Eŋ basty qūndylyq - ruhani mūra
Ūlttyŋ basty qūndylyǧy - ruhani mūrasy. Tügel sözdıŋ tübı bır, tüp atasy Maiqy bi degendı är qazaq balasy bıletın şyǧar. S. Qondybai, osy Maiqyny «Bırınşı Abyz» dep ataidy da, ündıariilyq Iаmi, avestalyq İima, germandyq İmir, t.b. ejelgı obrazdarmen salystyrady. B. Tıleuberdiev «Qazaq onomastikasynyŋ lingvokognitivtık aspektılerı» kıtabynda Maiqy bidı qazaq atauly halyqtyŋ tüp qazyǧy, ūly babasy retınde körsetedı («Bırınşı» bolǧany, ata mūramyzda bırneşe Maiqy esımdı tūlǧalar kezdesedı). Maiqy bi Tūrannyŋ qyryq hanynyŋ ışındegı toǧyzyn öz qolymen taqqa otyrǧyzǧan kısı. Bırınşı Alaşany, han kötergen de osy kısı (Maiqy bi.2014.82-86b).
Maiqy Tūrannyŋ taǧyna b.d.d. 14953 jyly otyrǧan
Būlǧar köne jazbalarynyŋ «Djagfar tarihy» aituynşa: «Jüz myŋ jyl būryn Evropanyŋ soltüstıgın mūz basty. Edıl-Oral öŋırı mūzben basylmady, bıraq aua raiy qatty boldy, adamdar Oral üŋgırlerın panalady. Qyryq myŋ jyl būryn mūz kete bastady, adamdar taudan tüstı. Otyz bes myŋ jyl būryn jetı taipa İdel (Jetı El) odaǧyna bırıktı. On bes myŋ jyl būryn İdel memleketın qūrdy (Eskı Tūran dep te atalǧan), bırınşı kahany - Dulo (Dulat) taipasynan şyqqan abyzdar dinastiiasynyŋ ökılı Djam (Bırınşı Maiqy). Osy jazbalardy qūtqarǧan F.G-N Nurutdinov İdel (Jetı El, Jidelı Baisyn, Tūran, t.b. attary bar) memleketınıŋ qūryluy b.d.d. 14953 jyly boldy deidı. İdel dı basqarǧan abyzdar özın, özınıŋ taipasyn, halqyn jäne abyzdardyŋ üş tıstı asataiaǧyn «qazaq» degen sözben atapty, būl sözdı qarapaiym adamdarǧa aituǧa tiym salynǧan, tek janama atpen atauǧa rūqsat berılgen dep jazylady. Üş tıstı «Qazaq» atty taŋbasy (qazır «taraq») basynan «Künnıŋ nūry» sanalǧan, Kün, Täŋır simvoly bolǧan. Qazırgı taraq degen aty da - Kün nūrynyŋ taraluyn körsetıp tūr ǧoi!.. Kün – Täŋırdıŋ közı dep, Täŋır Künnıŋ keipınde de keledı dep aitylǧan könelıktermen. Adamdar Täŋırdıŋ, Künnıŋ balalary dep te sanau bolǧan. Bū jerde jiyrmasynşy ǧasyrdaǧy Maǧjan Jūmabaevtyŋ öleŋderındegı «Künnen tuǧan balamyn!» sözderı de eske tüsıp keledı-au... İdel memleketınıŋ tuynda - börınıŋ basy surettelgen. İia, A. Marǧūlan (Ş.4t.21b.) 20 ǧasyr aqyny şapyraşty Süiınbaidyŋ öleŋınen beredı: «Börı basy ūranym, Börılı menıŋ bairaǧym. Börılı bairaq köterse, Qozyp keter qaidaǧym»...
Marǧūlan jazǧan, şapyraştynyŋ jas äielderı ūl tabu üşın qasqyrdyŋ bauyry men jüregın qazırde jeidı eken!
...Qai halyqtyŋ osyndai tereŋ jady bar, a? Maǧjannan keltıreiık: «Anamyz, bızdı ösırgen qairan Oral, moinyŋ būr tūŋǧyşyŋa!» İia, «Būl qazaq qai uaqytta üş jüz atanǧan» äfsanada Maiqy bi üş jüz jıgıttı Ūly Dala şyǧaryp, on üş aqsaqal qasyna qosyp (ruhani azyqtau üşın!), Alaşany Üş Jüz bolyp qalǧan qazaqqa han köteredı. Sol äfsanada qazaq halqy Alaşa hannan da būryn bolǧan, bıraq Alaşa hannyŋ uaqytynda halqymyz üş jüz atandy, deidı... İia, būl qalai bolǧan desek?
...Mūz däuırınıŋ eŋ qattysynda qazaq tek batysymyzda tūrǧan eken - qazırgı Kışı Jüz, Tatarstan, Başqortstan, Orta Aziia, Qyrymǧa deiın jerlerınde, al Batys Sıbır mūz astynda jatypty (İnternette bar), Arqada - tundra, adamy az. Tek jer aşylǧasyn, jaŋa qonystarǧa ūly köş şyǧypty, so köştı Alaşa üş jüz on üş adamnyŋ bırı bolyp bastaǧan eken. Äfsanada, Mäşhür Jüsıp Köpeevtıŋ jetkızuımen: «Esep sany üş jüz on üşke jetse, düniejüzı jau bolsa, betıne kelmeidı dep aitylǧan söz bar deidı dep» (Maiqy bi.2014.85b.). 313-tegı üş sifrdıŋ summasy jetını körsetıp tūr, Jetı Elden qazaqtyŋ jetelgenın, jetılgenın de, ūly sözdıŋ t.b. syrlar jetkızetını bar şyǧar...
İia, klimat özgergesın, dulat-ūisyn-jalaiyr oŋtüstıkke köştı, Oral maŋynda qalǧan rulastary tabyn atymen belgılı boldy, taŋbalary da bır, tabynnyŋ tostaǧany dulatta jäne taraǧy (jalaiyrda), başqort tabyndarynyŋ ekınşı aty bügın de - ūisyn, Tatarstan men Başqortstannyŋ bıraz jerlerı ūisyn atyn saqtauda: «iz tatarskih şedjre sleduet, chto Maiky byl rodonachalnikom plemeni uişyn. Etnonim uişun sohranilsia v aktivnom leksikone v Povolje i Priurale v vide gidronimov (nazvanii rek i ozer)» (M.Ahmetzianov.O proishojdenii toponimov.Kazan.79b). Orymbor, Aqtöbe öŋırlerındegı jerlerdıŋ attaryn qaraŋyz: Maiqybūlaq, Maiqysai, Maq-Balsai, Baişolaq, Şolaqsai, Jem, t.b. – Maiqynyŋ tura jäne janama attary... Ūly köştıŋ taǧy bır mysaly: naiman men alşyn bır bolǧan, bügın de taŋbalary būryş, naiman şyǧysqa köşken, alşyndar batysta qalǧan (S.Amanjolov. Voprosy dialektologii i istorii kazahskogo iazyka)... Qypşaq ta batystan köşken, on besınşı ǧasyrdyŋ Qobylandysy Qobda boiyndaǧy Jiren Qopa da jerlengen, köne babasy Qob ata (Qoban bi) qasynda. Qypşaqtyŋ köseu taŋbasy da so jergı tabyn men tama da bar... Būl mūz däuırınde, ūş jüz dık jüie qūrylǧanşa, bügıngı ūisyn, qypşaq, jalaiyr, taraqty Qartqazaq (Jetı ru) bırlestıgınde bolǧanyn körsetedı... B.d.d. 14953 jyly İdel (Jetı El) memleketınıŋ ūitqysy osy qartqazaq (jetı ru) bırlestıgı bolǧanyn körsetedı. Jalpy qazaq halqynyŋ memlekettıgıne kelsek, Jezqazǧannyŋ Taŋbaly tasyndaǧy jazularyna qarasaq, qazaqtyŋ memlekettıgın (Tūrandy) bastaǧan qypşaq dinastiiasy, olardan soŋ bilıkke kelgen naiman-alşyn dinastiiasy, olardan soŋ arǧyndar, b.d,d. 14953 jyly – dulat-ūisyn-tabyn dinastiiasy keldı. Folkloristika, arheologiia, lingvistika, genetika qazaqtyŋ alpys myŋ jyl būryn bolǧanyn da, otyz segız, otyz tört myŋ jyl būryn bolǧanyn da ras ekenın däleldep jatyr, kelesı maqalalarymda sony qarastyrarmyz.
Tūrannan adamzattyŋ Altyn Ǧasyry bastaldy
...Sol Jetı El memleketı halqymyzdyŋ jadynda Jidelı Baisyn atymen qaldy – Altyn Ǧasyrdyŋ Jūmaq Elı türınde... Qoi üstınde boztorǧai jūmyrtqalaǧan Jetı El!..
Älemnıŋ basqa halyqtary da adamzattyŋ Altyn Ǧasyry turaly aityp keledı-au. Mıne, b.d.d. 7-8 ǧasyrlarda ömır sürgen köne grek Gesiodtyŋ aitqany qalypty: «...Pokolenie liudei zolotoe. Jili te liudi kak bogi, so spokoinoi i iasnoi duşoi, goria ne znaia. Skolko hoteli trudilis, spokoino sbiraia bogatstva. Stad obladateli, liubeznye serdsu schastlivyh» (internette bar).
Taǧy bır köne grek Heril: «İ saki, pastyri ovchin, skifskogo roda, no obitateli, Bogatoi pşeniseiu Azii, poslansy teh kochevyh, Chto samye mej liudei spravedlivye» (ädıldı!)...
İia, köne grekterdıŋ sözderı bızdıŋ atalarymyz turaly ǧoi!.. Ädıldıktıŋ adresın ızdesek, Jidelı Baisyn qaǧany Maiqynyŋ aitqanyn tyŋdaŋyz, Tūrannyŋ qyryq hanyna: «Han ädıl bolsa, basynan baǧy taimaidy, halyq tabandy bolsa, qara jerden keme jürgızedı» (Maiqy bi.84b.)!.. Könede keme - Künnıŋ simvoly, «keme jürgızedı» degenı – bükıl adamzatqa Kün körsetedı degenı. Sonda Bırınşı Maiqy babamyzdyŋ: «Han ädıl bolsa, basynan baǧy taimaidy, halyq tabandy bolsa, bükıl adamzatqa Kün körsetedı»!.. Ruhani azyǧy bar adam tabandy bolǧan, Kök atasyn, Tabiǧat anasyn da ūmytpaǧan, Aruaqty syilaǧan, adamzattyŋ bırlıgın saqtaǧan. Bılımdı tūtas ūstaǧan, dın men ǧylymǧa bölmegen. Maiqy bastaǧan Altyn Ǧasyr on ekı myŋ jylǧa sozylypty, b.d.d. 3000 jyldaryna deiın (b.d.d. 3102 jyly, ündılerdıŋ aituynşa, kali iuga däuırı bastalypty, atqamınerlerdıŋ abyzdarǧa qarsy köterılısımen. Ūly Dala da myŋ jyl qūrǧaqşylyq bolyp, b.d.d. 1900 jyldarynda Alyp Tūran qūlady-ai)!..
Adamzattyŋ ruhani jetımdıkke ūşyrauy
B.d,d, üş myŋynşy jyldarynda Tūran bükılälemdäk imperiia bolǧanyna ūqsaidy, Evraziia men Afrikany uysynda ūstaǧan bolsa kerek. Mıne, alyp arheolog E.N.Chernyh tyŋ aituynşa, evraziialyq köşpelıler imperiiasy Sıbırden Pars şyǧanaǧyna deiın sozylǧan, Egipet pen Şumer, İndiia men Qytai da sonda kırgen (Rossiiskaia arheologiia jornalyn oqyp zerttegender būny bıledı). Qūrǧaqşylyq turaly V.Demkin, t.b.: «…okolo 5000 let nazad nachalos issuşenie klimata… dostigşaia maksimuma na rubeje 3 – 2 tysiacheletii do n.e… okolo 4000 let nazad (2000-i god do n.e.!) v vostochnoevropeiskih stepiah voznik samyi masştabnyi paleoekologicheskii krizis za poslednie 6000 let!»… Professor Morgunova N.L.: «V techenie 20 – 18 vekov do n.e. v Povolje i Priurale proishodili burnye sobytiia… Etot period arheologi nazyvaiut «smutnym vremenem» po prichine nasyşennosti sereznymi potriaseniiami» (Arheologiia Orenburjia.65b).
Metallurgiianyŋ tarihşysy E.N.Chernyh tyŋ aituynşa köşpelıler imperiiasy (arheologiialyq aty «Sirkumpontiiskaia Metallurgicheskaia Provinsiia») b.d.d. 3300 – 1900 jyldary aralyǧynda jasaǧan, küş-quaty jergılıktı halyq jäne Oŋtüstık Oral men Ortalyq Qazaqstannyŋ mys kenderınıŋ metallyna negızdelgen. İmperiia qūlaǧan soŋ şetkı elder özıne özı bolyp qaldy, solardyŋ ışınen Şumer elın qaraiyq, sonda ekı tıl bolǧan, şumer (türkı) tılı jäne jergılıktı semit tılı. Tarihşylar aituynşa, şumer tılı qysqa merzımde tartylyp, semit tılımen auystyryldy (Keşegı KSRO men orys tılınıŋ jaǧdaiyndai). İmperiia ortalyǧymen bailanys üzılgesın, būrynǧy bilıkte bolǧan elita da jergılıktı tılge köştı... Sol b.d.d. 1900 jyldar şamasynda şumerdıŋ astanasy Ur qalasynan şyqqan abyz Qobyram nyŋ epopeiasy bastalady, Palestinaǧa kelgende aty Avraam (İbragim) bolyp özgeredı. Avraam men balalary şumer tılın bılse, nemerelerı tek semitşe söilep ketedı, Bibliiada būnyŋ bärı jazylǧan. Moiseidıŋ (Moişa) halqymen Sinaida jürgenı Alaşa nyŋ jaŋa dalada jürgen hikaiasyn qaitalaidy. Moişa aty Maiqy men Alaşa atynan qūrastyrylǧan (qypşaq aksentı), Moisei - Maiqy men Elisa dan (oǧyz aksentı). Bibliiada Alaşa - Elisa atymen körsetılgen, Maiqy – Mihailge proobraz bolǧan.
...İia, jaŋa dınder qūryldy, bıraq bıreuı de universaldyq, bukıl adamzatqa kün körsetu maqsatyna köterılmedı. Az bolsa, jaŋa dınder qūldyqty zaŋdastyrdy!.. Būndai närse könede bolmaǧan edı. Professor N.A.İvanov tyŋ «Vseobşaia istoriia» kıtabynda 171-şı betınde jazǧanyn oqyŋyz: «Harakternoi chertoi pozdnei drevnosti (rubej 2 – 1 tysiacheletii do n.e.) bylo poiavlenie rabstva... nachali finikiisy, prodoljili greki»!..
Ejelgılerdıŋ aituynşa...
İia, ündılerdıŋ köne Rigvedasy altyn ǧasyrdy bastaǧan el soltüstıkte ornalasqan İlavrita - «Jetı ata Elı» deidı. Rigvedanyŋ avtorlary özderınıŋ atalaryn sol İlavritadan kelgen dep, özınıŋ taipasynyŋ atyn «go tama» dep ataidy, halqynyŋ atyn «kuşika» deidı (qytailar qypşaqty «huşe» dep atapty, araptar qazaqty «kaşek» deptı)!.. Mıne, Rigveda öleŋderınen:
«(My), liudi naroda kuşika, prizyvaem pesniami...».
«Stremias k solnechnomu svetu, vdohnovlennye liudi naroda kuşika
(svoimi) molitvami... sozdali sredstvo dlia ezdy»...
«Liudi naroda kuşika priveli v dvijenie sviaşennuiu rech»...
Atqa da, arbaǧa da bırınşı mıngen qazaq jerınıŋ adamdary ekenı, tügel sözdıŋ tübı bır, tüp atasy Maiqy bi ekenı de Rigvedany oqyǧanda eske tüsedı... Maiqy qaǧan tıl reformasyn ötkızgen, qazaq tılınıŋ, sol qazaq (türkı) tılı älemnıŋ köne tılderınıŋ fundamentı bolǧan. Rigveda sony aityp tūr, qazırgı paleolittık üzbestık teoriiasynyŋ (teoriia paleoticheskoi nepreryvnosti) tüiını de sol, Oŋtüstık Oral men Qazaqstandaǧy paleolitte damyǧan köne tılden düniejüzınıŋ basqa tılderı şyqty deidı.
...İrandyq Avesta köne Ari anam Vaidja jerın – jūmaq törı deptı, so jer Edıl (Volga) özenınen şyǧysqa qarai ornalasady dep Avestanyŋ eŋ tanymal mamany, zertteuşısı Meri Bois tüiındeidı (internette bar). Qazaqtyŋ Ūly Dalasy būl ǧoi...
Al, fransuz zertteuşısı Eduard Şiure «Velikie posviaşennye – ocherk ezoteriki religii» kıtabynda älemnıŋ ūly abyzdarynyŋ ömırlerı men ızdenısterı turaly jazady (internette bar). Rama, Krişna, Germes, Moisei, Pifagor, İisus, t.b. Sonda sūraq qoiady: «Kım adamzattyŋ Bırınşı Ūstazy boldy»? dep... «Abyzdardyŋ patşasy, eŋ ūlysy – Qūdyrettıŋ balalarynan? Kım boldy»?.. «İia, parsylardyŋ qasiettı kıtaby Zend-Avesta aitady-au, būl köne zaŋ beruşı kısı turaly, Iima dep ony atap, Zoroastr sony özınen alǧaşqy dep aitady, ol bırınşı adam, kımmen Ormuzd söilestı, İisus Hristos solai Moisei turaly aitqandai. Firdousi būl zaŋ beruşını Djem dep ataidy».
Avestada: «Zoroastr sūrady Ormuzdan, ūly Jaratuşydan: «Kım bırınşı adam, kımmen sen söilesken»? Ormuzd aitty: «Ol ǧajaiyp Iima. Men oǧan būiryq berıp edım, menıŋ qaramaǧymdaǧy älemderdı küzet dep. Sonda Iima Künnıŋ jolyna tüstı, Ariana Vaidja batyl adamdaryn bırıktırdı... Men, Ahuramazda, oǧan ekı qūral berdım: altyn jebe jäne altyndaǧan qamşyny»...
Bız bılemız ǧoi, osy maqalany oqyǧandar da, Arianam Vaidja - Ūly Qazaq Dalasy, Iima-Djem bolsa – b.d.d. 14953 jyly İdel-Tūran-Jidelı Baisyn dy basqarǧan Djam-Maiqy!.. Ǧalymdardyŋ pıkırınşe, jebe men qamşy - atty äskerdıŋ qaruy... Jerı turaly bylai aitylady: «...Iimanyŋ qimyly sol uaqyttardaǧy Evraziianyŋ dalalary, şöleiıt, şölderde ömır sürgen adamdardyŋ ortasynda bolǧan» (Galkin L. O roli ekologicheskih faktorov v istorii Volgo-Uralskogo mejdurechia v epohu bronzy).
Bır adamnyŋ köp esımderı bolǧany köne däuırlerge zaŋdy, būlǧar jazularynda soǧan mysaldar bar, qazaq halqynda är kısınıŋ janama attary bolǧanyn da bılemız. İia, Maiqy, Jem, İma ruhani azyq funksiiasyn alǧa tartsa, Baiqy esımı qūdaiy adamşylyǧyn körsetedı. «Būl qazaq qai uaqytta üş jüz atanǧan» äfsanasynda on ekı jasar Alaşa Maiqy bidı «būqaranyŋ azyǧy» deidı. Baiia sözı könede «qūdai» sözınıŋ sinonimy bolǧan (J.Artyqbaev). «Maiqy bi özı aqsaq, ömır boiy arbamen jüredı eken» dep äfsanadaǧy aitylǧany jylandyq tabilyǧy (S.Qondybai) abyz, dulat tegı könedegı qypşaq bırlestıgınen ekenın körsetedı, sosyn Baişolaq, Şolaq dep te ataidy... Qypşaqtyŋ simvoly jylan, oǧyzdyŋ simvoly balyq. Alaşa ejelgı oǧyz bırlestıgınen (äkesı qyzyl Arystan). Alaşa han mavzoleiınde jylan balyqty quady, būl abyzdardyŋ zamanyn körsetedı. Oǧyz ben qypşaq ekeuıde kök börınıŋ balalary, myŋjyldyqtar boiy bır türkı halyq bop, sıŋısıp ketken, taŋbalar-au simvol retınde qoldanǧan. Geopolitika ǧylymynda «konkurensiia suşi i moria» degen ūǧym bar, jylan bolsa – «suşa» (qūrlyq) simvoly, balyq – «more» (teŋız)... İisustyŋ taŋbasy balyq. Bibliiada Alaşa emes, Elisa bar. Jidelı Baisyn qūlaǧan soŋ handar, atqamınerler, ıskerlerdıŋ - «teŋız» zamany bastaldy ǧoi. «Qozy Körpeş Baian sūlu» eposynda Sarybai tegı qypşaqtan, Qarabai oǧyzdan, Qozynyŋ abyzdylyqqa tuǧanyn da körsetıledı, Baiannyŋ qūdaiylyǧy, şölden qyryq qūdyq qazatyn, ruhanilyqtan ada, Qodar ısker bärın jeŋıp şyǧady-au... Dalalyqtyŋ köbısınde ruhani azyǧy bıtıŋkırep, tek materialdyq kün körumen şekteletın ömır süruge, qaryny toqtyǧyna balaşa quanatyn deŋgeige ūmtylǧan kezeŋder, köpşılıgı kökke köz kötere almaityn halge ūşyraǧandary bar. Kök pen jerdı bailanystyratyn abyz-ūstazdar tobynan aiyrylǧanynan... Qulardyŋ tozaqtaryna tüsıp qalatyn ruhani tärbiesız qalǧan jastar köbeiude-ai...
Maiqynyŋ obrazy qairan qazaqtyŋ janynyŋ tereŋ tübınde jatqan atalar ruhyn oiatatyn qūral. Aruaqqa syiynu üşın ony tüsınu, bılu kerek. Atalardyŋ täjıribesın bügıngı ärekettermen sabaqtastyryp, bolaşaqty körsetıp tūratyn strategiialyq maqsatymyzben alǧa jylju kerek, basqa jol joq. Strategiialyq maqsat – ūlttyq ideia, şamşyraq, atalarymyz aŋsaǧan Mäŋgı El. Kültegın jazbalaryndaǧy: Mäŋgı El bolar, Ötüken qoinauynan şyqpasaq... Öteken qoinauy - Bırınşı Maiqydan qalǧan ruhani mūra... Düniejüzınde Öteken atty jerler köp, Serıkbol Qondybai aitqandai, köne türkılerdıŋ ruhani ortalyqtary bolǧan solar, eŋ tanymalysy İtaliiadaǧy - Vatikan... Dälelderdıŋ bırı mıne, 2013 jyly italiandyq paleolingvist Mario Alinei dıŋ kıtaby şyqty: «Etruski byli tiurkami» (etruskıler Rim dy kötergen halyq!).
...Sonda Bırınşı Maiqy - adamzattyŋ Bırınşı Ūstazy, adamzatqa Alǧaşqy Aqiqatty jetkıze alǧan adam bolyp tūr ǧoi!.. Rigveda avtorlary –özderın kuşika halqy go tama taipasynan dese, Avestadaǧy Zoroastr paiǧambar özınıŋ tegı «spi tama» dep ataidy. Tamalar Edılden şyǧysqa qarai bügın de, Elek, Jaiyq boiynda ömır süredı!.. Oilaisyŋ, qūrǧaqşylyq zamandarynda İran, Ündı , taǧy basqa jaqtarǧa köşkender qandastarymyz az bolmaǧan...
Qazırgı dınderge kelsek, olar könede paiǧambarlar bolǧanymen kelısedı. Mıne, Şumerden şyqqan Qobyram dy Palestinada qarsy alǧandyǧy turaly: «...ego vstretil Melhisedek, sar Salimskii, vynes hleb i vino, blagoslovil Avrama – on byl sviaşennik Boga Vsevyşnego… Melhisedek byl… predstavitelem togo pervobytnogo sviaşenstva… eto bylo universalnoe mirovoe sviaşenstvo, slujenie religii pervobytnogo otkroveniia, ostatki kotorogo, kak zvezdy na temnom gorizonte, prodoljali sohraniatsia sredi mraka… Avram, priniavşii blagoslovenie ot Melhisedeka, etim samym priznal v nem osobogo posrednika mejdu soboi i Bogom, sposobnogo nizvesti na nego bojestvennoe blagoslovenie» (A.P.Lopuhin. Tolkovaia Bibliia. K gl.13 Knigi Bytiia). Dıntanu mamany doktor Madjid ibn Abdul-aziz at-turki «Evraziia» jurnalynda (2009.4.88b.): «Otnoşenie Korana k predyduşim nebesnym religiiam takovo: 1.Poslannikov Vsevyşnego bylo ochen mnogo, i v Korane upomianuty daleko ne vse. Vsevyşnii Allah skazal: « Sredi nih est takie, o kotoryh My rasskazali tebe, i takie, o kotoryh My ne rasskazyvali tebe (40:78). 2.Koran podtverjdaet, chto vse nebesnye poslaniia sviazany mejdu soboi i u nih odna suşnost.Poetomu chelovek mojet schitatsia veruiuşim tolko togda, kogda on v dobavlenie k ostalnym stolpam very verit vo vse nebesnye poslaniia i poslannikov, prihodivşim k liudiam do Muhammada, v obşem, i s izvestnymi iz Korana podrobnostiami».
İia, könede universaldyq ruhani ılımnıŋ bolǧanymen qazırgı dınder kelısedı...
Maiqytanudy damytu, Maiqy bi instituttaryn aşu kerek. Ūly Qytaidyŋ Konfusii instituttaryndai...
Maiqy Tūrannyŋ taǧyna b.d.d. 14953 jyly otyrǧan
Būlǧar köne jazbalarynyŋ «Djagfar tarihy» aituynşa: «Jüz myŋ jyl būryn Evropanyŋ soltüstıgın mūz basty. Edıl-Oral öŋırı mūzben basylmady, bıraq aua raiy qatty boldy, adamdar Oral üŋgırlerın panalady. Qyryq myŋ jyl būryn mūz kete bastady, adamdar taudan tüstı. Otyz bes myŋ jyl būryn jetı taipa İdel (Jetı El) odaǧyna bırıktı. On bes myŋ jyl būryn İdel memleketın qūrdy (Eskı Tūran dep te atalǧan), bırınşı kahany - Dulo (Dulat) taipasynan şyqqan abyzdar dinastiiasynyŋ ökılı Djam (Bırınşı Maiqy). Osy jazbalardy qūtqarǧan F.G-N Nurutdinov İdel (Jetı El, Jidelı Baisyn, Tūran, t.b. attary bar) memleketınıŋ qūryluy b.d.d. 14953 jyly boldy deidı. İdel dı basqarǧan abyzdar özın, özınıŋ taipasyn, halqyn jäne abyzdardyŋ üş tıstı asataiaǧyn «qazaq» degen sözben atapty, būl sözdı qarapaiym adamdarǧa aituǧa tiym salynǧan, tek janama atpen atauǧa rūqsat berılgen dep jazylady. Üş tıstı «Qazaq» atty taŋbasy (qazır «taraq») basynan «Künnıŋ nūry» sanalǧan, Kün, Täŋır simvoly bolǧan. Qazırgı taraq degen aty da - Kün nūrynyŋ taraluyn körsetıp tūr ǧoi!.. Kün – Täŋırdıŋ közı dep, Täŋır Künnıŋ keipınde de keledı dep aitylǧan könelıktermen. Adamdar Täŋırdıŋ, Künnıŋ balalary dep te sanau bolǧan. Bū jerde jiyrmasynşy ǧasyrdaǧy Maǧjan Jūmabaevtyŋ öleŋderındegı «Künnen tuǧan balamyn!» sözderı de eske tüsıp keledı-au... İdel memleketınıŋ tuynda - börınıŋ basy surettelgen. İia, A. Marǧūlan (Ş.4t.21b.) 20 ǧasyr aqyny şapyraşty Süiınbaidyŋ öleŋınen beredı: «Börı basy ūranym, Börılı menıŋ bairaǧym. Börılı bairaq köterse, Qozyp keter qaidaǧym»...
Marǧūlan jazǧan, şapyraştynyŋ jas äielderı ūl tabu üşın qasqyrdyŋ bauyry men jüregın qazırde jeidı eken!
...Qai halyqtyŋ osyndai tereŋ jady bar, a? Maǧjannan keltıreiık: «Anamyz, bızdı ösırgen qairan Oral, moinyŋ būr tūŋǧyşyŋa!» İia, «Būl qazaq qai uaqytta üş jüz atanǧan» äfsanada Maiqy bi üş jüz jıgıttı Ūly Dala şyǧaryp, on üş aqsaqal qasyna qosyp (ruhani azyqtau üşın!), Alaşany Üş Jüz bolyp qalǧan qazaqqa han köteredı. Sol äfsanada qazaq halqy Alaşa hannan da būryn bolǧan, bıraq Alaşa hannyŋ uaqytynda halqymyz üş jüz atandy, deidı... İia, būl qalai bolǧan desek?
...Mūz däuırınıŋ eŋ qattysynda qazaq tek batysymyzda tūrǧan eken - qazırgı Kışı Jüz, Tatarstan, Başqortstan, Orta Aziia, Qyrymǧa deiın jerlerınde, al Batys Sıbır mūz astynda jatypty (İnternette bar), Arqada - tundra, adamy az. Tek jer aşylǧasyn, jaŋa qonystarǧa ūly köş şyǧypty, so köştı Alaşa üş jüz on üş adamnyŋ bırı bolyp bastaǧan eken. Äfsanada, Mäşhür Jüsıp Köpeevtıŋ jetkızuımen: «Esep sany üş jüz on üşke jetse, düniejüzı jau bolsa, betıne kelmeidı dep aitylǧan söz bar deidı dep» (Maiqy bi.2014.85b.). 313-tegı üş sifrdıŋ summasy jetını körsetıp tūr, Jetı Elden qazaqtyŋ jetelgenın, jetılgenın de, ūly sözdıŋ t.b. syrlar jetkızetını bar şyǧar...
İia, klimat özgergesın, dulat-ūisyn-jalaiyr oŋtüstıkke köştı, Oral maŋynda qalǧan rulastary tabyn atymen belgılı boldy, taŋbalary da bır, tabynnyŋ tostaǧany dulatta jäne taraǧy (jalaiyrda), başqort tabyndarynyŋ ekınşı aty bügın de - ūisyn, Tatarstan men Başqortstannyŋ bıraz jerlerı ūisyn atyn saqtauda: «iz tatarskih şedjre sleduet, chto Maiky byl rodonachalnikom plemeni uişyn. Etnonim uişun sohranilsia v aktivnom leksikone v Povolje i Priurale v vide gidronimov (nazvanii rek i ozer)» (M.Ahmetzianov.O proishojdenii toponimov.Kazan.79b). Orymbor, Aqtöbe öŋırlerındegı jerlerdıŋ attaryn qaraŋyz: Maiqybūlaq, Maiqysai, Maq-Balsai, Baişolaq, Şolaqsai, Jem, t.b. – Maiqynyŋ tura jäne janama attary... Ūly köştıŋ taǧy bır mysaly: naiman men alşyn bır bolǧan, bügın de taŋbalary būryş, naiman şyǧysqa köşken, alşyndar batysta qalǧan (S.Amanjolov. Voprosy dialektologii i istorii kazahskogo iazyka)... Qypşaq ta batystan köşken, on besınşı ǧasyrdyŋ Qobylandysy Qobda boiyndaǧy Jiren Qopa da jerlengen, köne babasy Qob ata (Qoban bi) qasynda. Qypşaqtyŋ köseu taŋbasy da so jergı tabyn men tama da bar... Būl mūz däuırınde, ūş jüz dık jüie qūrylǧanşa, bügıngı ūisyn, qypşaq, jalaiyr, taraqty Qartqazaq (Jetı ru) bırlestıgınde bolǧanyn körsetedı... B.d.d. 14953 jyly İdel (Jetı El) memleketınıŋ ūitqysy osy qartqazaq (jetı ru) bırlestıgı bolǧanyn körsetedı. Jalpy qazaq halqynyŋ memlekettıgıne kelsek, Jezqazǧannyŋ Taŋbaly tasyndaǧy jazularyna qarasaq, qazaqtyŋ memlekettıgın (Tūrandy) bastaǧan qypşaq dinastiiasy, olardan soŋ bilıkke kelgen naiman-alşyn dinastiiasy, olardan soŋ arǧyndar, b.d,d. 14953 jyly – dulat-ūisyn-tabyn dinastiiasy keldı. Folkloristika, arheologiia, lingvistika, genetika qazaqtyŋ alpys myŋ jyl būryn bolǧanyn da, otyz segız, otyz tört myŋ jyl būryn bolǧanyn da ras ekenın däleldep jatyr, kelesı maqalalarymda sony qarastyrarmyz.
Tūrannan adamzattyŋ Altyn Ǧasyry bastaldy
...Sol Jetı El memleketı halqymyzdyŋ jadynda Jidelı Baisyn atymen qaldy – Altyn Ǧasyrdyŋ Jūmaq Elı türınde... Qoi üstınde boztorǧai jūmyrtqalaǧan Jetı El!..
Älemnıŋ basqa halyqtary da adamzattyŋ Altyn Ǧasyry turaly aityp keledı-au. Mıne, b.d.d. 7-8 ǧasyrlarda ömır sürgen köne grek Gesiodtyŋ aitqany qalypty: «...Pokolenie liudei zolotoe. Jili te liudi kak bogi, so spokoinoi i iasnoi duşoi, goria ne znaia. Skolko hoteli trudilis, spokoino sbiraia bogatstva. Stad obladateli, liubeznye serdsu schastlivyh» (internette bar).
Taǧy bır köne grek Heril: «İ saki, pastyri ovchin, skifskogo roda, no obitateli, Bogatoi pşeniseiu Azii, poslansy teh kochevyh, Chto samye mej liudei spravedlivye» (ädıldı!)...
İia, köne grekterdıŋ sözderı bızdıŋ atalarymyz turaly ǧoi!.. Ädıldıktıŋ adresın ızdesek, Jidelı Baisyn qaǧany Maiqynyŋ aitqanyn tyŋdaŋyz, Tūrannyŋ qyryq hanyna: «Han ädıl bolsa, basynan baǧy taimaidy, halyq tabandy bolsa, qara jerden keme jürgızedı» (Maiqy bi.84b.)!.. Könede keme - Künnıŋ simvoly, «keme jürgızedı» degenı – bükıl adamzatqa Kün körsetedı degenı. Sonda Bırınşı Maiqy babamyzdyŋ: «Han ädıl bolsa, basynan baǧy taimaidy, halyq tabandy bolsa, bükıl adamzatqa Kün körsetedı»!.. Ruhani azyǧy bar adam tabandy bolǧan, Kök atasyn, Tabiǧat anasyn da ūmytpaǧan, Aruaqty syilaǧan, adamzattyŋ bırlıgın saqtaǧan. Bılımdı tūtas ūstaǧan, dın men ǧylymǧa bölmegen. Maiqy bastaǧan Altyn Ǧasyr on ekı myŋ jylǧa sozylypty, b.d.d. 3000 jyldaryna deiın (b.d.d. 3102 jyly, ündılerdıŋ aituynşa, kali iuga däuırı bastalypty, atqamınerlerdıŋ abyzdarǧa qarsy köterılısımen. Ūly Dala da myŋ jyl qūrǧaqşylyq bolyp, b.d.d. 1900 jyldarynda Alyp Tūran qūlady-ai)!..
Adamzattyŋ ruhani jetımdıkke ūşyrauy
B.d,d, üş myŋynşy jyldarynda Tūran bükılälemdäk imperiia bolǧanyna ūqsaidy, Evraziia men Afrikany uysynda ūstaǧan bolsa kerek. Mıne, alyp arheolog E.N.Chernyh tyŋ aituynşa, evraziialyq köşpelıler imperiiasy Sıbırden Pars şyǧanaǧyna deiın sozylǧan, Egipet pen Şumer, İndiia men Qytai da sonda kırgen (Rossiiskaia arheologiia jornalyn oqyp zerttegender būny bıledı). Qūrǧaqşylyq turaly V.Demkin, t.b.: «…okolo 5000 let nazad nachalos issuşenie klimata… dostigşaia maksimuma na rubeje 3 – 2 tysiacheletii do n.e… okolo 4000 let nazad (2000-i god do n.e.!) v vostochnoevropeiskih stepiah voznik samyi masştabnyi paleoekologicheskii krizis za poslednie 6000 let!»… Professor Morgunova N.L.: «V techenie 20 – 18 vekov do n.e. v Povolje i Priurale proishodili burnye sobytiia… Etot period arheologi nazyvaiut «smutnym vremenem» po prichine nasyşennosti sereznymi potriaseniiami» (Arheologiia Orenburjia.65b).
Metallurgiianyŋ tarihşysy E.N.Chernyh tyŋ aituynşa köşpelıler imperiiasy (arheologiialyq aty «Sirkumpontiiskaia Metallurgicheskaia Provinsiia») b.d.d. 3300 – 1900 jyldary aralyǧynda jasaǧan, küş-quaty jergılıktı halyq jäne Oŋtüstık Oral men Ortalyq Qazaqstannyŋ mys kenderınıŋ metallyna negızdelgen. İmperiia qūlaǧan soŋ şetkı elder özıne özı bolyp qaldy, solardyŋ ışınen Şumer elın qaraiyq, sonda ekı tıl bolǧan, şumer (türkı) tılı jäne jergılıktı semit tılı. Tarihşylar aituynşa, şumer tılı qysqa merzımde tartylyp, semit tılımen auystyryldy (Keşegı KSRO men orys tılınıŋ jaǧdaiyndai). İmperiia ortalyǧymen bailanys üzılgesın, būrynǧy bilıkte bolǧan elita da jergılıktı tılge köştı... Sol b.d.d. 1900 jyldar şamasynda şumerdıŋ astanasy Ur qalasynan şyqqan abyz Qobyram nyŋ epopeiasy bastalady, Palestinaǧa kelgende aty Avraam (İbragim) bolyp özgeredı. Avraam men balalary şumer tılın bılse, nemerelerı tek semitşe söilep ketedı, Bibliiada būnyŋ bärı jazylǧan. Moiseidıŋ (Moişa) halqymen Sinaida jürgenı Alaşa nyŋ jaŋa dalada jürgen hikaiasyn qaitalaidy. Moişa aty Maiqy men Alaşa atynan qūrastyrylǧan (qypşaq aksentı), Moisei - Maiqy men Elisa dan (oǧyz aksentı). Bibliiada Alaşa - Elisa atymen körsetılgen, Maiqy – Mihailge proobraz bolǧan.
...İia, jaŋa dınder qūryldy, bıraq bıreuı de universaldyq, bukıl adamzatqa kün körsetu maqsatyna köterılmedı. Az bolsa, jaŋa dınder qūldyqty zaŋdastyrdy!.. Būndai närse könede bolmaǧan edı. Professor N.A.İvanov tyŋ «Vseobşaia istoriia» kıtabynda 171-şı betınde jazǧanyn oqyŋyz: «Harakternoi chertoi pozdnei drevnosti (rubej 2 – 1 tysiacheletii do n.e.) bylo poiavlenie rabstva... nachali finikiisy, prodoljili greki»!..
Ejelgılerdıŋ aituynşa...
İia, ündılerdıŋ köne Rigvedasy altyn ǧasyrdy bastaǧan el soltüstıkte ornalasqan İlavrita - «Jetı ata Elı» deidı. Rigvedanyŋ avtorlary özderınıŋ atalaryn sol İlavritadan kelgen dep, özınıŋ taipasynyŋ atyn «go tama» dep ataidy, halqynyŋ atyn «kuşika» deidı (qytailar qypşaqty «huşe» dep atapty, araptar qazaqty «kaşek» deptı)!.. Mıne, Rigveda öleŋderınen:
«(My), liudi naroda kuşika, prizyvaem pesniami...».
«Stremias k solnechnomu svetu, vdohnovlennye liudi naroda kuşika
(svoimi) molitvami... sozdali sredstvo dlia ezdy»...
«Liudi naroda kuşika priveli v dvijenie sviaşennuiu rech»...
Atqa da, arbaǧa da bırınşı mıngen qazaq jerınıŋ adamdary ekenı, tügel sözdıŋ tübı bır, tüp atasy Maiqy bi ekenı de Rigvedany oqyǧanda eske tüsedı... Maiqy qaǧan tıl reformasyn ötkızgen, qazaq tılınıŋ, sol qazaq (türkı) tılı älemnıŋ köne tılderınıŋ fundamentı bolǧan. Rigveda sony aityp tūr, qazırgı paleolittık üzbestık teoriiasynyŋ (teoriia paleoticheskoi nepreryvnosti) tüiını de sol, Oŋtüstık Oral men Qazaqstandaǧy paleolitte damyǧan köne tılden düniejüzınıŋ basqa tılderı şyqty deidı.
...İrandyq Avesta köne Ari anam Vaidja jerın – jūmaq törı deptı, so jer Edıl (Volga) özenınen şyǧysqa qarai ornalasady dep Avestanyŋ eŋ tanymal mamany, zertteuşısı Meri Bois tüiındeidı (internette bar). Qazaqtyŋ Ūly Dalasy būl ǧoi...
Al, fransuz zertteuşısı Eduard Şiure «Velikie posviaşennye – ocherk ezoteriki religii» kıtabynda älemnıŋ ūly abyzdarynyŋ ömırlerı men ızdenısterı turaly jazady (internette bar). Rama, Krişna, Germes, Moisei, Pifagor, İisus, t.b. Sonda sūraq qoiady: «Kım adamzattyŋ Bırınşı Ūstazy boldy»? dep... «Abyzdardyŋ patşasy, eŋ ūlysy – Qūdyrettıŋ balalarynan? Kım boldy»?.. «İia, parsylardyŋ qasiettı kıtaby Zend-Avesta aitady-au, būl köne zaŋ beruşı kısı turaly, Iima dep ony atap, Zoroastr sony özınen alǧaşqy dep aitady, ol bırınşı adam, kımmen Ormuzd söilestı, İisus Hristos solai Moisei turaly aitqandai. Firdousi būl zaŋ beruşını Djem dep ataidy».
Avestada: «Zoroastr sūrady Ormuzdan, ūly Jaratuşydan: «Kım bırınşı adam, kımmen sen söilesken»? Ormuzd aitty: «Ol ǧajaiyp Iima. Men oǧan būiryq berıp edım, menıŋ qaramaǧymdaǧy älemderdı küzet dep. Sonda Iima Künnıŋ jolyna tüstı, Ariana Vaidja batyl adamdaryn bırıktırdı... Men, Ahuramazda, oǧan ekı qūral berdım: altyn jebe jäne altyndaǧan qamşyny»...
Bız bılemız ǧoi, osy maqalany oqyǧandar da, Arianam Vaidja - Ūly Qazaq Dalasy, Iima-Djem bolsa – b.d.d. 14953 jyly İdel-Tūran-Jidelı Baisyn dy basqarǧan Djam-Maiqy!.. Ǧalymdardyŋ pıkırınşe, jebe men qamşy - atty äskerdıŋ qaruy... Jerı turaly bylai aitylady: «...Iimanyŋ qimyly sol uaqyttardaǧy Evraziianyŋ dalalary, şöleiıt, şölderde ömır sürgen adamdardyŋ ortasynda bolǧan» (Galkin L. O roli ekologicheskih faktorov v istorii Volgo-Uralskogo mejdurechia v epohu bronzy).
Bır adamnyŋ köp esımderı bolǧany köne däuırlerge zaŋdy, būlǧar jazularynda soǧan mysaldar bar, qazaq halqynda är kısınıŋ janama attary bolǧanyn da bılemız. İia, Maiqy, Jem, İma ruhani azyq funksiiasyn alǧa tartsa, Baiqy esımı qūdaiy adamşylyǧyn körsetedı. «Būl qazaq qai uaqytta üş jüz atanǧan» äfsanasynda on ekı jasar Alaşa Maiqy bidı «būqaranyŋ azyǧy» deidı. Baiia sözı könede «qūdai» sözınıŋ sinonimy bolǧan (J.Artyqbaev). «Maiqy bi özı aqsaq, ömır boiy arbamen jüredı eken» dep äfsanadaǧy aitylǧany jylandyq tabilyǧy (S.Qondybai) abyz, dulat tegı könedegı qypşaq bırlestıgınen ekenın körsetedı, sosyn Baişolaq, Şolaq dep te ataidy... Qypşaqtyŋ simvoly jylan, oǧyzdyŋ simvoly balyq. Alaşa ejelgı oǧyz bırlestıgınen (äkesı qyzyl Arystan). Alaşa han mavzoleiınde jylan balyqty quady, būl abyzdardyŋ zamanyn körsetedı. Oǧyz ben qypşaq ekeuıde kök börınıŋ balalary, myŋjyldyqtar boiy bır türkı halyq bop, sıŋısıp ketken, taŋbalar-au simvol retınde qoldanǧan. Geopolitika ǧylymynda «konkurensiia suşi i moria» degen ūǧym bar, jylan bolsa – «suşa» (qūrlyq) simvoly, balyq – «more» (teŋız)... İisustyŋ taŋbasy balyq. Bibliiada Alaşa emes, Elisa bar. Jidelı Baisyn qūlaǧan soŋ handar, atqamınerler, ıskerlerdıŋ - «teŋız» zamany bastaldy ǧoi. «Qozy Körpeş Baian sūlu» eposynda Sarybai tegı qypşaqtan, Qarabai oǧyzdan, Qozynyŋ abyzdylyqqa tuǧanyn da körsetıledı, Baiannyŋ qūdaiylyǧy, şölden qyryq qūdyq qazatyn, ruhanilyqtan ada, Qodar ısker bärın jeŋıp şyǧady-au... Dalalyqtyŋ köbısınde ruhani azyǧy bıtıŋkırep, tek materialdyq kün körumen şekteletın ömır süruge, qaryny toqtyǧyna balaşa quanatyn deŋgeige ūmtylǧan kezeŋder, köpşılıgı kökke köz kötere almaityn halge ūşyraǧandary bar. Kök pen jerdı bailanystyratyn abyz-ūstazdar tobynan aiyrylǧanynan... Qulardyŋ tozaqtaryna tüsıp qalatyn ruhani tärbiesız qalǧan jastar köbeiude-ai...
Maiqynyŋ obrazy qairan qazaqtyŋ janynyŋ tereŋ tübınde jatqan atalar ruhyn oiatatyn qūral. Aruaqqa syiynu üşın ony tüsınu, bılu kerek. Atalardyŋ täjıribesın bügıngı ärekettermen sabaqtastyryp, bolaşaqty körsetıp tūratyn strategiialyq maqsatymyzben alǧa jylju kerek, basqa jol joq. Strategiialyq maqsat – ūlttyq ideia, şamşyraq, atalarymyz aŋsaǧan Mäŋgı El. Kültegın jazbalaryndaǧy: Mäŋgı El bolar, Ötüken qoinauynan şyqpasaq... Öteken qoinauy - Bırınşı Maiqydan qalǧan ruhani mūra... Düniejüzınde Öteken atty jerler köp, Serıkbol Qondybai aitqandai, köne türkılerdıŋ ruhani ortalyqtary bolǧan solar, eŋ tanymalysy İtaliiadaǧy - Vatikan... Dälelderdıŋ bırı mıne, 2013 jyly italiandyq paleolingvist Mario Alinei dıŋ kıtaby şyqty: «Etruski byli tiurkami» (etruskıler Rim dy kötergen halyq!).
...Sonda Bırınşı Maiqy - adamzattyŋ Bırınşı Ūstazy, adamzatqa Alǧaşqy Aqiqatty jetkıze alǧan adam bolyp tūr ǧoi!.. Rigveda avtorlary –özderın kuşika halqy go tama taipasynan dese, Avestadaǧy Zoroastr paiǧambar özınıŋ tegı «spi tama» dep ataidy. Tamalar Edılden şyǧysqa qarai bügın de, Elek, Jaiyq boiynda ömır süredı!.. Oilaisyŋ, qūrǧaqşylyq zamandarynda İran, Ündı , taǧy basqa jaqtarǧa köşkender qandastarymyz az bolmaǧan...
Qazırgı dınderge kelsek, olar könede paiǧambarlar bolǧanymen kelısedı. Mıne, Şumerden şyqqan Qobyram dy Palestinada qarsy alǧandyǧy turaly: «...ego vstretil Melhisedek, sar Salimskii, vynes hleb i vino, blagoslovil Avrama – on byl sviaşennik Boga Vsevyşnego… Melhisedek byl… predstavitelem togo pervobytnogo sviaşenstva… eto bylo universalnoe mirovoe sviaşenstvo, slujenie religii pervobytnogo otkroveniia, ostatki kotorogo, kak zvezdy na temnom gorizonte, prodoljali sohraniatsia sredi mraka… Avram, priniavşii blagoslovenie ot Melhisedeka, etim samym priznal v nem osobogo posrednika mejdu soboi i Bogom, sposobnogo nizvesti na nego bojestvennoe blagoslovenie» (A.P.Lopuhin. Tolkovaia Bibliia. K gl.13 Knigi Bytiia). Dıntanu mamany doktor Madjid ibn Abdul-aziz at-turki «Evraziia» jurnalynda (2009.4.88b.): «Otnoşenie Korana k predyduşim nebesnym religiiam takovo: 1.Poslannikov Vsevyşnego bylo ochen mnogo, i v Korane upomianuty daleko ne vse. Vsevyşnii Allah skazal: « Sredi nih est takie, o kotoryh My rasskazali tebe, i takie, o kotoryh My ne rasskazyvali tebe (40:78). 2.Koran podtverjdaet, chto vse nebesnye poslaniia sviazany mejdu soboi i u nih odna suşnost.Poetomu chelovek mojet schitatsia veruiuşim tolko togda, kogda on v dobavlenie k ostalnym stolpam very verit vo vse nebesnye poslaniia i poslannikov, prihodivşim k liudiam do Muhammada, v obşem, i s izvestnymi iz Korana podrobnostiami».
İia, könede universaldyq ruhani ılımnıŋ bolǧanymen qazırgı dınder kelısedı...
Maiqytanudy damytu, Maiqy bi instituttaryn aşu kerek. Ūly Qytaidyŋ Konfusii instituttaryndai...
Töreǧali Qaziev
