Älemde bılım salasyndaǧy emtihan jüiesı dūrys emes. Būl turaly ǧalym, Ündıstandaǧy NIIT universitetınıŋ qūrmettı professory Sugata Mitra H halyqaralyq ICBCB 2022 ǧylymi konferensiiasynda aitty.
Halyqaralyq «Özgerıs üstındegı älemde teŋ därejede bılım berudı ılgerıletu» konferensiiasy Almatyda Suleiman Demirel atyndaǧy universitette ötıp jatyr. Oǧan pedagogika salasyn zerttep jürgen şeteldık jäne otandyq ǧalymdar qatysyp jatyr. Solardyŋ bırı informatik jäne bılım beru teoretigı, ündıstandyq NIIT universitetınıŋ professory Sugata Mitra balalarǧa teŋ därejede bılım salasyndaǧy zertteuımen bölıstı. Ǧalym älemde «Qabyrǧadaǧy tesık» eksperimentımen tanymal. 70-jyldardan bastap professor Mitranyŋ jariialanymdary men jūmystary milliondaǧan jas ündıstı, sonyŋ ışınde älemdegı eŋ tūrmysy tömen balalardy oqytu men damytuǧa septıgın tigızdı.
«Ündıstanda tūrmys jaǧdaiy tömen auyldarda tūratyn balalar ömırınde kompiuter körmegen. Kalkadjide, Delide eksperiment jasap, laşyqtardyŋ ışıne kompiuter ornalastyrdym jäne balalarǧa ony eş qadaǧalausyz, erkın paidalanuǧa rūqsat ettım. Eksperiment eşqandai formaldy daiyndyqsyz öttı. Ol balalardyŋ kompiuterdı öte oŋai meŋgere alatynyn däleldeuge baǧyttalǧan. Būl zertteudı Minimaldy invazivtı bılım (MIE) dep atadym. Eksperimenttı bırneşe ret ötkızıp, Ündıstannyŋ auyldyq jerlerıne 23 kiosk ornalastyrdym. 2004 jyly ol Kambodjada ötkızıldı. 20 balaǧa 5 kompiuter berıp, olardyŋ toptyq jūmysqa beiımdelgenın, kommunikasiialyq daǧdylardy qalyptastyrǧanyn qaladym. Nätijesınde, balalar eresekter qadaǧalamasa öz bılımı men resurstaryn bırıktıre alatynyn, kompiuter men internet berse, tıptı aǧylşyn tılın bılmegenıne qaramastan ony paidalanudy öz betınşe üirene alatynyn körsettı», – dedı ǧalym.
Sugata Mitra 2013 jyly TED syilyǧynyŋ laureaty boldy. Konferensiiada ǧalymǧa pandemiia kezınde adamdardıŋ bılım sapasy nege tömendep ketkenı jaily sūraq qoiyldy. Onyŋ aituynşa, adamdardyŋ özdıgınen bılım ala almauyna emtihan alu jüiesı äser etken.
«Pandemiia kezınde adamdardyŋ öz betınşe bılım ala almauynyŋ äserınen bılım sapasy tömendedı. Oǧan älemde bılım salasynda emtihan alu jüiesınıŋ dūrys bolmauy äser ettı. Eksperiment kezınde saualnamaǧa qatysqan 9 jastaǧy bala osy jaily aitqan edı. Ol emtihan kezınde sūraq qoiylady, alaida, onyŋ jauabyn tabu üşın ızdenuge mümkındık berılmeitının, ǧalamtor men smartfon qoldanuǧa bolmaitynyn aitty. Eger balaǧa sūraq qoiyp, oǧan jauap tabu üşın jaǧdai jasasaq, sol bılım tiımdırek bolady», – dedı ol.
Ǧylymi konferensiiaǧa spiker retınde qatysqan Qyzdar ūlttyq pedagogikalyq universitetınıŋ rektory Gülmira Qanai ündıstandyq professordyŋ emtihan jaily oiyna pıkır bıldırdı.
«Är älde emtihan jüiesı ärtürlı, özderınıŋ baǧalau ölşemderı bar. Köp jaǧdaida jyldam ärı yŋǧaily bolǧandyqtan testıleu jüiesın qoldanady. Bıraq, ökınışke qarai, bılım beru jaǧynan, daǧdylardy qalyptastyru tūrǧysynan aqaular öte köp. Sol baǧytta qazırgı taŋda elımızde bıraz özgerıs oryn alǧaly jatyr. Onyŋ ışınde ŪBT, basqa da maŋyzdy baǧalau jüielerı bar. Aldymen, ol emtihandarda syni oilau bar ma, osy uaqytqa deiın alǧan bılımınıŋ aiasynda jüielı türde taldau jūmysyn ūsyna ala ma, sony baǧalauǧa köpşıp bara jatyrmyz. Ol, ärine, ūzaq uaqytty talap etuı mümkın. Degenmen, bastamasy jaman emes. Biyl universitetımızdegı nauqandy «Sapaly baǧalau jyly» dep atadyq. Qazır baǧalau jüiesın qaita qarastyryp jatyrmyz. Sugata Mitranyŋ pıkırımen kelısemın, älemde baǧalau jüiesı ünemı damu üstınde boluy kerek. Alaida, balanyŋ alǧan bılımın baǧalau üşın gadjetterdı paidalanu naqty şeşım dep aita almaimyn», – dedı rektor.
Söz soŋynda ǧalym Sugata Mitra XXI ǧasyrda bılımdı bolu üşın qandai daǧdylar maŋyzdy ekenın aitty.
«Eŋ maŋyzdysy – bılımge degen qūştarlyq, ızdenıs. Bır närsenı bıluge ūmtylsaŋyz, sonyŋ özı qūştarlyq. Balaǧa qoiylǧan sūraqqa eşkım jauap bermese, ol ǧalamtordan ızdeidı, sol arqyly onyŋ boiynda qazırgı zamanda eŋ qajettı daǧdylar – kreativtılık, kollaborasiia jasau qabıletterı aşylady. Olar ǧalamtordan tapqan jauaptaryn aitu arqyly basqalarmen bılımımen bölısedı. Iаǧni, balalarǧa jauabyn özımız aitu arqyly emes, olarǧa sūraq qoiu arqyly bılım beruımız kerek», – dedı ol.
