ROBOTTAR ÓLMEIDI

2290
Adyrna.kz Telegram

Mynadaı ańyz bar. Jas jigit bir máselemen kóp jasaǵan abyzǵa kelip, jaǵdaıyn aıtyp, ne isteımin, dep aqyl surapty. Sonda aqsaqal oǵan bylaı dep jaýap beripti: «Iyǵyńda eki qasqyr otyr dep oıla. Sonyń qaısysy kúshti bolatynyn bilesiń be? Árıne bilmeısiń. Bul suraqtyń jaýaby ońaı. Qaı qasqyrdy kóbirek tamaqtandyrsań sol kúshti bolady».

Zamandastaryma bir oıymdy aıtý úshin osy maqalamdy jazyp otyrmyn. Ǵalamtorda da, feısbýk alańynda da «biz qazaqtar anandaımyz, mynandaımyz, jalqaýmyz» taǵysy taǵylar degen jazbalar kózge jıi túsedi. Teledıdardan da osyndaı pikirlerdi jıi estip qalamyn. Qazaqtyń kemshiligin aıtýǵa jaqyn turatyndar arasynda belgili tulǵalar da barshylyq.

Nege qazaqtar birin-biri jamandaýǵa jaqyn turady? Nege?

Kemshilikti aıtpaý kerek, deýden aýlaqpyn. Biraq, bastaryna kúl shashyp, jer sabalaıtyn ne kún týdy sonsha?!

Qazaqta «Ura berseń qudaı da óledi» degen sóz bar. Kimdi de bolsa jamandaı berseń jaman bola beredi. Bul tabıǵat zańy. Qazaq ta sóz kóp. Sonyń ekeýin alaıyq: «Jaqsy sóz jarym yrys» jáne «Joq deseń joǵalady». Osynyń qaısysyn tańdar edińiz?

Qarap otyrsam  «joq, joq, joq...» dep «zarlaı» berýshiler kóp sııaqty. Múmkin maǵan solaı kóringen shyǵar.

Degenmen men biraz ýaqyt buryn qazaq týraly jaqsy sózder izdeıin dedim. Sonda kózime tómendegi sózder túse berdi. Bul qazaqtyń belgili, ataqty, qurmetti degen zııalylylardyń jazǵandary. Árıne, bul kisiler qazaq jaman bolsyn dep aıtqan joq, árıne. Birazyn ózderińizge usynamyn:

«Basqa halyqty bile bermeımin, bizdiń basty kemshiligimiz – kóp sózdilik. Toıda da kóp sóz, jınalysta da kóp sóz. Sóz! Sóz! Sóz!»

Qadyr Myrza Áli. Iirim. «Atamura» baspasy, Almaty, 2004. 111-bet. 

«Bizdiń qazaq, negizinen, jaıbasar, ashyq-tesik, etek-jeńin jınap júrmeıtin alqa-salqa halyq qoı».

Qadyr Myrza Áli. Iirim. «Atamura» baspasy, Almaty, 2004. 115-bet. 

«Dúnıede ult bolmaýǵa umtylǵan bir el bolsa, ol sirá, qazaq shyǵar».

«Biz aldymen ózgeni qurmetteımiz, ózimizdi elemeımiz. Sóıtip ultymyzdyń namysyn bireýge kúnde jyǵyp berip otyrǵanymyzdy bilmeımiz».

«Bizde rý-rýǵa bólinip, bálen batyrǵa, bálen áýlıege eskertkish qoıýǵa qumar».

Dýlat Isabekov. «Alash aınasy», 3.10.2009. 6-bet.

 

«Kúndestiktiń túrin, kóre almaýshylyqtyń túrin ózgerttik. Áýeli úsh júzge bólinip alyp kúndeımiz, úsh júzge bólinip alyp kóre almaımyz. Pálen júzdiń jaqsysyn aıtqymyz kelmeı turady, biz odan kem emespiz deımiz».

«Al biz artqa tartýǵa, ótkennen aryla almaýǵa beıimbiz, eskishildiktiń ısi ańqyp turady».

«Mine, osy bólinýshilik ózimizden bastalady da, amalsyzdan bólinesiń sosyn».

Sáken Júnisov. «Ádebıet maıdany». 24.02.2005. 7-bet.     

  «Ózgege kelgende kól-kósir qazaqtyń ózine kelgende tarylyp qalatyn minezi bar ǵoı».

Aısara Kerimbekova. Dzıýdo men sambodan qazaqtyń tuńǵysh chempıon qyzy. «Aıqyn», №8, 22 qańtar 2009 jyl. 8-b.

 «Qazaqty bir-birine alakóz ǵyp qoıǵysy, bútin irgemizge búlik kirgizgisi keletin taǵy bir iritki ol – rýshyldyq. Bul – bizdiń qoǵamymyzdy, oıdy da boıdy da bildirmeı alyp bara jatqan dertti qubylys. Búginde rý desek, ózgeni bylaı qoıǵanda, álgi «progressıvti qazaqtar – máńgúrtterdiń» ózi ishken asyn jerge qoıady. Tilin bilmeıdi, biraq rýyn biledi».

Temirhan Medetbek. Aqyn.«Aq jol Qazaqstan». 18 aqpan, 2005. 13-b.

           «Abaı óz zamanyndaǵy nadan qazaqty aıamaı synady. Ol sol ýaqytta japandaǵy jalǵyz jańǵyryq sııaqty boldy. Sodan beri 160 jyl ótti. Osy ýaqyt aralyǵynda kórkókirek qazaq órkókirekke aınaldy. Traıbalızm (rýǵa bóliný) dertinen áli kúnge deıin aryla almadyq. Tutas ult bolyp birigýdiń ornyna kún ótken saıyn shashyrap bara jatyrmyz.

                               Israıl Saparbaı. «Aq jol Qazaqstan». 8 shilde, 2005. 9-b.

  «Ádebıet degen óner óte qasıetti bolǵandyqtan, munda «korrýpııa» da bar. Máselen, ótirik maqtaý reenzııalary. Rýshyldyq, jershildik, sondaı-aq syılyq alýda da ádiletsizdik baıqalyp qalyp jatady».

Jumabek Shashtaıuly. jazýshy. «Aıqyn», 4 qańtar 2009 jyl. 8-b. 

«Bizdiń halyqta dıskýssııa mádenıeti múlde qalyptaspaǵan. Bir oıdy ıdeıalyq turǵydan kóterseń, basqalar muny ózine jasalǵan shabýyl dep túsinedi. Eshkim óziniń kemshiligin moıyndaǵysy kelmeıdi».

«Qazir zııaly qaýym ortasynda eshqandaı durys áńgime bolmaıdy. Áńgime durys bolsyn-bolmasyn bılikke jumys jasaıdy. Ne beldi bir toptyń sózin sóıleıdi. Basqasha aıtqanda, bizde zııaly qaýym – jaldamaly jumysshyǵa aınalyp bara jatyr».

Áýezhan Qodar. «Aıqyn» gazeti, 28 aqpan, 2009 jyl. 3-b. 

Qazirgi ne ózgerdi. Búgingi tańda da qazaqty maqtaǵan sóz izdep tabý qıyndaý bolyp tur. Sóz joq, joǵaryda sózderi keltirilgen tulǵalar, árıne, qazaq úshin jany kúıgen soń osyndaı pikirler bildirdi dep oılaımyn. Biraq, ıá, biraq ataqty adamdardyń aıtqan sózderi jerde qalyp ketpeıdi. Kópshilik olarǵa qudaıdaı senedi. Sodan bundaı pikir badyraıyp ulǵaıa beredi, ulǵaıa beredi.

Orta ǵasyrda ómir súrgen bir dáriger: «Barlyq nárse ý, barlyq nárse dári, másele mólsherde» dep aıtqan eken.

Qazaqty synama demeımin. Biraq adamǵa jyly sóz kóbirek kerek ekenin de umytpańyzdar. Qazaq jyly sózge shóldep otyrǵan sııaqty. Sondyqtan mólsher degendi umytaýlaryńyzdy suranamyn.

«Tiri adam tirshiligin jasaýy kerek» degen sóz bar halqymyzda. Taǵy bir sóz «Bolar eldiń balasy birin biri batyr deıdi».

Jaqsy sóz aıtaıyqshy. Qazaqqa jaqsy sóz kerek.

Qazaq robot emes. Robottar ólmeıdi, sebebi olar adam emes. Bir jeri synsa, jańa bólshek ákelip aýystyra salady.

Al, Qazaq tiri ult. Onyń sanasy, ar-uıaty, jany jáne júregi bar.

Qazaqtyń júregin aýyrtpańyzdarshy. Júrek aýyrsa bilek te aýyrady.

Qazir qazaq atqarar is kóp. Ol úshin bilek kerek.

Sondyqtan bir birimizge, bir birimiz týraly, ultymyz týraly jaqsy sóz aıtýdy kóbeıteıik.

«Jaqsy sóz jarym yrys» ekeni umytpańyzdar, aǵaıyn..

Berdaly OSPAN.

Mádenıettanýshy.

 

Pikirler