Älemnıŋ rölı tehnologiia derjavalarynyŋ qolynda
Älemnıŋ tehnologiia derjavalary planetadaǧa äleuetı tömen elderdıŋ ışkı naryǧyn qalai bolsyn solai baǧyndyryp, ǧylym men tehnologiianyŋ ailasymen özderıne tabyndyryp jatyr. Qazırgı uaqytta olardyŋ ǧylymynyŋ, tehnologiiasynyŋ äleuetı öskenı sonşalyqty, tegın energiia közderın kökten sarqyp alyp, quat közderıne täueldı elderge satyp, auadan aqşa jasap otyr dese de bolady. Būl jerde taǧy da qazaqqa qarai aitylatyn datym bar. Bızdıŋ aitatynymyz: «qazaq özı ne ıstep otyr, aiǧa qarap otyr ma, osylai qarap otyra bersek, ǧylym men tehnologiia jaratpasaq jūtylyp ketpeimız be?» degendei sūraqtar tuyndai beredı. Aqiqatynda, bız şikızatty, mūnai men kömırdı, temırdı satudy ǧana maqsat etıp, ekonomikamyzdy qorǧap älek bolyp otyrǧan elmız. Ǧylym men tehnologiia jaratpasaq, sol saladaǧy daryndy jastarǧa memlekettık deŋgeide qoldau jasap, jaǧdai jasap, üi jai berıp, ūlttyq ǧylym men tehnologiianyŋ örısın keŋeitpesek, onyŋ eşqandai aitary da joq, jūtylyp ketetınımız zaŋdylyq. Bıraq ony jasaityn qazaqtyŋ ökımetı bar ma? Ökımetınen talap etetın örkenietke niettı būqarasa bar ma? Ǧylym men tehnologiiany ūlt tılınde qamdamasaq, bız tek täueldı eldıŋ ǧana rölın somdap qalamyz. Qazırgı ǧasyrdyŋ eŋ küştı talaby - ǧylym men bılım, tehnologiia. Būl senıŋ qolyŋda bar bolsa ǧana özgelermen sanasa alamyz. Tehnologiiany qazaq tılınde söileteiık dep te kele jatyrmyz. Osydan bıraz uaqyt būryn Erzat Kärıbai bauyrymnyŋ qazaqtardyŋ öte jauynger halyq bolǧany, basqynşy, bileuşı, soǧysqyş bolǧany turaly kölemdı maqalasy şyqqan bolatyn. Öte jaqsy jazylǧan. Ras, bızdıŋ babalarymyz sondai bolǧan, Euraziiany jaulaǧan, bilık qūrǧan, Euraziia törınde eŋ küştı zaŋdar men basqaru jüiesın, gumanizmdı ornatyp ketken. Saq, ǧūn, türkı, sänbilerdıŋ barlyǧy sondai jauyngerler bolyp tarihta qaldy. Uaqyttyŋ ötuımen olardyŋ salǧan sara joldary da tarihtyŋ tūŋǧiyǧyna sıŋıp, imperiialary ydyrap, kärı qūrlyqtaǧy saiasi, geosaiasi jaǧdailar da myŋ özgerdı. Bıraq solardyŋ boiyndaǧy ruhy men genı qazaqtyŋ boiynda qaldy. Ol eşqaşan da öşpek emes. Bız ony moiyndaimyz. Degenmen, bız qazır müldem basqa ǧasyrda ömır sürıp jatyrmyz. Bızdıŋ ǧūmyr keşıp otyrǧan ǧasyrymyz sifrly tehnologiialar, kündelıktı san türlı özgerısterımen qūbylyp otyrǧan tehnologiia men aqparattyŋ ǧasyry. Būl ǧasyrda mi men sananyŋ şturmyn, iaǧni jyldamdyǧyn ıske qospasaq, bızdıŋ ata-babalarymyz sondai bolǧan edı, mūndai bolǧan edı dep otyrsaq, bız uaqyttyŋ auyr talaptarynan bas tarta almai, tübı jeŋılıp qalamyz. Dūrys, bızdıŋ jastar tarihyn jete bılıp, ruhty, qairatty bılımdı boluy kerek. Memlekettıŋ tūtqasy da jastar. Bıraq älem müldem basqa baǧytta damyp bara jatqanda, bız tehnologiia jasamai otyrsaq, onda bızde eşqandai da säikestık bolmaidy. Bızdıŋ qoǧam barǧan saiyn jasandylyq pen nemqūrailylyqqa, özın özı aldauǧa, jauapkerşılıkten qaşuǧa beiım qoǧamǧa ainalyp ülgerdı. Būl bızdıŋ keleşegımız üşın de, ūrpaqtarymyz üşın de qauıptı. Būlai kete bersek, sanaly örkeniettı qoǧam jasai almaimyz.
Endı älemdegı bolyp jatqan tehnologiia men ǧylymnyŋ bırer jaŋalyǧy mynadai:
Äigılı Elon Mask 2016 jyly AQŞ ta «GEGAFACTORY» (Alpauyt fabrika) öndırıstık keşenın salyp, künnen energiia alatyn quat közderın öndıru maqsatynda ülken jobalardy qolǧa aldy. Däl qazırgı uaqytta atauly öndırıs keşenınıŋ 30 paiyzy aiaqtalyp, onda 6,5 myŋ adam jūmys jasap jatyr. Öndırıs keşenınıŋ aumaǧy 500 000 m2 aumaqty alyp jatyr. Jobanyŋ qūny 5 milliard AQŞ dollaryna baǧalanǧan. Atyşuly Elon Masktyŋ üşınşı gegajobasynyŋ negızgı maqsaty kün közınen energiia quattaryn alatyn plastinkalyq taqtaşalardy synaqtardan ötkızıp, enegriia közınıŋ sarqylmaityn türın älemge paş etu. Däl qazırgı uaqytta öndırıs keşenınıŋ jasap şyqqan plastinkalyq taqtaşalary Los Andjeles pen Kaliforniianyŋ köptegen (villalar men kottedjderge) tūrǧyn üilerıne ornatyp tastady. Kün közınen energiia alatyn taqtaşalar özınıŋ perspektivaly ekenın körsetıp, täjıribede effektivtı nätije berıp jatyr. Onyŋ aldaǧy uaqytta älemdık deigeidı ülken sūranysqa ie bolatynyna Elonnyŋ közı tolyq jetıp otyr.
Belgılı tehnologiia tehnokratynyŋ önertabystary mūnai däuırıne alapat ekonomikalyq soǧysty aşyp otyr. Älemdegı ekonomika salasynyŋ mamandary mūnai ǧasyrynyŋ aiaqtalyp kele jatqanyn aityp, är türlı aqparattardy taratyp jatyr. Sebebı, barlyq närsenıŋ şegı bar ekenı belgılı. Olar bıraz būryn bızdıŋ de elımızdıŋ ekonomikasynyŋ aldaǧy on jyldaǧy auyr jaǧdaiyn tılge tiek etıp ötıp, Qazaqstan mūnaiynyŋ aldaǧy 10 jylda şekke jetuın aityp jatyr. Elon Masktyŋ osy jobalarymen qosa AQŞ tyŋ bırneşe ştattarynan energiia qoryn öndıretın osyndai alpauyt öndırıs keşenderın aşudy josparlap otyr. Ol mūnai ǧasyryn baǧyndyraiyn dep otyr. Alǧa qoiǧan maqsaty da osy. Onyŋ esesıne, jasap jatqan tehnologiialary, kün közınen alyp jatqan quat közderı de ekologiialyq jaǧynan anaǧūrlym ziiansyz bolyp şyǧyp jatyr. Būl onyŋ aldaǧy josparyna da alapat serpın qosyp, energiiaǧa degen sūranysty öte joǧary deŋgeide arttyrady. Sebebı, älemnıŋ qazır köp aimaǧy ekologiialyq apatty jaǧdailardyŋ qaqpanyna tüsıp qalǧan. Būl tüptıŋ tübınde mūnai men şikızat satuǧa ǧana äleuetı bar elderdıŋ ekonomikasy men ışkı naryǧyn teŋseltedı. Sol üşın de APPLE korporasiiasymen serıktes boluǧa niettı. Däl osy jolairyqta bız siiaqty tehnikasy men öndırıstık tehnologiialary joq, şikızatty ǧana satuǧa täueldı elder ne ıstemek? Mūnaiymyz tausylsa jaǧdaiymyz ne bolady? Bız erteŋgı künı syrtqy naryqtyŋ qūbylmaly aua raiyna qalai jauap beremız? Şatyrymyz ketıp qalyp jürmei me?
Bekbolat Qarjan
"Adyrna" ūlttyq portaly
