Qazirgi zamanda álem jahandaný úderisiniń qarqyndy damý kezeńinde. Halyqaralyq qarym-qatynas adamzat tarıhynda bundaı deńgeıde tyǵyz bolmaǵan.
Ekonomıkalyq, saıası, mádenı ınteraııa keń etek jaıdy. Degenmen, jahandaný óz kezeginde halyqaralyq jetistiktermen qatar, halyqaralyq máseleler týyndatty. Sondaı máselelerdiń biri bul halyqaralyq terrorızm bolyp tabylady. Jalpy, terrorızm uǵymy bul uıymdasqan top nemese partııa ózi jarııalaǵan maqsattar men múddelerine sáıkes zorlyq-zombylyqty júıeli paıdalaný arqyly qol jetkizýge tyrysatyn ádis. Kóp jaǵdaıda terrorızm lokaldy, ıaǵnı ár kezeńde ár aımaqta ǵana bolatyn saıaı oqıǵalardyń bir bóligi ǵana bolatyn edi.
Degenmen, terrooısttik áreket saıası maqsatqa jetýdiń jalǵyz quraly bolyp, birneshe memleket aımaǵynyń aýqymyna tán bola bastaǵanda, ári eń bastysy iri saıası qaqtyǵystardyń bir formasyna aalǵanda ol halyqaralyq terorrızm uǵymyna ákeldi. Sonymen, 20 ǵasyr basynda Eýropa elderinde terrorısttik akt barysynda saıası tulǵalar qaıtys bola bastaǵanda, sol kezdegi Ulttar Lıgasynda bul másele alǵash kóterildi.
Alaıda, bul uǵym shynaıy tanymal bolyp, álem elderin dúr silkindirgen 2001 jylǵy 11 qyrkúıektegi Nıý-Iorktegi “Halyqararlyq bıznes ortalyqtarǵa” jasalǵan terrorısttik aktiden soń bastaldy. Terrorızmmen kúres uranymen Batys elderi jappaı qaýip-qaterdi talqylaı bastady. Osy sıpattamalyq mátinnen soń bizde zańdy saýal týyndaıdy. Ol saýal mnadaı: halyqaralyq terrorızmniń negizgi belgileri qandaı?
Resmı derek kózderi terrorızmniń negizgi belgileri-jahandaný, kásibılendirý jáne ekstremıstik ıdeologııaǵa súıený. Osy úsh ustynnyń negizinde turǵan halyqaralyq terrorızm barsha álemdi úreıge saldy. Ásirese, Sırııadaǵy azamat soǵysyn paıdalanyp, shańyraq ishinde shańyraq tikken “Islam memleketi” edi. Adam quqyǵyn barynsha taptap, ıslam atyn jamylyp uıym qansha degenmen sáttilikke jete almady. BUU Qaýipsizdik Keńesiniń 2001 jylǵy 28 qyrkúıektegi № 1373 qararynda "halyqaralyq terrorızm men transulttyq uıymdasqan qylmys, esirtki aınalymy, aqshany jylystatý, qarýdyń zańsyz aınalymy jáne ıadrolyq, hımııalyq, bıologııalyq jáne basqa da ólimge ákelýi múmkin materıaldar zańsyz tasymaldaý arasyndaǵy tyǵyz baılanys" atap ótilgen. Mamandar sondaı-aq terrorısterdiń tehnıkalyq jabdyqtalýynyń ósýin jáne olardyń keıbir memleketter tarapynan jasyryn qoldaýyn atap ótti. Osyndaı qubylystarǵa taldaý jasaı otyryp halyqaralyq terrorızm qandaı bolsyn “jaqsy” ıdeologııaǵa negizdelmesin onyń áreketteri árqashanda adamzattyń ýnıversal erejesi “kez kelgen adamnyń ómiriniń qundylyǵyna qarsy baǵyttalǵanyn eskerýge kerek.
Qorytyndylaı kele, álbette álem elderinde halyqaralyq terrorızmmen ózinshe kúresýde. Bireýi terrorısttik uıym tizimderin tapsa, ekishisi solardyń “ý” ıdeologııasy taralýyna qarsy nasıhatpen jumys isteýde. Osylaısha, álemde osyndaı ý ıdeologııalardy aýyzdyqtap, halyqaralyq terrorızmdi bas almaı jatyp, toqtatatyn áreketter jasalýda.
Sansyzbaı Baný,
Jumabek Aıdana,
Jetekshisi: aǵa-oqytýshy N.B.Rýshanova
