Äkemnıŋ maǧan degen meiır-şapaǧaty bızdı qystalaŋ uaqyttan alyp şyqqan senım nūry boldy.
Mūǧamila Mūhtarqyzy.
[caption id="attachment_14240" align="aligncenter" width="500"]
Mūǧamila Mūhtarqyzy[/caption]
Köpşılık Mūhtar Äuezūlyny «Abai joly» atty ülken şyǧarma jazǧan ūly jazuşy dep bıledı. Bıraq jazuşynyŋ öz ömır joly da sondai bır ülken romannyŋ jügı bolarlyqtai kürdelı bolǧanyn bıle bermeidı.
«...1932 jyl bolatyn. Men abaqtyda jatqan äkem Mūhtarǧa ädettegıdei as-suyn aparyp beruge jinaqtaldym. Ydys-aiaq juyp jatqanymda aulaǧa jürısı bölek bır at-arba kelıp kırdı. Tüsken adamdy anadaidan tanydym. Äkem! Tūra jügırdım. Ol da qūşaǧyn jaiyp menı bauyryna qysty. Jüregımız egılıp, özımız jylap tūryp qaldyq... »
Kışkentai qyzdy qūşaqtap köz jasyna erık bergen er adam bügınde ūly qalamger retınde aty belgılı. Ol kezde quanyş sezımı köz jasy arqyly körıngen qyzdyŋ basynan älı talai-talai qiynşylyqtar ötetının özı de, basqa eşkım de bılmeitın. Ol qyz eseiıp, uaqyt öte öz äkesı, ūly jazuşy ärı ǧalym Mūhtar Äuezūly turaly eŋ qyzǧylyqty – «Men äkemnıŋ tūŋǧyşymyn» atty estelık kıtabyn jazatyny turaly da eşkım bılmedı. Jäne öz ömır jolynda bes äieldı özınıŋ anasy dep qabyldaitynyn... İä, ol tura solai «Anam» dep jazady... Anam Raihan, Anam Kamila, Anam Kapajan, Anam Valentina, Anam Fatima.
Äŋgımemdı basynan bastaiyn. Taǧdyrdyŋ syiy şyǧar, menıŋ äkem, ǧalym Äsılhan Ospanūlyna ūly jazuşy ärı körnektı ǧalym Mūhtar Äuezūlynyŋ (ötken ǧasyrdyŋ basynda jazuşy öz tegın qazaq salty boiynşa osylai jazǧan, sondyqtan men solai jazdym) soŋǧy aspiranty bolu baqyty būiyrypty. Äkemnıŋ kündelıgınde tura solai dep jazylǧan: «1959 j., 14 qazan. Seisenbı. Saǧat 4-te instituttyŋ ǧylymi keŋesınıŋ mäjılısı bolyp, bızderdı, biyl tüsken aspiranttardy jetekşılerge telıdı. Maǧan Mūhaŋnyŋ özı jetekşılık etetın boldy – Qandai baqyt deseŋızşı osynyŋ özı!»
Özınıŋ ǧylymi jetekşısı turaly äkemnıŋ aitqandary menıŋ esımde öşpestei jattalyp qaldy. Keibırde özımdı ūly jazuşynyŋ özımen kezdesuge daiyndalyp jürgendei sezınetınmın. Sondyqtan ol turaly qolyma tüskendı – kıtaptardy, maqalalar men fotosuretterdı, bärın jinai berdım. Neǧūrlym köp bılgen saiyn, ūly tūlǧamen kezdesuımızdıŋ jaqyndai bergenın sezıngendeimın.
Jaqynda menıŋ qolyma jazuşy turaly kölemı kışkentai ǧana kıtapşa tüstı. Oqyp qarasam mazmūny öte kölemdı. Kıtaptyŋ aty «Tūŋǧyşy edım äkemnıŋ» eken. Mūqaba syrtynan maǧan oily közben qarap tūrǧan kıtap iesı Mūǧamila Mūhtarqyzynyŋ suretın kördım. Kıtapty oqyp bolǧan soŋ osynşama qiynşylyq pen auyrtpalyqty basynan ötkergen adam qalaişa osynşa jyl ömır sürdı eken dep oiladym?!
Ūzaq ömır jasau degen tüsınık bar. Bıraq kei ūzaq ömır turaly aitu üşın sol ǧūmyrdan da ūzaq uaqytty talap etetın jaǧdailar da bolady. İä... būl kısınıŋ ömır joly turaly aitu üşın öte ūzaq jyldar kerek. Degenmen ūly Mūhtar Äuezūlynyŋ ūly qyzy jazuşynyŋ tūŋǧyşy bolyp tuǧany beker emes degen oi keldı. Ol öz boiyndaǧy bükıl baiandauşylyq önerın barynşa körsete bılıp 132 bettık kıtabyna Qazaq elınıŋ bütın bır däuırın syidyra bılıptı.
RAIHAN
«Raihan anam Tobyqty ışındegı Torǧai ruyndaǧy Käken degen adamnyŋ qyzy. Alty ūldan keiıngı jalǧyzy. Käken auyly - bai auyl. Jalǧyz qyzyn körşı otyrǧan bır bolystyŋ erkesıne erterekten aittyryp qoiypty. Bolys auylymen qūdalyq söilesılıp, oryndalmai jürgende Abai atamyz ben Äigerımnıŋ tūŋǧyşy Tūraǧūldyŋ yqpalymen Mūhtar Raihanǧa üilengen. Jaqsy aralas-qūralas bolyp jürgen Tūraǧūl dosynyŋ qolqasyn Käken atam jerge tastai almai bolyspen qūdalyq şartyn būzuǧa mäjbür bolady. ...Qysqasy, qazaq teatrynyŋ sahnasyn aşqan alǧaş sol 1917 jyly Oiqūdyqta qoiylǧan «Eŋlık-Kebektıŋ» şabytymen jürgende äkem jiyrma jasynda Raihan apama üilengen.
[caption id="attachment_14241" align="aligncenter" width="500"]
Raihan Käkenqyzy[/caption]
Äkem Raihan apammen ūzaq tūrmady. Ekeuı aiyrylsqanda Şoqan bauyrym älı emşekten şyqpapty. Üş-tört jyl bırge tūrǧan ekeuınıŋ mäselesın halyq soty qarapty. Sol kezdegı ūiǧarym boiynşa ūl äkege, qyz şeşege būiyrady eken».
Halyqtyq sot Şoqan esımdı ūldy äkesıne, qyzdy şeşesıne qaldyruǧa şeşım qabyldaidy.
«...Alaida sot ükımı şyqqanşa äkem ekı-üş jasar menı erınıŋ aldyna otyrǧyzyp, atqa mınıp auyldan şyǧyp ketıp qalypty. Izdegende tappaidy. Söitıp Şoqan da, men de äkem jaǧynda qalyp qoidyq» dep jazady Mūǧamila Mūhtarqyzy. Bıraq, iä, bıraq... bıraz uaqyt ötken soŋ Şoqan qaitys bolady.
KÄMİLA
Mūhtar Äuezūlynyŋ ekınşı jūbaiy Kämila ekı qyzdy düniege äkeledı. Bıraq olar jastai şetınep ketedı.
«Kämeş şeşem Mūhtarǧa degen köŋılınen bolar, maǧan analyq jüregın aqtaryla ūsynuşy edı. Obaly ne kerek, şeşe ornyna şeşe boldy. Özım keiınge deiın Kämilany tuǧan şeşem dep jürıppın.
Kışkentai Mūǧamila, Kämila jäne Mūhtar Äuezūly
Kämila apamnyŋ ekı balasy da bırınen soŋ bırı şetınep kettı. Ekeuı de qyz bala edı. Aralary bır-bır jarym jyldan. Uyz sütın jaryta almaǧan anaǧa qandai qiyn. Ekı balanyŋ da artynan Kämila apamnyŋ omyrauy ısınıp, janyn qoiarǧa jer tappaityn boldy. Baladan airylǧany bır qinap, emşek sütı ekı qinap kündız-ünı jylait. Sonda Kämila şeşem aitady eken: «Älgı Mūǧaş kelıp süttı soryp tögıp tastar ma edı», – dep. Söitıp jüre berse sütıŋ ırıŋge ainalyp ketu qaupı bar. Men de sol maŋaida jürem ǧoi. Kelıp Kämila apamnyŋ omyrauyn soryp, kesege tögetınmın. Baiqamai jūtylyp ta ketetın. Omyrauyna tısım de tiıp ketetın körınedı. Ol qara terge malşynyp, qinalyp ketetın. Men bala bolsam da şeşemnıŋ maŋdaiyn sipap: «Jylama, jylama», - dep jūbatqansimyn.
...Sondai kezeŋderdıŋ bırınde otbasymyz bolyp suretke tüsken edık. Sol jaqsy saqtalypty. Būnda menıŋ tört-bes jasta boluyma kerek, äkemnıŋ qasynda türegep tūrmyn. Äkemnıŋ qatarynda Kämila şeşem tūr». Būl surette ömır atty tarihtyŋ keiıpkerlerınıŋ beinesın köresız.
QAPAJAN
Äkesı qyzyn Semeige alyp ketedı. Qalada Mūǧamila ekeuı baiyrǧy dosynyŋ üiınde tūrady. Ahmetjan Şıkıbaiūly Mūǧamilanyŋ tuǧan quanyşyna ūiymdastyrylǧan «Şıldehanada» bolǧan qonaqtardyŋ bırı eken. Taǧdyr osy kısıge jazuşynyŋ tūŋǧyşynyŋ qym-qiǧaştyqqa toly ömırınde erekşe oryn aludy jazypty.
Bırşama uaqyttan soŋ Mūhtar Äuezūly qyzyn dosynyŋ qolynda qaldyryp, özı Leningrad qalasyna oquǧa ketedı. A.Şıkıbaiūly men jūbaiynyŋ öz balalary bolmapty. Ahmetbek jas kelınşegı ekeuı balaly boludy öte aŋsaidy. Köp uaqyt kelınşegın Semeidıŋ, tıptı Omskı men Tomskı därıgerlerıne körsetıp emdetedı. Bıraq būl äreketınen eş nätije bolmaidy. Ahmetbektıŋ jary Qapajan Mūǧamilaǧa öz anasyndai bauyr basyp qalady. Ahmetjan da Mūǧamilany öz qyzyndai köredı.
«Men alǧaşynda jylap qoimaǧan ekenmın. «Şeşeme baram. Kämila täteme baramyn, – dei berıppın. Sonda sol üidegı Qapajan şeşemnıŋ maǧan Kämilanyŋ maǧan tuǧan ana emes ekendıgın tüsındırgenı esımde. Men bırtındep Ahmetbek üiınıŋ tärbie qūşaǧyna enıp bara jattym. Qapajanǧa qatty bauyr basyp, apamdai körıp kettım. Ahmetbektı «Kämpit aǧa» dep ataityn edım. Keşke qyzmetten qaitarda ünemı aldynan şyǧyp qarsy alatynmyn. Sondaida türlı-tüstı älemış qaǧazǧa oratylǧan nebır türlı konfetterdı äkelıp beretın. Sodan Kämpit aǧa atanyp kettı».
Leningradttan hattar jüielı türde kelıp tūrady. Oqudan soŋ M.Äuezūly Taşkentke kelgenın hat arqyly bıldıredı. Sol ekı ortada qyzy da ösıp qalady. A.Şıkıbaiūly jūbaiy ekeuı Mūǧamilany özderıne qyz etıp almaq bolady. Şamasy M.Äuezūly qarsy bolmaidy dep oilasa kerek. Mūǧamila Mūhtarqyzy būl jaǧdaidy kıtabynda bylaişa baiandaidy: «Äkemnıŋ rūqsatyn almastan elıne, ata-anasyna, auylyna habar aityp jıberedı: «Men balaly boldym. Menıŋ qyzym bar. Sızder toi jasap qarsy alatyn bolyŋyzdar. Jazdy künı baratyn boldyq», – degen jaǧdailar bolady.
Sondai bır barǧanda olardyŋ bızdı qalai qarsy alǧany, eger artyq aitpasam ertegıdei boldy ǧoi».
Ahmetbek qyzdy mektepke beredı. Osy kezderı onyŋ üiıne bır kısı keledı. Onyŋ qolynda qyzdyŋ äkesınıŋ haty bar edı. Būl Mūhtar Äuezūlynyŋ dosy – qazaq ziialylarynyŋ bırı Eldes Omarov bolatyn. Ol bolǧan jaǧdaidy, M.Äuezūlynyŋ orys qyzyna üilengenın aitady. Jasöspırım qyzdy törtınşı anasymen kezdesu kütıp tūr edı.
Ahmetbek pen Qapajan Mūǧamiladan airylǧysy kelmeidı, jüregı auyryp tūryp: «Mūǧaş orysşa bılmeidı., orys şeşemen qalai juyspaq? Oquy ne bolmaq? Onda qazaq mektebı joq, tıptı özbekşe de bılmeidı» – dep bıraz jailady aityp qalady».
Müǧamila Mūhtarqyzy bylai dep esıne alady: «Bala etıp aldyq degen Qapajan şeşem jylap, oǧan men de qosylyp, äbıgerımız şyǧyp, ärı-särı küi keşıp qaldyq.
Men bır jaǧy osy kısılerdı qimaimyn, bır jaǧy äkemdı körgım kelıp barady – äiteuır jylap jürmın. Äkemdı qalai jaqsy köretınımdı aityp jetkızu qiyn edı. Özınde üi joq, küi joq, ne dūrys semiasy joq – osyndai qystalaŋ şaqta jürıp maǧan ämbe äke bolyp, ämbe şeşe bolyp qaida barsa da, bauyryna qysyp jetektep jürdı ǧoi. Jylaǧandarǧa da bermedı-au. Öz tuǧan anam – Raihan jylady, qalyp qoisa Mūhtar qaityp kele me dep Kämeş şeşem jylady, balamyz dep jariialap bauyr basqan Qapajan şeşem jylady – sonda solardyŋ bırınıŋ qolyna qaldyrmai, özı oqyp jürıp, menı körıngennıŋ bosaǧasyna qoisa da bır äke, bır şeşe bolǧan jaqsy äke edı».
Eldes Omarov qyzdy Taşkentke alyp ketedı. Osylaişa taǧdyr kışkentai qyzdy onyŋ törtınşı anasy bolatyn äielmen tanystyrady. Mūǧamila Mūhtarqyzy: «Endıgı tärbiem orysşa jalǧasty. Valentina Nikolaevnany şeşem retınde sezıne bastaǧan uaqytta bızdıŋ otbasyǧa taǧy bır şataq ıs kelıp kilıkpesı barma?
1930 jyly äkem ūstalyp türmege jabylady. Aldymen Taşkent qalasynda türmesıne qamauǧa alynyp, artynan Almaty türmesıne auystyryldy. Qazaqtyŋ sorpa betıne şyǧarlaryna zobalaŋ bolyp tigen sol nauqannyŋ kezınde olardyŋ äielderı de qamauǧa alyna bastaidy. Osy sät Valentina Nikolaevna şeşemız Läilany alyp keudesıne basyp, Leningradqa jöneledı. Ötpeske amal joq. Al men bolsam, Taşkentte qalyp qoidym. Äiteuır äkemdei jaqsylyq jasaǧan Älkei Marǧūlan bolmaǧanda taǧdyr maǧan basqaşa qaraidy eken. Uaqytynda qauıptı bola qalǧan «Äuezūlynyŋ balasyn jetektep jür» degen sypsyŋ sözden imenbei Älkei aǧa maǧan sol mezette kez-kelgennıŋ jüregı daualamas jaqsylyq şarapatyn tigızıp edı».
Osy kezde M.Äuezūlynyŋ dosy Älkei Marǧūlan Mūǧamilany qalai bolǧanda da äkesıne jaqynyraq bolsyn dep, Almatyǧa jıbermek bolyp şeşım qabyldaidy. Ol kezde Almatyda tūryp jatqan Ahmetbek Şıkıbaevtyŋ meken-jaiyn tauyp oǧan hat jazyp Mūǧamilany poiyzǧa otyrǧyzyp jıberedı. Ä.Marǧūlannyŋ «Sız de anasyz ǧoi»» dep bolǧan jaǧdaidy atiqanyna jüregı jıbıgen jolserık äiel köp sözge kelmei, qyzǧa jol boiy qamqor boluǧa kelısedı. Bıraq Almatyda qyzdy eşkım qarsy almaidy.
«Qazırgı Almaty vokzaly ol kezde şaǧyn stansiiasy därejesındegı bırdeŋe. Menıŋ sol maŋaida jalǧyz jürgenım vokzal milisiiasynyŋ nazaryna ılınse kerek, ol menı şaqyryp alyp, özınıŋ budkasyna otyrǧyzyp qoidy. ...Osylai küte-küte tört-bes kün ötıp kettı. Menı alǧaşqy künı körgen milisionerdıŋ kezekşılıgı taǧy da ainalyp kelıp qalǧan eken, ol menı körıp: «Älı otyrmysyŋ. Qoi, men senı kezekşılıgım bıtken soŋ aǧaŋa özım alyp baraiyn. Taǧy bır kışkene tosaiyq», – dedı. Söitıp otyrǧanda vokzal basyna kelgen bır jeŋıl arba ädettegılerden köp bögeldı. Ol Älkei aǧanyŋ haty qolyna endı ǧana tigen, menı ızdep kelgen Ahmetbek aǧa eken. Menı körıp Ahmetbek aǧa jylap: «Oi, janym, aman-esen jettıŋ be?» – dep bıraz köŋıl terbeitın sözder aityp, milisionerge rahmetın aityp, menı arbasyna otyrǧyzyp üiıne alyp keldı. ...Üide jalǧyz otyrǧan Qapajan apam menı körıp, bas salyp, qūşaqtap, jylap jür. Ol kısınıŋ qandai küi keşkenın qūdai bıledı, bıraq menı körgen bette özderıne bala qylyp almaq bolǧandary esıne tüsken bolar, analyq jüregın auyrtqan bolarmyn. Bälkım sonyŋ bärın oilap, «Mūhtardyŋ balasy osy üide tūrady» degen sözderdıŋ äserın közıne elestetken bolar, sol jylaǧannan toqtar bolmady, äiteuır bırazdan keiın baryp, solyǧyn basyp, özıne-özı keldı».
Mūǧamila taǧy da äkesınıŋ dosynyŋ üiınde tūra bastaidy. Ahmetbek pen Qapajan qyzdy öz balasyndai köredı. Osylaişa basqa ömır bastalady. Osy bır kez kışkentai qyzdyŋ ömırınıŋ eŋ qiyn kezı bolǧan bolar. Kışkentai qyzdyŋ maŋdaiyna kün saiyn türmede jatqan äkesıne tamaqty jaiau aparyp jüru jazypty: «Almatyǧa kelgende az kün ötkende, men abaqtyda jatqan jatqan abaqtyǧa baratyn boldym. ...Abaqty degenıŋ qalanyŋ şetındegı bır qabatty ülken üi eken. Onalasqan jerın, qazır Töle bi 228, ol künde ispravdom dep ataidy. Ol – qazırgı Tastaq mikroaudany ornalasqan tūs. Türmenıŋ syrty tolǧan tuysqandaryna jolyǧuǧa kelgenderdıŋ kezegı bolady eken. Men barǧanda menıŋ qandai adamǧa kelgenımde olardyŋ şaruasy joq. «Kımge keldıŋ?» – degende «Äkeme», – deimın. Olar da menı aiaǧandai: «İ, ainalaiyn, öte ǧoi, barsyn», – dep jatatyn.
Jol ezılıp batpaqtanyp jatatyn. Qysta qalanyŋ şetındegı abaqtyǧa taŋ atar-atpastan attansam, jazda saǧat 11-12 kezderınde baryp jürdım. Kölıktıŋ negızgı türı at-arba. Menıŋ jadymda saqtalyp qalǧany – arbakeşterdıŋ köbı ūiǧyrlar edı. Menıŋ jaiau ketıp bara jatqanymdy körıp, jolda kezdesken arbakeşter «Otyra ǧoi, balam», – dep menı otyrǧyzyp alatyn. Qalǧyp-şūlǧyp jetetınbız. Keibır arbakeşter menıŋ közım ılınıp ketkenın körıp, menı özderı tasyp apara jatqan qaptardyŋ arasynan oryn jasap, qūlap qalmasyn dep soǧan ornalastyratyn.
1932 jyly 10 şıldede «Sosialdy Qazaqstan» jäne «Kazahstanskaia pravda» gazetterınde «Äuezūly Mūhtardyŋ haty» degen atpen äkemnıŋ maqalasy jariialandy. Äkemnıŋ abaqtydan bosap şyǧuyna sol jariialanymnyŋ negız bolǧandyǧy da bügıngı künderı keŋınen aşylyp aitylyp, jazylyp jür».
VALENTİNA
Ahmetbek pen Qapajan Şıkıbaevtar Mūǧamiladan taǧy da bır ret airylyp qala berdı. «Ahmetbek aǧa äkem abaqtydan bosap, Valentinany aldyrǧan soŋ, menı öz qolynda bala qylyp ūstauǧa äkeme qolqa salady, bıraq äkem menı bermedı. Ahmetbek aǧa soǧan ökpeleitın. Men Ahmetbek aǧanyŋ bızde qalasyŋ ba, qaitesıŋ degenıne äkem jıbermegennen keiın äkem jaǧyna şyqanymmen, öz basym ol üige jiı baryp jürdım. Qapajan şeşem men aǧanyŋ darhan köŋılı men degende alaböten edı-au».
Türmeden şyqqan M.Äuezūly drama teatryna jūmysqa ornalasyp Qapajan men Mūǧamilany «Auyl» atty kurortqa demalysqa jıberedı. «Bız bır ai kurortta bolǧan kezde äkem Leningradtan Valentina Nikolaevna men men Läilany aldyrtypty».
Mūhtar Äuezūly men jūbaiy Valentina
«Valentina şeşem men Läila sıŋlımmen kezdesıp, märe-säre boldyq ta qaldyq. Valentina şeşem jūmysqa tūryp, zooveterinarlyq institutta orys tılınen sabaq berdı. Men bolsam Läilaǧa qarap jürdım. Sol maŋda №8 Demian Bednyi atyndaǧy jetı jyldyq mektep jaqyn edı. Bır jaqsysy Taşkentten keterınde Valentina şeşem maǧan alty klasty bıtırdı degen qaǧazdardy alyp berıp ketken edı, sol osy kezde qajetke jarady. Mektep direktory bır orys jıgıtı eken. Äkem män-jaidy keŋınen tüsındırıp aitty. Ol äkemdı körgen betten qarsy alyp: «Jetınşı klastyŋ jetekşısıne erekşe tapsyramyn. Qyzyŋyz özı de jiı-jiı kelıp konsultatsiia alyp tūratyn bolady. Mäselenı men tıkelei özımnıŋ mındetıme alamyn», – dedı».
«Äkem qamaudan şyqqannan keiıngı kezeŋde men öz oşaǧymyzdyŋ erkesı boldym desem de bolady. Valentina Nikolaevna da eşteŋeden tarşylyq jasaǧan emes, ünemı qoldap, süienış bola bıldı. Men de özımnıŋ ol kısıge bötendıgımdı sezdırtpeuge tyrystym. Osylaişa äkemnıŋ oia alǧandary oryndalyp, ol şyǧarmaşylyq ıske bırjola den qoiyp, ülken jūmystardy qolǧa aldy».
FATİMA
«Ögeilık degennıŋ ne ekenın bıldırtpei ösırgen şeşelerımnıŋ tärbie mektebınen ötıp, ömır mektebınıŋ ärtürlı kezeŋderınen tälım alyp, söitıp men on segız jasqa kelıp qaldym». Mūǧamila pedagogikalyq institutty bıtırgen soŋ Ahmetbek Şıkıbaevtyŋ aǧasynyŋ balasy Bökebaiǧa tūrmysqa şyǧady. Janūia qyzmet babyna bailanysty Qazaqstannyŋ türlı jerlerınde tūrady. Ūldary Nariman men Baqtiiar jäne qyzy Güljan düniege keledı. Köp jyldardan soŋ 1943 jyly Mūǧamila Mūhtarqyzy tuǧan anasy Raihandy tauyp qolyna alady. Jazuşynyŋ alǧaşqy jūbaiy qyzynyŋ qolynda küieu balasy men nemerelerımen bırge tūryp jatady. Ömır bır qalypty mamyrajai jaǧdaiǧa tüsedı. Degenmen Mūǧamila taǧdyrdyŋ özıne taǧy bır syilyq daiyndap qoiǧanyn bılgen joq edı.
Ömır öte kürdelı qūbylys. Mūhtar Äuezūly dosy Iliias Jansügırūlynyŋ üiınde jiı bolyp jürgendıkten aqynnyŋ jūbaiy Fatimamen tanys bolǧan. Aqiyq aqyn «halyq jauy» dep jala jabylyp tūtqyndalǧan kezde Mūhtar Äuezūly dosynyŋ janūiasyna qolynan kelgenşe kömektesıp tūrady. Sol kezderde jazuşy men Fatima Ǧabitovanyŋ arasynda sezım oty oianyp düniege ūl bala keledı.
Mūǧamila Mūhtarqyzy: «Osy kezderı taǧdyr menı taǧy bır apamyz – Fatima Ǧabitovamen tabystyrdy. Bız onda Talǧarǧa köşıp kelgenbız. Keide Bökeŋmen, keide özım de jalǧyz da Almatyǧa tırşılık yŋǧaiymen jiı qatynap tūratynbyz. Fatima apamyzben sondai saparlardyŋ bırınde tanystym. Bır-bırımızdı būrynnan estimız, bıraq menı körgen bette ol bırden tanydy. Külıp: «Mūrataidyŋ tätesı emespısıŋ? – dedı ol kezdeskende. Mūrat ta men de äkemızge qatty ūqsaidy ekenbız. Jaqyn tanysyp, bılıskennen soŋ men ony Talǧarǧa qonaqqa şaqyrdym. Mūrat bauyrym aitqandai-aq bızdıŋ Baqtiiarymyzben jasty bolyp şyqty. Kökırektegı tüiulı syrlar aşylyp, ötkender qozǧalyp, Fatima men Mūratty jaqsylap küttık. «Apalar, – dedım men bır söz arasynda. – men bügın taǧy da bır şeşemdı tauyp aldym. Al, sız bolsaŋyz, maǧan Mūrataidai altyn bauyr tauyp berdıŋız. Ana jaqta äkemız elın qalam arqyly ǧalam jüzıne tanytyp jatyr. Qiynşylyqty da az tartpaǧan bolarmyz, bıraq sonyŋ da bır jūbanyşy bolady eken. Ol myna sızder men bızderdıŋ kezdesıp otyrǧanymyz» – dedım. Raihan apam Mūrataidy körıp, özınıŋ Şoqany oiyn tüsıp köŋılı bosap qaldy. Maǧan da «şeşege toimaityn qarǧam-au» – dep jatyr. Osyndai jaǧdailardyŋ barysynda men taǧy bır şeşeme kezdesıp, jaqyn aralasyp kettık.
Fatima Ǧabitova
Fatima apa mıngızgen taiym dep Mūrat pen Baqtiiarǧa ädemı qos velosiped äperıp edı, ekeuı soǧan mınıp alyp, Ernarǧa baryp keletın. Kelgenderınde bıreuı atam aitty dep, ekınşısı aǧam aitty dep özderınşe äŋgımelerın aityp, köŋıldı qaitatyn».
Qūrmettı oqyrman, men sızderdı ūly jazuşy M.Äuezūlynyŋ ülken qyzy Mūǧamila Mūhtarqyzynyŋ ömırınıŋ tek keibır ǧana betterımen tanystyruǧa tyrystym. «Tūŋǧyşy edım äkemnıŋ» kıtabynda bır janūianyŋ jäne bükıl eldıŋ tarihy jazylǧan. Mūǧamila Mūhtarqyzy özınıŋ äkesı, ūly jazuşy Mūhtar Äuezūlynyŋ qyzy degen atqa laiyq näzık jandy tūlǧa bola bıldı. Bügınde tabyluy qiyn osy bır keremet estelık kıtabyn köptı körgen Mūǧamila apamyz öz janynyŋ keŋdıgın däleldeitın: «El aman bolsyn, el ırgesı ärdaiym bütın bolsyn!» aiaqtapty.
Osy jyldyŋ köktemınde, nauryzdyŋ 18 jūldyzy künı Mūǧamila Mūhtarqyzynyŋ tuǧanyna 100 jyl toldy.
Mūǧamila Mūhtarqyzy[/caption]
Köpşılık Mūhtar Äuezūlyny «Abai joly» atty ülken şyǧarma jazǧan ūly jazuşy dep bıledı. Bıraq jazuşynyŋ öz ömır joly da sondai bır ülken romannyŋ jügı bolarlyqtai kürdelı bolǧanyn bıle bermeidı.
«...1932 jyl bolatyn. Men abaqtyda jatqan äkem Mūhtarǧa ädettegıdei as-suyn aparyp beruge jinaqtaldym. Ydys-aiaq juyp jatqanymda aulaǧa jürısı bölek bır at-arba kelıp kırdı. Tüsken adamdy anadaidan tanydym. Äkem! Tūra jügırdım. Ol da qūşaǧyn jaiyp menı bauyryna qysty. Jüregımız egılıp, özımız jylap tūryp qaldyq... »
Kışkentai qyzdy qūşaqtap köz jasyna erık bergen er adam bügınde ūly qalamger retınde aty belgılı. Ol kezde quanyş sezımı köz jasy arqyly körıngen qyzdyŋ basynan älı talai-talai qiynşylyqtar ötetının özı de, basqa eşkım de bılmeitın. Ol qyz eseiıp, uaqyt öte öz äkesı, ūly jazuşy ärı ǧalym Mūhtar Äuezūly turaly eŋ qyzǧylyqty – «Men äkemnıŋ tūŋǧyşymyn» atty estelık kıtabyn jazatyny turaly da eşkım bılmedı. Jäne öz ömır jolynda bes äieldı özınıŋ anasy dep qabyldaitynyn... İä, ol tura solai «Anam» dep jazady... Anam Raihan, Anam Kamila, Anam Kapajan, Anam Valentina, Anam Fatima.
Äŋgımemdı basynan bastaiyn. Taǧdyrdyŋ syiy şyǧar, menıŋ äkem, ǧalym Äsılhan Ospanūlyna ūly jazuşy ärı körnektı ǧalym Mūhtar Äuezūlynyŋ (ötken ǧasyrdyŋ basynda jazuşy öz tegın qazaq salty boiynşa osylai jazǧan, sondyqtan men solai jazdym) soŋǧy aspiranty bolu baqyty būiyrypty. Äkemnıŋ kündelıgınde tura solai dep jazylǧan: «1959 j., 14 qazan. Seisenbı. Saǧat 4-te instituttyŋ ǧylymi keŋesınıŋ mäjılısı bolyp, bızderdı, biyl tüsken aspiranttardy jetekşılerge telıdı. Maǧan Mūhaŋnyŋ özı jetekşılık etetın boldy – Qandai baqyt deseŋızşı osynyŋ özı!»
Özınıŋ ǧylymi jetekşısı turaly äkemnıŋ aitqandary menıŋ esımde öşpestei jattalyp qaldy. Keibırde özımdı ūly jazuşynyŋ özımen kezdesuge daiyndalyp jürgendei sezınetınmın. Sondyqtan ol turaly qolyma tüskendı – kıtaptardy, maqalalar men fotosuretterdı, bärın jinai berdım. Neǧūrlym köp bılgen saiyn, ūly tūlǧamen kezdesuımızdıŋ jaqyndai bergenın sezıngendeimın.
Jaqynda menıŋ qolyma jazuşy turaly kölemı kışkentai ǧana kıtapşa tüstı. Oqyp qarasam mazmūny öte kölemdı. Kıtaptyŋ aty «Tūŋǧyşy edım äkemnıŋ» eken. Mūqaba syrtynan maǧan oily közben qarap tūrǧan kıtap iesı Mūǧamila Mūhtarqyzynyŋ suretın kördım. Kıtapty oqyp bolǧan soŋ osynşama qiynşylyq pen auyrtpalyqty basynan ötkergen adam qalaişa osynşa jyl ömır sürdı eken dep oiladym?!
Ūzaq ömır jasau degen tüsınık bar. Bıraq kei ūzaq ömır turaly aitu üşın sol ǧūmyrdan da ūzaq uaqytty talap etetın jaǧdailar da bolady. İä... būl kısınıŋ ömır joly turaly aitu üşın öte ūzaq jyldar kerek. Degenmen ūly Mūhtar Äuezūlynyŋ ūly qyzy jazuşynyŋ tūŋǧyşy bolyp tuǧany beker emes degen oi keldı. Ol öz boiyndaǧy bükıl baiandauşylyq önerın barynşa körsete bılıp 132 bettık kıtabyna Qazaq elınıŋ bütın bır däuırın syidyra bılıptı.
RAIHAN
«Raihan anam Tobyqty ışındegı Torǧai ruyndaǧy Käken degen adamnyŋ qyzy. Alty ūldan keiıngı jalǧyzy. Käken auyly - bai auyl. Jalǧyz qyzyn körşı otyrǧan bır bolystyŋ erkesıne erterekten aittyryp qoiypty. Bolys auylymen qūdalyq söilesılıp, oryndalmai jürgende Abai atamyz ben Äigerımnıŋ tūŋǧyşy Tūraǧūldyŋ yqpalymen Mūhtar Raihanǧa üilengen. Jaqsy aralas-qūralas bolyp jürgen Tūraǧūl dosynyŋ qolqasyn Käken atam jerge tastai almai bolyspen qūdalyq şartyn būzuǧa mäjbür bolady. ...Qysqasy, qazaq teatrynyŋ sahnasyn aşqan alǧaş sol 1917 jyly Oiqūdyqta qoiylǧan «Eŋlık-Kebektıŋ» şabytymen jürgende äkem jiyrma jasynda Raihan apama üilengen.
[caption id="attachment_14241" align="aligncenter" width="500"] Raihan Käkenqyzy[/caption]
Äkem Raihan apammen ūzaq tūrmady. Ekeuı aiyrylsqanda Şoqan bauyrym älı emşekten şyqpapty. Üş-tört jyl bırge tūrǧan ekeuınıŋ mäselesın halyq soty qarapty. Sol kezdegı ūiǧarym boiynşa ūl äkege, qyz şeşege būiyrady eken».
Halyqtyq sot Şoqan esımdı ūldy äkesıne, qyzdy şeşesıne qaldyruǧa şeşım qabyldaidy.
«...Alaida sot ükımı şyqqanşa äkem ekı-üş jasar menı erınıŋ aldyna otyrǧyzyp, atqa mınıp auyldan şyǧyp ketıp qalypty. Izdegende tappaidy. Söitıp Şoqan da, men de äkem jaǧynda qalyp qoidyq» dep jazady Mūǧamila Mūhtarqyzy. Bıraq, iä, bıraq... bıraz uaqyt ötken soŋ Şoqan qaitys bolady.
KÄMİLA
Mūhtar Äuezūlynyŋ ekınşı jūbaiy Kämila ekı qyzdy düniege äkeledı. Bıraq olar jastai şetınep ketedı.
«Kämeş şeşem Mūhtarǧa degen köŋılınen bolar, maǧan analyq jüregın aqtaryla ūsynuşy edı. Obaly ne kerek, şeşe ornyna şeşe boldy. Özım keiınge deiın Kämilany tuǧan şeşem dep jürıppın.
Kışkentai Mūǧamila, Kämila jäne Mūhtar Äuezūly
Kämila apamnyŋ ekı balasy da bırınen soŋ bırı şetınep kettı. Ekeuı de qyz bala edı. Aralary bır-bır jarym jyldan. Uyz sütın jaryta almaǧan anaǧa qandai qiyn. Ekı balanyŋ da artynan Kämila apamnyŋ omyrauy ısınıp, janyn qoiarǧa jer tappaityn boldy. Baladan airylǧany bır qinap, emşek sütı ekı qinap kündız-ünı jylait. Sonda Kämila şeşem aitady eken: «Älgı Mūǧaş kelıp süttı soryp tögıp tastar ma edı», – dep. Söitıp jüre berse sütıŋ ırıŋge ainalyp ketu qaupı bar. Men de sol maŋaida jürem ǧoi. Kelıp Kämila apamnyŋ omyrauyn soryp, kesege tögetınmın. Baiqamai jūtylyp ta ketetın. Omyrauyna tısım de tiıp ketetın körınedı. Ol qara terge malşynyp, qinalyp ketetın. Men bala bolsam da şeşemnıŋ maŋdaiyn sipap: «Jylama, jylama», - dep jūbatqansimyn.
...Sondai kezeŋderdıŋ bırınde otbasymyz bolyp suretke tüsken edık. Sol jaqsy saqtalypty. Būnda menıŋ tört-bes jasta boluyma kerek, äkemnıŋ qasynda türegep tūrmyn. Äkemnıŋ qatarynda Kämila şeşem tūr». Būl surette ömır atty tarihtyŋ keiıpkerlerınıŋ beinesın köresız.
QAPAJAN
Äkesı qyzyn Semeige alyp ketedı. Qalada Mūǧamila ekeuı baiyrǧy dosynyŋ üiınde tūrady. Ahmetjan Şıkıbaiūly Mūǧamilanyŋ tuǧan quanyşyna ūiymdastyrylǧan «Şıldehanada» bolǧan qonaqtardyŋ bırı eken. Taǧdyr osy kısıge jazuşynyŋ tūŋǧyşynyŋ qym-qiǧaştyqqa toly ömırınde erekşe oryn aludy jazypty.
Bırşama uaqyttan soŋ Mūhtar Äuezūly qyzyn dosynyŋ qolynda qaldyryp, özı Leningrad qalasyna oquǧa ketedı. A.Şıkıbaiūly men jūbaiynyŋ öz balalary bolmapty. Ahmetbek jas kelınşegı ekeuı balaly boludy öte aŋsaidy. Köp uaqyt kelınşegın Semeidıŋ, tıptı Omskı men Tomskı därıgerlerıne körsetıp emdetedı. Bıraq būl äreketınen eş nätije bolmaidy. Ahmetbektıŋ jary Qapajan Mūǧamilaǧa öz anasyndai bauyr basyp qalady. Ahmetjan da Mūǧamilany öz qyzyndai köredı.
«Men alǧaşynda jylap qoimaǧan ekenmın. «Şeşeme baram. Kämila täteme baramyn, – dei berıppın. Sonda sol üidegı Qapajan şeşemnıŋ maǧan Kämilanyŋ maǧan tuǧan ana emes ekendıgın tüsındırgenı esımde. Men bırtındep Ahmetbek üiınıŋ tärbie qūşaǧyna enıp bara jattym. Qapajanǧa qatty bauyr basyp, apamdai körıp kettım. Ahmetbektı «Kämpit aǧa» dep ataityn edım. Keşke qyzmetten qaitarda ünemı aldynan şyǧyp qarsy alatynmyn. Sondaida türlı-tüstı älemış qaǧazǧa oratylǧan nebır türlı konfetterdı äkelıp beretın. Sodan Kämpit aǧa atanyp kettı».
Leningradttan hattar jüielı türde kelıp tūrady. Oqudan soŋ M.Äuezūly Taşkentke kelgenın hat arqyly bıldıredı. Sol ekı ortada qyzy da ösıp qalady. A.Şıkıbaiūly jūbaiy ekeuı Mūǧamilany özderıne qyz etıp almaq bolady. Şamasy M.Äuezūly qarsy bolmaidy dep oilasa kerek. Mūǧamila Mūhtarqyzy būl jaǧdaidy kıtabynda bylaişa baiandaidy: «Äkemnıŋ rūqsatyn almastan elıne, ata-anasyna, auylyna habar aityp jıberedı: «Men balaly boldym. Menıŋ qyzym bar. Sızder toi jasap qarsy alatyn bolyŋyzdar. Jazdy künı baratyn boldyq», – degen jaǧdailar bolady.
Sondai bır barǧanda olardyŋ bızdı qalai qarsy alǧany, eger artyq aitpasam ertegıdei boldy ǧoi».
Ahmetbek qyzdy mektepke beredı. Osy kezderı onyŋ üiıne bır kısı keledı. Onyŋ qolynda qyzdyŋ äkesınıŋ haty bar edı. Būl Mūhtar Äuezūlynyŋ dosy – qazaq ziialylarynyŋ bırı Eldes Omarov bolatyn. Ol bolǧan jaǧdaidy, M.Äuezūlynyŋ orys qyzyna üilengenın aitady. Jasöspırım qyzdy törtınşı anasymen kezdesu kütıp tūr edı.
Ahmetbek pen Qapajan Mūǧamiladan airylǧysy kelmeidı, jüregı auyryp tūryp: «Mūǧaş orysşa bılmeidı., orys şeşemen qalai juyspaq? Oquy ne bolmaq? Onda qazaq mektebı joq, tıptı özbekşe de bılmeidı» – dep bıraz jailady aityp qalady».
Müǧamila Mūhtarqyzy bylai dep esıne alady: «Bala etıp aldyq degen Qapajan şeşem jylap, oǧan men de qosylyp, äbıgerımız şyǧyp, ärı-särı küi keşıp qaldyq.
Men bır jaǧy osy kısılerdı qimaimyn, bır jaǧy äkemdı körgım kelıp barady – äiteuır jylap jürmın. Äkemdı qalai jaqsy köretınımdı aityp jetkızu qiyn edı. Özınde üi joq, küi joq, ne dūrys semiasy joq – osyndai qystalaŋ şaqta jürıp maǧan ämbe äke bolyp, ämbe şeşe bolyp qaida barsa da, bauyryna qysyp jetektep jürdı ǧoi. Jylaǧandarǧa da bermedı-au. Öz tuǧan anam – Raihan jylady, qalyp qoisa Mūhtar qaityp kele me dep Kämeş şeşem jylady, balamyz dep jariialap bauyr basqan Qapajan şeşem jylady – sonda solardyŋ bırınıŋ qolyna qaldyrmai, özı oqyp jürıp, menı körıngennıŋ bosaǧasyna qoisa da bır äke, bır şeşe bolǧan jaqsy äke edı».
Eldes Omarov qyzdy Taşkentke alyp ketedı. Osylaişa taǧdyr kışkentai qyzdy onyŋ törtınşı anasy bolatyn äielmen tanystyrady. Mūǧamila Mūhtarqyzy: «Endıgı tärbiem orysşa jalǧasty. Valentina Nikolaevnany şeşem retınde sezıne bastaǧan uaqytta bızdıŋ otbasyǧa taǧy bır şataq ıs kelıp kilıkpesı barma?
1930 jyly äkem ūstalyp türmege jabylady. Aldymen Taşkent qalasynda türmesıne qamauǧa alynyp, artynan Almaty türmesıne auystyryldy. Qazaqtyŋ sorpa betıne şyǧarlaryna zobalaŋ bolyp tigen sol nauqannyŋ kezınde olardyŋ äielderı de qamauǧa alyna bastaidy. Osy sät Valentina Nikolaevna şeşemız Läilany alyp keudesıne basyp, Leningradqa jöneledı. Ötpeske amal joq. Al men bolsam, Taşkentte qalyp qoidym. Äiteuır äkemdei jaqsylyq jasaǧan Älkei Marǧūlan bolmaǧanda taǧdyr maǧan basqaşa qaraidy eken. Uaqytynda qauıptı bola qalǧan «Äuezūlynyŋ balasyn jetektep jür» degen sypsyŋ sözden imenbei Älkei aǧa maǧan sol mezette kez-kelgennıŋ jüregı daualamas jaqsylyq şarapatyn tigızıp edı».
Osy kezde M.Äuezūlynyŋ dosy Älkei Marǧūlan Mūǧamilany qalai bolǧanda da äkesıne jaqynyraq bolsyn dep, Almatyǧa jıbermek bolyp şeşım qabyldaidy. Ol kezde Almatyda tūryp jatqan Ahmetbek Şıkıbaevtyŋ meken-jaiyn tauyp oǧan hat jazyp Mūǧamilany poiyzǧa otyrǧyzyp jıberedı. Ä.Marǧūlannyŋ «Sız de anasyz ǧoi»» dep bolǧan jaǧdaidy atiqanyna jüregı jıbıgen jolserık äiel köp sözge kelmei, qyzǧa jol boiy qamqor boluǧa kelısedı. Bıraq Almatyda qyzdy eşkım qarsy almaidy.
«Qazırgı Almaty vokzaly ol kezde şaǧyn stansiiasy därejesındegı bırdeŋe. Menıŋ sol maŋaida jalǧyz jürgenım vokzal milisiiasynyŋ nazaryna ılınse kerek, ol menı şaqyryp alyp, özınıŋ budkasyna otyrǧyzyp qoidy. ...Osylai küte-küte tört-bes kün ötıp kettı. Menı alǧaşqy künı körgen milisionerdıŋ kezekşılıgı taǧy da ainalyp kelıp qalǧan eken, ol menı körıp: «Älı otyrmysyŋ. Qoi, men senı kezekşılıgım bıtken soŋ aǧaŋa özım alyp baraiyn. Taǧy bır kışkene tosaiyq», – dedı. Söitıp otyrǧanda vokzal basyna kelgen bır jeŋıl arba ädettegılerden köp bögeldı. Ol Älkei aǧanyŋ haty qolyna endı ǧana tigen, menı ızdep kelgen Ahmetbek aǧa eken. Menı körıp Ahmetbek aǧa jylap: «Oi, janym, aman-esen jettıŋ be?» – dep bıraz köŋıl terbeitın sözder aityp, milisionerge rahmetın aityp, menı arbasyna otyrǧyzyp üiıne alyp keldı. ...Üide jalǧyz otyrǧan Qapajan apam menı körıp, bas salyp, qūşaqtap, jylap jür. Ol kısınıŋ qandai küi keşkenın qūdai bıledı, bıraq menı körgen bette özderıne bala qylyp almaq bolǧandary esıne tüsken bolar, analyq jüregın auyrtqan bolarmyn. Bälkım sonyŋ bärın oilap, «Mūhtardyŋ balasy osy üide tūrady» degen sözderdıŋ äserın közıne elestetken bolar, sol jylaǧannan toqtar bolmady, äiteuır bırazdan keiın baryp, solyǧyn basyp, özıne-özı keldı».
Mūǧamila taǧy da äkesınıŋ dosynyŋ üiınde tūra bastaidy. Ahmetbek pen Qapajan qyzdy öz balasyndai köredı. Osylaişa basqa ömır bastalady. Osy bır kez kışkentai qyzdyŋ ömırınıŋ eŋ qiyn kezı bolǧan bolar. Kışkentai qyzdyŋ maŋdaiyna kün saiyn türmede jatqan äkesıne tamaqty jaiau aparyp jüru jazypty: «Almatyǧa kelgende az kün ötkende, men abaqtyda jatqan jatqan abaqtyǧa baratyn boldym. ...Abaqty degenıŋ qalanyŋ şetındegı bır qabatty ülken üi eken. Onalasqan jerın, qazır Töle bi 228, ol künde ispravdom dep ataidy. Ol – qazırgı Tastaq mikroaudany ornalasqan tūs. Türmenıŋ syrty tolǧan tuysqandaryna jolyǧuǧa kelgenderdıŋ kezegı bolady eken. Men barǧanda menıŋ qandai adamǧa kelgenımde olardyŋ şaruasy joq. «Kımge keldıŋ?» – degende «Äkeme», – deimın. Olar da menı aiaǧandai: «İ, ainalaiyn, öte ǧoi, barsyn», – dep jatatyn.
Jol ezılıp batpaqtanyp jatatyn. Qysta qalanyŋ şetındegı abaqtyǧa taŋ atar-atpastan attansam, jazda saǧat 11-12 kezderınde baryp jürdım. Kölıktıŋ negızgı türı at-arba. Menıŋ jadymda saqtalyp qalǧany – arbakeşterdıŋ köbı ūiǧyrlar edı. Menıŋ jaiau ketıp bara jatqanymdy körıp, jolda kezdesken arbakeşter «Otyra ǧoi, balam», – dep menı otyrǧyzyp alatyn. Qalǧyp-şūlǧyp jetetınbız. Keibır arbakeşter menıŋ közım ılınıp ketkenın körıp, menı özderı tasyp apara jatqan qaptardyŋ arasynan oryn jasap, qūlap qalmasyn dep soǧan ornalastyratyn.
1932 jyly 10 şıldede «Sosialdy Qazaqstan» jäne «Kazahstanskaia pravda» gazetterınde «Äuezūly Mūhtardyŋ haty» degen atpen äkemnıŋ maqalasy jariialandy. Äkemnıŋ abaqtydan bosap şyǧuyna sol jariialanymnyŋ negız bolǧandyǧy da bügıngı künderı keŋınen aşylyp aitylyp, jazylyp jür».
VALENTİNA
Ahmetbek pen Qapajan Şıkıbaevtar Mūǧamiladan taǧy da bır ret airylyp qala berdı. «Ahmetbek aǧa äkem abaqtydan bosap, Valentinany aldyrǧan soŋ, menı öz qolynda bala qylyp ūstauǧa äkeme qolqa salady, bıraq äkem menı bermedı. Ahmetbek aǧa soǧan ökpeleitın. Men Ahmetbek aǧanyŋ bızde qalasyŋ ba, qaitesıŋ degenıne äkem jıbermegennen keiın äkem jaǧyna şyqanymmen, öz basym ol üige jiı baryp jürdım. Qapajan şeşem men aǧanyŋ darhan köŋılı men degende alaböten edı-au».
Türmeden şyqqan M.Äuezūly drama teatryna jūmysqa ornalasyp Qapajan men Mūǧamilany «Auyl» atty kurortqa demalysqa jıberedı. «Bız bır ai kurortta bolǧan kezde äkem Leningradtan Valentina Nikolaevna men men Läilany aldyrtypty».
Mūhtar Äuezūly men jūbaiy Valentina
«Valentina şeşem men Läila sıŋlımmen kezdesıp, märe-säre boldyq ta qaldyq. Valentina şeşem jūmysqa tūryp, zooveterinarlyq institutta orys tılınen sabaq berdı. Men bolsam Läilaǧa qarap jürdım. Sol maŋda №8 Demian Bednyi atyndaǧy jetı jyldyq mektep jaqyn edı. Bır jaqsysy Taşkentten keterınde Valentina şeşem maǧan alty klasty bıtırdı degen qaǧazdardy alyp berıp ketken edı, sol osy kezde qajetke jarady. Mektep direktory bır orys jıgıtı eken. Äkem män-jaidy keŋınen tüsındırıp aitty. Ol äkemdı körgen betten qarsy alyp: «Jetınşı klastyŋ jetekşısıne erekşe tapsyramyn. Qyzyŋyz özı de jiı-jiı kelıp konsultatsiia alyp tūratyn bolady. Mäselenı men tıkelei özımnıŋ mındetıme alamyn», – dedı».
«Äkem qamaudan şyqqannan keiıngı kezeŋde men öz oşaǧymyzdyŋ erkesı boldym desem de bolady. Valentina Nikolaevna da eşteŋeden tarşylyq jasaǧan emes, ünemı qoldap, süienış bola bıldı. Men de özımnıŋ ol kısıge bötendıgımdı sezdırtpeuge tyrystym. Osylaişa äkemnıŋ oia alǧandary oryndalyp, ol şyǧarmaşylyq ıske bırjola den qoiyp, ülken jūmystardy qolǧa aldy».
FATİMA
«Ögeilık degennıŋ ne ekenın bıldırtpei ösırgen şeşelerımnıŋ tärbie mektebınen ötıp, ömır mektebınıŋ ärtürlı kezeŋderınen tälım alyp, söitıp men on segız jasqa kelıp qaldym». Mūǧamila pedagogikalyq institutty bıtırgen soŋ Ahmetbek Şıkıbaevtyŋ aǧasynyŋ balasy Bökebaiǧa tūrmysqa şyǧady. Janūia qyzmet babyna bailanysty Qazaqstannyŋ türlı jerlerınde tūrady. Ūldary Nariman men Baqtiiar jäne qyzy Güljan düniege keledı. Köp jyldardan soŋ 1943 jyly Mūǧamila Mūhtarqyzy tuǧan anasy Raihandy tauyp qolyna alady. Jazuşynyŋ alǧaşqy jūbaiy qyzynyŋ qolynda küieu balasy men nemerelerımen bırge tūryp jatady. Ömır bır qalypty mamyrajai jaǧdaiǧa tüsedı. Degenmen Mūǧamila taǧdyrdyŋ özıne taǧy bır syilyq daiyndap qoiǧanyn bılgen joq edı.
Ömır öte kürdelı qūbylys. Mūhtar Äuezūly dosy Iliias Jansügırūlynyŋ üiınde jiı bolyp jürgendıkten aqynnyŋ jūbaiy Fatimamen tanys bolǧan. Aqiyq aqyn «halyq jauy» dep jala jabylyp tūtqyndalǧan kezde Mūhtar Äuezūly dosynyŋ janūiasyna qolynan kelgenşe kömektesıp tūrady. Sol kezderde jazuşy men Fatima Ǧabitovanyŋ arasynda sezım oty oianyp düniege ūl bala keledı.
Mūǧamila Mūhtarqyzy: «Osy kezderı taǧdyr menı taǧy bır apamyz – Fatima Ǧabitovamen tabystyrdy. Bız onda Talǧarǧa köşıp kelgenbız. Keide Bökeŋmen, keide özım de jalǧyz da Almatyǧa tırşılık yŋǧaiymen jiı qatynap tūratynbyz. Fatima apamyzben sondai saparlardyŋ bırınde tanystym. Bır-bırımızdı būrynnan estimız, bıraq menı körgen bette ol bırden tanydy. Külıp: «Mūrataidyŋ tätesı emespısıŋ? – dedı ol kezdeskende. Mūrat ta men de äkemızge qatty ūqsaidy ekenbız. Jaqyn tanysyp, bılıskennen soŋ men ony Talǧarǧa qonaqqa şaqyrdym. Mūrat bauyrym aitqandai-aq bızdıŋ Baqtiiarymyzben jasty bolyp şyqty. Kökırektegı tüiulı syrlar aşylyp, ötkender qozǧalyp, Fatima men Mūratty jaqsylap küttık. «Apalar, – dedım men bır söz arasynda. – men bügın taǧy da bır şeşemdı tauyp aldym. Al, sız bolsaŋyz, maǧan Mūrataidai altyn bauyr tauyp berdıŋız. Ana jaqta äkemız elın qalam arqyly ǧalam jüzıne tanytyp jatyr. Qiynşylyqty da az tartpaǧan bolarmyz, bıraq sonyŋ da bır jūbanyşy bolady eken. Ol myna sızder men bızderdıŋ kezdesıp otyrǧanymyz» – dedım. Raihan apam Mūrataidy körıp, özınıŋ Şoqany oiyn tüsıp köŋılı bosap qaldy. Maǧan da «şeşege toimaityn qarǧam-au» – dep jatyr. Osyndai jaǧdailardyŋ barysynda men taǧy bır şeşeme kezdesıp, jaqyn aralasyp kettık.
Fatima Ǧabitova
Fatima apa mıngızgen taiym dep Mūrat pen Baqtiiarǧa ädemı qos velosiped äperıp edı, ekeuı soǧan mınıp alyp, Ernarǧa baryp keletın. Kelgenderınde bıreuı atam aitty dep, ekınşısı aǧam aitty dep özderınşe äŋgımelerın aityp, köŋıldı qaitatyn».
Qūrmettı oqyrman, men sızderdı ūly jazuşy M.Äuezūlynyŋ ülken qyzy Mūǧamila Mūhtarqyzynyŋ ömırınıŋ tek keibır ǧana betterımen tanystyruǧa tyrystym. «Tūŋǧyşy edım äkemnıŋ» kıtabynda bır janūianyŋ jäne bükıl eldıŋ tarihy jazylǧan. Mūǧamila Mūhtarqyzy özınıŋ äkesı, ūly jazuşy Mūhtar Äuezūlynyŋ qyzy degen atqa laiyq näzık jandy tūlǧa bola bıldı. Bügınde tabyluy qiyn osy bır keremet estelık kıtabyn köptı körgen Mūǧamila apamyz öz janynyŋ keŋdıgın däleldeitın: «El aman bolsyn, el ırgesı ärdaiym bütın bolsyn!» aiaqtapty.
Osy jyldyŋ köktemınde, nauryzdyŋ 18 jūldyzy künı Mūǧamila Mūhtarqyzynyŋ tuǧanyna 100 jyl toldy.
Berdaly OSPAN.
"Adyrna" ūlttyq portaly
