Joǧary bılım beru jüiesı 4 jyl ışınde tübegeilı özgerdı. Eŋ maŋyzdy özgerıster oqytuşylar qūramynyŋ eŋbek jaǧdaiyna, akademiialyq erkındıkke qatysty jäne oqu oryndary būdan bylai bılım beru baǧdarlamalaryn öz betınşe äzırlei alatyn boldy. Studentterdı qazırgı zaman talabyna sai ortalyqtandyrylǧan jüiede oqytu üşın qolaily jaǧdai jasauǧa basa nazar audaryldy. Keşendı türde jürgızılgen reformalar bılım beru jüiesınıŋ sapasy men bäsekege qabılettılıgın arttyruǧa baǧyttalǧan. Elımızde bılım beru sektoryn jaŋǧyrtuǧa, onyŋ jūmys küşınıŋ talaptaryna sai keluın qadaǧalauǧa, sifrlyq tehnologiialardy oqu prosesıne engızuge baǧyttalǧan türlı bastamalar men baǧdarlamalar ıske asyryldy.
2020 jyly koronavirustyq şekteulerge bailanysty bılım beru jüiesı bırqatar qiyndyqtarǧa tap boldy: şalǧaidaǧy eldı mekenderde internettıŋ bolmauy jäne tehnikalyq aqaular oqu prosesın aitarlyqtai qiyndatty. Bılım beru negızınen qaşyqtyqtan jürgızıldı. Däl mūndai jaǧdai būryn-soŋdy bolmaǧandyqtan, bırqatar normativtık-qūqyqtyq aktıler jaŋartyldy. Bılım beru ūiymdary qyzmetınıŋ jaŋa bılıktılık talaptary, ülgı-erejelerı qabyldandy. 2020-2025 jyldarǧa arnalǧan bılım berudı damytu baǧdarlamasynda tehnologiialyq jabdyqtauǧa arnalǧan joǧary talaptar, mamandyqtardyŋ jaŋa atlasy jäne bolaşaq tülekterdıŋ qūzyrettılık ülgılerı de körınıs tapty.
Bılım jäne ǧylym ministrı Ashat Aimaǧambetov orta jäne orta käsıptık bılımnıŋ qoljetımdılıgın arttyru jönındegı jūmystarmen qatar, koronavirustyq şekteulerden tuyndaǧan qiyndyqtar bılım beru jüiesındegı älsız tūstardy anyqtaǧanyn, aldaǧy uaqytta oqytuşylar daiarlaityn joǧary oqu oryndarynyŋ sany qysqaratynyn aitty. "Qazır bızde mūǧalımder daiyndaityn 85 JOO bar. Būl köp degen söz emes. Mäsele mynada, olardyŋ barlyǧy sapaly maman daiyndaidy dei almaimyz. Sondyqtan joǧary oqu oryndaryna qoiylatyn bılıktılık talaptaryn küşeitu arqyly bız olardyŋ sanyn qysqartatyn bolamyz. Bügıngı taŋda būl talaptarǧa tek 25-27 JOO säikes keledı».
Memlekettıŋ mūǧalımderdıŋ bılıktılıgın arttyru kurstaryna qarajat bölgenın jeke atap ötken jön, osy şaranyŋ şeŋberınde 18 myŋnan astam mūǧalım 12 pän boiynşa tegın bılıktılıktı arttyru kurstarynan öttı.
2021 jyly Prezidenttıŋ tapsyrmasyn oryndau aiasynda Bılım jäne ǧylym ministrı Ashat Aimaǧambetov kelesı reformalar paketın ūsyndy:
1. 2025 jylǧa deiın mektepke deiıngı bılım berudı 71%-dan 95%-ǧa deiın ūlǧaitu;
2. Mektepke deiıngı bılım beru üşın vaucherlık qarjylandyrudy jäne ūiymdardyŋ balamaly nysandaryn engızu;
3. Oqulyqtardyŋ mazmūnyna qoiylatyn bıryŋǧai talaptar äzırleu, oqulyqtardy mındettı saraptamadan ötkızu;
4. 2025 jylǧa deiın 5000 mekteptı jöndeuden ötkızu;
5. Kolledjderge oqytudyŋ 2 jyldyq jäne 1,5 jyldyq formattaryn engızu;
6. Är aimaqty 7 zamanaui kolledjben qamtamasyz etu;
7. Pedagogikalyq joǧary oqu oryndaryna qabyldau üşın şektı baldy 50 den 75 balǧa deiın köteru;
8. Joǧary bılım berudı oŋtailandyru;
9. 2025 jylǧa qarai Qazaqstan aumaǧynda jetekşı şeteldık joǧary oqu oryndarynyŋ kampustaryn aşu;
10. QS reitingınde belgılengen joǧary oqu oryndarynyŋ sanyn 2025 jylǧa qarai 15-ke deiın jetkızu;
11. Jataqhanalardaǧy oryn sanyn 2025 jylǧa qarai 50 000-ǧa deiın ūlǧaitu.
2022 jyly qūrylymdyq reformalardyŋ tiımdılıgın arttyru jäne Qazaqstannyŋ bılım beru jüiesın damytu maqsatynda Bılım jäne ǧylym ministrlıgı ekı vedomstvoǧa bölındı: Ǧylym jäne joǧary bılım ministrlıgı jäne Bılım ministrlıgı. Osylaişa, joǧary oqu ornyna deiıngı bılım beru deŋgeilerı üşın jeke ministrlık paida boldy.
Bılım beru turaly derekterdı sifrlandyru jönındegı bastama bükıl bılım beru jüiesı üşın jalpy aqparattyq örıs qūruǧa türtkı boldy - ūlttyq bılım beru derekter bazasynyŋ (ŪBDB) arqasynda oǧan engızılgen mälımetter üşın bılım beru mekemelerı tolyq jauapkerşılık aldy. ŪBDB bılım berudıŋ bıryŋǧai derekqory jäne analitikalyq jüie retınde engızıldı. Būl aqparattyq jüiege oqytuşylardyŋ kontingentı, ştat sany jäne özge de kadrlyq qūram, daiarlyqtyŋ barlyq deŋgeilerındegı bılım beru mekemelerınıŋ tehnikalyq jaraqtandyryluy turaly mälımetter engızıledı, būl beiındı ministrlıkter men qadaǧalau organdarynyŋ uaqtyly monitoring jürgızuıne mümkındık beredı.
Ǧylym
"Ǧylym turaly" Zaŋǧa özgerıster men tolyqtyrular engızıldı, sonyŋ arqasynda ırgelı jäne qoldanbaly ǧylymi zertteulerdı jüzege asyratyn instituttardyŋ qyzmetın qamtamasyz etu men qarjylandyru ısı qaita qaraldy.
3 jyl ışınde ǧylymdy qarjylandyru kölemı 70% - ǧa ūlǧaidy. Ǧylymi qyzmetkerlerdıŋ eŋbekaqysy da 70% - ǧa östı.
ŪMǦTSO jäne Ūlttyq statistika biurosynyŋ derekterıne säikes, soŋǧy 5 jylda Qazaqstan ǧylymynda artyp kele jatqan bäsekelestık ortanyŋ 5 tendensiiasyn senımdı türde atap ötuge bolady:
* JOO bazasynda tehnoparkter men ǧylymi instituttardyŋ aşyluy. Memleket startaptar üşın qosymşa granttar böledı.
* Qazaqstanda ǧylym bırtındep kommersiialyq sipatqa ie boluda. Jeke mekemeler Qazaqstanda ǧylymi zertteulermen 24,9%-ǧa jiı ainalysa bastady. Käsıpkerlık sektor turaly da aituǧa bolady (+38,4%).
* Ǧylymdaǧy şeteldık menşık ūiymdarynyŋ ülesı 38,5%-ǧa östı, būl şeteldık ūiymdar tarapynan ǧylymi zertteulerge qyzyǧuşylyqty baiqatady.
* Ǧylymi mekemelerdegı kadrlar qūramy özgerdı. Eldıŋ ǧylymi qyzmetkerlerınıŋ jalpy sany azdap azaiǧanymen, jekemenşık ūiymdarda jūmys ısteitın ǧalymdardyŋ sany artyp keledı, būl ǧylymnyŋ bırtındep kommersiialyq jolǧa tüsuın bıldıredı.
* Ǧalymnyŋ soŋǧy 5 jyldaǧy ortaşa jasy joǧary ıskerlık belsendılıktıŋ jas aralyǧynda, iaǧni 35-ten 54-ke deiın (+5,7%).
* JOO ǧylymi proseske qatysuşy retınde eldıŋ innovasiialyq ekojüiesın qalyptastyru boiynşa IT-zerttemelerge atsalysa bastady.
Joǧary bılım
Sonymen qatar, joǧary bılım beru jüiesındegı köptegen oŋ özgerısterdı atap ötken jön.
Joǧary oqu oryndarynyŋ bılım beru baǧdarlamalary men oqytu traektoriialaryn äzırleude ökılettılıgı zor. Sonymen qatar, joǧary oqu oryndarynyŋ jauapkerşılıgı artty. Bılım beru baǧdarlamalary eŋbek naryǧynyŋ talaptaryna säikes boluy kerek (iaǧni jūmys beruşılermen kelısıluı qajet).
"Atameken" Ūlttyq Käsıpkerler palatasy men akkreditasiialyq agenttıkter daiyndyq baǧyttary boiynşa joǧary oqu oryndarynyŋ reitingterın jasai bastady. Jyl saiynǧy reitingtı jasau kezınde tülekterdıŋ mamandyǧy boiynşa jūmysqa ornalasu deŋgeiı nazarǧa alynady. Mūndai mehanizm bılım beru mekemelerınıŋ küştı jäne älsız jaqtaryn anyqtauǧa mümkındık beredı.
Täuekel därejesın baǧalaudyŋ jaŋa ölşemderı men bılıktılık talaptary bügıngı joǧary bılımge eleulı tüzetuler engızdı jäne bırqatar mäselelerdı jeŋıldettı. Mysaly, endı kadrlyq qajettılıktı qanaǧattandyru jäne közdegen därejege qol jetkızu üşın joǧary oqu oryndaryna salalyq ortadan praktik oqytuşylardy şaqyru ūsynylady, būl rette olardyŋ ǧylymi därejesı boluy mındettı emes, tiıstı täjıribesı bolsa, äsırese basqaruşylyq salada jūmys ıstese, sol jetkılıktı. Būl şara ırı kompaniianyŋ qarjy direktoryna studentterge öz sabaqtarynda salyq esebınıŋ erekşelıkterın tüsındıruge, al täjıribelı advokatqa qūqyqtyq pänderdıŋ praktikalyq erekşelıkterın aşuǧa mümkındık beredı.
Joǧary oqu oryndary bıryŋǧai QR-kodpen jäne akkreditasiialyq agenttıkterdıŋ logotipterımen qorǧalǧan jeke ülgıdegı diplomdar beruge mümkındık aldy. Akademiialyq erkındık bılım beru jüiesıne eŋbek naryǧyna laiyqty mamandar daiarlau jauapkerşılıgın jükteidı, būl qazırgı zamannyŋ talaptaryna sai keledı.
Bılım beru qyzmetınıŋ lisenziiasy būdan bylai merzımsız emes jäne ünemı rastap otyrudy talap etedı. Mūndai şara joǧary oqu oryndarynyŋ bılım beru naryǧyndaǧy özgerısterge daiyn boluy üşın, öz körsetkışterın jaqsartuǧa yntaly boluy üşın qajet.
2021 jyldan bastap joǧary oqu oryndarynyŋ professorlyq-oqytuşylyq qūramy da joǧary jalaqy ala bastady. Oqytuşynyŋ eŋ tömengı jalaqysy - 200 000 teŋge, aǧa oqytuşynyŋ eŋbekaqysy – kemınde 230 000 teŋge, qauymdastyrylǧan professor – 260 000 teŋge, professor – 350 000 teŋge. Al, ūlttyq joǧary oqu oryndarynda professordyŋ jalaqysy 400 000 teŋgeden kem bolmauy tiıs.
JOO-daǧy oqytuşylardyŋ jüktemesı qaita qaraldy - 2021 jyldan bastap bır tolyq stavkanyŋ eŋ joǧary kölemı 680 saǧattan aspaidy.
Stipendiialyq tölemderdıŋ mölşerı 2021 jyly 20% - ǧa jäne 2022 jyly 20% - ǧa ūlǧaityldy. Mysaly, bakalavriat studentterı üşın 2022 jyldan bastap stipendiialyq tölemderdıŋ mölşerı 36660 teŋgenı qūraidy (2021j. 31423 teŋge, 2020 jyly 26186tg. bolǧan), magistratura üşın - 89 987 teŋge (2021j. 76 950 teŋge, 2020 jyly 66 913tg. bolǧan), doktorantura üşın - 195 500 teŋge (2021 jyly 172 500 teŋge, 2020 jyly 150 000 bolǧan). Ärine, būl ekonomikalyq tūrǧydan belsendı halyqtyŋ ǧylymǧa keluıne äser ettı.
Jaŋa oqu jylynan bastap joǧary oqu oryndaryna öz studentterın jataqhanamen qamtamasyz etu jauapkerşılıgı jüktelgen. Osylaişa, jaŋa mamandyqtarǧa student qabyldau üşın JOO jataqhanalarynda soǧan sai oryndardyŋ boluy mındettı.
5 äleumettık bastama şeŋberınde jataqhanalardaǧy oryn tapşylyǧy mäselesın şeşu üşın studenttık jataqhanalardy qaita qūru jäne jaŋadan salu jönındegı baǧdarlama jüzege asuda, onyŋ şeŋberınde investorlar üşın jeŋıldıkter qarastyrylǧan. Ǧylym jäne joǧary bılım ministrlıgınıŋ mälımetınşe, 4 jyl ışınde Qazaqstanda 50 jaŋa jataqhana paidalanuǧa berılıp, 2025 jylǧa deiın 75 jaŋa jataqhana salu josparlanuda.
Orta bılım
2019 jyly "Pedagog märtebesı turaly" zaŋ qabyldandy, ol esep beru kölemın qysqartudy, jalpy eŋbek jüktemesın azaitudy jäne oqytuşylar qūramynyŋ eŋbek jaǧdaiyn jaqsartudy közdeidı. Mäselen, 2020 jyldan bastap Memleket basşysynyŋ tapsyrmasy boiynşa mektep, kolledj jäne balabaqşa pedagogtarynyŋ jalaqysy jyl saiyn 25% - ǧa artyp keledı. "Pedagog märtebesı turaly" zaŋmen bırge oqytuşylar qosymşa äleumettık kepıldıkterge ie boldy jäne özderıne tän emes qyzmetterden resmi türde bosatyldy.
Kolledjderge erekşe toqtalǧymyz kelıp otyr. 2021 jyldan bastap tälımgerge öndırısten eŋbekaqy töleu, materialdardyŋ şyǧynyn öteu, studentter men arnaiy kiımderdı saqtandyru qarastyrylǧan. Mūndai şara oqytudyŋ dualdy ülgısın damytuǧa jäne tülekterdıŋ jūmys beruşılerımen yqpaldasuna äser etedı. Kolledjderdegı oqytu traektoriialary osylaişa eŋbek naryǧynyŋ talaptaryna beiımdeledı, al kolledjderdıŋ özderı, joǧary oqu oryndary siiaqty, daiyndyq baǧyttary boiynşa reitingke ie boldy. Dualdy oqytu 5,5 myŋnan astam käsıporynnyŋ qatysuymen 535 kolledjde engızıldı.
Degenmen, bılım beru jüiesınde älı de şeşılmegen kürdelı mäseleler bar: keibır eldı mekenderde 3 auysymdyq mektepter jäne kürdelı jöndeudı qajet etetın mektepter jūmys ıstep tūr. 2026 jylǧa deiıngı bala tuu qarqynyn eskere otyryp, oquşy oryndarynyŋ tapşylyǧy millionǧa jetuı mümkın, būl sonymen qatar pedagogikalyq kadrlardy daiarlau boiynşa qosymşa mındetter tuǧyzady, 2022 jyly 277 mektep salyndy jäne "Jaily mektep" ūlttyq jobasyna säikes taǧy 840 mektep paidalanuǧa berıledı dep josparlanuda.
Bügıngı taŋda mektep pen kolledj tülekterı ŪBT-ny 5 retke deiın tapsyruǧa, sondai-aq oqu jyly barysynda 3 ret granttarǧa qatysuǧa ümıtker bola alady. Osyǧan qaramastan, koronavirustyq pandemiianyŋ saldary älı de bılımge äser etude. 2022 jyly nauryzda Ūlttyq bıryŋǧai testıleu (ŪBT) nätijelerı jariialandy, ortaşa ball joǧarǧy baldyŋ (140) 69,08% -yn qūrady, oquşylardyŋ şamamen 40%-y eŋ tömengı baldy jinai almady.
Bılım aluşylardyŋ testıleuden ötuıne ekı mümkındık ūsynylǧanmen, eleulı özgerıster bolǧan joq. ŪBT nätijelerı bılım berudı odan ärı reformalau qajettılıgın körsetıp berdı.
ŪBT nätijelerınıŋ saraptamasy
|
ŪBT nätijelerı |
2019 jyl |
2020 jyl |
2021 jyl |
2022 jyl |
|
Ortaşa ball |
65,5 |
64,06 |
69,08 |
66 |
|
140 ūpaidyŋ 50-ın jinai alǧan joq |
25,2% |
32% |
39,4% |
33% |
Derekközder boiynşa qūrastyrylǧan: ,,,
Qorytyndy
Soŋǧy jyldary bılım beru salasynda jürgızılgen ırı reformalardyŋ bırı - oqu prosesınde sifrlyq tehnologiialardy keŋınen qoldanuǧa baǧyttalǧan bastamalar boldy.
Joǧary bılım beru jüiesın oŋtailandyru jürgızıldı - joǧary oqu oryndary azaidy, bıraq olar akademiialyq erkındıkke ie boldy. Joǧary oqu oryndary tülekterınıŋ qūzyrettılıgı zaman aǧymyna sai boluǧa tiıs, osyǧan bailanysty joǧary jäne joǧary oqu ornynan keiıngı bılım beru ūiymdary bılım beru baǧdarlamalaryn uaqtyly jaŋartuǧa jäne olardyŋ mazmūnyna tolyq jauapty bolady. Studenttık ortalyqtandyrylǧan täsıl Bolon prosesınıŋ negızgı qaǧidaty retınde, ekonomika men bılım berudı yqpaldastyrumen qatar, aldaǧy uaqytta eldıŋ bäsekege qabılettılıgın arttyrudy qamtamasyz etedı.
Qazaqstan Ükımetı bılım beru salasynda ozyq täjıribelermen almasu üşın halyqaralyq ūiymdarmen jäne şeteldık joǧary oqu oryndarymen ärıptestık ornatty. Būl qatynastar bılım beru reformalaryn qoldau jäne Qazaqstandaǧy bılım beru sektorynyŋ jahandyq deŋgeide bäsekege qabılettı jäne joǧary sapaly boluyn qamtamasyz etu maqsatynda qūryldy.
Mūǧalımderdıŋ eŋbek jaǧdailary men jalaqysyn jaqsartu üşın türlı qadamdar jasaldy. Mūǧalımderdıŋ jalaqysy köterıldı, olar üşın jaqsy eŋbek jaǧdaiyn jasau jäne mūǧalım mamandyǧynyŋ jalpy märtebesın köteru qarastyryldy. Būl şaralardyŋ maqsaty - bılım beru salasyna joǧary bılıktı oqytuşylardy tartu jäne olardyŋ oquşylarǧa sapaly bılım beruın qamtamasyz etu.
Jalpy sifrlandyrudyŋ arqasynda tülekterdıŋ qūzyrettılık ülgısı, sondai-aq bılım beru ūiymdaryna qoiylatyn bılıktılık jäne tehnikalyq talaptar tübegeilı qaita qūryldy, būl odan ärı damudyŋ negızın qalady.
Osyǧan qaramastan, bılım beru salasy älı de jaŋa mektepter saludy, qolda bar infraqūrylymdy jaŋartudy, ūlttyq jäne PISA, PIAAC siiaqty halyqaralyq testıleu nätijelerın jaqsartudy talap etedı.
Sondai-aq, robototehnika, sifrlyq qauıpsızdık, baǧdarlamalau, injeneriia jäne t.b. salalardaǧy zamanaui mamandyqtarǧa köp köŋıl bölınuı kerek.
Degenmen, oqytuşylyq äleuettıŋ jetıspeuşılıgı, kadrlardyŋ qartaiuy, tehnikalyq jäne kompiuterlık sauattylyqtyŋ jetkılıksızdıgı älı de baiqalady. Būl mäselelerdıŋ barlyǧy uaqytty jäne bılımge qosymşa investisiialardy qajet etedı.
Tūraqty artyqşylyqtarǧa qol jetkızu üşın myna ūsynystardy atap ötken jön:
1. Tehnologiia men zamanaui jabdyqqa investisiia salu studentterge sifrlyq ekonomikada tabysqa jetu üşın qajettı eŋ jaŋa qūraldar men resurstar ūsynady.
2. Jaŋa bılım beru baǧdarlamalaryn äzırleu: Eŋbek naryǧynyŋ qajettılıkterıne säikes jaŋa bılım beru baǧdarlamalaryn äzırleudı jalǧastyru studentterdı bolaşaqtyŋ syn-qaterlerıne daiyndauǧa kömektesedı.
3. Oqytudyŋ ärtürlı kezeŋderınde üzdıksız oqytu qaǧidattaryn saqtau mamandardy daiarlaudyŋ joǧary sapasyn qamtamasyz etedı.
4. Bılım aluşylar men bılım beru qyzmetkerlerıne qamqorlyq jasau da oŋ nätije beredı.
Stepan Şramko
