Qazaqstannyŋ Bılım jäne ǧylym ministrı ötkende öŋkei jurnalistı jiyp, brifing ötkızgen edı. Saǧadiev «sarbazdary» häm BjǦM qabyldap jatqan özgerısterdı egjei-tegjeilı sol kezde jazdyq. «Bärekeldı» deitın jerınde bız de bärekeldıge bastyq. Dese de sol jiynda bır dünie eskerusız qaldy.
Akademik Saǧadievtıŋ ministr balasy mektepterdegı bıryŋǧai forma jaily aitty. Sonyŋ ışınde dıni sipattaǧy kiım ülgılerı mektepterge jaramaitynyn tılge tiek etıp, daudyŋ nüktesın qoiǧandai boldy.
Ministr ne dedı? Ministr: «Hidjabqa keler bolsaq, mektepterde hidjabqa tyiym salynǧan. Bızdıŋ pozisiiamyz özgergen joq. Oqşaulap oqytuǧa kelsek, oqşaulap oqytu men dıni oqytudy şatastyrmaǧan jön. Oqytudyŋ türı qandai bolsa da, mektep baǧdarlamasy bıryŋǧai. Ol solai bolyp qalady. Sondyqtan, kez kelgen oqytu türı, kez kelgen mektepte ortaq. Ol – memlekettık jalpy bılım beru standarttary boiynşa jürgızıledı. Bız qabyldaǧan baǧdarlama boiynşa jürgızıledı. Būl bärıne qatysty», - dedı.
Ministr söz tüiının tüiındei kele, ministrlıktıŋ būl şeşımı jūrttyŋ qoldauyna ie bolady dep senetındıgın jetkızdı.
Osyǧan deiın Qazaqstannyŋ mūsylmandar dıni basqarmasy da mektepterde hidjab kiiu mäselesıne ün qosyp, ministrlıktıŋ sözın söilegen edı.
Esterıŋızde bolsa, byltyr däl osy mektep formasyna qatysty jūrt ışınde dau tudy. Qazaqstandaǧy jalpy bılım beretın mektepterde hidjab kigen oquşylardy mektepke kırgızbegen edı. Būǧan narazy bolǧan ata-analar balalaryn mektepke jıbermeuge deiın barǧany belgılı.
Bız bırlı-jarym statistikaǧa köz jügırttık. 2009 jyly jürgızılgen jalpyhalyqtyq sanaqtyŋ nätijesı boiynşa Qazaqstan halqynyŋ 70,2 paiyzy mūsylman dınınde eken. 26,2 paiyzy hristian dının ūstansa, 2,8 paiyzy qūdaisyzdar qatarynda tırkelıptı. Ol kezde halyq sany 16 millionnyŋ töŋıregınde boldy. Soŋǧy esep boiynşa Qazaqstan halqynyŋ sany 18 million 272 myŋnan asyp jyǧyldy. Joǧarydaǧy körsetkışter de az-kem özgerdı. Resmi jürgızılgen jalpyhalyqtyq sanaqtyŋ nätijesı bolǧan soŋ, bız eseptı sol 70 paiyzben qarastyrdyq. Qazaqstan mūsylman dının ūstanuşylar jönınen TMD-da 4-orynda tūrady.
Mūnymen ne aitpaqpyz? Ministr Saǧadievke sybaǧa tartyp, sazaiyn bereiın degen oiymyz joq. Kerısınşe, ūsynys aitpaqpyz. Jalpy bılım beretın oqu oryndarynda dıni sipattaǧy kiımderge tyiym salǧanyn joǧaryda ministrdıŋ özı de aitty.
Būǧan qosa, jalpy jäne arnaiy bılım beretın mekemelerde dıni joralǧylardy jasauǧa Zaŋ jüzınde tyiym salynuy kerek ekenın eskertudı jön kördık.
Būlai deuımızge, ötkendegı Jambyl oblysy, Taraz qalasyndaǧy sport mektebınde bolǧan oqiǧa sebep tudyrdy. Osyǧan qatysty qoǧamda qyzu talqy boldy. Sport mektebınıŋ bırneşe tärbielenuşısı ūstazdyŋ tyiym saluyna qaramastan, qasaqana arandatuşylyq äreket jasady. Provokasiia jasau arqyly, ūstazdy joǧarydaǧy islamşyl toptyŋ talauyna saldy. Aqyrynda ūstazdy jūmystan quyp, jūrt aldynda keşırım sūratty.
Keiın belgılı bolǧandai, besıkten belı şyqpaǧan būlardyŋ dästürlı emes dıni aǧymnyŋ jetegıne ergenın ata-analary aitty. Balalarynyŋ bäleqorlyǧy üşın ata-analary keşırım sūrap, olardyŋ qandai dıni joralǧy jasap jürgenınen habarsyz ekendıkterın jetkızdı. Al ol balalar – kämelet jasqa tolmaǧandar edı. Mıne, mäsele qaida jatyr?
Qazaqstan halqynyŋ basym bölıgı islam dının ūstanatyny ras. Statistika solai deidı. Ony joǧaryda kördık. Dese de, 70 paiyz jūrt özın mūsylman dep tanyǧan bızdıŋ qoǧamda islam dınınıŋ bügıngı kelbetı kökeitestı mäsele bolyp tūr. Bız eldegı dästürlı emes dıni aǧymdar jaily söz etkendı jön kördık.
Bügıngı Qazaqstanda maŋyzy zor mäselelerdıŋ bırı – dıni ekstremizm jäne terrorizmmen küresu. Dıni ekstremizm men terrorizmge el de, Elbasy da qarsy. Prezident Nazarbaev Qauıpsızdık Keŋesınıŋ 2011 jylǧy 22 şıldedegı otyrysynda qūqyq qorǧau jäne basqa da memlekettık organdaryna ekstremizm körınısterın qataŋ jäne jedel türde toqtatuyn tapsyrǧan.
Qazırgı uaqytta QR sot şeşımı boiynşa zaŋmen tyiym salynǧan ekstremistık ūiymdarǧa «Hizbut-Tahrir», «äl-Kaida», «Tabliǧi jamaǧaty», «Asbat-äl-Ansar», «Äleumettık reformalar qoǧamy», «Ortalyq Aziia mojahedter jamaǧaty» «Aum Sinrike», «Şyǧys Türkıstandy azat etu ūiymy», «Türkıstannyŋ islam partiiasy», «Djun-Al-Halifat», «Takfirizm», «Sūr qasqyr», «Mūsylman bauyrlar», «Kürd Halyq Kongresı», «Özbekstannyŋ islam qozǧalysy», «Şyǧys Türkıstandaǧy islamdyq qozǧalys», «Laşkar-i-Taiba», respublikalyq qoǧamdyq bırlestık «Senım. Bılım. Ömır» ūiymdary jatady.
2011 jyly «Dıni qyzmet jäne dıni bırlestıkter turaly» zaŋ qabyldandy.
Osy jaŋa zaŋǧa säikes, memlekettık tırkeuden ötken soŋ ǧana dıni ūiymdar öz qyzmetın Qazaqstanda jüzege asyra alady, sonymen qatar 3 baptyŋ 11 tarauynda aitylǧandai «Qazaqstan Respublikasynyŋ zaŋdarynda belgilengen tärtippen tirkelmegen dini birlestikterdiŋ qyzmetine, sol siiaqty Qazaqstan Respublikasynyŋ azamattaryn, şeteldıkter men azamattyǧy joq adamdardy dinge közqarasyn aiqyndauda, dıni bırlestıkterdıŋ qyzmetıne, dini joralarǧa jäne (nemese) dindi oqyp-üirenuge qatysuyna nemese qatyspauyna qandai da bir mäjbürleuge jol berilmeidi».
Prezident osy Zaŋdy negızge ala otyryp, bırqatar tapsyrma da bergen. Mıne ol tapsyrmalar:
-joǧary bılıktı mamandar men dıntanuşylar, teologtar men imamdardy daiarlau;
-Qazaqstandyq patriotizmdı ügıtteu jäne nasihattau;
-būqaralyq aqparat qūraldarymen belsendı yntymaqtastyq; üzdıksız qoǧamdyq-aǧartu jūmystaryn jürgızu;
-dın salasyndaǧy memlekettık saiasatyn jüzege asyru, dıni ekstremizmge bailanysty mäselelerın taldau;
-ekstremistık baǧyttaǧy ūiymdar men toptar jönınde aqparat beru;
-qoǧamdaǧy bırlık pen tatulyqty nyǧaitu maqsatynda konfessiialar men ūlttar arasyndaǧy konstruktivtı dialogtı damytu;
-jasöspırımderdı ruhani jäne patriottyq tärbieleu jolynda oblystyŋ qalalary men audandaryna bılıktı teologtar, änşıler men aqyndardan tūratyn keruendı jıberu;
-jas jetkınşekterdıŋ dūrys älemdık körınısın qalyptastyru üşın orta jäne joǧary oqu oryndarynda dıni taqyryptarǧa filmderdı körsetu;
-jastardyŋ demalys jäne bos uaqytyn ötkızu mäselelerın jaqsartu; ülken qalalarda ǧana emes, sonymen qatar kışı audandarda klubtar, demalys ortalyqtary, sport mektepterı jäne basqa da äleumettık-mädeni mekemelerdıŋ belsendı jūmys ısteuın qamtamasyz etu;
-jastardyŋ äleumettık jäne materialdyq qauıpsızdık deŋgeiın arttyru;
-jas mamandardy jūmysqa ornalastyruǧa järdemdesu;
-jastar üşın tūrǧyn üi qūrylysy baǧdarlamasyna qoldau körsetu.
Mektepterde dıni sipattaǧy kiım ülgılerıne tyiym salǧan Saǧadiev myrza, jalpy jäne arnaiy bılım beretın mekemelerde dıni joralǧylar jasauǧa da tyiym saluy kerek-aq.
2018-2019 oqu jyly bastaldy, mıne. Erteŋ-bürsıgünı qyzdaryn hidjabsyz mektepke jıbermeitın ata-analardyŋ dauy qaita qozady. Nemese internattarda dıni joralǧy jasap, özın bır, özgelerdı ekı daulastyratyn şala sauatty «arandatuşylar» taǧy şyǧady. Al sol internattaǧy tärbielenıp jatqan bala internettegı psevdo dıni kösemderdıŋ kölgırsıgen köp sözıne erıp ketpesıne kım kepıl? Bügıngı «provokator» erteŋgı – terrorist. Sondyqtan, ministrge jäne bır eskertu, būl.
Akademik Saǧadievtıŋ ministr balasy mektepterdegı bıryŋǧai forma jaily aitty. Sonyŋ ışınde dıni sipattaǧy kiım ülgılerı mektepterge jaramaitynyn tılge tiek etıp, daudyŋ nüktesın qoiǧandai boldy.
Ministr ne dedı? Ministr: «Hidjabqa keler bolsaq, mektepterde hidjabqa tyiym salynǧan. Bızdıŋ pozisiiamyz özgergen joq. Oqşaulap oqytuǧa kelsek, oqşaulap oqytu men dıni oqytudy şatastyrmaǧan jön. Oqytudyŋ türı qandai bolsa da, mektep baǧdarlamasy bıryŋǧai. Ol solai bolyp qalady. Sondyqtan, kez kelgen oqytu türı, kez kelgen mektepte ortaq. Ol – memlekettık jalpy bılım beru standarttary boiynşa jürgızıledı. Bız qabyldaǧan baǧdarlama boiynşa jürgızıledı. Būl bärıne qatysty», - dedı.
Ministr söz tüiının tüiındei kele, ministrlıktıŋ būl şeşımı jūrttyŋ qoldauyna ie bolady dep senetındıgın jetkızdı.
Osyǧan deiın Qazaqstannyŋ mūsylmandar dıni basqarmasy da mektepterde hidjab kiiu mäselesıne ün qosyp, ministrlıktıŋ sözın söilegen edı.
Esterıŋızde bolsa, byltyr däl osy mektep formasyna qatysty jūrt ışınde dau tudy. Qazaqstandaǧy jalpy bılım beretın mektepterde hidjab kigen oquşylardy mektepke kırgızbegen edı. Būǧan narazy bolǧan ata-analar balalaryn mektepke jıbermeuge deiın barǧany belgılı.
Bız bırlı-jarym statistikaǧa köz jügırttık. 2009 jyly jürgızılgen jalpyhalyqtyq sanaqtyŋ nätijesı boiynşa Qazaqstan halqynyŋ 70,2 paiyzy mūsylman dınınde eken. 26,2 paiyzy hristian dının ūstansa, 2,8 paiyzy qūdaisyzdar qatarynda tırkelıptı. Ol kezde halyq sany 16 millionnyŋ töŋıregınde boldy. Soŋǧy esep boiynşa Qazaqstan halqynyŋ sany 18 million 272 myŋnan asyp jyǧyldy. Joǧarydaǧy körsetkışter de az-kem özgerdı. Resmi jürgızılgen jalpyhalyqtyq sanaqtyŋ nätijesı bolǧan soŋ, bız eseptı sol 70 paiyzben qarastyrdyq. Qazaqstan mūsylman dının ūstanuşylar jönınen TMD-da 4-orynda tūrady.
Mūnymen ne aitpaqpyz? Ministr Saǧadievke sybaǧa tartyp, sazaiyn bereiın degen oiymyz joq. Kerısınşe, ūsynys aitpaqpyz. Jalpy bılım beretın oqu oryndarynda dıni sipattaǧy kiımderge tyiym salǧanyn joǧaryda ministrdıŋ özı de aitty.
Būǧan qosa, jalpy jäne arnaiy bılım beretın mekemelerde dıni joralǧylardy jasauǧa Zaŋ jüzınde tyiym salynuy kerek ekenın eskertudı jön kördık.
Būlai deuımızge, ötkendegı Jambyl oblysy, Taraz qalasyndaǧy sport mektebınde bolǧan oqiǧa sebep tudyrdy. Osyǧan qatysty qoǧamda qyzu talqy boldy. Sport mektebınıŋ bırneşe tärbielenuşısı ūstazdyŋ tyiym saluyna qaramastan, qasaqana arandatuşylyq äreket jasady. Provokasiia jasau arqyly, ūstazdy joǧarydaǧy islamşyl toptyŋ talauyna saldy. Aqyrynda ūstazdy jūmystan quyp, jūrt aldynda keşırım sūratty.
Keiın belgılı bolǧandai, besıkten belı şyqpaǧan būlardyŋ dästürlı emes dıni aǧymnyŋ jetegıne ergenın ata-analary aitty. Balalarynyŋ bäleqorlyǧy üşın ata-analary keşırım sūrap, olardyŋ qandai dıni joralǧy jasap jürgenınen habarsyz ekendıkterın jetkızdı. Al ol balalar – kämelet jasqa tolmaǧandar edı. Mıne, mäsele qaida jatyr?
Qazaqstan halqynyŋ basym bölıgı islam dının ūstanatyny ras. Statistika solai deidı. Ony joǧaryda kördık. Dese de, 70 paiyz jūrt özın mūsylman dep tanyǧan bızdıŋ qoǧamda islam dınınıŋ bügıngı kelbetı kökeitestı mäsele bolyp tūr. Bız eldegı dästürlı emes dıni aǧymdar jaily söz etkendı jön kördık.
Bügıngı Qazaqstanda maŋyzy zor mäselelerdıŋ bırı – dıni ekstremizm jäne terrorizmmen küresu. Dıni ekstremizm men terrorizmge el de, Elbasy da qarsy. Prezident Nazarbaev Qauıpsızdık Keŋesınıŋ 2011 jylǧy 22 şıldedegı otyrysynda qūqyq qorǧau jäne basqa da memlekettık organdaryna ekstremizm körınısterın qataŋ jäne jedel türde toqtatuyn tapsyrǧan.
Qazırgı uaqytta QR sot şeşımı boiynşa zaŋmen tyiym salynǧan ekstremistık ūiymdarǧa «Hizbut-Tahrir», «äl-Kaida», «Tabliǧi jamaǧaty», «Asbat-äl-Ansar», «Äleumettık reformalar qoǧamy», «Ortalyq Aziia mojahedter jamaǧaty» «Aum Sinrike», «Şyǧys Türkıstandy azat etu ūiymy», «Türkıstannyŋ islam partiiasy», «Djun-Al-Halifat», «Takfirizm», «Sūr qasqyr», «Mūsylman bauyrlar», «Kürd Halyq Kongresı», «Özbekstannyŋ islam qozǧalysy», «Şyǧys Türkıstandaǧy islamdyq qozǧalys», «Laşkar-i-Taiba», respublikalyq qoǧamdyq bırlestık «Senım. Bılım. Ömır» ūiymdary jatady.
2011 jyly «Dıni qyzmet jäne dıni bırlestıkter turaly» zaŋ qabyldandy.
Osy jaŋa zaŋǧa säikes, memlekettık tırkeuden ötken soŋ ǧana dıni ūiymdar öz qyzmetın Qazaqstanda jüzege asyra alady, sonymen qatar 3 baptyŋ 11 tarauynda aitylǧandai «Qazaqstan Respublikasynyŋ zaŋdarynda belgilengen tärtippen tirkelmegen dini birlestikterdiŋ qyzmetine, sol siiaqty Qazaqstan Respublikasynyŋ azamattaryn, şeteldıkter men azamattyǧy joq adamdardy dinge közqarasyn aiqyndauda, dıni bırlestıkterdıŋ qyzmetıne, dini joralarǧa jäne (nemese) dindi oqyp-üirenuge qatysuyna nemese qatyspauyna qandai da bir mäjbürleuge jol berilmeidi».
Prezident osy Zaŋdy negızge ala otyryp, bırqatar tapsyrma da bergen. Mıne ol tapsyrmalar:
-joǧary bılıktı mamandar men dıntanuşylar, teologtar men imamdardy daiarlau;
-Qazaqstandyq patriotizmdı ügıtteu jäne nasihattau;
-būqaralyq aqparat qūraldarymen belsendı yntymaqtastyq; üzdıksız qoǧamdyq-aǧartu jūmystaryn jürgızu;
-dın salasyndaǧy memlekettık saiasatyn jüzege asyru, dıni ekstremizmge bailanysty mäselelerın taldau;
-ekstremistık baǧyttaǧy ūiymdar men toptar jönınde aqparat beru;
-qoǧamdaǧy bırlık pen tatulyqty nyǧaitu maqsatynda konfessiialar men ūlttar arasyndaǧy konstruktivtı dialogtı damytu;
-jasöspırımderdı ruhani jäne patriottyq tärbieleu jolynda oblystyŋ qalalary men audandaryna bılıktı teologtar, änşıler men aqyndardan tūratyn keruendı jıberu;
-jas jetkınşekterdıŋ dūrys älemdık körınısın qalyptastyru üşın orta jäne joǧary oqu oryndarynda dıni taqyryptarǧa filmderdı körsetu;
-jastardyŋ demalys jäne bos uaqytyn ötkızu mäselelerın jaqsartu; ülken qalalarda ǧana emes, sonymen qatar kışı audandarda klubtar, demalys ortalyqtary, sport mektepterı jäne basqa da äleumettık-mädeni mekemelerdıŋ belsendı jūmys ısteuın qamtamasyz etu;
-jastardyŋ äleumettık jäne materialdyq qauıpsızdık deŋgeiın arttyru;
-jas mamandardy jūmysqa ornalastyruǧa järdemdesu;
-jastar üşın tūrǧyn üi qūrylysy baǧdarlamasyna qoldau körsetu.
Mektepterde dıni sipattaǧy kiım ülgılerıne tyiym salǧan Saǧadiev myrza, jalpy jäne arnaiy bılım beretın mekemelerde dıni joralǧylar jasauǧa da tyiym saluy kerek-aq.
2018-2019 oqu jyly bastaldy, mıne. Erteŋ-bürsıgünı qyzdaryn hidjabsyz mektepke jıbermeitın ata-analardyŋ dauy qaita qozady. Nemese internattarda dıni joralǧy jasap, özın bır, özgelerdı ekı daulastyratyn şala sauatty «arandatuşylar» taǧy şyǧady. Al sol internattaǧy tärbielenıp jatqan bala internettegı psevdo dıni kösemderdıŋ kölgırsıgen köp sözıne erıp ketpesıne kım kepıl? Bügıngı «provokator» erteŋgı – terrorist. Sondyqtan, ministrge jäne bır eskertu, būl.
Nūrgeldı Äbdıǧaniūly
Abai.kz
