Bır ǧylymi bas qosuda sonşa jaŋa aqparat, tyŋ paiym ortaǧa salynuy ǧylymi mäslihatty sapaly etedı eken. Bırazdan berı josparlanǧan "Jarkent öŋırı: tarihy, jeke tūlǧalary, özektı mäselelerı (XVII-XX ǧ. ǧ.) atty respublikalyq ǧylymi-täjıribelık konfernsiiasyn ötkızudıŋ sätı 30 qaraşaǧa būiyrypty.
Almaty oblystyq ışkı saiasat basqarmasy, osy oblystyŋ Qoǧamdyq damu ortalyǧy mekemesı, Repressiiaǧa ūşyraǧan Qazaqstan ziialylarynyŋ mūrasyn zertteitın "Arys" qory, Jetısu oblystyq äkımdıgı ışkı saiasat basqarmasy, Panfilov audandyq äkımdıgı tıze qosa otyryp ūiymdastyrǧan zerdelı bas qosu Jarkent öŋırı üşın mändı jiyn bolǧany anyq. Olai deuge jiynǧa jinalǧan audan mektepterı gumanitarlyq pänder ūstazdary, ölketanuşylar, ǧalymdary, jalpy jastardyŋ künūzaq jiyndy tärk etpei, zeiın qoia tyŋdaǧany negız boldy. Ǧalymdar bas qosuyn Y. Altynsarin atyndaǧy mektepte ötkızu bastamasynyŋ mänısı de jiynnyŋ ūstazdar üşın praktikalyq sipatyn eskeruden tuǧan-dy.
Ärine, būl konferensiiaǧa deiın Jarkent öŋırınıŋ tarihy qarausyz edı deuge bolmaidy. Audanda köp öŋırlerde kezdese bermeitın ızdengış ölketanuşylar baryn, olardyŋ audannyŋ ruhani ömırıne belsene aralasatyn gazet ("Jarkent ainasy") arqyly oqyrmandardy audannyŋ ötken tarihy turaly jüielı zertteu materialdarymen şölırketpei otyrǧanyn būrynnan bıluşı ek. Bügıngı konferensiia men oǧan jinalǧan ǧalymdardyŋ baiandamalary Jarkenttıŋ ötken tarihyn zertteu qorytyndylaryn käsıbi jüieleude maŋyzdy rol atqardy deuge bolady. Konferensiiany filologiia ǧylymdarynyŋ doktory,"Arys" qorynyŋ Prezidentı Ǧarifolla Änes jürgızıp otyrdy.
Ǧylymi jiyn baǧdarlamasyndaǧy baiandamalar Jarkent öŋırı tarihynyŋ ärqily kezeŋderıne arnaluymen jinalǧandarǧa uaqytqa ekskurssiia siiaqty äser etkenı baiqaldy. Jiynǧa pänaralyq bailanys sipaty da tän boldy. Äuelınde dalalyq auyzşa tarihnama (DAT) boiynşa äŋgıme sabaqtaǧan jazuşy, Memlekettık syilyq iegerı Beksūltan Nūrjeke baiandamasyn "Jer tarihy- el tarihy" taqyrybynda örbıttı. Jazuşynyŋ sözıne ūlttyq folklor, auyzşa tarih, jer-su ataulary bükken syr jelı bop tartylypty. Ä. Marǧūlan atyndaǧy arheologiia institutynyŋ jetekşı ǧylymi qyzmeterı, tarih ǧylymdarynyŋ kandidaty D. Taleev bolsa Jarkent qalasynyŋ ırgesındegı Üşaral kentı ornalasqan jerden anyqtalǧan Ūly Jıbek Jolyndaǧy köneden tanymal Ilebalyq qalasynyŋ tarihyna üŋıldı. Ǧylymi baiandamaǧa atalǧan instituttyŋ 2016 jyly marqūm, körnektı arheolog K.M. Baipaqov bastaǧan qazu jūmystarynyŋ nätijelerı arqau bolǧan. Būl qonystyŋ Ilebalyq qalasy ekenıne dau tuǧyzbaityn aqşa bırlıkterı, baǧaly zergerlık būiymdar sipattamalary da ūsynyldy. Jarkenttegı ǧylymi jiynǧa arnaiy kelgen zaŋ ǧylymdarynyŋ doktory, professor S. S. Moldabaev bolsa, boiauy suymai tūrǧan jaŋa zertteu kıtaby negızınde " Qasymhan Şanyşev- repressiia qūrbany" taqyrybynda baiandama jasady. Osy konferensiia barysynda tūsauy kesılgen "Pravo na istinu: fakty i domysli o gruppe Chanyşeva" atty ǧylymi-köpşılık kıtaby arhiv derekterı, jeke ızdenıster nätijesınde bırşama jaŋa mälımettermen baiytylǧany körınıp tūr. Sarqytbek Seisembaiūly bügınde soltüstıktegı körşımızdıŋ jeke tarihşylary tarapynan tūlǧasy ūlyqtala bastaǧan ataman A. Dutovty joiu boiynşa "Süidın operasiiasynyŋ" jai-japsaryna boilap qana qoimai, Q. Şanyşevtıŋ basqa bır ataman Sidorovty joiu boiynşa operasiiadaǧy ūiymdastyruşylyq rolın de taldaǧan. Baiandamada Q. Şanyşevtıŋ ölımıne bailanysty tyŋ mälımetter ūsynylǧan. Jazuşy Jüsıpbek Qorǧasbek öz baiandamasynda keşegı keŋestık toŋ astynda aityluǧa jatpaǧan aqiqattyŋ oqyrmanǧa körkem şyǧarma formasynda jetkızu mysaldaryna toqtaldy. Şerlı tarihtyŋ ızın jeke tūlǧalardyŋ ömırınen ızdegen baiandamaşy qyzǧylyqty jäitterdy ortaǧa saldy. Belgılı suretşı Äbılhan Qasteevtıŋ "şekaradan 500 qoi aidap ötken bosqynşylyq" taǧdyry baiandaldy. Tarih ǧylymdarynyŋ kandidaty T. Ä. Nūrpeiıs Jetısu ölkesınıŋ otarlanuynyŋ kezeŋderıne keŋınen toqtaldy.
M.O. Äuezov atyndaǧy ädebiet jäne öner institutynyŋ jetekşı ǧylymi qyzmeterı, filologiia ǧylymdarynyŋ kandidaty Saǧatbek Medeubekūlynyŋ baiandamasy Jarkent öŋırınıŋ quǧyn körgen aqyn-jyrşy, küişı önerpazdary taǧdyryna arnaldy. Ǧylymi konferensiia barysynda söz alǧan jarkenttık ölketanuşylar baiandamalary jergılıktı qūndy derektermen bölısulerımen baǧaly boldy. "Jarkent öŋırındegı kielı jerler, tarihi mekender" taqyrybyn söz etken belgılı ölketanuşy, "Jarkent ainasy" gazetınıŋ bas redaktory Molot Soltanaev käsıbi tarihşylar älı nazar audara qoimaǧan derekterdı ortaǧa salsa, Äskeri daŋq muzeiınıŋ meŋgeruşısı Qali İbraiymjanov Jarkent öŋırı bılım beru mekemelerı men olardyŋ tülekterın jüielep baiandady.
Jarkent öŋırındegı XX ǧasyrdyŋ 20-30 jyldaryndaǧy halyq köterılısterı sipaty, erekşelıkterıne Ş.Uälihanov at. Tarih jäne etnologiia İnstituty phd-doktoranty E. İ. Stamşalov toqtalsa, Almaty oblystyq öŋırlık komissiia jūmys toby jetekşısı Nūrjan Sädırbekūly Jetısu Alaşordasynyŋ beimälım tūlǧalary boiynşa zertteu nätijelerımen bölıstı. Öŋırlık komissiianyŋ taǧy bır tobyna jetekşılık jasaityn Jaŋalyq saiasi quǧyn-sürgın qūrbandary muzei meŋgeruşısı Meiırjan Mūsabaev jinalǧandarǧa arhiv derekterı negızınde Jarkent türmesınıŋ tarihyn baian ettı. Konferensiia baǧdarlamasyna säikes Jarkent audanynda basşylyq qyzmette bolǧan Särsenbai Beisemetovtıŋ saiasi repressiia qūrbany retındegı taǧdyry tarih ǧylymdarynyŋ kandidaty Bolat Qabduşevtıŋ baiandamasyna arqau bolsa, Mamaniia mektebıne basşylyq qylǧan Ǧabdulǧaziz Mūsaǧalievtıŋ qyzmetı men ömırın filologiia ǧylymdarynyŋ kandidaty Amanqos Mektep-tegı tarqatyp körsetedı. Panfilov audandyq arhivı meŋgeruşısı J. Nasvetova jergılıktı mūraǧattyŋ zertteuşıler üşın maŋyzdy qorlaryn sipattap öttı. Almaty oblystyq memlekettık arhivı bölım jetekşılerı Gülmira Asylhanova, Äigerım Qyryqbaevalar ūsynǧan Jarkent öŋırıne qatysty arhiv qūjattary körmesı körermenın täntı ettı.
Jarkenttegı ǧylymi-konferensiia jūmysyna Panfilov audanynyŋ äkımı M.Saǧymbek, Jetısu oblystyq ışkı saiasat basqarmasy basşysy Bolat Kerımbek, Almaty oblystyq qoǧamdyq damu ortalyǧy basşysy Erasyl Tolymbekūly qūttyqtau söz arnap, qatysyp otyrdy. Ǧylymi jiyn qarar qabyldaumen öz märesıne jettı.
Jinalǧan qauym ǧylymi konferensiia taqyrybyna airyqşa maŋyz berıp, keleşekte jalǧasyn tabar igı bastama boluyna tılek bıldırıstı. Konferensiia aiasynda Jarkenttıŋ ortalyǧyndaǧy Orbūlaq monumentıne gül şoqtary qoiylyp, Jarkent türmesı tarihi ornyna ekskursiia ūiymdastyryldy.
Erkın Stamşal
Jetısu oblysynyŋ
Mūhamedjan Tynyşbaiūly atyndaǧy
tarihi-ölketanu muzeiınıŋ aǧa ǧylymi qyzmetkerı, phd-doktorant
Ärine, būl konferensiiaǧa deiın Jarkent öŋırınıŋ tarihy qarausyz edı deuge bolmaidy. Audanda köp öŋırlerde kezdese bermeitın ızdengış ölketanuşylar baryn, olardyŋ audannyŋ ruhani ömırıne belsene aralasatyn gazet ("Jarkent ainasy") arqyly oqyrmandardy audannyŋ ötken tarihy turaly jüielı zertteu materialdarymen şölırketpei otyrǧanyn būrynnan bıluşı ek. Bügıngı konferensiia men oǧan jinalǧan ǧalymdardyŋ baiandamalary Jarkenttıŋ ötken tarihyn zertteu qorytyndylaryn käsıbi jüieleude maŋyzdy rol atqardy deuge bolady. Konferensiiany filologiia ǧylymdarynyŋ doktory,"Arys" qorynyŋ Prezidentı Ǧarifolla Änes jürgızıp otyrdy.
Ǧylymi jiyn baǧdarlamasyndaǧy baiandamalar Jarkent öŋırı tarihynyŋ ärqily kezeŋderıne arnaluymen jinalǧandarǧa uaqytqa ekskurssiia siiaqty äser etkenı baiqaldy. Jiynǧa pänaralyq bailanys sipaty da tän boldy. Äuelınde dalalyq auyzşa tarihnama (DAT) boiynşa äŋgıme sabaqtaǧan jazuşy, Memlekettık syilyq iegerı Beksūltan Nūrjeke baiandamasyn "Jer tarihy- el tarihy" taqyrybynda örbıttı. Jazuşynyŋ sözıne ūlttyq folklor, auyzşa tarih, jer-su ataulary bükken syr jelı bop tartylypty. Ä. Marǧūlan atyndaǧy arheologiia institutynyŋ jetekşı ǧylymi qyzmeterı, tarih ǧylymdarynyŋ kandidaty D. Taleev bolsa Jarkent qalasynyŋ ırgesındegı Üşaral kentı ornalasqan jerden anyqtalǧan Ūly Jıbek Jolyndaǧy köneden tanymal Ilebalyq qalasynyŋ tarihyna üŋıldı. Ǧylymi baiandamaǧa atalǧan instituttyŋ 2016 jyly marqūm, körnektı arheolog K.M. Baipaqov bastaǧan qazu jūmystarynyŋ nätijelerı arqau bolǧan. Būl qonystyŋ Ilebalyq qalasy ekenıne dau tuǧyzbaityn aqşa bırlıkterı, baǧaly zergerlık būiymdar sipattamalary da ūsynyldy. Jarkenttegı ǧylymi jiynǧa arnaiy kelgen zaŋ ǧylymdarynyŋ doktory, professor S. S. Moldabaev bolsa, boiauy suymai tūrǧan jaŋa zertteu kıtaby negızınde " Qasymhan Şanyşev- repressiia qūrbany" taqyrybynda baiandama jasady. Osy konferensiia barysynda tūsauy kesılgen "Pravo na istinu: fakty i domysli o gruppe Chanyşeva" atty ǧylymi-köpşılık kıtaby arhiv derekterı, jeke ızdenıster nätijesınde bırşama jaŋa mälımettermen baiytylǧany körınıp tūr. Sarqytbek Seisembaiūly bügınde soltüstıktegı körşımızdıŋ jeke tarihşylary tarapynan tūlǧasy ūlyqtala bastaǧan ataman A. Dutovty joiu boiynşa "Süidın operasiiasynyŋ" jai-japsaryna boilap qana qoimai, Q. Şanyşevtıŋ basqa bır ataman Sidorovty joiu boiynşa operasiiadaǧy ūiymdastyruşylyq rolın de taldaǧan. Baiandamada Q. Şanyşevtıŋ ölımıne bailanysty tyŋ mälımetter ūsynylǧan. Jazuşy Jüsıpbek Qorǧasbek öz baiandamasynda keşegı keŋestık toŋ astynda aityluǧa jatpaǧan aqiqattyŋ oqyrmanǧa körkem şyǧarma formasynda jetkızu mysaldaryna toqtaldy. Şerlı tarihtyŋ ızın jeke tūlǧalardyŋ ömırınen ızdegen baiandamaşy qyzǧylyqty jäitterdy ortaǧa saldy. Belgılı suretşı Äbılhan Qasteevtıŋ "şekaradan 500 qoi aidap ötken bosqynşylyq" taǧdyry baiandaldy. Tarih ǧylymdarynyŋ kandidaty T. Ä. Nūrpeiıs Jetısu ölkesınıŋ otarlanuynyŋ kezeŋderıne keŋınen toqtaldy.
M.O. Äuezov atyndaǧy ädebiet jäne öner institutynyŋ jetekşı ǧylymi qyzmeterı, filologiia ǧylymdarynyŋ kandidaty Saǧatbek Medeubekūlynyŋ baiandamasy Jarkent öŋırınıŋ quǧyn körgen aqyn-jyrşy, küişı önerpazdary taǧdyryna arnaldy. Ǧylymi konferensiia barysynda söz alǧan jarkenttık ölketanuşylar baiandamalary jergılıktı qūndy derektermen bölısulerımen baǧaly boldy. "Jarkent öŋırındegı kielı jerler, tarihi mekender" taqyrybyn söz etken belgılı ölketanuşy, "Jarkent ainasy" gazetınıŋ bas redaktory Molot Soltanaev käsıbi tarihşylar älı nazar audara qoimaǧan derekterdı ortaǧa salsa, Äskeri daŋq muzeiınıŋ meŋgeruşısı Qali İbraiymjanov Jarkent öŋırı bılım beru mekemelerı men olardyŋ tülekterın jüielep baiandady.
Jarkent öŋırındegı XX ǧasyrdyŋ 20-30 jyldaryndaǧy halyq köterılısterı sipaty, erekşelıkterıne Ş.Uälihanov at. Tarih jäne etnologiia İnstituty phd-doktoranty E. İ. Stamşalov toqtalsa, Almaty oblystyq öŋırlık komissiia jūmys toby jetekşısı Nūrjan Sädırbekūly Jetısu Alaşordasynyŋ beimälım tūlǧalary boiynşa zertteu nätijelerımen bölıstı. Öŋırlık komissiianyŋ taǧy bır tobyna jetekşılık jasaityn Jaŋalyq saiasi quǧyn-sürgın qūrbandary muzei meŋgeruşısı Meiırjan Mūsabaev jinalǧandarǧa arhiv derekterı negızınde Jarkent türmesınıŋ tarihyn baian ettı. Konferensiia baǧdarlamasyna säikes Jarkent audanynda basşylyq qyzmette bolǧan Särsenbai Beisemetovtıŋ saiasi repressiia qūrbany retındegı taǧdyry tarih ǧylymdarynyŋ kandidaty Bolat Qabduşevtıŋ baiandamasyna arqau bolsa, Mamaniia mektebıne basşylyq qylǧan Ǧabdulǧaziz Mūsaǧalievtıŋ qyzmetı men ömırın filologiia ǧylymdarynyŋ kandidaty Amanqos Mektep-tegı tarqatyp körsetedı. Panfilov audandyq arhivı meŋgeruşısı J. Nasvetova jergılıktı mūraǧattyŋ zertteuşıler üşın maŋyzdy qorlaryn sipattap öttı. Almaty oblystyq memlekettık arhivı bölım jetekşılerı Gülmira Asylhanova, Äigerım Qyryqbaevalar ūsynǧan Jarkent öŋırıne qatysty arhiv qūjattary körmesı körermenın täntı ettı.
Jarkenttegı ǧylymi-konferensiia jūmysyna Panfilov audanynyŋ äkımı M.Saǧymbek, Jetısu oblystyq ışkı saiasat basqarmasy basşysy Bolat Kerımbek, Almaty oblystyq qoǧamdyq damu ortalyǧy basşysy Erasyl Tolymbekūly qūttyqtau söz arnap, qatysyp otyrdy. Ǧylymi jiyn qarar qabyldaumen öz märesıne jettı.
Jinalǧan qauym ǧylymi konferensiia taqyrybyna airyqşa maŋyz berıp, keleşekte jalǧasyn tabar igı bastama boluyna tılek bıldırıstı. Konferensiia aiasynda Jarkenttıŋ ortalyǧyndaǧy Orbūlaq monumentıne gül şoqtary qoiylyp, Jarkent türmesı tarihi ornyna ekskursiia ūiymdastyryldy.
Erkın Stamşal
Jetısu oblysynyŋ
Mūhamedjan Tynyşbaiūly atyndaǧy
tarihi-ölketanu muzeiınıŋ aǧa ǧylymi qyzmetkerı, phd-doktorantŪqsas jaŋalyqtar
