Är sailauşyǧa dauys bergenı üşın 5000 teŋgeden ükımet tölese, ükımetke de, halyqqa da paidaly bolar edı. Būl pıkırdı Şymkent qalalyq qoǧamdyq keŋes müşesı Rüstem Aşetaev Facebook paraqşasynda aitty, dep habarlaidy “Adyrna” ūlttyq portaly.
“Paidasy:
1) Bızde keibır qalalarda sailauǧa baryp dauys beruşılerdıŋ sany, jalpy sailauşylardyŋ 20-30%-nan aspaǧan kezder boldy. Būl - ükımetke de, halyqqa da “ülken dabyldyq” mäsele! Öitkenı, halyqtyŋ sailauǧa qatyspauy - ükımetke degen senımsızdıgın bıldıredı. Ükımetı men halqy bır-bırıne senbeitın eldıŋ şaŋyraǧyn ortasyna tüsıru, syrtqy küşter üşın eşqandai qiyndyq tudyrmaidy.
Mysaly: Ukrainanyŋ 2012 jylǧy sailauynda jalpy halqynyŋ 50%-nyŋ töŋıregınde ǧana sailauşy qatysqan. Būl tek resmi jauaptarynda. Al, täuesız sarapşylardyŋ aituynşa 20%-dyŋ ainalasynda bolǧan eken.
2014-şı jyly Ukrainany şaiqap, töŋkerıs ūiymdastyruǧa AQŞ 5 mlrd$ jūmsaǧandaryn resmi jariialaǧan. Iаǧni, halqynyŋ ükımetıne senımı joǧalǧan 45 mln tūrǧyny bar memlekettı töŋkerıp tastauǧa, syrttan 5 mlrd$ ǧana qūiyluy jetkılıktı bolǧan.
Bızdegı sailauǧa qatysuşylardyŋ sany 50%-dan azaiyp ketse, Ukrainadan halyq sany üş esege juyq az bızdıŋ eldı şaiqaulary üşın syrtqy küşterge bary-joǧy 2 mlrd$ qarjy jetkılıktı bolady degen söz.
Būl memleketımız üşın ülken qauıp pa?! Ärine qauıptı signal Sondyqtan, būl ūsynys - eŋ äuelı eldıgımızge köz alartuşy alys-jaqyn körşı-qolaŋdarymyz tarapynan boluy mümkın qauıptıŋ aldyn alady.
2) Sailauǧa qatysuşylarǧa teŋdei mümkındık berıledı. Däl qazır syrt közge zaŋ boiynşa teŋdei mümkındık berılgenı bolmasa, şyndyǧynda bai men kedeidıŋ mümkındıkterı ekı türlı.
Mysaly: Kımnıŋ qarjysy köp, sonyŋ adamy da, jarnamasy da köp. Tegınnen-tegın sen üşın kım bır ai boiy bar jūmysyn tastap, senıŋ jalauyŋdy jelbıretıp jüredı. Myŋ jerden jaqtasyŋ bolsa da, onyŋ da kreditı, bala-şaǧasy bar. Olar tek sol künı sen üşın senımdı ökıl bolyp baqylap berse de şükırşılık et. Būl - bai men kedeidıŋ mümkınşılıkterındegı aiyrmaşylyǧynyŋ tek bır qyry ǧana.
Eŋ maŋyzdysy - “Domkomdar” men “Ulichkomdardyŋ” saudasy qyzatyn şaq. “Aiaqtary alşaŋ”, “qoldary küzır”. Al, olarmen kım “dūrystap” söilese alady?
Ärine bai-baǧlandar! Ärbır kandidattyŋ ekı basauyruy bar. Bırınşısı - “Qalai özıme dauys beretınderdı köbeitemın?” bolsa, Ekınşısı - “Olardy sailau uchastkelerıne qalai aparamyn?” bolady.
Būǧan deiıngı ekı deputattyq sailaudyŋ ortasynda bolǧan täjıribemnen aitatyn bolsam, är kandidatqa dauys beretın jaqtastaryn alyp sailau uchastkelerıne “reis quatyn” kölıkterı jasaqtalady. Bolmasa, demalys künı üiınen şyǧyp, sailau uchastkesıne baryp dauys berıp “uaqytyn joǧaltyp” qaitqysy keletın sailauşylardyŋ sany neken-saiaq. Būl jerde de bai-baǧlannyŋ mümkındıgı ūşan-teŋız! Soŋynda osyndai teŋsızdıkterdıŋ arqasynda kım deputat bolatyny aitpasa da belgılı şyǧar?! Odan ärı “Bai-baiǧa, sai-saiǧa qūiady” degen qazaqtyŋ sözınıŋ kerı keletını aitpasada tüsınıktı şyǧar. Osyndai “teŋdıkpen” sailanǧan deputattarǧa jalpy halyqtyŋ qanşalyqty senım mandaty boluy mümkın? El basyna kün tuǧan şaqta sondai “senım mandaty” bar deputattardyŋ halyqqa sözı ötedı me? Äi qaidam?!
Keşegı Qaŋtar oqiǧasynda būl sūraqtardyŋ töşkısı qoiyldy dep oilaimyn. “Jan alqymǧa kelgende”, bilık, elge sözı ötetın, el tanityn, eldıŋ ortasynda jürgen azamattardy halyqqa basu aitqyzuǧa “şammen ızdep kettı” emes pe?!
Endı, sol kezeŋmen salystyrǧanda “jaima-şuaq” kün tuǧanda, qaitadan eskı sürleuge qarai eldı süirelesek - jaŋaruǧa degen talpynysymyz qaida qalmaq?
3) Bızde şamada 12 mln sailauşy bar eken. Är sailauşyǧa kelıp dauys bergenı üşın 5000 teŋgeden beretın bolsa, bary 60 mlrd teŋge jūmsalady eken. Şamada qazırgı 10 mekteptıŋ qūny. Nemese, 27 mln$ şamasynda. Būl memleket üşın sonşalyqty köp qarjy emes. Ärı, ol qarjy auaǧa ketpeidı. Halyqqa bır rettık äleumettık kömek retınde berılıp, halyq ol qarjyny köp bolsa azyq-tülıgıne, salyǧyna sekıldı t.b mūqtajdyǧyna töleidı ǧoi. Ol qarjy ailanyp kelgende qysqa ǧana uaqytta ükımet qazynasyna qaityp keledı. Nemese, sol qarjyny tek qana salyqqa, aiyppūlyŋdy, kommunaldyq qyzmetke ǧana tölei alatyn etuge de bolady. Odan ükımet sonşalyq ūtylmaidy.
Ärı, bes jylda bır keletın sailauǧa bary 27 mln$ jūmsap, syrtqy küşter 2 mlrd$ qarjymen eldı töŋkerıp jıberu mümkındıkterıne tosqauyl boluǧa ülken sebep bolady.
Esesıne halyq sailauǧa özı üşın jappai qatysady. Är otbasyda kemınde üş-tört sailauşy bolsa, demalys künı köp bolsa bır saǧatyn jūmsap 20 000 teŋgelı bolyp “şala baiyp” qalu üşın, özınıŋ sailau uchastkesın taŋ atpai betke alatyny dausyz”, dep jazdy ol.
Rüstem Esımhanūlynyŋ aituynşa, būl - barlyq tarapqa tek paida äkeledı.
“Ükımet üşın:
a) Sailauǧa qatysuşy halyqtyŋ paiyzy kemınde 99,9% bolady. Būl syrtqy küşterdıŋ bıräz ambisiialaryn basady.
b) Halyq aqyry baryp dauys beretın bolǧan soŋ, kımge bererın oilanyp, zerdelep baryp beredı dauysyn.
v) Jergılıktı Mäslihattar men Mäjılıske naǧyz halyqtyŋ ortasyndaǧy azamattarǧa teŋ mümkındık berılıp, sailau kelgende bailyǧyna senıp qolyna jalauyn alyp şyǧa keletınderdıŋ bailyǧynyŋ röl oinamai qalady. Esesıne, halyqqa osyǧan deiıngı atqarǧany bar, sözı ötetın azamattar jinalady.
Kandidattar üşın:
a) Halyqty qalai sailau uchastkesıne aparyp dauys bergızemın dep soǧan bar uaqytyn şyǧyndamai, tek äleumettık jelıler men kezdesuler arqyly özderınıŋ baǧdarlamalaryn tüsındırumen, özgelermen salystyru üşın debattarǧa arnaidy uaqytyn.
b) Ol kezde bır-bırınen köşırıp alǧan sekıldı “inkubatorskii” baǧdarlamalarymen eşkımdı taŋqaldyra almaidy. Tek bailyǧyna sengen, şynaiy qabıletı joqtardyŋ betperdelerı şeşıledı kezdesuler men debattarda.
Al, şynaiy öz talantymen şyqqan däulettı azamattarǧa eşqandai qauıp joq. Özınıŋ talantyn tanytady.
Halyq üşın:
Kezdesuler men debattardy köru arqyly saiasi-ekonomikalyq sauattylyǧy artady. Öz dauysynyŋ qūnyn bıle bastaidy.
Būl sailau da öter. Bilıkke kımder kelıp-ketpegen. Bıraq, temırdı qyzuynda soq degendei, sailaudyŋ bel ortasynda jürıp kem-ketıgı men ūsynystarymdy der şaǧynda jazyp qoiu - azamattyq mındetım degendıkten, öz oiymdy ortaǧa saldym”,- dep jazdy ol.
