Arabtar qūdaidy «Allah» dep tanyǧanymen, ony qūdaidyŋ «şyn aty» dep tantu - baryp tūrǧan nadandyq. Ūly Jaratuşynyŋ «ūlty» joq... Ony mūndai närsege - bır ūltqa «bailap qoiuǧa» bolmaidy. Täŋır Taǧalanyŋ basqa da myŋdaǧan mübärak esımı bar. Är halyq ony özınşe ūlyqtaidy. Mysaly bızdı orystar «kazah», özbekter «qozoq», qytailar «hazaky» dep ataidy. Odan bız özgerıp (sut ne meniaetsia) ketpeimız. Kım qalai dese de, qazaqqa qarata aityp tūrǧanyn bärı de tüsınedı. Kım bızdı qalai atasa da rizamyz. Alla da riza. Joq jerden jık şyǧaryp, jönsız ökpelep jürgen sızder ǧana. Qūranda «bılımdı men nadan adamnyŋ teŋ bolmaitynyn» beker meŋzemegen. Jaratuşyny «Allah» dep ataǧan arabtyŋ dıni tanymyn qazaqqa äkep tanǧysy keletın jartybastar keide özderın qūdaitanudyŋ ǧūlamalary sekıldı sezınıp ketetın siiaqty. Arab halqy «Allah» dep ataǧan qūdyrettı qazaq keiın «Alla» dep özınşe tanydy. Oǧan sol qūdyrettıŋ özı emes, mäselenıŋ baiybyna bara almaǧan qaidaǧy bır qūldary şamdanyp jatqany syrt közge qyzyq körınedı eken... Dınge endı bet būrǧan bauyrlarymyz «sünnet» degen sözdı tym tar maǧynada tüsınedı de, sol tüsınıgın qoǧamǧa äkep tanǧysy keledı. Sonyŋ kesırınen arabqa ǧana jarasatyn keibır närseler men solardyŋ kei dästürı «sünnet» degen şablonmen qazaqtyŋ arasyna da sıŋıp barady. Mysaly bız tüienı arabtar sekıldı «bıteu» asqandai qylyp dastarhanǧa tarta almaimyz. Qanşa jerden sünnet bolsa da, basqa tamaq qūryp qalǧandai saranchany da (al eger basqa tamaq tabylmasa, şegırtkenı jeuıŋe bolady, öitkenı oǧan dınde «halal» dep qaraidy) jei almaidy ekenbız. Al arabtar ony jaqsy köredı. Paiǧambarymyz da ony jegen. Bıraq ol osyndai keibır mäselede ünsız qalyp, keibır dauly mäselede şegıngen, eldı sabyrǧa şaqyryp, dınge qaişy kelmeitın dünielerdı şäriǧattyŋ şeŋberıne engızıp te jıberetın. Al bızdıŋ maksimalister «sünnet» degen sözdı qazır şekteulı şeŋberde qabyldap, onyŋ osyndai gumanistık qyryna, dındı taratuǧa baǧyttalǧan missiiasyna qoldan kedergı jasap, oǧan qiianat qylǧandai bolyp jür. Bır-bırıne «ahi», «uhti» deitınderdıŋ qylyǧy da tura osyndai sünnettı dūrys tüsınbeuden tuǧan «bidǧat». Paiǧambarymyz ben onyŋ ızın basqan sahabalar bır-bırıne būlai demegen. Qazır olar «sünnet» degen ūǧymǧa bır rakurstan ǧana qarap, bılımı joqtyqtan kelesı jaǧyn «talaq» qylyp tastap jatyr.
Aqyl aitatyn qariia bolmaǧannan keiın olar keide sol abyz aqsaqaldardyŋ ornyn basqysy kelıp jürgendei bolyp ta körınıp ketedı. Kiımge qatysty da däl osyndai jaǧdai. Sünnet dep jazdy künı «arabşa» kiınıp alady da, qystyŋ qaqaǧan aiazynda älgı kiımdı uaqytşa «talaq» etıp tastaidy. Äitpese suyqta qatyp öledı ǧoi. Osyndai revizionistık közqarastyŋ astaryna üŋılseŋ, naǧyz sünnetke jatatyn kiım - öz ortaŋdaǧy köpşılık kietın kiım bolyp şyǧady eken. Kästüm-şalbar da tura sondai «sünnettıŋ» kiımı. Öitkenı bızde halyqtyŋ köbı solai kiınedı.
Paiǧambarymyzdyŋ (s.a.s) eger közı tırı bolsa, däl solai kiınuge şaqyryp, dınnıŋ syrtqy formasyna emes, ışkı maǧynasyna (tauhidqa) köbırek män beru kerektıgın eskertıp aitatyn edı. Al şäriǧatty tar şeŋberde ǧana tüsınıp jürgen mūndai «sünnetşıl» bauyrlarymyzdyŋ qylyǧy «özıŋ diuanasyŋ, kımge pır bolasyŋ?!» degennıŋ kerı siiaqty ǧana bolyp, eldı özınıŋ ata-babasy ūstanǧan töl dınınen ürkıtıp jıberıp jatyr. Sosyn taǧy bır aitatyn närse: namazda (ättahiiatta) keibır bauyrlar sūq sausaǧyn qimyldatyp (köterıp) otyrady. Onysy syrttai özınşe mūsylman ekenıne qaitara kuälık berıp jatqandai bolyp körınedı eken. Paiǧambarymyzdy däl östıp otyrǧan küide köz aldyma elestete almadym. Ol ondai «kuälıkke» mūqtaj da emes ekenın sanasynda saŋylauy bar adam tüsınedı. Namazda sausaǧyn, bäşpaiyn qimyldatyp (bäşpaidy qimyldatpaidy) otyrǧan adamnyŋ qylyǧy syrt közge sūmdyq ersı bolyp körınıp, qasyndaǧylardyŋ oiyn böledı. Allanyŋ aldynda adam qūl qūsap typ-tynyş otyruy tiıs siiaqty edı, keibıreuınıŋ namazda osyndai «basy artyq» qimyldar jasaityny qyzyq. Ahilardyŋ bıreuınen ötkende: «Bauyrym, namazda nege osylai ısteisıŋ?» dep ädeiılep sūrasam, «sūq sausaǧyŋdy kötergende, şäitannyŋ basynan kürzımen ūrǧandai bolasyŋ» degen syŋaida jauap berdı. «Sonda sen sausaǧyŋdy qimyldata berseŋ, şäitannyŋ basynan toqtamai ūrǧandai bolasyŋ ba?» dep edım, kekesındı baiqap qaldy ma, älgı jıgıt namaz bastalǧanyn syltauratyp, jauaptan jaltaryp kettı. Dındes bauyrlardyŋ osyndai dialogtan qaşatyny da qyzyq. Paiǧambarymyzdan jetken ondai «sahih hadisty» da eş jerden oqymappyn. Mümkın men ony baiqamai jürgen şyǧarmyn, bolsa maǧan körsetıŋderşı. Ata-babalarymyzdyŋ bärı namazda eş jerın qimyldatpai, typ-tynyş qana ūiyp otyratyn. Būl «bidǧat»» däl sol toqsanynşy jyldary keldı. «Toqsanynşy jyldary bızge dın emes, ärtürlı aǧymdar keldı» dep dūrys aitady. Äitpese bızden 200 jyldai būryn ömır sürgen ertedegı sol qazaqtar paiǧambarymyzdyŋ däuırıne jaqyn ömır sürgen naǧyz zamandastary edı ǧoi.
Paiǧambarymyz da «Aralaryŋda bır bülık şyqsa, köpşılıkpen bırge bolyŋdar» degen. Sondyqtan joq jerden «fitna» şyǧara bermei, ne bolsa da köppen bırge «adasqanyŋ» jaqsy. Oramal mäselesı de keiıngı kezde ülken dauǧa ainaldy. Oramal (jaulyq) mäselesınde mektep ūjymy men ata-analardyŋ ekeuınde de kınä bar! Namaz oqityn ata-analar bırınşı (bastauyş) synypqa baratyn qyzdaryna joq jerden problema jasap, oramal taǧyp qoiady. Bırınşı synyptaǧy büldırşınge oramaldyŋ ne keregı bar? Ol medresege bara jatqan joq, dıni bılım alu üşın bara jatqan joq. Olar būl jerde mekteptegı zaiyrly qoǧamnyŋ talabyn syilauy kerek. 6-7 jasta qyzdaryŋdy qymtaŋdar deitın talap şäriǧatta taǧy joq. Äbden qartaiǧan kärı kempırge (olarǧa oramal taqpasa da bolady) qandai talap qoiylsa, kışkentai qyzdarǧa da tura sondai talap qoiylady şäriǧatta. Öitkenı ekeuı de näpsınıŋ közımen qaraityn jasta emes. Mektep ūjymy da qatyp qalǧan bır ateistık saryndaǧy prinsiptı ūstanyp alǧan. Qarap otyrsaŋ, oquşy qyzdyŋ etekkırı 7-8 klastan bastap kele bastaidy eken. Bäliǧat jasy degenımız de osy. Oramaldy osy kezden bastap taqtyru kerek. Alla Taǧala adam balasyn jaratqan kezde, onyŋ barlyq fiziologiialyq erekşelıgın bılgennen keiın qyzdarǧa qymtanudy būiyrdy ǧoi. Bıraq bızdıŋ şendıler de şetınen qasarysyp qalǧan, qyzyq. Oquşylar Allanyŋ būiryǧyn emes, älı de ateizmnıŋ aitqanymen jürgen solardyŋ sözın tyŋdauy kerek pe sonda? Būl jerde bır kompromis (ymyraǧa kelu) kerek. Ol kompromis – oquşylarǧa 8-şı synyptan bastap oramal tartuǧa rūqsat beru. Qazır bızde oramaldyŋ (jaulyqtyŋ) töŋıregındegı dau - dınşılder men dınsızderdıŋ aitysyna ūqsap bara jatyr....
Sıltemesı: https://qazaquni.kz/2018/11/12/92444.html
Aqyl aitatyn qariia bolmaǧannan keiın olar keide sol abyz aqsaqaldardyŋ ornyn basqysy kelıp jürgendei bolyp ta körınıp ketedı. Kiımge qatysty da däl osyndai jaǧdai. Sünnet dep jazdy künı «arabşa» kiınıp alady da, qystyŋ qaqaǧan aiazynda älgı kiımdı uaqytşa «talaq» etıp tastaidy. Äitpese suyqta qatyp öledı ǧoi. Osyndai revizionistık közqarastyŋ astaryna üŋılseŋ, naǧyz sünnetke jatatyn kiım - öz ortaŋdaǧy köpşılık kietın kiım bolyp şyǧady eken. Kästüm-şalbar da tura sondai «sünnettıŋ» kiımı. Öitkenı bızde halyqtyŋ köbı solai kiınedı.
Paiǧambarymyzdyŋ (s.a.s) eger közı tırı bolsa, däl solai kiınuge şaqyryp, dınnıŋ syrtqy formasyna emes, ışkı maǧynasyna (tauhidqa) köbırek män beru kerektıgın eskertıp aitatyn edı. Al şäriǧatty tar şeŋberde ǧana tüsınıp jürgen mūndai «sünnetşıl» bauyrlarymyzdyŋ qylyǧy «özıŋ diuanasyŋ, kımge pır bolasyŋ?!» degennıŋ kerı siiaqty ǧana bolyp, eldı özınıŋ ata-babasy ūstanǧan töl dınınen ürkıtıp jıberıp jatyr. Sosyn taǧy bır aitatyn närse: namazda (ättahiiatta) keibır bauyrlar sūq sausaǧyn qimyldatyp (köterıp) otyrady. Onysy syrttai özınşe mūsylman ekenıne qaitara kuälık berıp jatqandai bolyp körınedı eken. Paiǧambarymyzdy däl östıp otyrǧan küide köz aldyma elestete almadym. Ol ondai «kuälıkke» mūqtaj da emes ekenın sanasynda saŋylauy bar adam tüsınedı. Namazda sausaǧyn, bäşpaiyn qimyldatyp (bäşpaidy qimyldatpaidy) otyrǧan adamnyŋ qylyǧy syrt közge sūmdyq ersı bolyp körınıp, qasyndaǧylardyŋ oiyn böledı. Allanyŋ aldynda adam qūl qūsap typ-tynyş otyruy tiıs siiaqty edı, keibıreuınıŋ namazda osyndai «basy artyq» qimyldar jasaityny qyzyq. Ahilardyŋ bıreuınen ötkende: «Bauyrym, namazda nege osylai ısteisıŋ?» dep ädeiılep sūrasam, «sūq sausaǧyŋdy kötergende, şäitannyŋ basynan kürzımen ūrǧandai bolasyŋ» degen syŋaida jauap berdı. «Sonda sen sausaǧyŋdy qimyldata berseŋ, şäitannyŋ basynan toqtamai ūrǧandai bolasyŋ ba?» dep edım, kekesındı baiqap qaldy ma, älgı jıgıt namaz bastalǧanyn syltauratyp, jauaptan jaltaryp kettı. Dındes bauyrlardyŋ osyndai dialogtan qaşatyny da qyzyq. Paiǧambarymyzdan jetken ondai «sahih hadisty» da eş jerden oqymappyn. Mümkın men ony baiqamai jürgen şyǧarmyn, bolsa maǧan körsetıŋderşı. Ata-babalarymyzdyŋ bärı namazda eş jerın qimyldatpai, typ-tynyş qana ūiyp otyratyn. Būl «bidǧat»» däl sol toqsanynşy jyldary keldı. «Toqsanynşy jyldary bızge dın emes, ärtürlı aǧymdar keldı» dep dūrys aitady. Äitpese bızden 200 jyldai būryn ömır sürgen ertedegı sol qazaqtar paiǧambarymyzdyŋ däuırıne jaqyn ömır sürgen naǧyz zamandastary edı ǧoi.
Paiǧambarymyz da «Aralaryŋda bır bülık şyqsa, köpşılıkpen bırge bolyŋdar» degen. Sondyqtan joq jerden «fitna» şyǧara bermei, ne bolsa da köppen bırge «adasqanyŋ» jaqsy. Oramal mäselesı de keiıngı kezde ülken dauǧa ainaldy. Oramal (jaulyq) mäselesınde mektep ūjymy men ata-analardyŋ ekeuınde de kınä bar! Namaz oqityn ata-analar bırınşı (bastauyş) synypqa baratyn qyzdaryna joq jerden problema jasap, oramal taǧyp qoiady. Bırınşı synyptaǧy büldırşınge oramaldyŋ ne keregı bar? Ol medresege bara jatqan joq, dıni bılım alu üşın bara jatqan joq. Olar būl jerde mekteptegı zaiyrly qoǧamnyŋ talabyn syilauy kerek. 6-7 jasta qyzdaryŋdy qymtaŋdar deitın talap şäriǧatta taǧy joq. Äbden qartaiǧan kärı kempırge (olarǧa oramal taqpasa da bolady) qandai talap qoiylsa, kışkentai qyzdarǧa da tura sondai talap qoiylady şäriǧatta. Öitkenı ekeuı de näpsınıŋ közımen qaraityn jasta emes. Mektep ūjymy da qatyp qalǧan bır ateistık saryndaǧy prinsiptı ūstanyp alǧan. Qarap otyrsaŋ, oquşy qyzdyŋ etekkırı 7-8 klastan bastap kele bastaidy eken. Bäliǧat jasy degenımız de osy. Oramaldy osy kezden bastap taqtyru kerek. Alla Taǧala adam balasyn jaratqan kezde, onyŋ barlyq fiziologiialyq erekşelıgın bılgennen keiın qyzdarǧa qymtanudy būiyrdy ǧoi. Bıraq bızdıŋ şendıler de şetınen qasarysyp qalǧan, qyzyq. Oquşylar Allanyŋ būiryǧyn emes, älı de ateizmnıŋ aitqanymen jürgen solardyŋ sözın tyŋdauy kerek pe sonda? Būl jerde bır kompromis (ymyraǧa kelu) kerek. Ol kompromis – oquşylarǧa 8-şı synyptan bastap oramal tartuǧa rūqsat beru. Qazır bızde oramaldyŋ (jaulyqtyŋ) töŋıregındegı dau - dınşılder men dınsızderdıŋ aitysyna ūqsap bara jatyr....
Sıltemesı: https://qazaquni.kz/2018/11/12/92444.html
Jolymbet Mäkış
