele almaityn boldym.
Bır qyzyǧy älgı komissiiaǧa Astanadan qūzyrly organ ökılderı kelıp qatysqan. Olar ülgerıp keldı ǧoi. Demek, komissiia otyrysy qaşan ötetını erterek belgılı bolǧan. Olardy şaqyrǧan Al maǧan mıne, bolady degende habarlap otyr. Onda da Sairagülge habarlasa almaǧan soŋ, maǧan şyǧypty. Sondyqtan būl aiaq-astynan qabyldanǧan şeşım degenge senbeimın.
5-qazan(kün 6-na auysqan). Tüngı saǧat 01:24. Bız Sairagül Sauytbaiǧa habarlastyq. Komissiia otyrysy qalai ötkenın, oǧan kımder qatysqanyn sūrap-bıldık.
Sairagül Sauytbai, etnikalyq qazaq:
-Nūrgeldı, özıŋız jaqsy bılesız, ekeuımız Köşı-qon qyzmetınen şaqyrtu kütıp jürgenbız. Bır qūjattardy toltyramyz dep jürdık. Al 3-qazan künı tüsten keiın maǧan habarlasyp, komissiia otyrysy ötetının habarlap aitty. 4-qazan kündızgı saǧat 10:00-ge şaqyrǧan. Otyrys şamamen 10:30-da bastaldy.
Ol jerde 10 adam otyrdy. Bır äielden basqasy qazaqşa bıledı eken. Al älgı äiel BŪŪ ökılı eken. Tek aǧylşynşa söileidı eken. Ol kısımen tıldese almadym.
Äuelı olar menıŋ advokatymnyŋ qaida ekenın sūrady. Ülgerıp kele almaǧanyn aittym. Menıŋ ısımdı 1 saǧatqa jeter-jetpes uaqyt qarady.
Eŋ aldymen, «zaŋsyz ötıp keludegı sebebıŋ ne», dep sūrady. Sotta aitqandai, barlyǧyn tüsındırıp aityp berdım. «Küieuıŋız 2010 jyly zeinetke şyǧyp kelgende, sız nege zeinetke şyǧyp kelmedıŋız», dep sūrady. Men zeinetke şyǧuǧa jasym men eŋbek ötılım tolmaitynyn aittym. Sosyn olar, «küieuıŋız nege sızge şaqyrtu jıbermegen» dedı. Şaqyrtu jıbergen. Ol şaqyrtu pochta arqyly jetkende, Qytaidaǧy qauıpsızdık qyzmetı konverttı aşpastan alyp keluımdı tapsyrdy. Men söittım. Olar älgı şaqyrtuymdy alyp qoidy. Ony da tüsındırıp aittym. Osy maǧynadaǧy sūraqtardy qoidy da, jauabymdy estıgen soŋ, menen syrtqa şyǧa tūruymdy sūrady. «Özımız aqyldasamyz» dedı.
5 minuttan soŋ ışten bır kısı şyǧyp, menımen jeke söilestı. «Sızge Bosqyn märtebesın beretın bolsa, ekı el qarym-qatynasyna syzat tüsedı. Sol sebeptı komissiia sızge «Bosqyn märtebesın» beruden bas tartty. Qazır ışke kırgen soŋ, sızge osy şeşım aitylady. Sız kelısemın dep jauap beresız», dedı. Ol özı äskeri adam emes, kästöm kigen kısı eken.
Sosyn menı ışke şaqyrdy. Kırdım. «Bız aqyldasyp, sızge «Bosqyn märtebesın» beruden bas tartamyz» dedı. Men taǧy sebebın sūradym. «Bosqyndar zaŋynyŋ 1-babynyŋ 12-tarmaǧyna säikes» dep jauap berdı. «Basqa aitaryŋyz bar ma» dep sūrady. «Otbasym, bala-şaǧam osynda. Solar üşın keldım. Qazaqstan menıŋ tarihi Otanym. Otbasym men Otanymnan aiyrmasaŋyzdar eken» dedım.
Aitpaqşy, sosyn aqyrynda komissiia müşelerıne advokatymnyŋ BŪŪ Bosqyndar ısı jönındegı Komissariatyna jäne Azaptauǧa qarsy komitetke aryzdanǧanyn aittym.
Ol jerde BŪŪ ökılı otyrǧan. Sol äielden sūrap edı, älgı kısı ondai aryzdyŋ BŪŪ-ǧa tüskenın, qazır qarastyrylyp jatqanyn aitty.
«Bosqyn märtebesı berılmese, qūjatsyz qalai jüremın» dep sūradym. Sebebı, «Pana ızdeuşı tūlǧa» deitın kuälıgımnıŋ merzımı 25-qazan künı aiaqtalady.
«Ony Sotqa aryzdanasyz. Sol boiynşa uaqytyn ūzartuǧa bolady. Onsyz bız ūzarta almaimyz» dep qysqa qaiyrdy. Aitpaqşy, sonda otyrǧandardyŋ bıreuı «ol kuälıgıŋızdıŋ merzımı aiaqtalsa, ärı sozsa 1 jylǧa deiın ǧana sozyp jüresız. Odan keiın Qytaiǧa deportasiialaidy. Sondyqtan advokatyŋyzǧa aityŋyz» dedı. Söitıp, men älgı jerden şyǧyp kettım. Bolǧany osy.
https://www.star-telegram.com/news/nation-world/world/article219546100.html
«Būl rette Qazaqstannyŋ Qytai investisiiasyna täueldılıgı artyp kele jatqany men qoǧamdyq ortanyŋ Qytaidyŋ batysyndaǧy etnikalyq qazaqtarǧa araşa sūrap qysym körsetuınıŋ arasyndaǧy näzık pozisiiany eskeru kerek» (The case highlights the delicate position that Kazakhstan finds itself in at a time of growing reliance on Chinese investment as well as mounting pressure from the public to protect fellow Kazakhs in China's western regions) dep jazady.
«Qytai Prezidentı Si Szinpinnıŋ «Jol kartasy» dep atalatyn infraqūrylym men syrtqy saiasatqa baǧyttalǧan trilliondyq jobasynda Qazaqstannyŋ aitarlyqtai röl oinaitynyn jäne Qorǧas arqyly tauar tasymalynda tranzittık rölı ūlǧaiyp kele jatqanyn aitu kerek» (In recent years, Kazakhstan has played an increasingly prominent role in Chinese President Xi Jinping's signature, trillion-dollar foreign policy and infrastructure project known as the Belt and Road Initiative, with the transit hub of Khorgos playing a key role for the movement of goods) dep jazypty. Aitpaqşy, būl sait «Associated press» agenttıgıne sılteme jasapty.
«Channelnewsasia.com» deitın taǧy bır aǧylşyn tıldı saitta «Qazaqstan Qytai lagerınde tärbieden ötken adamǧa saiasi baspana bermedı» atty maqala jariialandy.
https://www.channelnewsasia.com/news/asia/kazakhstan-denies-asylum-to-china--re-education-camp--whistleblower-10797162
Sairagül söz arasynda özıne «Bosqyn märtebesın» bermeude Bosqyndar turaly zaŋnyŋ 1-babynyŋ 12-tarmaǧy negızge alynǧanyn aitty. Sonymen bız QR 2009 jylǧy 4 jeltoqsandaǧy N 216-IV Zaŋyna az-kem şolu jasap şyqtyq.
Konstitusiiada aiqyn körsetılgendei, Qazaqstan Ükımetı bosqyn qabyldaidy. BŪŪ-nyŋ 1951 jyly qabyldaǧan «Bosqyn märtebesın beru turaly» Konvensiiasy men 1967 jyly qabyldaǧan Protokolyna qol qoiǧanbyz. Ondaǧy talaptardy qabyldap, bosqyndar qabyldaityn elder qataryna qosylǧanbyz. Būl boiynşa jeke ömırıne qauıp töngen, söitıp bızden sauǧa sūraǧan janǧa bosqyn märtebesın berıp, araşalap qaluǧa kelıskenbız.
Tüiın. Bız Qazaqstannyŋ 2009 jyldyŋ 4-jeltoqsanynda qaralyp, 2010 jyldyŋ 1-qaŋtarynda qoldanysqa engızılgen «Bosqyndar turaly» Zaŋynan bırlı-jarym mysal terdık.
Endı būl mysaldardy Sairagül ısıne qatystyra otyryp, tüiın söz jazaiyq. Sairagüldıŋ otbasy, ekı balasy Qazaqstanda tūrady. Olar tolyqqandy QR Azamattary. «Pana ızdegen adamdardyŋ jäne bosqyndardyŋ ajyrap qalǧan otbasylarynyŋ qosyluyna järdemdesu» 4-bap, 4-tarmaq. Sairagüldıŋ jaǧdaiy osy talapqa äbden sai keledı.
Qazaqstan Ükımetı sonau 2010 jyldan berı 700-ge juyq şeteldıkke bosqyn märtebesın bergen eken. Olardyŋ denı Auǧan asyp jetkender. Atasy basqa, tegı böten talai jūrtty tabaldyryǧymyzdan attatqan Astanadaǧy aq jaǧalylar nämı qazaq Sairagülge sauǧa tüspese, masqaranyŋ kökesı sol bolmai ma?!
- https://abai.kz/post/70935
- https://abai.kz/post/71269
- https://abai.kz/post/71134
- https://abai.kz/post/71022
- https://abai.kz/post/70961
- https://abai.kz/post/72527
- https://abai.kz/post/72215
- https://abai.kz/post/72413
- https://abai.kz/post/72407
- https://abai.kz/post/72543
«Pana ızdeuşı tūlǧa» kuälıgı berıldı
25-şılde 2018 jyl. Sairagül Sauytbaidyŋ kezektı soty Almaty oblysy, Jarkent qalasyndaǧy Panfilov audandyq sotynda ötıp jatqan. Sol künı Qazaqstan bilıgı Sairagül Sauytbaiǧa atqaruşy organ arqyly (iaǧni Köşı-qon qyzmetı) «Pana ızdeuşı tūlǧa» kuälıgın tapsyrdy. Būl kezde Sairagül sotynyŋ şeşımı qai jaqqa auatyny belgısız kez edı. «Pana ızdeuşı tūlǧa kuälıgı» «Bosqyn märtebesın» sūraǧan adamǧa berıledı. Sairagül Qazaqstannan «Bosqyn märtebesın» sūraǧan edı. Köşı-qon qyzmetı Sairagüldıŋ ötınışın qaraudy sol kezde bastap ketken.«Bosqyn märtebesın» beruden bas tartty
4-qazan 2018 jyl. Arnaiy qūrylǧan komissiia Sairagül Sauytbaiǧa «Bosqyn märtebesın» beruden bas tartty. Şeşım qaǧaz türınde advokat Abzal Qūspannyŋ qolyna älı timegen eken. Bız advokat Abzal Qūspannan osy mäselege qatysty pıkır sūradyq. Nege būlai bolǧanyn, komissiia otyrysyna nege qatyspaǧanyn sūradyq.BŪŪ-dan osy şeşımge qarsy Qazaqstan bilıgıne nota joldaudy talap etemın
Abzal Qūspan, zaŋger:
-Nūrgeldı, Taldyqorǧan qalasynda būl mäsele qaraldy. Sairagül Sauytbaiǧa «Bosqyn märtebesın» beru, bermeu jönınde jiyn öttı. Qazır «Bosqyn märtebesın» berudıŋ tärtıbı özgergen. Ol boiynşa tek qana Qazaqstan Ükımetı özı şeşedı. Ükımet atynan būl ıstı qaraityn Köşı-qon komitetı. Būǧan basqa da memlekettık organ ökılderı qatysady. Komissiialyq tärtıpte qaralady.
Osy komissiia «Bosqyn märtebesın» beruge negız joq dep tapqan. Men üşın būl tosyn jaŋalyq boldy dep eseptemeimın. Bızge Qytai ükımetınıŋ yqpalyn bärımız de bılemız. Qytai Qazaqstan üşın öte yqpaldy memleket. Sondyqtan, öz basym osyndai jaǧdai bolyp qaluy mümkın-au dep, aldyn-ala qamdanyp, Halyqaralyq şarttardy zerttegenmın. Būl şeşımdı qaǧaz türınde qolyma alǧan joqpyn. Aldymyzdaǧy düisenbı künı tiedı qolyma.
Endı men şaǧymdy BŪŪ-na jasamaqpyn. BŪŪ-da būǧan qatysty ekı komitet bar. Bırınşısı – BŪŪ janyndaǧy Bosqyndar ısı jönındegı joǧarǧy Komissariat. Ekınşısı – BŪŪ Azaptauǧa qarsy komitetı bar. Men aryzdy osy jerge jazamyn. Öitkenı, osydan 1,5-2 ai būryn atalǧan komitet däl osy Batys Qytaidaǧy az ūlttarǧa qarsy sürgınge qatysty rezoliusiia qabyldaǧan. Onda az ūlttarǧa, sonyŋ ışınde qazaq, ūiǧyr, düngen ūltynyŋ ökılderıne qatysty azaptau faktısı bar ekenın däleldep, rezoliusiiada körsetken.
Osy ekı komitetke aryz jazyp, Qazaqstannyŋ şyǧarǧan şeşımıne qarsy Qazaqstan bilıgıne nota joldaudy talap etpekpın. Qazaqstan BŪŪ müşesı. Sondyqtan, onyŋ belgılı bır talaptaryna jauap beruı kerek.
Ol endı hattamalyq şeşım qolyma tigen künı, bas tartuda qandai negızderdı basşylyqqa alǧanymen tanysyp şyqqanan keiıngı şarua.
Būl da kürestıŋ bır joly. Būl ūiymdar nota jıbergen jaǧdaida Qazaqstan Ükımetı osy komissiia otyrysyn qaita qarauǧa qūqyly bolady. Nota Qazaqstan bilıgıne joldanady ǧoi. Bıraq, qandai jaǧdaida da oryndauşy – Köşı-qon komitetı bolady. Al barlyq Halyqaralyq qūjattar Syrtqy ıster ministrlıgı arqyly tüsedı.
Al komissiia şeşımı zaŋǧa jäne logikaǧa säikes kelmeidı. Öitkenı, būdan būrynǧy şyǧarǧan Sot ükımı men mynau komissiia şeşımı bır-bırıne qarama-qaişy.
Būl baǧytta küres jalǧasa beredı. Bır kezderı kei jūrt ärtürlı pıkırlerdı aitty ǧoi. Keibıreuler üşın būl sondai bır jeŋıl ıs bolyp körındı. Şyn mänınde būl öte kürdelı ıs. Osy ıstıŋ basy-qasynda jürgen özıŋ jaqsy bılesıŋ... Qanşama ūiqysyz tünder öttı. Qanşama şapqylaular boldy...Qanşama hattar jazyldy. Endı osy jūmystar qaitadan jalǧasyn tabatyn bolady.
Köptegen Europalyq Adam qūqytaryn qorǧau jönındegı ūiymdarǧa bailanysqa şyqtym. Olar qoldaityn nietterın bıldırdı. «Human Right Watch» ūiymyna da habarlama jıberdım. Olar da būl ıske aralasatyn bolady.
Al nege komissiia otyrysyna qatyspadym degenge kelsek, ol komissiia otyrysy 4-qazan künı öttı. Al maǧan 3-qazan künı tüs şamasynda habarlap aitty. Onda da telefon arqyly ǧana. Men Atyrauda bır prosesste edım. Fizikalyq jaǧynan ülgerıp kele almaityn boldym.
Bır qyzyǧy älgı komissiiaǧa Astanadan qūzyrly organ ökılderı kelıp qatysqan. Olar ülgerıp keldı ǧoi. Demek, komissiia otyrysy qaşan ötetını erterek belgılı bolǧan. Olardy şaqyrǧan Al maǧan mıne, bolady degende habarlap otyr. Onda da Sairagülge habarlasa almaǧan soŋ, maǧan şyǧypty. Sondyqtan būl aiaq-astynan qabyldanǧan şeşım degenge senbeimın.
5-qazan(kün 6-na auysqan). Tüngı saǧat 01:24. Bız Sairagül Sauytbaiǧa habarlastyq. Komissiia otyrysy qalai ötkenın, oǧan kımder qatysqanyn sūrap-bıldık.
Bosqyn märtebesı berılmese qūjatsyz qalai jüremın?
Sairagül Sauytbai, etnikalyq qazaq:
-Nūrgeldı, özıŋız jaqsy bılesız, ekeuımız Köşı-qon qyzmetınen şaqyrtu kütıp jürgenbız. Bır qūjattardy toltyramyz dep jürdık. Al 3-qazan künı tüsten keiın maǧan habarlasyp, komissiia otyrysy ötetının habarlap aitty. 4-qazan kündızgı saǧat 10:00-ge şaqyrǧan. Otyrys şamamen 10:30-da bastaldy.
Ol jerde 10 adam otyrdy. Bır äielden basqasy qazaqşa bıledı eken. Al älgı äiel BŪŪ ökılı eken. Tek aǧylşynşa söileidı eken. Ol kısımen tıldese almadym.
Äuelı olar menıŋ advokatymnyŋ qaida ekenın sūrady. Ülgerıp kele almaǧanyn aittym. Menıŋ ısımdı 1 saǧatqa jeter-jetpes uaqyt qarady.
Eŋ aldymen, «zaŋsyz ötıp keludegı sebebıŋ ne», dep sūrady. Sotta aitqandai, barlyǧyn tüsındırıp aityp berdım. «Küieuıŋız 2010 jyly zeinetke şyǧyp kelgende, sız nege zeinetke şyǧyp kelmedıŋız», dep sūrady. Men zeinetke şyǧuǧa jasym men eŋbek ötılım tolmaitynyn aittym. Sosyn olar, «küieuıŋız nege sızge şaqyrtu jıbermegen» dedı. Şaqyrtu jıbergen. Ol şaqyrtu pochta arqyly jetkende, Qytaidaǧy qauıpsızdık qyzmetı konverttı aşpastan alyp keluımdı tapsyrdy. Men söittım. Olar älgı şaqyrtuymdy alyp qoidy. Ony da tüsındırıp aittym. Osy maǧynadaǧy sūraqtardy qoidy da, jauabymdy estıgen soŋ, menen syrtqa şyǧa tūruymdy sūrady. «Özımız aqyldasamyz» dedı.
5 minuttan soŋ ışten bır kısı şyǧyp, menımen jeke söilestı. «Sızge Bosqyn märtebesın beretın bolsa, ekı el qarym-qatynasyna syzat tüsedı. Sol sebeptı komissiia sızge «Bosqyn märtebesın» beruden bas tartty. Qazır ışke kırgen soŋ, sızge osy şeşım aitylady. Sız kelısemın dep jauap beresız», dedı. Ol özı äskeri adam emes, kästöm kigen kısı eken.
Sosyn menı ışke şaqyrdy. Kırdım. «Bız aqyldasyp, sızge «Bosqyn märtebesın» beruden bas tartamyz» dedı. Men taǧy sebebın sūradym. «Bosqyndar zaŋynyŋ 1-babynyŋ 12-tarmaǧyna säikes» dep jauap berdı. «Basqa aitaryŋyz bar ma» dep sūrady. «Otbasym, bala-şaǧam osynda. Solar üşın keldım. Qazaqstan menıŋ tarihi Otanym. Otbasym men Otanymnan aiyrmasaŋyzdar eken» dedım.
Aitpaqşy, sosyn aqyrynda komissiia müşelerıne advokatymnyŋ BŪŪ Bosqyndar ısı jönındegı Komissariatyna jäne Azaptauǧa qarsy komitetke aryzdanǧanyn aittym.
Ol jerde BŪŪ ökılı otyrǧan. Sol äielden sūrap edı, älgı kısı ondai aryzdyŋ BŪŪ-ǧa tüskenın, qazır qarastyrylyp jatqanyn aitty.
«Bosqyn märtebesı berılmese, qūjatsyz qalai jüremın» dep sūradym. Sebebı, «Pana ızdeuşı tūlǧa» deitın kuälıgımnıŋ merzımı 25-qazan künı aiaqtalady.
«Ony Sotqa aryzdanasyz. Sol boiynşa uaqytyn ūzartuǧa bolady. Onsyz bız ūzarta almaimyz» dep qysqa qaiyrdy. Aitpaqşy, sonda otyrǧandardyŋ bıreuı «ol kuälıgıŋızdıŋ merzımı aiaqtalsa, ärı sozsa 1 jylǧa deiın ǧana sozyp jüresız. Odan keiın Qytaiǧa deportasiialaidy. Sondyqtan advokatyŋyzǧa aityŋyz» dedı. Söitıp, men älgı jerden şyǧyp kettım. Bolǧany osy.
Qazaq ükımetı qazaq kelınşegıne araşa tüse almady
Sairagül Sauytbai ısı sotqa jıberılgenge deiın Taldyqorǧan qalasynda uaqytşa ūstau izoliatorynda qamauda otyrdy. Oǧan «Bosqyn märtebesın» beru turaly ötınış te Taldyqorǧanǧa tapsyryldy. Sondyqtan da oblystyq Köşı-qon komitetı Sairagül Sauytbaidyŋ ısın qaraumen tıkelei ainalysty. Joǧaryda advokat Abzal Qūspan BŪŪ janyndaǧy Azaptauǧa qarsy komitet Batys Qytaidaǧy etnikalyq azşylyq ökılderıne qarsy qudalau jäne azaptauǧa qarsy rezoliusiia qabyldaǧanyn aitty. Aitpaqşy, qazaqstandyq aqparat būl jaidan älı beihabar. Degenmen, aǧylşyn tıldı aqparat Qazaqstan Ükımetınıŋ ūlty qazaq Sairagülge «Bosqyn märtebesın» bermegenın jarysa jazyp jatyr. Solardyŋ bırsypyrasyna şolu jasap şyqtyq, jäne. «Star-telegram.com» deitın sait būl. «Qazaqstan Qytaidyŋ būrynǧy kamp qyzmetkerıne baspana beruden bas tartty» (Kazakhstan denies asylum to ex-Chinese camp worker) atty maqala jariialady.
https://www.star-telegram.com/news/nation-world/world/article219546100.html
«Būl rette Qazaqstannyŋ Qytai investisiiasyna täueldılıgı artyp kele jatqany men qoǧamdyq ortanyŋ Qytaidyŋ batysyndaǧy etnikalyq qazaqtarǧa araşa sūrap qysym körsetuınıŋ arasyndaǧy näzık pozisiiany eskeru kerek» (The case highlights the delicate position that Kazakhstan finds itself in at a time of growing reliance on Chinese investment as well as mounting pressure from the public to protect fellow Kazakhs in China's western regions) dep jazady.
«Qytai Prezidentı Si Szinpinnıŋ «Jol kartasy» dep atalatyn infraqūrylym men syrtqy saiasatqa baǧyttalǧan trilliondyq jobasynda Qazaqstannyŋ aitarlyqtai röl oinaitynyn jäne Qorǧas arqyly tauar tasymalynda tranzittık rölı ūlǧaiyp kele jatqanyn aitu kerek» (In recent years, Kazakhstan has played an increasingly prominent role in Chinese President Xi Jinping's signature, trillion-dollar foreign policy and infrastructure project known as the Belt and Road Initiative, with the transit hub of Khorgos playing a key role for the movement of goods) dep jazypty. Aitpaqşy, būl sait «Associated press» agenttıgıne sılteme jasapty.
«Channelnewsasia.com» deitın taǧy bır aǧylşyn tıldı saitta «Qazaqstan Qytai lagerınde tärbieden ötken adamǧa saiasi baspana bermedı» atty maqala jariialandy.
https://www.channelnewsasia.com/news/asia/kazakhstan-denies-asylum-to-china--re-education-camp--whistleblower-10797162
Sairagül söz arasynda özıne «Bosqyn märtebesın» bermeude Bosqyndar turaly zaŋnyŋ 1-babynyŋ 12-tarmaǧy negızge alynǧanyn aitty. Sonymen bız QR 2009 jylǧy 4 jeltoqsandaǧy N 216-IV Zaŋyna az-kem şolu jasap şyqtyq.
Konstitusiiada aiqyn körsetılgendei, Qazaqstan Ükımetı bosqyn qabyldaidy. BŪŪ-nyŋ 1951 jyly qabyldaǧan «Bosqyn märtebesın beru turaly» Konvensiiasy men 1967 jyly qabyldaǧan Protokolyna qol qoiǧanbyz. Ondaǧy talaptardy qabyldap, bosqyndar qabyldaityn elder qataryna qosylǧanbyz. Būl boiynşa jeke ömırıne qauıp töngen, söitıp bızden sauǧa sūraǧan janǧa bosqyn märtebesın berıp, araşalap qaluǧa kelıskenbız.
Zaŋǧa şolu
Joǧaryda Qazaqstan Ükımetı Bırıkken Ūlttar ūiymynyŋ «Bosqyndar turaly» Konvensiiasyna qosylǧanyn aittyq. Ol boiynşa bızdıŋ Ükımet saiasi qudalauǧa tüsken şeteldık tūlǧalarǧa bosqyn märtebesın bere alady. Tıptı, sondai märtebenı, bosqyn kuälıgın bıraz adamǧa bergenın de aittyq. Bızde «Bosqyndar turaly Zaŋ» bar. 2009 jyldyŋ 4 jeltoqsandaǧy N 216-IV Zaŋ. 2010 jyldyŋ 1-qaŋtarynan bastap qoldanysqa engen. Qazır qoldanysta osy Zaŋ. Endı osy Zaŋnan bırlı-jarym üzındı keltıreiık. http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z090000216_ «Bosqyn - näsıldık, ūlttyq, dıni senımı, azamattyq belgısı, belgılı bır äleumettık topqa jatatyndyǧy nemese saiasi nanymy boiynşa qudalaudyŋ qūrbany bolu qauıpınıŋ negızdılıgıne orai özı azamaty bolyp tabylatyn elden tys jerde jürgen jäne öz elınıŋ qorǧauyn paidalana almaityn nemese osyndai qauıp saldarynan mūndai qorǧaudy paidalanǧysy kelmeitın şeteldık nemese osyndai qauıp saldarynan elıne qaityp orala almaityn nemese qaityp oralǧysy kelmeitın, özı tūraqty tūratyn nemese özı azamaty bolyp tabylatyn elden tys jerde jürgen azamattyǧy joq adam». Būl «Bosqyndar turaly Zaŋnyŋ» 1-baby, 1-tarmaǧy. «Pana - pana ızdegen adamdarǧa bosqyn märtebesın beru jolymen Qazaqstan Respublikasynyŋ aumaǧynda qorǧau ūsynyluy». Būl joǧarydaǧy Zaŋnyŋ 1-baby, 5-tarmaǧy. «Pana ızdegen adam - uäkılettı organ bosqyn märtebesın beru turaly özderınıŋ ötınışhaty boiynşa tüpkılıktı şeşım qabyldaǧanǧa deiın Qazaqstan Respublikasynda pana sūrauǧa tılek bıldırgen şeteldık nemese azamattyǧy joq adam». 1-bap, 6-tarmaq. «Pana ızdegen adamnyŋ kuälıgı - bosqyn märtebesın beru turaly ötınışhattyŋ tırkeluın rastaityn, uäkılettı organ beretın qūjat». 1-bap, 7-tarmaq. «Pana ızdegen adamdardy jäne bosqyndardy osy Zaŋda belgılengen tärtıpke säikes pana alu qūqyǧymen qamtamasyz etu». 4-bap, 1-tarmaq. «Pana ızdegen adamdardyŋ jäne bosqyndardyŋ ajyrap qalǧan otbasylarynyŋ qosyluyna järdemdesu». 4-bap, 4-tarmaq. «Bosqyn märtebesın beru, ūzartu, odan aiyru jäne ony toqtatu räsımderın jüzege asyru jönındegı komissiia turaly erejenı äzırleidı jäne bekıtedı, sondai-aq atalǧan komissiiany qūrady». 6-bap, 13. «Uäkılettı organ bosqyn märtebesın beru turaly ötınışhat tırkelgen künnen bastap üş ai ışınde bosqyn märtebesın beru turaly şeşım qabyldaidy». 11-bap, 1-tarmaq. «Şeşım qabyldau üşın qosymşa tekseru qajet bolǧan jaǧdailarda tüpkılıktı şeşım şyǧaru bır jyldan aspaityn merzımge keiınge qaldyrylady». 11-bap, 1-tarmaq, 2-abzas. Pana ızdegen adamnyŋ: -Qazaqstan Respublikasynyŋ konsuldyq mekemesı arqyly bosqyn märtebesın beru turaly ötınışhat beruge; -şaǧymdanu merzımderın qosa alǧanda, bosqyn märtebesın beru turaly ötınışhat boiynşa şeşım qabyldau räsımı aiaqtalǧanǧa deiıngı merzımde Qazaqstan Respublikasynda boluǧa; -Qazaqstan Respublikasynyŋ densaulyq saqtau salasyndaǧy zaŋnamasyna säikes medisinalyq qyzmet körsetıluıne; -Qazaqstan Respublikasynyŋ zaŋnamasyna säikes eŋbek etu bostandyǧyna nemese käsıpkerlık qyzmetke; -mülıktık jäne jeke mülıktık emes igılıkter men qūqyqtaryn sot arqyly qorǧauǧa qūqyǧy bar; -bosqyn märtebesın beru turaly şeşım qabyldau üşın qajettı däiektı mälımetterdı habarlauǧa; -densaulyq saqtau salasyndaǧy uäkılettı organ belgılegen merzımderde jäne tärtıppen mındettı medisinalyq tekserıp-qaraludan ötuge; -Qazaqstan Respublikasynyŋ zaŋnamasyn saqtauǧa tolyq qūqy bar.Qazaqstan Auǧannan auyp kelgenderge bosqyn märtebesın bergen
Künı bügınge deiın Qazaqstan Ükımetı 700-ge juyq adamǧa saiasi bosqyn märtebesın bergen eken. Būl 2017 jylǧy derek. Olardyŋ 90 paiyzy Auǧannan kelgender eken. Bızdıŋ elden baspana alǧan bosqyndardyŋ soiy Süriia, Somali, Özbekstan, Taiau Şyǧys pen Mysyrdan. Būl BŪŪ Joǧarǧy basqarmasynyŋ Ortalyq Aziia ısterı jönındegı ökılı Eduarda İrezabaldyŋ deregı. Al QR IIM 2016-2017 jyl aralaǧynda 88 adam bosqyn märtebesın aldy dep otyr. Auǧan, Süriia men Ukrainadan 16 otbasy köşıp kelgen eken. 2016 jyly 70 adam kelgen. 13 otbasy jäne 15 jekelegen tūlǧalar tırkelgen. Onyŋ ışınde 68 adam Auǧandyq. 1 adam Ukrainadan, 1 adam Süriiadan qaşyp kelgen. Al 2017 jyly 18 adamdy qabyldaptyq. 3 otbasy jäne 1 jeke tūlǧa. Būl 18 adam Auǧanstannan auyp kelgender.
Tüiın. Bız Qazaqstannyŋ 2009 jyldyŋ 4-jeltoqsanynda qaralyp, 2010 jyldyŋ 1-qaŋtarynda qoldanysqa engızılgen «Bosqyndar turaly» Zaŋynan bırlı-jarym mysal terdık.
Endı būl mysaldardy Sairagül ısıne qatystyra otyryp, tüiın söz jazaiyq. Sairagüldıŋ otbasy, ekı balasy Qazaqstanda tūrady. Olar tolyqqandy QR Azamattary. «Pana ızdegen adamdardyŋ jäne bosqyndardyŋ ajyrap qalǧan otbasylarynyŋ qosyluyna järdemdesu» 4-bap, 4-tarmaq. Sairagüldıŋ jaǧdaiy osy talapqa äbden sai keledı.
Qazaqstan Ükımetı sonau 2010 jyldan berı 700-ge juyq şeteldıkke bosqyn märtebesın bergen eken. Olardyŋ denı Auǧan asyp jetkender. Atasy basqa, tegı böten talai jūrtty tabaldyryǧymyzdan attatqan Astanadaǧy aq jaǧalylar nämı qazaq Sairagülge sauǧa tüspese, masqaranyŋ kökesı sol bolmai ma?!
Nūrgeldı Äbdıǧaniūly
Abai.kz
