Keşe Ūlttyq akademiialyq kıtaphanada mädeniettanuşy-filosof Abylaihan Qalnazarovtyŋ «ŞYMKENTTIŊ JŪMSAQ KÜŞI. Şymkent qalasynyŋ brendın tiımdı basqaru men imidj-ideologiiasyn ılgerıletu boiynşa kommunikativtık strategiia (Taldaular men ūsynystar)» atty tūŋǧyş qazaqşa saiasitehnologiia kıtabynyŋ tūsauy kesıldı. Avtordyŋ aituynşa, atalmyş eŋbektıŋ alǧaşqy nobaiy 2021 jyldyŋ 14 şıldesınde bıtse, tolyqqandy 2022 jyldyŋ aqpanynda tämamdalyp baspadan şyqqan. Alaida qarjylyq jäne ūiymdastyruşylyq sebepterge bailanysty 1 jyl keşıgıp, biyl ǧana prezentasiialanyp otyr.
Sonymen, bız, oqyrmandar tarapynan «Şymkenttıkterdıŋ tabys kıtaby» atanyp ülgergen taldamalyq-ūsynymdyq tuyndynyŋ qalai jazylyp, onda nendei mazmūn qamtylǧany jäne taǧy da basqa saualdar ainalasynda sūhbat jürgızgen edık.
– Abylaihan Mamyraihanūly, osy kıtapqa ūqsas dünieler Batys elderınde būrynnan bar täjıribe bolǧanymen, Qazaqstanda bırınşı ret qolǧa alynyp otyr. Osy eŋbektı jazuǧa ne türtkı boldy?
– Özıŋız de bılesız, elımızde Şymkentke, şymkenttıkterge, jalpy Oŋtüstıkke qatysty ūşqary negativ pıkır men stereotip köp. Odan qalai qūtyluǧa bolady? Osy saual menı sonau ekı myŋynşy jyldary Almatyǧa student bolyp barǧan kezden mazalaityn-dy. Otandyq media keŋıstıkte de äzelden «Būlardyŋ qai jerınen şou-reiting şyǧaruǧa bolady? Qaitsek şyŋǧyrǧan habar nemese jaǧa ūstatatyn siujet jasaimyz?» degen janaşymas ūstanym sezıletın. Olardyŋ keibırıne salsaq, Şymkent qūddy bır bükıl qazaq dalasynyŋ masqarapazy tärızdı qaralym men reiting közı. Bır jaryq säulesı joq, qaraŋǧylyq pen qaralyq, radiasiia basqan apatty meken siiaqty «qara qūrdym» obrazy auada qalqyp tūrady: «Jaqsylyǧyn körmeidı, jamandyǧyn tergeidı». Mysaly, bır jerlesımız Olimpiadada altyn alsa – qazaqstandyq ta, qylmys jasasa nemese bırnärse büldırse, avtomatty türde «şymkenttık» atala qalatynyn aitamyn. Tura Reseidegıdei – Qap tauy jıgıtterınıŋ jaqsylyǧy-igılıgı bolsa, reseilık, jamandyǧy bolsa, kavkazdyq atalyp ketetınındei kep. Keiınnen ekı myŋ onynşy jyldary Astanaǧa köşkesın, qyryq temırdıŋ qylauynan qūrylǧan el arasynda būl mäsele tıpten aktual bola tüstı. Bıreuler qaradan qarap, küngei perzentı bolǧanyŋ üşın ǧana küstanalap, əzıl-qyljaqqa ainaldyryp, tıpten mansaptyq jolyŋda biografiiaŋ dūrys bolsa da geografiiaŋ dūrys bolmai, lauazym men tiesılı nesıbeŋnen qaǧyp jatsa, qalai oilanbassyŋ?!
Alaida «Momynnyŋ aqysyn adam jegenımen, Qūdai jemeidı», zaman bızdıŋ paidamyzǧa orai özgerdı. «Özın qazaqpyn dep esepteitın är azamat ūlt tarihyndaǧy ötken zamannan jetken tarih betterınen Qazyǧūrt-Qaratau öŋırı, Syr boiy el bolyp qalyptasuymyzdyŋ, memleket bolyp ırgemız qalanǧan kezdegı zamana sahnasy bolǧanyn bılmeuı mümkın emes» dep halyq ärtısı Nūrǧali Nüsıpjan aitpaqşy, būl atyrap jäne barşanyŋ nazaryn özıne tartyp, zamananyŋ biık sahnasyna qaita ainalyp şyǧa keldı. Şymkent – millionynşy tūrǧynyn tudyryp üşınşı megapolis, al qalǧan jerlester – türkı-mūsylman älemındegı bırden-bır kielı qalamyzdyŋ daŋqymen Türkıstan oblysy brend zontigınıŋ astynda kettı. «Bıreuımız ekeu boldy» degen osy. Quanyşymyzda şek bolmady!
Bıraq köptegen punktter boiynşa mäsele de ekı eselendı. Basqasyn aitpaǧanda, endı osy Oŋtüstıktıŋ ekı balasynyŋ PR men aqparattyq-ideologiialyq örıstegı enşısın bölıp beru mäselesı kün tärtıbıne şyqty. Al ony tereŋınen tüsınetın bızde qaibır memleketşıl basşy iaki maman bar deisıŋ. Qarin sekıldı bıregeiler bar bolsa da ülken erık-jıger, ızdenıstı, qarajatty, uaqytty, qala berdı azamattyqty qajet etetın būl taqyrypqa öz erkımen kım kırıse qoiady? Jeke «interesı» bolmasa sausaǧyn qimyldatpaityn qaisybır jergılıktı bastyqtar da mūnyŋ maŋyzyn qaidan tüsınsın?! Qazaqşa söilemek tügılı jazyp bergen memtıldegı baiandamanyŋ özın ejıkteitın, kompiuterınıŋ tıl interfeisınde orys-aǧylşyn ǧana tūratyn qaibır elordadaǧy ideologiiaǧa jauaptylardy tıptı aitpai-aq qoidym.
Ärine, Şymkent pen Türkıstannyŋ ortasynda tuǧan otyrarlyq azamat retınde men de qalyŋ oiǧa battym: Qazaqstannyŋ taǧy bır halyq ärtısı Asanälı Äşımov äigılegen «Äruaq qoldaǧan öŋırdıŋ» qaisy būryşyndaǧy qandai qasiet pen belgı, rämız ben simvol qalai ädılettı bölınse dūrys? Ol bölınıstıŋ de mänın «Bilıgı tüsındırmeitın, tüsındırse de halqy tüsıngısı kelmeitın» jerde qoǧamǧa qalai «ötkızıp» jıberuge bolady? Odan qalsa basy pıspeitın mazasyz er men äieldı eske salatyn aumaqtyq qoǧamdastyqtar men äkımdıkterdıŋ «qyrǧi-qabaq» qarym-qatynasy... Tüitkıl köp-aq.
Türkıstandyq ǧalym Dosai Kenjetaidyŋ «Halyq pen bilık ekı institut. Qazaqstanda osy ekeuı eşqaşan bır-bırıne sengen emes. Bızdıŋ eŋ basty dertımız – senımsızdık» degenı de este.
Sondai-aq, osy maŋnan örıstep, arakıdık respublikany dür sılkındırıp, älgı syŋarjaq media-BAQ-dyŋ tüimedeiın tüiedei etıp şyǧaratyn neşeme popkorndyq, gollivudtyq-bollivudtyq siujettegı jemqorlyq, tūrmystyq dau-damai jəne taǧysyn taǧy qyzyq pen şyjyqqa toly jaŋalyqtar men aqparattar legı şe? Būǧan jalpaq Qazaqstan jūrtşylyǧynyŋ «Ne şyqsa da Şymkentten şyǧady» dep aidarlap qoiǧanyn qos.
«Men bolmasam, kım?». Paryz ben qaryz jüregımdı syǧymdady. Nietımdı aitqanda, Mädi Manatbek, Zeiın Älıpbek tärızdı azdaǧan atymdy qamşylauşylar da boldy. Ūrysta qandai tūrys bar? Eŋ aldymen, älgı kökeikestı mäselelerdı eŋserıp, bırjaǧynan aqordalyq jäne aimaqtyq ideologtarǧa intellektualdyq-konsultativtık kömek retınde jaŋa ädıstemelerdı ūsynu közdeldı. Söitıp, bas-aiaǧy 5 tarau, 432 betten tūratyn, teoriialyq bazasy Ūlybritaniia ükımetınıŋ keŋesşısı, Europa parlamentınıŋ deputaty, aǧylşyn ǧalymy Saimon Anholt konsepsiiasyna negızdelgen tūŋǧyş qazaqşa polittehnologiialyq eŋbek baspa betın kördı. Peinetıŋnıŋ zeinetı. Täube!
– Türkıstan öz aldyna oblys bolyp otau tıktı. Äkımşılık basqaru bölek bolǧannan keiın olardyŋ arasynda bäsekelestık paida boldy dep oilamaisyz ba?
– Ruhani astana retınde Türkıstanǧa basymdyq berıp, Şymkenttıŋ keiın şegınşekteitın, taǧy bır jerlerde bırıgetın tūstary bar, bəsekelesetın de tūstary bar. Eldegı üşınşı alyp qala retınde endı Şymkentke «öz aǧaiyny» – Astana men Almaty da, taiaq tastam jerde tūrǧan «alys tuys» – Taşkent te, bylai tūrǧan «qūda-jekjat» – Bışkek te qalasyn, qalamasyn, belgılı bır därejede bəseke tudyra beredı. Būl zaŋdy da. Osynyŋ özı aumaq baǧdarlamasyn qaita jüktep, qaitara brendteu men ideologiialyq reviziiany, aimaqtaǧy ūlttyq transformasiiany dereu qolǧa alu kerektıgın körsetedı.
Būdan ärı Şymqala özın märtebesıne sai basqaşa ūstauǧa tiıs jäne qazaqstandyq nysandarynan bölek, şekaraǧa iek artyp tūrǧan özge el astanalaryna qarsy türlı baǧytta amerikalyq gurular Djek Traut pen El Rais aita beretın «qorǧanys» jäne «şabuyl» strategiialaryn tüzuge mındettı.
Būl rette sovet kezınen aiausyz soqqylanǧan «Şymkent» brendıne rebrending jasau men oǧan kelgen zaqymdardy därılep jazu kün tärtıbındegı mäselenıŋ bırı. «Ūly Tūran bolamyz» degen türıkter eldıŋ şeteldık media men resmi jiyndarda aitylyp, jazylatyn «Turkey», iaǧni aǧylşyn tılınde qūsty bıldıretın atauyn resmi «Türkiye» dep özgertu baǧytynda kampaniia bastap, ony aqyry sättı jüzege asyrdy. Qazaqtyŋ üşınşı qalasynyŋ Türkieden nesı kem?
– Özıŋızdıŋ tuǧan jerıŋız ärı jazu obektıŋız Şymkenttı ışınen zerttedıŋız be?
– Bıreuler būl kıtapty menı «syrtta jatyp jazdy» dese, qatty qatelesedı. Ary-arasyndaǧy elorda men Almatyǧa, şetelge baryp tynystaǧandarym bolmasa, būl şyraǧym, negızınen Şymqaladaǧy Nūrsat-2 möltekaudanynda jergılıktı spesifikaǧa malynyp otyryp qalpaǧy qaiyrylǧan jazba-dür. Ol üşın qūr kıtaptar kemıre bermei, ejelgınıŋ ədısşıl sūltandaryndai, inkognito, ışınen tanu üşın Şymkenttei aru şahardy armansyz aralap, qaişylyqqa toly taŋǧajaiyp älemıne tereŋdei enıp, bazar, kafe-toihana, körıktı jerlerı, öndırıs oryndary, keŋseler, körmeler, resmi-beiresmi jiyndar, bərı-bərın syni nazarymnan ötkızdım. Alǧaşqy etapta kündelıktı köptegen ıs-şaranyŋ ışınde baqylauşy bolyp otyrdym desem de artyq emes. Mūnyŋ ışınde taksistermen, qarapaiym eŋbek adamdarymen, ziialylarmen, ıskerler-şeneunıkter, özge diasporalarmen de köp jüzdesuler boldy. Jergılıktı jūrt özderınıŋ qataŋ zertteu nysanyna alynǧandaryn baiqamady, bılmedı. Qarapaiym el jandaryna otyra ketseŋ, «ah» dese jüregı körıngen aqjarqyn jandar – tanysyp-bılısıp alǧasyn, şahar turaly, mūndaǧy üderıs-ürdıster, onyŋ basşylyǧy men bügını, keşegısı, erteŋı turasynda bır kösıluşı edı. Kerek deseŋız, myna şaqşa basym jergılıktı sportşy-faiterlerdıŋ erejesız jekpe-jekterın de tamaşalap ülgerdı ǧoi. Qaida oqiǧa-qyzyq bar, qai jerde maǧynaly ıs-şara, oitüierlık ıs, bərınde qoiyn kıtapşamdy qolǧa alyp, qara közıldırıgımdı şeşpei, qara kepkını basyp kiıp, eleusız ǧana bır şette jürdım. Öz kezegınde, oŋtüstıktıŋ bedeldı tarihşy-şejıreşısı, qazyǧūrttyq Mombek Äbdıäkımūlynyŋ «Şymkent qalasynyŋ tarihy» kıtabynyŋ jaryq köruı de «Joly bolar balanyŋ aldynan jeŋgesı şyqtyǧa» saiyp, metodologiialyq ülken kömek bolyp, qalanyŋ ötkenıne qatysty dūrys baǧyttan taimauyma mümkındık berdı. Būl üşın ızdenımpaz aǧamyzǧa myŋ alǧys!
Nätijesınde fransuzşa aitqanda, voila (vualia) – osyndai qyzu jazbalar men tezdı analizder häm ūsynystar legı şyr-şyr etıp, ıŋgalai jaryq dünienıŋ esıgın aşyp jatty. Änşı Roza apamyzdyŋ logikasyna salsam, men de der kezınde, kerek jerınde bolyp, jolymnyŋ bolǧyştyǧynyŋ arqasynda osylai şymituyndynyŋ qainar būlaǧyna ainaldym!
– Kıtapta qazır saiasat sahnasynda jürgen adamdardyŋ aty-jönın atalǧan ba? Erteŋ dau-janjal tuyp ketpei me? Olardyŋ tarapynan ökpe-renış tuyndauy mümkın dep sanamaisyz ba?
– Bırden aitaiyn, men eşkımdı jamandamadym, eşkımdı kınəlamadym. Sensasiia da şyǧarmadym. Bar bolǧany qaladaǧy iaki eldegı jaǧymsyz mədeni, əleumettık-aqparattyq prosester, problemalar neitraldy türde qandai da bır ərleusız öz atymen ataldy jəne olardyŋ şeşılu joldary baiandaldy. Jetıstıkterdı de ūmyt qaldyrmadym.
– Sonymen, basty tūjyrymdaryŋyz qandai?
– Asan qaiǧy atamyz Jerūiyqty ızdep, Jelmaiasymen jelıp jürıp jer qaraǧandaǧy: «Bazar-mazar» dep ūnatpai ketken jerınıŋ bırı osy emes pe, şymkenttıkter ışkı aitys-tartystar men dürdarazdyqtardy syrtqa transliasiialap qoia beretındei tūzy jeŋıl me dedım. Äitpese mūndai aiǧai-şu qaida joq?! Mūnan basqa öŋırlerdıŋ bır artyqşylyǧy, iaki aqyly jetkenı, olarda «Bas jarylsa – börık ışınde, qol synsa – jeŋ ışınde».
Būl rette eŋbek barysynda kurstasym Ädılbek Näbi körıgın qyzdyryp, jersındırıp jürgen ekzistensiializm teoriialaryn da bıraz tūtqanymdy aita ketken jön: «Ot bolmasa tütın bolmaidy» demekşı, Şymkent ūǧymyna qatysty «özımızden de bar eken ǧoi» deitın tūstar da, kei-keide syrttaǧylardyŋ tym ədıletsız japsyrmalaǧan klişelerı men iarlyktary da köp körınedı. Iаǧni şymkenttıkter keibır kerauyzdar aityp jürgendei sonşalyqty jaman da emes, sondai-aq şymkenttıkterdıŋ özderı özı turaly asqaq oilaǧanyndai sonşalyqty keremet te emestıgı aidai əigılendı. Endı perışte kökte ǧana emes pe?! Būl jerde qalalyqtar bırınşı kezekte qonaqtaryna abai bolu kerektıgı aiqyndaldy. Kei adamdar bar: «Şaŋsorǧyş» sekıldı, jolai qalsaŋ, kırıŋdı ızdep jüredı. Al kei adamdar bar: «Kırjuǧyş» sekıldı, jolai qalsaŋ, tazarǧyŋ keledı. Eŋ ökınıştısı, mūnda keletınderdıŋ bırınşı tobynyŋ ekınşısınen basymyraq bolyp tūrǧany ülken problema eken. Iаǧni negızınen eldegı Şymjatyrqaudyŋ (Şymkentofobiia) basty kınälılerı jergılıktılerdıŋ törınde şäljiıp jatyp asyn ışıp, bylai şyǧa bere aiaǧyn teuıp, «terezesıne tas atyp şaǧyp ketkender» legı deuge bolady.
Problema – «Şymkentke bärı jarasady. Qonaqjailyq ta, pysyqtyq ta, tentektık te. Tek sonyŋ tonyn ainaldyryp äkep, qūbyjyq etıp körsetetınder bar». Qolynan kelse, qonaqjai, pysyq, käsıpker bol! Şymkenttıkter de ekı aiaqty, jūmyr basty pende ǧoi. Aldymen özınıŋ ainadaǧy beinesıne bır qarap alyp, būl jaqtan qolyna qūmǧan, basyna sälde oraǧan äulie ızdeudı qoiatyn kez keldı. Moral deŋgeiı jaǧynan batysyŋ men şyǧysyŋ, ortalyǧyŋ, soltüstıgıŋ de, oŋtüstıgıŋ de bärı bırdei. Perı tartyp tūrǧandary şamaly. Onyŋ dəleletıne kıtapty ındetıp oqyǧandar tolyq köz jetkızetın bolady.
– Kıtapty jazu barysynda özıŋız būryn bılmegen, baiqamaǧan närselerge köz jetkızgen kezıŋız boldy ma?
– Älbette. Jaŋaǧy tūjyrym degennen şyǧyp tūr: Kei-keide el ışıne keŋ taralǧan «Bır ısıne qarasaŋ, jolynda ölgıŋ keledı. Endı bır ısıne qarasaŋ, qolynda ölgıŋ keledı» degen söz bırjaǧynan Şymǧa qaratylyp aitylǧan ba deisıŋ. Məsele bar ma? Bar!
Sonymen qatar Şymkent – brending pen imidjiologiia, geografiia-demografiia, jūldyzdar kapitaly, mədeniet, ekonomikalyq-saiasi tūrǧylarda elımızdegı qalalar ışındegı eŋ közırı köp qala ekenıne köz jettı. Şymkenttıkterdıŋ öz auzymen aitqanda, tek Aqtaudaǧydai teŋız aidyny jetıspei tūr demeseŋ, bärı Tik-Tok. Qas qylǧanda Şardaranyŋ da alysyraq ornalasqanyn körmeisıŋ be? Mūnda jasandy köl jasaiyn dese, Şymşahardyŋ jerı de oily-qyrly, tauly-qyratty, bır jerge mol su jinaityndai emes, asa qauıptı.
Sosyn, şymkenttıkter de özderınıŋ kım ekenın bılmei jürgendei əserde qaldym. Bılse, qazaq mədenietınıŋ, tılı men dılınıŋ bairaǧyn joǧary köterıp, soltüstıkke köşıŋ ne, bükıl Qazaqstandy barlyq salalar boiynşa sözdıŋ tura jäne auyspaly maǧynasynda memleketşıldıkpen jaulap alar edı. Öitkenı qūdaidyŋ eŋ baqty da, bapty da aiamai bergen jūrty osynda ma dedım. Özbektıŋ azdaǧan äserı bar demeseŋ, keŋesten qalǧan maqtabastyq-mäŋgürt mädenietınıŋ ūltsyzdandyryp, ışten ırıtuşı terıs yqpalynan aman qalǧan bıregei aral ıspettı. Aqyn Fariza Oŋǧarsynova «Bızdıŋ bırqatar aimaqtarymyz saiasat sarynynyŋ äserınen özınıŋ tabiǧi bolmysynan airylyp qala jazdaǧany, tıptı qazaq bolyp tuǧanyna qorsynǧany, anasynyŋ tılın bılmeitının maqtanyş etkenı – menıŋ jyldastaryma belgılı jait. Qany men janyna, denesıne daq tüsırmegen, tabiǧi bolmysyn talantyndai qasterlei bılgen bızdıŋ Oŋtüstıktıŋ qazaqtary» degendı de tekke aitty ma? Baiqaǧanym sol, şymkenttıkterge tap qazır ata-baba əruaqtary, Alaş örkenietı tarapynan zor missiia jüktelıp otyr jäne būl kötere almaityn jük emes. Alla taǧala tıptı jauǧan qardyŋ mölşerın de tau şydai alatyndai kölemde bermeidı me? Dese de şymkenttıkter bügınde oŋtüstık jūrtşylyǧynyŋ eŋ ozyq urbanizasiialanǧan qalalyq bölıgı retınde qazaqylyq immunitettıŋ rezervtegı potensialy, oqtauly myltyǧy, şabatyn saiasi-ekonomikalyq-mädeni əskerı, qala berdı Qazaq ideiasynyŋ jobasyn oryndauǧa äleuettı bırden-bır qauym. Tek kümbezı künge şaǧylysqan Aqordadaǧy aǧalardan tapsyrys bolmai tūr. Tehspesı tüzılıp, jetkızuşıge degen qataŋ talap bolsa, mūndaǧylar ony taptai ǧyp atqarar edı.
– Bilıktı jazyp, basqalaryn qamtymai ketıp, oqyrmannyŋ ökpe-renışıne qalamyn dep qoryqpaisyz ba?
– Jergılıktı bilıktı de, qoǧamdy da teŋdei, balanspen jazuǧa tyrystym. Sebebı Şymkent brendınıŋ, Şymkent ideiasynyŋ tartymdylyǧy men esen-saulyǧy, markasynyŋ joǧary boluy – osy ekı taraptyŋ qarym-qatynasyna tıkelei təueldı.
«Kolbasanyŋ neden, qalai jasalatynyn körıp, kolbasa jegım kelmei ketkendei, Şymkenttıŋ de neden, qalai jasalǧanyn körıp, būl jaq tartpai qaldy» degen būryn qalada tūryp ketken qaraǧandylyqty da kördık. Bıraq osynda tūryp, käsıp aşyp, otbasy qūryp, maŋdaiy jarqyraǧan semeilıktıŋ de äuelı Qūdaiǧa, sosyn Oŋtüstıkke alǧys jaudyrǧanyn öz qūlaǧymyzben estıdık. Osynda jürıp elge tanylyp, baǧy janǧan qandas Qūrmet Talapqazy da sol sanattan. Qalai dese de, tarazy basy eş jaqqa tübegeilı basyp tūrǧan joq. Oŋdauşylardyŋ da, terısteuşılerdıŋ de qalyŋ armiialary barşylyq. Mūnda da bärınıŋ şartty ekendıgıne köz jettı. Ärkımnıŋ aimaqqa kelerdegı niet-piǧylyna da köp närse bailanysty sekıldı. Topyraq ta keluşını sonysyna qarap ne kökke köteredı, ne būrq etkızıp jerge ūrady.
Jalpylai aitqanda, kıtapta Şymkent qalasynyŋ aumaqtyq brendingı, jergılıktı erekşelıgı men imidjın, tarihnamalyq mänın, dästürlerı men bıregeilıgın, röldık modelderın anyqtau mäselelerı köterıldı. Sondai-aq «jaŋa Qazaqstan men megapolis» jaǧdaiynda kreativtı ekonomika, jaŋa aqparattyq-medialyq tüiın-tüitkıldermen jūmystanu, naqty strategemalar men ideologemalardy basşylyqqa alu baǧyttary tūŋǧyş ret zamanaui konsepsiialarmen qarastyrylyp otyr. Memleketşıldık-qalaşyldyq qūndylyq pen ädısnama tūrǧysynan tarazylanǧan barlyq aqyl-keŋester men ūsynymdar dereu qoldanyp, ıske asyruǧa arnalǧan. «Estitın qūlaq bolsa» degendeiın, osyny basşylyqqa alyp, jüzege asyratyn Hakimiiat bolsa...
Qala men äkım reitingısı mäselesı de osynda qamtyldy. Bıraq reitingtıŋ de reitingısı barlyǧyn, tıpten, äkımder reitingın jasaudyŋ basşylardy bopsalaudyŋ jaŋa bır türı bolyp bara jatqany da aitylmai qalmady.
Ūmytyp barady ekenmın, təuelsızdık alǧaly berı Şymkent qalasynda 17 ret əkım auysyp, oryntaqta 15 əkım otyrypty. Erınbei osyǧan deiın sanap, Şymda jalpaǧynan basqan däurenderınde «ne keremet boldy» dep, ärqaisysynyŋ basqarǧan kezeŋderın bır-bırlep taldap, eŋ bır tabystylaryn aq paraqqa alyp şyqtyq.
Endıgı kezek oqyrmanda. Aldyn ala aityp qoiyp jatqanym: Artyq-kem ketken jerı bolsa ǧafu ötınemın. Menıkı şielengen tüiınder şeşılıp, elge, qazaqqa, Oŋtüstıkke, Şymkentke, şymqalalyqtarǧa titımdei bolsa da paidaly bolsyn degen ǧana bır niet edı. Yŋǧaisyz şyndyq bolsa da aitylyp qalǧan tūstar bar. Oquşy da soǧan daiyn boluy kerek.
– Sonymen, bū kıtapty bırınşı kezekte kımderge ūsynar edıŋız?
– Kıtap – eŋ bırınşı, «menmın» degen şymkenttık basşylar men ideologtardyŋ, PR mamandarynyŋ stolynda jatuǧa tiıs, aqparat salasyna tän jergılıktı taza kəsıbi ortanyŋ sūranysy men talǧamyna laiyqtalyp daiyndalǧan. Qala berdı «Şymkentım» degen şymkentjandy şymipatriottarǧa baǧdarlanǧan dünie derlık. Bylai, säl resmi aitqanda, ışkı qoldanysqa arnalǧan desek te, jalpy eldıŋ qai aumaǧyndaǧy bolmasyn memleketşıl azamattardyŋ oiyna oi qosuǧa jarap ta qalsa kerek-tı. Būl jaǧynan özım kıtaptyŋ ekınşı atauyn «Şymkent qalasy mysalynda Qazaqstan qalalary men öŋırlerınıŋ brendın tiımdı basqaru men imidj-ideologiiasyn tūjyrymdap, ılgerıletu boiynşa ülgılık ūsynymdar men taldaular» dep te jalpylaǧan bolar edım.
Türkıstannyŋ ortaq mereiı de keŋınen tarqatylǧan tūstar köp. Iаǧni bız – būrynǧy oŋtüstıkqazaqstandyqtar özımızdı ne ūly etemız, ne bişara etemız. Ekeuıne de bırdei küş-jıger ketedı. Al ony jasaityndar özge emes, bırınşı jaǧdaida – şymqalalyqtar, ekınşı jaǧdaida – türkıstandyqtar. Eşkım bız üşın jügırıp bermeidı. Bıraq şymkenttıkterdıŋ de eş jadynan şyǧaruǧa bolmaityn bır jait bar. Mūny de şegelep aitu kerek: Şymkent – öz ataq-daqpyrtymen Mekkenı kölegeilegen «ədepsız» Dubaidyŋ süreŋsız jolyn qūşyp, kebın kimeuı kerek. Bərıbır bırınşı planda Qoja Ahmet Iаssaui jəne taǧy qanşama ūlylarymyzdyŋ süiegı jai tapqan, qazaq ūlysynyŋ ūly panteony ornalasqan qasiettı de əzıretı Türkıstan!
– Bolaşaqta basqa da öŋırler turaly osyndai dünie äzırleu josparyŋyzda joq pa?
– İä, Alla quat berse, tap osy stilmen «Türkıstan-Messedj, Astana, Almaty, Aqtau, Qaraǧandy, qysqasy, qalǧan 19 ölkenıŋ töl messedj-sipattamalaryn jazyp, kıtaptar seriiasyn tudyru josparymda bar. Aitalyq, «Astananyŋ aqyldy küşı» degen kıtap jazylyp jatsa, jaman ba? Äsırese, jaŋadan qūrylǧan Abai, Jetısu, Jezqazǧan oblystarynyŋ qūlaqtaryna altyn syrǧa! Sebebı ər qala-öŋırdıŋ özındık erekşelıgıne sai jergılıktı mozaikalyq ideologiiasy boluy kerek. Al olardyŋ jiynynan jalpy eldıŋ ortaq ideologiiasy somdalyp şyǧady. Nazarbaev däuırınıŋ bır kemşın tūsy – būǧan deiın jahandyq-globaldy älemdı bırıktıretınderı bolǧanymen, ökınışke qarai eldı bırıktıretın ışkı ideologiia jasalmady.
Bıle bılgenge, būl ūlttyq qauıpsızdıktıŋ de qajettılıgı. Bıraq mūny ūǧatyn Özbekälı Jänıbekovtei köregen tūlǧalar qaida?! Tehnologiialar damyǧan bügıngıdei şalqar zamanda naǧyz soǧys gibridtık sipat alyp, adamdardyŋ sanasy men jüregı üşın ūly küres jürude. Kımde-kımder halyqtyŋ miyndaǧy qajettı knopkalardy däl tauyp basyp, baptaularyn keltırıp, tiıstı baǧdarlamalardy qondyra alsa, jeŋıske sol jetpek. Qysqasy, Şymkent saǧan aitam, Qazaqstanym sen tyŋda!
Bügıngı Ükımet taza vizualdyq tūrǧyda, alystan köz tastap tūrsaŋ, būl – ört söndıruşılerdıŋ tükke ülgere almai sürlıgıp jürgen şalaǧai brigadasyn közge elestetedı. Bırese anda, endı bırese mūnda ört şyǧyp, adam jetıspei, kölık jetıspei, ekeuı de jetısse, su jalǧaityn jer tappai jantalasyp jatqan bei-bereket te jüiesız qozǧalys. Būl da atqaruşy bilıktıŋ brend-obrazymen de, qyryq ıstı bırden tyndyram dep, şaqşa basy şaradai bolǧan ışkı menedjımentımen de jalpy eldık auqymda bılıktı de bılımdı käsıbilerdıŋ jūmys ısteu kerektıgın körsetedı.
Bügınde «Jaŋa Qazaqstannyŋ» ideologiialyq negızı – damu strategiiasy men konsepsiiasy Bükılhalyqtyq referendumda aiqyndalyp, Prezidenttıŋ sailaualdy baǧdarlamasymen tūjyrymdalyp, qūndylyqtyq jaǧynan bekıtılu etapynda. Jaŋa Qazaqstannyŋ ömırge keluı de aŋyzdaǧy Qorqyttai «Qara aspandy su alǧan, Qara jerdı qūm alǧan. Ol tuǧanda el qorqyp, Tuǧannan soŋ quanǧan» degenge keledı. Endıgısı – el tızgının ūstaǧandarǧa intellektualdy elitanyŋ kömegı auadai qajet. «Eşkımnıŋ aqyl-keŋesıne mūqtaj emen» deitındei keŋ zaman emes. Älem tynyşsyz, syndarly uaqyt. Olardyŋ özderı bılıp äraluan baǧytta tereŋ zertteuler men taldaularǧa tapsyrys tüsıruge tiıs. Saiasi-ekonomikalyq, äleumettık reformalar ıske asuy üşın aldymen, saiasi oqu-aǧartu jūmystary tereŋ, büge-şügesıne deiın jürgızıluı kerek. El azamattaryn derlık saiasi sauattylyqqa tärbieleu – mındettı. Al saiasi sauattylyq belgılı bır deŋgeide brend-imidj ūǧymyn da qamtyp ötedı. Mamandar aitqandai, brend degenımız taza ideologiialyq örıs jäne praktikalyq keŋıstık. Būl eŋbek bolsa, sondai bır bostyqtyŋ ornyn toltyruǧa jasalǧan qadam. Eŋ bastysy mūndaǧy oi-tūjyrymdar kıtap betınde «eskiz-eksponat» retınde ǧana qalmasa degen üşbu tılek bar.
– Sūhbatyŋyzǧa raqmet!
Sūhbattasqan Däulet Jänıbekov
