2019 jyldyŋ aqpan aiynda Qytaidan taǧy bır qazaq «qaşyp keldı». Qaşyp keldı degenmen, būl qazaq Sairagül Sauytbai siiaqty şekaradan qūjatsyz ötken joq. Qytaidyŋ öz rūqsaty boiynşa Guanjou qalasynan Tailandqa zaŋdy türde ūşqan. Tailandttan vizasyz Qazaqstanǧa qarai jol tartqan. Onda da Qazaqstannyŋ äue kompaniialarymen emes, Özbek elınıŋ ūşaǧymen kelıp, Almaty äuejaiynan Qazaqstanǧa kırmekşı bolǧan jerden kedergıge ūşyraǧan. Būl jönınde Toqtar Jaqaş atty jurnalist habarlamalar taratyp otyrdy.
Qalymbek Şaǧyman Qazaqstanǧa kıre almaǧandyqtan, jurnalist Toqtar Jaqaş jäne Qytaidaǧy qazaq mäselesımen ainalysyp jürgen Atajūrt erkıtılerı azamattarynyŋ kömegımen Taşkentke ūşady. Taşkent äuejaiynda ekı kün tūryp, neşe türlı qoiylymdar qūru arqyly soŋynda Tailandqa qaita qaitady. Qalymbek Tailandqa qaitty degenmen qazaq qoǧamyna ülken ot tastap, küdık arqalatyp qaitty. Onyŋ türlı qisynsyz qoiylymdaryn körgen qazaq qoǧamy da, jurnalister de keldı-kettıde onşa nazar audara qoimady. Öitkenı ol, köptıŋ köŋılıne «būl qytaidyŋ tyŋşysy ma?» degen ülken küdık ūialatyp kettı. Būl turaly Toqtar Jaqaştyŋ özı aşyp jazbasa da «Onyŋ esımı – Qalymbek, soiy – Şaǧyman. Şyŋjanda tuyp-ösıp, qytai ūltynyŋ qyzyna üilengen. Tört jastaǧy ūly men äielı ışkı Qytaida. Menıŋ paiymdauymşa, oiy men pıkırı qarama-qaişylyqqa toly, Qazaqstan men jergılıktı qazaqtarǧa degen sezımın jasyra almaityn avantiuristke köbırek kelıŋkıreidı. Ekı künnıŋ ışınde Germaniiadaǧy Ömırhan Altynnyŋ, Almatydaǧy Qydyrälı Orazdyŋ, menıŋ jäne köptegen janaşyr qazaqtyŋ miyn şyr ainaldyryp jıberdı. Eŋ qyzyǧy, qazır Taşkentte otyryp, Qytaidyŋ elşısın özı şaqyrtyp, baibalamdy da salyp jatyr. Şyn mänınde Qalymbek bügın kündızgı saǧat 16.45-te Eir-Astana kompaniiasynyŋ ūşaǧymen Almatyǧa keluı tiıs. Al Eir-Astanamen kelse, Almatyda 72 saǧat jüruıne rūqsat. Sol üşın qolyna jūrtşylyq bolyp jinalyp, myna surettegı bilettı äperıp qoiǧanbyz. Bıraq äleumettık jelıde türlı qoiylymdar jasap jatqanyn bärımız körıp otyrmyz» dep özı bastaǧan ıstıŋ özıne de tüsınıksız bolyp jatqanyn jetkızdı.
Bız ony Qytaidan qaşyp keldı dep alaŋdaǧanmen, Qalymbek Şaǧymannyŋ Qazaqstanǧa kelu oiy da joq eken. Ol jönınde Taşkentte tūryp tüsken videosynda Qazaqstannyŋ prezidentın diktator dep, Qazaqstan men Qazaqstan halqynyŋ bolaşaǧynan ümıt kütpeitının, Qytaidan kelgen bır adamnyŋ elde reforma jasau kerektıgın aityp, halyqtyŋ arasyna ot tastap ülgerdı. Äielınıŋ qytai ekenın de öz auyzymen aitty. Sonda ol özı senbeitın el men halyqqa qalai ne maqsatta qaşyp keledı? Qolynda Qytaidyŋ pasorty bar eken, Tailandtqa zaŋdy türde ötıptı. Qytai şetelge şyǧuyna rūqsat berıptı. Sonda «qaşpai-aq», Tailandty baspai-aq, Qazaqstanǧa töte ötpeuıne ne sebep boldy? Ol Guanchjou qalasynda tūrsa, Şanhaidaǧy Qazaq konsuldyǧynan viza aluy tıptı oŋai edı ǧoi? Elektorndy kezek alyp, vizaǧa ötınış berse, uaqyty kelgende bır-aq künde daiyn bolady emes pe? Būl qadamdy jasamauyna ne sebep boldy? Maqsaty tek qaşyp ötu ǧana ma?
Sonda ony «saiasi tūlǧa», «Qytaidan qaşqan qazaq» jasaudyŋ artynda kım tūruy mümkın? Ony qaşyrudyŋ kımge paidasy, kımge ziiany tiuı mümkın? Qytaidan qaşqan dese, Esımızge Sairagül Sauytbai tüsedı. Qazaq ükımetı Sairagüldy bostandyqqa şyǧarǧanymen älı de Qazaqstanda alyp qalu-qalmau mäselesın şeşken joq, bosqan märtebesın beruden bas tartyp otyr. Bız köbınde qandastarymyzǧa bauyrmaldyq tūrǧydan qaraǧanmen, būl ısterdıŋ artynda ülken saiasat pen sauda, oiyn jürıp jatulary äbden mümkın. Estuge qaraǧanda, Sairagül Sauytbai arqyly, Qytai Qazaqstanǧa üş türlı tiımsız talap qoiyp otyr deidı. 1) Qytai azamattary üşın viza mäselesın;
2) Qazaqstanǧa keletın qytailyq eŋbek küşterıne lisenziiany köbeitudı;
3) Mūnaz-gaz salasynda teŋsız kelısımderdı talap etıp otyr deidı.
Mıne būl üş talaptyŋ da Qazaqstan men qazaq halqy üşın öte timsız, ülken ziian äkeletını belgılı. Bır emes, million Sairagülderdıŋ taǧdyryna qatysty mäsele bolyp otyr. Sonda bır Sairagül arqyly osynşama talaptar qoiyp otyrǧan Qytai Qalymbek üşın qandai taraptar qoiar edı. Quanyşqa orai, Sairagül mäselesınen sabaq alǧan QR qauıpsızdık organdary qytaidyŋ oiynyn tüsınıp, Qazaqstandy taǧy bır qysymnan aman alyp qaldy.
Toqtar Jaqaş būl ıske bel şeşe kırıstı. Älı de Qalymbektıŋ jaǧdaiynan türlı habar taratyp otyrady. Toqtar Jaqaştyŋ būl oiyndaǧy qazırgı naqty rölı belgısız. Özınıŋ de qalai oiynşy bolyp ketkenın bılmei me, älde qazaqtyŋ ūlttyq sezımın paidalanyp, Qytaidyŋ armanyn oryndamaq bolǧan oiynşylardyŋ bırı me, ol jaǧy belgsız. Bıraq, ol Qalymbektıŋ Atajürt erıktılerınıŋ basşysy Serıkjan Bılaş, Qairat Baitollalarmen Europalyq qazaq Ömırhan Altynnyŋ Qalymbekpen būrynnan bailanystary bar ekendıgın jazdy. Ol jönınde Serıkjan Bılaş ta öz auyzymen aitty. Tıptı Qalymbektıŋ Qazaqstanda qalu oiy da joq ekenın de atap öttı. Tek Qazasqtandy trazittık jol retınde paidalanyp, Europaǧa ketpekşı eken. Ony da Toqtar Jaqaş: «Tailandqa qydyryp baryp, sol jaqtan Qazaqstanǧa, odan ärı Europaǧa ketudı josparlaǧan. Maqsatyn jüzege asyru üşın Germaniiada tūratyn şeteldegı qazaq diasporasynyŋ jetekşısı Ömırhan Altynmen habarlasady. Ömırhan ony Almatydaǧy «Atajūrt erıktılerı» qoǧamdyq ūiymynyŋ jetekşısı Serıkjan Bıläşpen jäne sol ūiymnan bölınıp şyǧyp, öz aldyna jaŋa ūiym qūryp jatqan Qydyrälı Orazben bailanystyrady. Qalymbektıŋ Almaty äuejaiynda tūrǧany jaily alǧaşqy habardy maǧan «Atajūrt erıktılerı» ūiymynan Qairat Baitolla habarlady», - dep feisbukte jazdy. Qalymbek te Europaǧa baryp, Qytaidaǧy äielı arqyly naqty dälelder jinap, «Qytaidyŋ qylmysyn aşatynyn» aitty.
Qytaidyŋ şetelderdegı özıne qarsy ūiymdardy özı qarjylandyryp, özderıne qarsy türlı ösek taratu arqyly eldıŋ nazaryn basqaǧa audaratynyn, özı qarjylandyryp, özıne qarsy söilep, özge halyqtyŋ senımne kıretın tūlǧalardy qoldan jasaityny, sol arqyly özge eldermen türlı saiasi saudalar jasaityny köpşılıkke mälım. Soǧan qaraǧanda «Qytaidyŋ qysymynan qaşuşylar» men Europadaǧy Qytaiǧa qarsy batyrlar, Qazaqstandaǧy Qytaidyŋ qylmysyn aşuşylardyŋ bärınıŋ bır-bırımen bailanysyp, äreket jasauy da sol bır ortalyqtyŋ tapsyrmasyna jügınetının bıldırse kerek. Qazaqstan qoǧamdy qytaidyŋ aldyŋǧy oiynşylaryn bıle bastaǧanda, Şahanov qatarly ūlt ziialyarynan bastap, qazaq sotyna deiın bylyqtaryn aşa bastaǧan kezde, jaŋa oiynşysyn jıberıp, nazardy audarǧysy jäne jaŋa saulalar jasaǧysy kelgen siiaqty.
Qytai taǧy bır oiyn bastamaq boldy. «Qazaqty Qytaidan qorǧaidy» dep jürgen azamattar sol oiyndy jüzege asyrǧysy keldı. Älı de talai oiyndar bolar. Būl oiynnyŋ syrynyŋ aşylu Qytaiǧa da ülken sabaq. Qazaqtyŋ qauıpsızdık organdary oŋai şaǧylar jaŋǧaq emestıgın bıldı.
Bız ony Qytaidan qaşyp keldı dep alaŋdaǧanmen, Qalymbek Şaǧymannyŋ Qazaqstanǧa kelu oiy da joq eken. Ol jönınde Taşkentte tūryp tüsken videosynda Qazaqstannyŋ prezidentın diktator dep, Qazaqstan men Qazaqstan halqynyŋ bolaşaǧynan ümıt kütpeitının, Qytaidan kelgen bır adamnyŋ elde reforma jasau kerektıgın aityp, halyqtyŋ arasyna ot tastap ülgerdı. Äielınıŋ qytai ekenın de öz auyzymen aitty. Sonda ol özı senbeitın el men halyqqa qalai ne maqsatta qaşyp keledı? Qolynda Qytaidyŋ pasorty bar eken, Tailandtqa zaŋdy türde ötıptı. Qytai şetelge şyǧuyna rūqsat berıptı. Sonda «qaşpai-aq», Tailandty baspai-aq, Qazaqstanǧa töte ötpeuıne ne sebep boldy? Ol Guanchjou qalasynda tūrsa, Şanhaidaǧy Qazaq konsuldyǧynan viza aluy tıptı oŋai edı ǧoi? Elektorndy kezek alyp, vizaǧa ötınış berse, uaqyty kelgende bır-aq künde daiyn bolady emes pe? Būl qadamdy jasamauyna ne sebep boldy? Maqsaty tek qaşyp ötu ǧana ma?
Sonda ony «saiasi tūlǧa», «Qytaidan qaşqan qazaq» jasaudyŋ artynda kım tūruy mümkın? Ony qaşyrudyŋ kımge paidasy, kımge ziiany tiuı mümkın? Qytaidan qaşqan dese, Esımızge Sairagül Sauytbai tüsedı. Qazaq ükımetı Sairagüldy bostandyqqa şyǧarǧanymen älı de Qazaqstanda alyp qalu-qalmau mäselesın şeşken joq, bosqan märtebesın beruden bas tartyp otyr. Bız köbınde qandastarymyzǧa bauyrmaldyq tūrǧydan qaraǧanmen, būl ısterdıŋ artynda ülken saiasat pen sauda, oiyn jürıp jatulary äbden mümkın. Estuge qaraǧanda, Sairagül Sauytbai arqyly, Qytai Qazaqstanǧa üş türlı tiımsız talap qoiyp otyr deidı. 1) Qytai azamattary üşın viza mäselesın;
2) Qazaqstanǧa keletın qytailyq eŋbek küşterıne lisenziiany köbeitudı;
3) Mūnaz-gaz salasynda teŋsız kelısımderdı talap etıp otyr deidı.
Mıne būl üş talaptyŋ da Qazaqstan men qazaq halqy üşın öte timsız, ülken ziian äkeletını belgılı. Bır emes, million Sairagülderdıŋ taǧdyryna qatysty mäsele bolyp otyr. Sonda bır Sairagül arqyly osynşama talaptar qoiyp otyrǧan Qytai Qalymbek üşın qandai taraptar qoiar edı. Quanyşqa orai, Sairagül mäselesınen sabaq alǧan QR qauıpsızdık organdary qytaidyŋ oiynyn tüsınıp, Qazaqstandy taǧy bır qysymnan aman alyp qaldy.
Toqtar Jaqaş būl ıske bel şeşe kırıstı. Älı de Qalymbektıŋ jaǧdaiynan türlı habar taratyp otyrady. Toqtar Jaqaştyŋ būl oiyndaǧy qazırgı naqty rölı belgısız. Özınıŋ de qalai oiynşy bolyp ketkenın bılmei me, älde qazaqtyŋ ūlttyq sezımın paidalanyp, Qytaidyŋ armanyn oryndamaq bolǧan oiynşylardyŋ bırı me, ol jaǧy belgsız. Bıraq, ol Qalymbektıŋ Atajürt erıktılerınıŋ basşysy Serıkjan Bılaş, Qairat Baitollalarmen Europalyq qazaq Ömırhan Altynnyŋ Qalymbekpen būrynnan bailanystary bar ekendıgın jazdy. Ol jönınde Serıkjan Bılaş ta öz auyzymen aitty. Tıptı Qalymbektıŋ Qazaqstanda qalu oiy da joq ekenın de atap öttı. Tek Qazasqtandy trazittık jol retınde paidalanyp, Europaǧa ketpekşı eken. Ony da Toqtar Jaqaş: «Tailandqa qydyryp baryp, sol jaqtan Qazaqstanǧa, odan ärı Europaǧa ketudı josparlaǧan. Maqsatyn jüzege asyru üşın Germaniiada tūratyn şeteldegı qazaq diasporasynyŋ jetekşısı Ömırhan Altynmen habarlasady. Ömırhan ony Almatydaǧy «Atajūrt erıktılerı» qoǧamdyq ūiymynyŋ jetekşısı Serıkjan Bıläşpen jäne sol ūiymnan bölınıp şyǧyp, öz aldyna jaŋa ūiym qūryp jatqan Qydyrälı Orazben bailanystyrady. Qalymbektıŋ Almaty äuejaiynda tūrǧany jaily alǧaşqy habardy maǧan «Atajūrt erıktılerı» ūiymynan Qairat Baitolla habarlady», - dep feisbukte jazdy. Qalymbek te Europaǧa baryp, Qytaidaǧy äielı arqyly naqty dälelder jinap, «Qytaidyŋ qylmysyn aşatynyn» aitty.
Qytaidyŋ şetelderdegı özıne qarsy ūiymdardy özı qarjylandyryp, özderıne qarsy türlı ösek taratu arqyly eldıŋ nazaryn basqaǧa audaratynyn, özı qarjylandyryp, özıne qarsy söilep, özge halyqtyŋ senımne kıretın tūlǧalardy qoldan jasaityny, sol arqyly özge eldermen türlı saiasi saudalar jasaityny köpşılıkke mälım. Soǧan qaraǧanda «Qytaidyŋ qysymynan qaşuşylar» men Europadaǧy Qytaiǧa qarsy batyrlar, Qazaqstandaǧy Qytaidyŋ qylmysyn aşuşylardyŋ bärınıŋ bır-bırımen bailanysyp, äreket jasauy da sol bır ortalyqtyŋ tapsyrmasyna jügınetının bıldırse kerek. Qazaqstan qoǧamdy qytaidyŋ aldyŋǧy oiynşylaryn bıle bastaǧanda, Şahanov qatarly ūlt ziialyarynan bastap, qazaq sotyna deiın bylyqtaryn aşa bastaǧan kezde, jaŋa oiynşysyn jıberıp, nazardy audarǧysy jäne jaŋa saulalar jasaǧysy kelgen siiaqty.
Qytai taǧy bır oiyn bastamaq boldy. «Qazaqty Qytaidan qorǧaidy» dep jürgen azamattar sol oiyndy jüzege asyrǧysy keldı. Älı de talai oiyndar bolar. Būl oiynnyŋ syrynyŋ aşylu Qytaiǧa da ülken sabaq. Qazaqtyŋ qauıpsızdık organdary oŋai şaǧylar jaŋǧaq emestıgın bıldı.
«Adyrna» ūlttyq portaly
