Dını päktıŋ dılı päk, dılı päktıŋ tılı päk

Bükıl jaratylys ataulyny öz qūdıretımen, şeksız süiıspenşılıkpen jaratqan Allaǧa sansyz maqtaular bolsyn. Paiǧambarymyzǧa (s.a.u), onyŋ janūiasyna, süiıktı sahabalaryna jäne osylarǧa ızgılıkte ergen barşa momyn mūsylmandarǧa Alla Taǧalanyŋ salauaty men sälemı bolǧai! Ūlttyq qūndylyq - el bırlıgı. Ūlttyq qūndylyqtardyŋ ärbır elde özındık alatyn orny bar. Sol sekıldı, dästürlı qazaq qoǧamy üşın de, ūlttyq qūndylyqtar men dıni qūndylyqtar ajyraǧysyz bailanysta bolyp tabylady. Bıraq, soŋǧy uaqyttarda ūlttyq müdde men dıni müddenı bölıp qarastyratyn, ortamyzǧa ot ala kelgen qauıptı dıni aǧymdar paida bola bastady. "Ar-namyssyz - ūlttyq sana men ūlttyq namys ta tūl" dep el aǧasy Nūrsūltan Nazarbaev aitqandai ar-namys, abyroidyŋ qadırın ūǧyna bılgen ata-babalarymyz bızge osynşalyqty keŋ-baitaq jerımızdı aman-esen jetkızıp, eŋ basty bailyq - dın dästürımen körkemdelgen teŋdessız dılımızdı, ūlttyq bolmysymyzdy, salt-sana, ädet-ǧūrpymyzdy atanyŋ batasymen, ananyŋ aq sütımen boiymyzǧa darytty. Qazaq sol boiyna  daryǧan tärbie men salt-dästürdı saqtap kele me?! Älde dıni aǧym arbauynda qalyp,  odan şyǧudyŋ jolyn taba almastai şyrt ūiqyǧa kettı me? Jasyratyny joq, bügınde bärı bolmasa da qanşama halyq jat aǧymnyŋ jetegıne ketude... Elımızde protestanttyq jäne neoprotestanttyq dıni aǧymdardyŋ missionerlık qyzmetterı ūlttyq qūndylyqtarymyzǧa, halyqtyŋ auyzbırşılıgı men yntymaǧyna kerı äserın tigıze bastady deuge bolady. Halyqtyŋ ärtürlı dıni aǧymda boluy ūlttyq tūtastyqty saqtauǧa ülken qauıp töndıredı. Dıni aǧym ökılderı özderınıŋ nanymdaryn taratuda köptegen ädıs-täsılderdı paidalanyp jatyr. Būl aǧymnyŋ qataryna Eluınşıler, Evangelşıl hristiandar, Jetınşı kün adventisterı, İegova kuägerlerı, Bırıkken şırkeudı  atap aitsaq bolady. Olar zaŋ aiasynda tırkelıp, jariia türde memleketke qarsy kelmeitın, jaqsy jūmys atqaryp jatqandai körıngenımen, astarly türde köptegen jūmystardy jüzege asyryp jatyr. Būǧan mysal retınde, qazırgı qaiyrymdylyq qorlarynyŋ köbeiıp ketuın jäne sol arqyly özderıne jaqtastar tauyp jatqanyn aituǧa bolady. Bärınen qauıptısı - el bolaşaǧy jastardyŋ säläfiia, uahabizm siiaqty dıni bırlestıkter men protestanttyq aǧymnyŋ arbauyna tüsuı jäne olardyŋ islam dınınıŋ atyn jamylyp ǧalamtor arqyly jastardyŋ sanasyn ulap, tūzaǧyna tüsıruı. Sondai aǧymdardyŋ bırı - "Bırıkken şırkeuge" toqtalatyn bolsaq, onyŋ negızgı maqsaty - adamzatty öz dınıne kırgızu ekenın köre alamyz. Onyŋ negızın qalauşy Mun osy maqsatqa jetu üşın barlyq älemdık dınderdı, memleketterdı, zaiyrly qūrylymdardy bırıktırıp, özınıŋ bilıgıne moiynūsynu kerek dep sanaidy. Būl aǧymǧa kıruşılerge özınıŋ qany qosylǧan şarap ışkızıp, özıne halyqty täueldı etkızedı. Ata-anasynan görı Mundy artyq sanap, tuystyq qarym-qatynasty üzuge deiın barady. Olar aralas nekenı jaqtaidy. Ülken-kışı, qazaq-orys demei, bır-bırımen Munnyŋ taŋdauy boiynşa nekelestıredı. Al bızdıŋ qazaqta ūrpaq saulyǧyn, qan tazalyǧyn, tektılıktı saqtaudyŋ eŋ ūly ärı senımdı joly retınde jetı ataǧa tolmai qyz alyspaǧan. Būl jalǧan hristiandyq sinkrettık sekta gipnoz, siqyr ädısterımen qatar şamanistık sipaty köp bola tūra Qazaqstanda tyiym salynbaǧan. 1999-2003 jyldyŋ özınde 3 ūiymy tırkelıptı. Adamdardy zombige ainaldyrudy qalaityn būl toptyŋ ūlttyq qūndylyǧymyz ben salt-dästürımızge ülken qauıp töndırgenın köre otyryp, qara domalaq qazaq balalarynyŋ sol jerge özderı baryp, ūlttan alystauy ūlt bolaşaǧynyŋ joiyluyna ülken qater. Osy jaǧdaida Şerhan Mūrtaza aǧamyzdyŋ sözı esıme oralyp otyr: " Ūlttyǧyŋdy joiyp, tılıŋdı kesıp, auzyŋdy bua berse - qorqaq ta bolasyŋ, bügejek te, imenşek te bolasyŋ". Şynynda da, būl adamdy tereŋ oiǧa salatyn jait. Dınnıŋ atyn jamylǧan jat aǧymdardyŋ müşelerı dıni sauaty tömen, äleumettık tūrmysy naşar jastarymyzdy öz qarmaqtaryna tüsıru üşın  senımsız, tūiyq , kısı kiık mınezdı       jastardy taŋdaidy, özderınıŋ aitqandaryna  tolyq senım tudyrarlyqtai äŋgımeler jürgızu arqyly olardy tartudy maqsat etedı, jäne olardy özderınıŋ baisaldylyǧymenen, erteŋgı künge degen senımdılıgımen sendıruge tyrysady, özderın aqiqat jolyndaǧy şynaiy dındarlar etıp körsetıp, otanyna, otbasyna, dästürlı dınımızge, salt-dästürımızge küdık keltırıp, qarsy qoiady. Adamdardy tartu aşyq türde jasalynbaidy, aldymen onyŋ senımıne kırıp, sodan keiın därmensız qalǧan adamdy özıne tartyp alady. "El bolamyŋ deseŋ-besıgıŋdı tüze" demekşı salt-dästürımızben, ädet-ǧūrpymyzdy jastardyŋ boiyna sıŋırıp, ūlttyq qūndylyqtarymyzdy qaita jaŋǧyrtu qajetpız. Qoǧamdyq jaǧdailar tez auysqan saiyn ūlttyq qūndylyq daǧdarysy basym bolyp keledı. Būl daǧdarys  oi daǧdarysyna äkeledı. Ūlttyq qūndylyqtardyŋ qorǧany - tıl . Tıl - ūlttyŋ bırtektılıgın saqtaudyŋ bırden bır joly. Tıldıŋ joiyluy - ūlt joiyluynyŋ negızı. Osy ūlttyq qūndylyqtardy joiyluyna äser etuşı dıni aǧymdar toby bolyp sanalady. Ūlttyq qūndylyqtar joiyluynyŋ sebepterın aşyp aitar bolsaq:

1. Sanany tūrmys biledı. Būǧan sebepşı - dūrys tärbie men bılımnıŋ berılmeuı. Äleumettık teŋsızdıktıŋ paida boluy, bailar men kedei arasynyŋ jyl saiyn alşaqtauy, ömırdıŋ basty negızı retınde mansap, aqşa, bailyqtyŋ alǧa şyǧuy. Osylardyŋ bırıne qol jetkıze almaǧandardyŋ janynan tabylyp jürgen kımder? Ärine, materialdyq kömegımen jetıp keletın dıni aǧym müşelerı.
2. Är türlı ūlttar men türlı memleketterdıŋ azamattary arasynda neke paida boldy. Būl arqyly dıni aǧym müşelerı ūlttyŋ bolaşaǧy men Qazaqstannyŋ äleumettık-ekonomikalyq jaǧdaiyna kerı äserın tigızedı.

3. Aǧymdar dıni ūǧymdardyŋ maǧynasyn būrmalap, janūia ışındegı ūrys-kerıs, bır-bırıne degen qūrmetsızdık , ajyrasu, balany tastap ketu, ata-anaǧa qarsy şyǧu sekıldı ailalarymen beibıt halyqty türlı alauyzdyqqa, jık-jıkke bölınuge itermeledı.

4. Ūlttyŋ tarihy men mädenietı turaly dūrys emes tüsınıkter qalyptasuy arqyly otanyn qorǧaudan, memlekettık änūrandy aitudan bas tartady. Būl da dıni aǧymdardyŋ belsendı jūmysynyŋ nätijesınde bolyp otyr.
5. Jastardyŋ basqa mädeniettı tez qabyldau qasietı sebebınen elıktegış, jaŋaǧa qūmarlyqtyŋ äserınen jat aǧymǧa tez sıŋısedı.

Kez-kelgen jaŋa dıni aǧym qoǧamdaǧy qūndylyqtardy küiretu arqyly özın ornyqtyruǧa jol aşady. Dıni aǧymdar - memleket qauıpsızdıgıne nūqsan keltıretın, eldıŋ el bolyp qalyptasuyna kedergı keltıretın, dästürımızdıŋ joiylyp ketuıne yqpal jasaityn, ūlttyǧymyzdy joiuǧa at salysatyn, dınarazdyq şielenıstı dau-damaiǧa alyp baratyn astarly saiasi jüie. Būlar sälem saluǧa, rämızderge, betaşarǧa qarsy.  Osynyŋ ışınde betaşarǧa toqtalsaq, bır kelın öz elınen  böten jūrtqa kelgen kezde tanysyp, bılısuı üşın onyŋ är üidı aralap jüruı şariǧatqa, ädepke sai kelmeidı. Sol üşın ädeppen ortaǧa tūrǧyzyp, basyna oramal jauyp, bükıl eldı şaqyryp, tanystyrady. Betaşardan qandai paida alamyz deitın bolsaq:

1. Neke qiylǧannan keiın, otbasyly bolǧanyn jariia etuı. Jariia etu - üi bolǧandyqtyŋ belgısı. Ata-ananyŋ kelısımı bar ekı jas şariǧat jolymen qiylǧan nekelerın barşaǧa jariia etu arqyly eldıŋ aq batasyn aluy kerek.
2. "Üilenu oŋai, al üi bolu qiyn" , sondyqtan betaşar arqyly er adam özınıŋ qolyna qondyrǧan qūsymen bırge jauapkerşılıktıŋ artqanyn tüsıne alady.
3. "Nekelerıŋdı jariia etıŋder. Meşıtte neke qiyp, estırtıŋder" (Tirmizi) Būl hadiske de qarai otyryp, betaşardyŋ maqsaty kelındı özı kelın bop tüsken äuletke tanystyru bolyp tabylady.
4. Ülkenge qūrmet, kışıge ızet. Betaşarda tuystarǧa sälem salynyp, kelın iıledı. Mūndaǧy sälem salu tabynuǧa jatpaidy. Būl tanysu sälemı. İslam kışıpeiıldılıktı nasihattaidy. Kelındı biiazylyqqa üiretu maqsatynda tuystary aldynda kışıreiuge şaqyrady. Būl da ülken ädepterdıŋ qataryna jatady.
5. Betaşarda kelınge jaqsylyqqa şaqyryp, jamandyqtan tyiatyn köptegen ösiet-nasihattar aitylady.

Köptegen terıs piǧyldy dıni aǧymdardyŋ şariǧat jolymen neke qidyq dep, zaŋnan terıs ainalulary arqyly jasyryn neke qiiuşylar sany köbeidı. Köp jaǧdailarda, özderın "namazhan" dep ataǧan jıgıtter dınnen habary joq qyzdardyŋ basyn ainaldyryp, jasyryn türde özge jerlerde jalǧan kuägerler arqyly nekelerın qiiady. Osylaişa, bırneşe äielmen jasyryn neke qiyp, bıraz uaqyt ötkennen keiın äielderın talaq etıp jatady. Al mūny toqtatu üşın ata-ana kelısımımen şariǧat jolymen köpşılıktıŋ aldynda jariia etuı arqyly jauapkerşılıkpen şaŋyraq köterulerı qajet. Qazırgı kezderı qazaq qoǧamynda dıni bılımge qūştarlyq jastar arasynda keŋ örıs alyp jatyr. Ärı dıni qūlşylyq oryndarynda halyqtyŋ köpşılıgı de sol jastar. Jastar dıni bılımınıŋ az boluy sebeptı köptegen qatelıkterge ūrynady. Dıni aǧymdardyŋ basty qaruy - qatygezdık pen şapqynşylyq, tūraqsyzdyq pen būzaqylyq. Qoǧam kerı äser bermegendıkten qazaq osylai ūiqyda qala beredı. Közımız aşyq, naqty dälelımız bolmasa, aiyptauymyzdan eşqandai paida bolmaidy. Bızde dūrys bılım bolatyn bolsa, olardy tyǧyryqqa tırei alatyn edık. Sondyqtan da bızde tömendegıdei şarttar boluy kerek

1. Jan-jaqty bılım alu. Tek dıni bılımmen şektelmei, düniiaui (filosofiia, mädeniettanu, äleumettanu) ılımderdı qosa üirenu.
2. Sauatty dialog ornata bılu.
3. Zaŋdy tolyq meŋgeru. Dıni ūiymdardy qaita tekseru jūmystaryn jürgızudı talap etu qajet. Bıraq ol üşın bızde bırınşıden, jetık bılım bolu qajet. Tek zaŋ ǧana bızge qūqyq bere alady.

Ärbır qazaq özıne tän jaǧymdy ädet-ǧūryptary men zaŋdylyqtaryna erekşe män beruı şart. Qazırgı jastardyŋ qatelıgı öz halqynyŋ tarihy men dılınen, tılınen beihabar boluy. "Ūltymyzdyŋ tılın qūrmetteiık, ärı sol tılde söileiık" degen ūǧym şynaiy qalyptasuy kerek. Elbasy: "Qazaq pen qazaq qazaqşa söilessın", - dedı. Bız ony oryndap jatyrmyz ba? Joq. "Elıkteu - oiǧa kısen, sanaǧa tūsau" demekşı qazaq jastary elıkteuın qoiar emes. "Balaŋdy öz tärbieŋmen tärbieleme, öz ūltynnyŋ tärbiesımen tärbiele" degen eken dana halqymyz. Sondyqtan da, bala künınen ūltşyldyq pen otanşyldyqqa baulyp, memleketın közınıŋ qaraşyǧyndai qorǧauǧa üiretılse, ol eşqaşan öz ūltyn, dının, tılın satpaidy. Tärbie körgen bala ata-anasynyŋ aldynda ardy attamaidy. Tūmanbai Moldaǧaliev: "Menıŋ tılım ölmeidı - halqym tırı, Qazaǧymnyŋ sönbeidı altyn künı",- dep ūlt bolaşaǧyna degen nyq senımmen aitqan sözderıne bız de şyn jürekpen senıp, otanymyzdyŋ damuyna barynşa üles qosyp, jaǧymsyz qasietten aulaq bolyp, elımızdı dıni aǧymdardan taza ūstap, ūlttyq qūndylyǧymyzdy qorǧaudy eŋ äuelı özımızden jäne otbasymyzdan bastaiyq!

Tleubai Jūldyz Jambylqyzy