2018 jyldyŋ 4 säuırınde «Komsomolskaia pravda Kazahstan» deitın gazet «Komsomolsy provedut forum v chest 100-letiia organizasii» atty maqala jariialapty.
Säuırde QR Ūlttyq ǧylym akademiiasynyŋ filiosofiia jäne politologiia İnstitutynda būrynǧy komsomoldar bas qosyp, 100 jyldyqty atap ötu turaly aqyldasqan eken.
Sol jiynda dılı bölek, dını jat basqa bıreu emes, Qazaqstan Parlamentı Mäjılısınıŋ egde jastaǧy deputaty Quanyş Sūltanov söz söileptı. Komsomoldyŋ 100 jyldyǧyn atap ötu üşın Prezidenttıŋ atyna hat joldanǧanyn aitypty. Būrmalady demeŋızder, gazette sözbe-söz bylai dep jazylǧan:
«Kuanyş Sultanov, eks deputat, pervyi sekretar SK LKSM Kazahstana v konse 70 h godov proşlogo veka, rasskazal prisutstvuiuşim, chto bylo napisano pismo prezidentu Nursultanu Nazarbaevu s prosboi dat dobro na provedenie torjestva v chest iubileinoi daty. Dobro bylo polucheno, forum planiruetsia provesti 20 oktiabria v Almaty, v GATOB imeni Abaia, tam je, gde v svoe vremia provodilis vse sezdy VLKSM».
Endı osyny qazaqşaǧa qotaryp bereiık.
«70-jyldardyŋ aiaǧynda Qazaqstannyŋ LKJO OK bırınşı hatşysy bolǧan, eks-deputat Quanyş Sūltanov jiynǧa qatysuşylarǧa Prezident Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ atyna hat joldanǧanyn habarlady. Ol hatta mereitoi datasyn saltanatty türde atap ötu üşın rūqsat beruın sūralǧan. Rūqsat berılgen. Forum 20 qazanda Almatydaǧy Abai atyndaǧy Opera jäne balet teatrynda ötedı. Ol jerde būryn Bükılodaqtyq lenindık-kommunistık jastar odaǧynyŋ barlyq sezderı ötetın», - dep jazylǧan. http://www.kp.kz/8681-komsomoltsy-provedut-forum-v-chest-100-letiya-organizatsii
Özderıŋız bılesızder, komsomoldyŋ 100 jyldyǧyn Almatyda dürkıretıp toilaǧan ölı komsomoldyŋ ölmegen ökılderı būl toidy Qazaqstannyŋ öŋırlerınde de atap ötudı bastap kettı.
Soraqy bolǧanda Qazaqstannyŋ negızgı zaŋ şyǧaruşy organy sanalatyn Mäjılıste deputattar bır-bırın qūttyqtap, eskı odaqty köksedı. Ol jiynǧa kımder barǧanyn būǧan deiın de jazdyq. «Qyzyldardyŋ qūiyrşyqtary mem-qyzmetten ketsın» dedık, Täuelsızdıktı tärk etken şendılerı Täuelsızdık ūrpaqtarynan keşırım sūrasyn dedık. «Läm-mim» degen deputat tabylmady. Bylq etken bıreu bolǧan joq. Kerısınşe, «jastar tarihty ūmytpauy kerek» dep kölgırsıdı. Jä, ol turaly qaitalap jatpaiyq, mıne sılteme: https://abai.kz/post/79906
Sonymen komsomol jyry qaidan şyqqany belgılı bolǧandai. «Komsomol toiyn» atap ötude alǧaşqylardyŋ bırı bolyp bastama kötergen basqa-basqa emes özımızdıŋ Quanyş Sūltanov eken. Tıptı Elbasynyŋ atyna hat ta jazypty. Komsomoldyŋ 100 jyldyǧyn el kölemınde toilauǧa Prezidenttıŋ rūqsatyn da alypty.
Sūltanovtyŋ aqtalu sözı
«Komsomol saiasi ūiym retınde jūmysyn toqtatqanymen, kezınde sol ūiymnyŋ jūmysyn adal atqarǧan myŋdaǧan adam barmyz. 15 jylǧa juyq uaqytym tıkelei komsomolmen bailanysty. Sondyqtan men komsomoldaǧy qyzmetım üşın ūialatyn, qysylatyn, qyzaratyn eş närsem joq, kerısınşe, östım öz qatalarymdy, adamdardy jetelei jürıp, özım üirendım. Keŋes odaǧynyŋ tūsynda aşarşylyq boldy. Oǧan komsomol kınälı emes. Olar jas balalar sızder siiaqty. Äke şeşelerıŋızdei adamdar tapsyrma berdı, zaman solai boldy. Sondyqtan tarihty betaldy küstanalai beruge bolmaidy», - dep söilegen edı Sūltanovtyŋ özı.
Qyzyl jüiedegı qyzmetı
73 jastaǧa komsomol Quanyş Sūltanovtyŋ eŋbek jolyna köz jügırteiık. Sūltanov eskı odaqtyŋ tırı kezınde bırsypyra qyzmette atqarǧanyn bılemız.
- 1967-1976 jyldary Panfilov audandyq komsomol komitetınde nūsqauşy, bölım meŋgeruşısı, Taldyqorǧan oblystyq komsomol komitetınıŋ bırınşı hatşysy bolyp sailandy.
- 1976-1981 jyldary Qazaqstan Komsomoly Ortalyq Komitetınıŋ hatşysy, bırınşı hatşysy bolyp sailanyp, qyzmet ettı.
- 1981-1983 jyldary Qazaqstan Kompartiiasy Ortalyq Komitetınıŋ Mädeniet bölımınıŋ meŋgeruşısı,
- 1983-1987 jyldary Qazaqstan Kompartiiasy Ortalyq Komitetınıŋ Ūiymdastyru-partiia jūmysy bölımınıŋ meŋgeruşısı,
- 1987-1990 jyldary Qaraǧandy Oblystyq partiia komitetınıŋ hatşysy,
- 1990-1991 jyldary Qazaqstan Kompartiiasy İdeologiia bölımınıŋ meŋgeruşısı qyzmetterın atqardy.
- Qazaq SSR-ı Joǧarǧy Keŋesınıŋ 9-13 şaqyrylymdarynyŋ deputaty bolyp sailandy.
- 1981 jyly «Qazaqstan komsomoly» degen kıtap jazǧan.
Özı aitpaqşy, ömırınıŋ 14 jylyn komsomolǧa, 10 jylyn kompartiiaǧa adal arnaǧan Kuanyş Sūltanov Täuelsızdık alǧannan keiın de taqtan tüspei, türlı därejedegı memlekettık qyzmetterdı atqardy.
Aitpaqşy, komsomoldyŋ toiyn ötkızu üşın Prezidentten rūqsat alǧan Sūltanov, sol jiynda Prezidentke rahmetın aityp jatqanyn bırlı-ekılı beine jazbalardan körıp qaldyq.
Quanyş Sūltanov degende «ol «jaǧympazdyq jarysynda» şaşasyna şaŋ juytpaityn jeke düldıl» deidı älemjelınıŋ aitaşylary. Būlai deulerıne bırneşe sebep bar.
«Qazaqta memleket bolmaǧan»
2016 jyldyŋ qyrküiegı. 5 qyrküiek künı deputat Sūltanov Qazaqstan ūlttyq telearnasynyŋ «G20 cammitıne» bailanysty arnaiy şyǧarylymynda sūhbat bergen.
Sol sūhbatynda Quanyş Sūltanov myrza tılşınıŋ öŋmenınen ötkızıp tūryp bylai dedı:
«Qytai özı dästürlı halyq. Dästürıne köp süienedı. Būryn-soŋdy olar Qazaqstandy eşqaşan memleket dep moiyndaǧan emes. Kezındegı şekara bölısterı 1880 jylǧy(?), 1860 jylǧy(?) şekara bölısterınıŋ bärı Qytai men Reseidıŋ arasynda bolǧan. Bızdıŋ qazaqtyŋ jerın bölgende qazaq qatynaspaǧan. Nege qatynaspaǧan? Memleket bolmaǧanbyz. Bız Reseidıŋ qūramynda bolǧanbyz. Osyny bız qadırlei bıluımız kerek. Osyny bız baǧalai bıluımız kerek...»
Osyny estıp betımızden tai tepkendei otyryp qalǧan edık. Keiın Sūltanov özın aqtap bylai dedı:
«Būl jerde söz bylai aitylǧan. Bızdı, qazaq jerın Resei men Qytai kezınde bölgen. Söitıp, şekara ötken. Bıraq qazaq qatynaspaǧan. Nege qatynaspaǧan? Oǧan qatynaspaǧan sebebı memleket bolmaǧandyqtan degen söz aityldy. Ol jerde jalpy memlekettıŋ tarihy turaly äŋgıme bolǧan joq. Konteksten jūlyp alyp bergen».
Al endı ekı mätındı özderıŋız saralap, qorytyndysyn da özderıŋız şyǧaryŋyzdar.
«Astanaǧa Nazarbaev atyn beru kerek»
2016 jyldyŋ qaraşasy. Astanaǧa Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ esımın berudı ūsyndy.
«Bız Konstitusiiada Astana atauyna qatysty özgertu engızudı ūsyndyq. Ata Zaŋda özgerıster boluy mümkın. Osy sūraqtar jönınde älı aqyldasatyn bolamyz. Bas qalanyŋ atauyn «Nūrsūltan» nemese «Nazarbaev» dep atauǧa bolady. Būl halyqtyŋ ūsynysy», - dedı deputat.
Ärıptesterı ony qoldady. Äleumet qoldaǧan joq. Külkı ettı. Küldı. Sūltanovtyŋ özıne de, sözıne de küldı. Jūrttyŋ külgenı onyŋ köŋılıne tigen eken. Keiın «pıkırge qarsy argument aituǧa bolady, jeke basqa tiıskenı nesı», dep jūrttyŋ qylyǧyn «mädenietsızdıkke» teŋedı. Hoşynda Sūltanovtyŋ soŋǧy sözı būl emes edı.
«Elbasynyŋ eŋbegı Konstitusiiaǧa enuı kerek»
2016 jyldyŋ qaraşasy. Quanyş Sūltanov Konstitusiiada Elbasynyŋ esımın erekşe atap körsetu kerektıgın aityp, ūsynys jasady. Täuelsız Qazaqstannyŋ tūŋǧyş Prezidentı äm onyŋ memleketımızdı, sonyŋ ışınde Elordany saluǧa qosqan ülesı üşın Kosntitusiiada aty ataluy kerek degendı aitty.
«Äuejaiǧa Nazarbaev atauy berılgenı tarihi ädıldık»
2017 jyldyŋ mausymy. Quanyş Sūltanov Astanadaǧy äuejaiǧa Nazarbaev atynyŋ berılgenın tarihi ädıldık dep baǧalady.
«Stambūlda Atatürıktıŋ äuejaiy bar, Niu-Iorkta Kennedidıŋ Parijde, Şarl de Goldıŋ äuejaiy bar. Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ eŋbegı olardan qandai kem dep aitasyz?», dep aǧynan jarylǧan edı, sol kezde.
«Quanyş Sūltanovty syilaimyn da, aiaimyn da»
Aitpaqşy, Sūltanovtyŋ 2016 jylǧy ūsynysyna qatysty belgılı qoǧam qairatkerı, filosofiia ǧylymdarynyŋ doktory Amengeldı Aitaly pıkır aityp bylai degen:
«Fransuz filosofy Klod Gelvesiidıŋ köregen sözderı esıme tüstı: «Öz bileuşılerın betıne basyp synauǧa hūqy joq halyqtardyŋ, maqtauǧa da qūqy joq. Qūldardyŋ maqtauy eşteŋenı de bıldırmeidı». Bızdıŋ osy parlament prezidenttı synap körgen emes, ony demek ony maqtauǧa da qūqy joq. Sebebı, ädıl syn bardy «bar» dep, joqty «joq» dep saralap baǧa beredı.
Men Quanyş Sūltanovty syilaimyn da, aiaimyn da. Ol D.Qonaevty taqta otyrǧanda maqtap, taqtan tüskende Kolbinge ūnaimyn dep synaǧandardyŋ bırı. Qazaqstan Kompartiiasy Ortalyq komitetınıŋ VIII (1987j.) Plenumynda ıs pen sözdıŋ alşaqtyǧyn, saiasi senımnıŋ tömendıgı, saiasi täkäparlyq, menmendık, qūr madaq bilıktıŋ bedelın tüsıretındıgın aita kelıp, Q.Sūltanov bylai degen edı:
«Osy tūsta menıŋ oiyma mynadai sūraq oralady: bırınşı basşylyqtyŋ ataǧyn aspanǧa kötergen kım? Köptegen belgılı basşylar, özderı Ortalyq komitettıŋ müşelerı, jyldan jylǧa üdete tüstı, äuelı «qūrmettıden» bastap, sonan soŋ ne sebeptı «asa qūrmettıge», odan keiın «körnektı qairatkerge» ainaldyrdy? Halyqtyŋ arasynda qandai pıkır tuǧyzdy, jastarǧa qandai ülgı körsettı?». («Sosialistık Qazaqstan», 17 mart, 1987 jyl.)
Al prezidenttı jarysa maqtaǧan deputattar bügın jastarǧa qandai ülgı körsetıp otyr? Qūldardyŋ maqtaǧany eşteŋenı de bıldırmeidı» degen osy emes pe? Qazaqstandyqtar Nūrsūltan Äbışūlynyŋ eŋbegıne şyn baǧasyn beredı, bıraq jaramsaqtardyŋ maqtauyn halyq qabyldamaidy».
Osy pıkırden keiın Quanyş Sūltanov ta söz söilegen.
«Men ol Amangeldınıŋ pıkırıne eşteŋe de aitpaimyn. Aitatyn äŋgımenı sol kısıden sūraŋyz. Onyŋ sözderı maǧan jasalǧan ülken qiianat», - degen edı Sūltanov.
Sonymen, komsomoldyŋ 100 jyldyǧyn atap ötudı özıne ar sanamai, paryz etken, qyzyl jüienıŋ adal sarbazy, bälkım generaly, Sūltanovtyŋ saiasi sūlbasy osy boldy.
Quanyş Sūltanovtyŋ deputattyq joly:
2001 jyldyŋ 21 mamyrynda Prezident pärmenımen QR Parlamentı Senatynyŋ deputaty boldy.
2001-2011 jyldar aralyǧynda Senatta otyrdy.
2001-2007 jyldary Senattyŋ Äleumettık-mädeni damu komitetın basqardy.
2007-2011 jyldar aralyǧynda Halyqaralyq qatynastar, qorǧanys jäne qauıpsızdık komitetıne töraǧa boldy.
2012 jyldyŋ 15 qaŋtarynda «Nūr Otannyŋ» atynan Mäjılıs deputaty bolyp sailandy.
2012-2016 jyldar aralyǧynda Mäjılıstıŋ Halyqaralyq ıster, qorǧanys jäne qauıpsızdık komitetınıŋ müşesı boldy.
2016 jyldyŋ 24 nauryzynda Mäjılıs deputaty bolyp qaita sailandy. Taǧy da «Nūr Otannyŋ» tızımı arqyly öttı. Öz qyzmetın sol baiaǧy Halyqaralyq ıster, qorǧanys jäne qauıpsızdık komitetınıŋ müşesı retınde jalǧady.
3 orden, 12 medalmen marapattalǧan. Temır-tersek, sölkebailary men ataq-mansaptary bır basyna jetıp artylady. Bırneşe qairatkerlık ataǧy taǧy bar.
Tüiın
Quanyş Sūltanov biyl 73 jasta. Ol zeinetker. Ol 17 jyl boiy deputat bolyp keledı.
Keŋestık jüie bilep-töstegen 100 jylda qazaq qoldan jasalǧan ekı aşarşylyqty, repressiiany, düniejüzılık soǧysty ötkerdı. Keŋestık jüie qazaqtyŋ 3/1-ın qasqana öltırdı. Keŋestık jüienıŋ kez kelgen elementın ūlyqtau – Täuelsızdıktı moiyndamaumen teŋ.
Al sol jüienı jan-tänımen qorǧap, ūlyqtap, 100 jyldyǧyn toilap, ony Täuelsız ūrpaq sanasyna küştep sıŋıruge qyzmet etıp jürgen Sūltanovtyŋ saiasi karerasyna nükte qoiylar kez keldı dep bılemız.
17 jylda oŋdyryp eşteŋe bıtırmegen deputat Quanyş Sūltanovtyŋ otstavkaǧa ketuı, özı aitpaqşy «tarihi ädıldık» bolar edı.
Säuırde QR Ūlttyq ǧylym akademiiasynyŋ filiosofiia jäne politologiia İnstitutynda būrynǧy komsomoldar bas qosyp, 100 jyldyqty atap ötu turaly aqyldasqan eken.
Sol jiynda dılı bölek, dını jat basqa bıreu emes, Qazaqstan Parlamentı Mäjılısınıŋ egde jastaǧy deputaty Quanyş Sūltanov söz söileptı. Komsomoldyŋ 100 jyldyǧyn atap ötu üşın Prezidenttıŋ atyna hat joldanǧanyn aitypty. Būrmalady demeŋızder, gazette sözbe-söz bylai dep jazylǧan:
«Kuanyş Sultanov, eks deputat, pervyi sekretar SK LKSM Kazahstana v konse 70 h godov proşlogo veka, rasskazal prisutstvuiuşim, chto bylo napisano pismo prezidentu Nursultanu Nazarbaevu s prosboi dat dobro na provedenie torjestva v chest iubileinoi daty. Dobro bylo polucheno, forum planiruetsia provesti 20 oktiabria v Almaty, v GATOB imeni Abaia, tam je, gde v svoe vremia provodilis vse sezdy VLKSM».
Endı osyny qazaqşaǧa qotaryp bereiık.
«70-jyldardyŋ aiaǧynda Qazaqstannyŋ LKJO OK bırınşı hatşysy bolǧan, eks-deputat Quanyş Sūltanov jiynǧa qatysuşylarǧa Prezident Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ atyna hat joldanǧanyn habarlady. Ol hatta mereitoi datasyn saltanatty türde atap ötu üşın rūqsat beruın sūralǧan. Rūqsat berılgen. Forum 20 qazanda Almatydaǧy Abai atyndaǧy Opera jäne balet teatrynda ötedı. Ol jerde būryn Bükılodaqtyq lenindık-kommunistık jastar odaǧynyŋ barlyq sezderı ötetın», - dep jazylǧan. http://www.kp.kz/8681-komsomoltsy-provedut-forum-v-chest-100-letiya-organizatsii
Özderıŋız bılesızder, komsomoldyŋ 100 jyldyǧyn Almatyda dürkıretıp toilaǧan ölı komsomoldyŋ ölmegen ökılderı būl toidy Qazaqstannyŋ öŋırlerınde de atap ötudı bastap kettı.
Soraqy bolǧanda Qazaqstannyŋ negızgı zaŋ şyǧaruşy organy sanalatyn Mäjılıste deputattar bır-bırın qūttyqtap, eskı odaqty köksedı. Ol jiynǧa kımder barǧanyn būǧan deiın de jazdyq. «Qyzyldardyŋ qūiyrşyqtary mem-qyzmetten ketsın» dedık, Täuelsızdıktı tärk etken şendılerı Täuelsızdık ūrpaqtarynan keşırım sūrasyn dedık. «Läm-mim» degen deputat tabylmady. Bylq etken bıreu bolǧan joq. Kerısınşe, «jastar tarihty ūmytpauy kerek» dep kölgırsıdı. Jä, ol turaly qaitalap jatpaiyq, mıne sılteme: https://abai.kz/post/79906
Sonymen komsomol jyry qaidan şyqqany belgılı bolǧandai. «Komsomol toiyn» atap ötude alǧaşqylardyŋ bırı bolyp bastama kötergen basqa-basqa emes özımızdıŋ Quanyş Sūltanov eken. Tıptı Elbasynyŋ atyna hat ta jazypty. Komsomoldyŋ 100 jyldyǧyn el kölemınde toilauǧa Prezidenttıŋ rūqsatyn da alypty.
Sūltanovtyŋ aqtalu sözı
«Komsomol saiasi ūiym retınde jūmysyn toqtatqanymen, kezınde sol ūiymnyŋ jūmysyn adal atqarǧan myŋdaǧan adam barmyz. 15 jylǧa juyq uaqytym tıkelei komsomolmen bailanysty. Sondyqtan men komsomoldaǧy qyzmetım üşın ūialatyn, qysylatyn, qyzaratyn eş närsem joq, kerısınşe, östım öz qatalarymdy, adamdardy jetelei jürıp, özım üirendım. Keŋes odaǧynyŋ tūsynda aşarşylyq boldy. Oǧan komsomol kınälı emes. Olar jas balalar sızder siiaqty. Äke şeşelerıŋızdei adamdar tapsyrma berdı, zaman solai boldy. Sondyqtan tarihty betaldy küstanalai beruge bolmaidy», - dep söilegen edı Sūltanovtyŋ özı.
Qyzyl jüiedegı qyzmetı
73 jastaǧa komsomol Quanyş Sūltanovtyŋ eŋbek jolyna köz jügırteiık. Sūltanov eskı odaqtyŋ tırı kezınde bırsypyra qyzmette atqarǧanyn bılemız.
- 1967-1976 jyldary Panfilov audandyq komsomol komitetınde nūsqauşy, bölım meŋgeruşısı, Taldyqorǧan oblystyq komsomol komitetınıŋ bırınşı hatşysy bolyp sailandy.
- 1976-1981 jyldary Qazaqstan Komsomoly Ortalyq Komitetınıŋ hatşysy, bırınşı hatşysy bolyp sailanyp, qyzmet ettı.
- 1981-1983 jyldary Qazaqstan Kompartiiasy Ortalyq Komitetınıŋ Mädeniet bölımınıŋ meŋgeruşısı,
- 1983-1987 jyldary Qazaqstan Kompartiiasy Ortalyq Komitetınıŋ Ūiymdastyru-partiia jūmysy bölımınıŋ meŋgeruşısı,
- 1987-1990 jyldary Qaraǧandy Oblystyq partiia komitetınıŋ hatşysy,
- 1990-1991 jyldary Qazaqstan Kompartiiasy İdeologiia bölımınıŋ meŋgeruşısı qyzmetterın atqardy.
- Qazaq SSR-ı Joǧarǧy Keŋesınıŋ 9-13 şaqyrylymdarynyŋ deputaty bolyp sailandy.
- 1981 jyly «Qazaqstan komsomoly» degen kıtap jazǧan.
Özı aitpaqşy, ömırınıŋ 14 jylyn komsomolǧa, 10 jylyn kompartiiaǧa adal arnaǧan Kuanyş Sūltanov Täuelsızdık alǧannan keiın de taqtan tüspei, türlı därejedegı memlekettık qyzmetterdı atqardy.
Aitpaqşy, komsomoldyŋ toiyn ötkızu üşın Prezidentten rūqsat alǧan Sūltanov, sol jiynda Prezidentke rahmetın aityp jatqanyn bırlı-ekılı beine jazbalardan körıp qaldyq.
Quanyş Sūltanov degende «ol «jaǧympazdyq jarysynda» şaşasyna şaŋ juytpaityn jeke düldıl» deidı älemjelınıŋ aitaşylary. Būlai deulerıne bırneşe sebep bar.
«Qazaqta memleket bolmaǧan»
2016 jyldyŋ qyrküiegı. 5 qyrküiek künı deputat Sūltanov Qazaqstan ūlttyq telearnasynyŋ «G20 cammitıne» bailanysty arnaiy şyǧarylymynda sūhbat bergen.
Sol sūhbatynda Quanyş Sūltanov myrza tılşınıŋ öŋmenınen ötkızıp tūryp bylai dedı:
«Qytai özı dästürlı halyq. Dästürıne köp süienedı. Būryn-soŋdy olar Qazaqstandy eşqaşan memleket dep moiyndaǧan emes. Kezındegı şekara bölısterı 1880 jylǧy(?), 1860 jylǧy(?) şekara bölısterınıŋ bärı Qytai men Reseidıŋ arasynda bolǧan. Bızdıŋ qazaqtyŋ jerın bölgende qazaq qatynaspaǧan. Nege qatynaspaǧan? Memleket bolmaǧanbyz. Bız Reseidıŋ qūramynda bolǧanbyz. Osyny bız qadırlei bıluımız kerek. Osyny bız baǧalai bıluımız kerek...»
Osyny estıp betımızden tai tepkendei otyryp qalǧan edık. Keiın Sūltanov özın aqtap bylai dedı:
«Būl jerde söz bylai aitylǧan. Bızdı, qazaq jerın Resei men Qytai kezınde bölgen. Söitıp, şekara ötken. Bıraq qazaq qatynaspaǧan. Nege qatynaspaǧan? Oǧan qatynaspaǧan sebebı memleket bolmaǧandyqtan degen söz aityldy. Ol jerde jalpy memlekettıŋ tarihy turaly äŋgıme bolǧan joq. Konteksten jūlyp alyp bergen».
Al endı ekı mätındı özderıŋız saralap, qorytyndysyn da özderıŋız şyǧaryŋyzdar.
«Astanaǧa Nazarbaev atyn beru kerek»
2016 jyldyŋ qaraşasy. Astanaǧa Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ esımın berudı ūsyndy.
«Bız Konstitusiiada Astana atauyna qatysty özgertu engızudı ūsyndyq. Ata Zaŋda özgerıster boluy mümkın. Osy sūraqtar jönınde älı aqyldasatyn bolamyz. Bas qalanyŋ atauyn «Nūrsūltan» nemese «Nazarbaev» dep atauǧa bolady. Būl halyqtyŋ ūsynysy», - dedı deputat.
Ärıptesterı ony qoldady. Äleumet qoldaǧan joq. Külkı ettı. Küldı. Sūltanovtyŋ özıne de, sözıne de küldı. Jūrttyŋ külgenı onyŋ köŋılıne tigen eken. Keiın «pıkırge qarsy argument aituǧa bolady, jeke basqa tiıskenı nesı», dep jūrttyŋ qylyǧyn «mädenietsızdıkke» teŋedı. Hoşynda Sūltanovtyŋ soŋǧy sözı būl emes edı.
«Elbasynyŋ eŋbegı Konstitusiiaǧa enuı kerek»
2016 jyldyŋ qaraşasy. Quanyş Sūltanov Konstitusiiada Elbasynyŋ esımın erekşe atap körsetu kerektıgın aityp, ūsynys jasady. Täuelsız Qazaqstannyŋ tūŋǧyş Prezidentı äm onyŋ memleketımızdı, sonyŋ ışınde Elordany saluǧa qosqan ülesı üşın Kosntitusiiada aty ataluy kerek degendı aitty.
«Äuejaiǧa Nazarbaev atauy berılgenı tarihi ädıldık»
2017 jyldyŋ mausymy. Quanyş Sūltanov Astanadaǧy äuejaiǧa Nazarbaev atynyŋ berılgenın tarihi ädıldık dep baǧalady.
«Stambūlda Atatürıktıŋ äuejaiy bar, Niu-Iorkta Kennedidıŋ Parijde, Şarl de Goldıŋ äuejaiy bar. Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ eŋbegı olardan qandai kem dep aitasyz?», dep aǧynan jarylǧan edı, sol kezde.
«Quanyş Sūltanovty syilaimyn da, aiaimyn da»
Aitpaqşy, Sūltanovtyŋ 2016 jylǧy ūsynysyna qatysty belgılı qoǧam qairatkerı, filosofiia ǧylymdarynyŋ doktory Amengeldı Aitaly pıkır aityp bylai degen:
«Fransuz filosofy Klod Gelvesiidıŋ köregen sözderı esıme tüstı: «Öz bileuşılerın betıne basyp synauǧa hūqy joq halyqtardyŋ, maqtauǧa da qūqy joq. Qūldardyŋ maqtauy eşteŋenı de bıldırmeidı». Bızdıŋ osy parlament prezidenttı synap körgen emes, ony demek ony maqtauǧa da qūqy joq. Sebebı, ädıl syn bardy «bar» dep, joqty «joq» dep saralap baǧa beredı.
Men Quanyş Sūltanovty syilaimyn da, aiaimyn da. Ol D.Qonaevty taqta otyrǧanda maqtap, taqtan tüskende Kolbinge ūnaimyn dep synaǧandardyŋ bırı. Qazaqstan Kompartiiasy Ortalyq komitetınıŋ VIII (1987j.) Plenumynda ıs pen sözdıŋ alşaqtyǧyn, saiasi senımnıŋ tömendıgı, saiasi täkäparlyq, menmendık, qūr madaq bilıktıŋ bedelın tüsıretındıgın aita kelıp, Q.Sūltanov bylai degen edı:
«Osy tūsta menıŋ oiyma mynadai sūraq oralady: bırınşı basşylyqtyŋ ataǧyn aspanǧa kötergen kım? Köptegen belgılı basşylar, özderı Ortalyq komitettıŋ müşelerı, jyldan jylǧa üdete tüstı, äuelı «qūrmettıden» bastap, sonan soŋ ne sebeptı «asa qūrmettıge», odan keiın «körnektı qairatkerge» ainaldyrdy? Halyqtyŋ arasynda qandai pıkır tuǧyzdy, jastarǧa qandai ülgı körsettı?». («Sosialistık Qazaqstan», 17 mart, 1987 jyl.)
Al prezidenttı jarysa maqtaǧan deputattar bügın jastarǧa qandai ülgı körsetıp otyr? Qūldardyŋ maqtaǧany eşteŋenı de bıldırmeidı» degen osy emes pe? Qazaqstandyqtar Nūrsūltan Äbışūlynyŋ eŋbegıne şyn baǧasyn beredı, bıraq jaramsaqtardyŋ maqtauyn halyq qabyldamaidy».
Osy pıkırden keiın Quanyş Sūltanov ta söz söilegen.
«Men ol Amangeldınıŋ pıkırıne eşteŋe de aitpaimyn. Aitatyn äŋgımenı sol kısıden sūraŋyz. Onyŋ sözderı maǧan jasalǧan ülken qiianat», - degen edı Sūltanov.
Sonymen, komsomoldyŋ 100 jyldyǧyn atap ötudı özıne ar sanamai, paryz etken, qyzyl jüienıŋ adal sarbazy, bälkım generaly, Sūltanovtyŋ saiasi sūlbasy osy boldy.
Quanyş Sūltanovtyŋ deputattyq joly:
2001 jyldyŋ 21 mamyrynda Prezident pärmenımen QR Parlamentı Senatynyŋ deputaty boldy.
2001-2011 jyldar aralyǧynda Senatta otyrdy.
2001-2007 jyldary Senattyŋ Äleumettık-mädeni damu komitetın basqardy.
2007-2011 jyldar aralyǧynda Halyqaralyq qatynastar, qorǧanys jäne qauıpsızdık komitetıne töraǧa boldy.
2012 jyldyŋ 15 qaŋtarynda «Nūr Otannyŋ» atynan Mäjılıs deputaty bolyp sailandy.
2012-2016 jyldar aralyǧynda Mäjılıstıŋ Halyqaralyq ıster, qorǧanys jäne qauıpsızdık komitetınıŋ müşesı boldy.
2016 jyldyŋ 24 nauryzynda Mäjılıs deputaty bolyp qaita sailandy. Taǧy da «Nūr Otannyŋ» tızımı arqyly öttı. Öz qyzmetın sol baiaǧy Halyqaralyq ıster, qorǧanys jäne qauıpsızdık komitetınıŋ müşesı retınde jalǧady.
3 orden, 12 medalmen marapattalǧan. Temır-tersek, sölkebailary men ataq-mansaptary bır basyna jetıp artylady. Bırneşe qairatkerlık ataǧy taǧy bar.
Tüiın
Quanyş Sūltanov biyl 73 jasta. Ol zeinetker. Ol 17 jyl boiy deputat bolyp keledı.
Keŋestık jüie bilep-töstegen 100 jylda qazaq qoldan jasalǧan ekı aşarşylyqty, repressiiany, düniejüzılık soǧysty ötkerdı. Keŋestık jüie qazaqtyŋ 3/1-ın qasqana öltırdı. Keŋestık jüienıŋ kez kelgen elementın ūlyqtau – Täuelsızdıktı moiyndamaumen teŋ.
Al sol jüienı jan-tänımen qorǧap, ūlyqtap, 100 jyldyǧyn toilap, ony Täuelsız ūrpaq sanasyna küştep sıŋıruge qyzmet etıp jürgen Sūltanovtyŋ saiasi karerasyna nükte qoiylar kez keldı dep bılemız.
17 jylda oŋdyryp eşteŋe bıtırmegen deputat Quanyş Sūltanovtyŋ otstavkaǧa ketuı, özı aitpaqşy «tarihi ädıldık» bolar edı.
Nūrgeldı Äbdıǧaniūly
Abai.kz
