AQŞ-tyŋ äskeri äue jäne teŋız qorǧanys küşterı Qytaidy ainala qorşap otyr. AQŞ pen Qytai arasyndaǧy salmaqty kikıljıŋ 1979 jyly da oryn alǧan bolatyn. Odan keiıngı uaqyttarda AQŞ pen Qytai arasy däl qazırgı uaqyttaǧydai şielenısken emes. 2016 jyly ekı el arasyndaǧy sauda sattyq boiynşa tauar ainalymy 560 milliard AQŞ dollarynan asqan edı. 2017 jyly AQŞ pen Qytai arasyndaǧy sauda qarym qatynasy asa joǧary deŋgeidı körsettı. Būl soma 710,4 milliard AQŞ dollaryn qūrady. Sonyŋ ışınde:
• elektroqūrylǧylar — 146 mlrd dollar;
• maşiny bölşekterı — 110 mlrd dollar;
• jihaz önımderı — 32 mlrd dollar;
• sporttyq zattar men oiynşyqtar — 26 mlrd dollar;
• plastmassa — 16 mlrd dollar;
• qyzmet körsetu salasy — 17 mlrd dollaryn qūraǧan.
Al apta saiyn ekı el arasynda ūşaqpen 110 reis bır bırıne attandyrylady eken. AQŞ ta 120 myŋdai qytailyq azamattar oqysa, Qytaida jürgen AQŞ azamattary 20 myŋǧa jeter jetpes körsetkışte eken. Qazırgı uaqytta mūnyŋ barlyǧy aitarlyqtai därejede tömendep kettı. Donald Tramptyŋ arnaiy tapsyrysymen AQŞ tarapynan Qytaiǧa 1300 tauar türın ötkızbeu boiynşa būiryq küşıne endı. Bügıngı künı ekı eldıŋ arasyndaǧy kikıljıŋ asqynyp, sanksiialyq soǧystar men türlı saiasi ärı halyqaralyq deŋgeidegı kikıljıŋge alyp kelıp otyr. AQŞ pen Qytai arasynda IT tehnologiialar salasyndaǧy sanksiialyq soǧys joǧaryda atalǧan qarajattyŋ asa köp bölıgın menşıktedı. Būl salada Qytaidyŋ IT önertabystaryn jymysqy jolmen ūrlauy, avtorlyq qūqyqty öreskel būzuy äşkerelenıp, asa mol qarajattan qaǧyldy. AQŞ özınıŋ IT salasyndaǧy köptegen öndırısın Malaiziiaǧa, Singapurge, Ündıstanǧa, Vetnamǧa filialdaryn salyp, köşırıp jatyr. Qytaidaǧy oryn alǧan jaǧdaidan keiın qytailyq alyp kompaniialar AQŞ tyŋ sauda ministrlıkterıne ötınış jazumen toqtady. Kikıljıŋ mūnymen toqtaǧan joq. AQŞ Qytaidyŋ ışkı saiasatymen oryn alyp jatqan jazalau lagerlerdegı jazalau şaralaryn, adam qūqyqtarynyŋ taptaluy eşqandai halyqaralyq qūqyqtyq normalarǧa sai emes dep aiyptap otyr. Qytaida däl qazırgı uaqytta kammunisttık ūltşyldyq diktatura ornap, özge ūlttardyŋ qūqyn taptap, ömırlerıne qauıp töndırıp jatyr. Onyŋ ışınde bızdıŋ etnikalyq qazaqtarymyz da bar. Köptegen saiasi üirenu lagerlerı jūmys jasap jatyr.
İmperiialyq müdde älemdı bölıske salǧan imperiianyŋ bärıne tän tarihi qūbylys.
AQŞ taraby däl qazırgı uaqytta Qytaidy jan jaqtan qorşap, äskeri äue küşterı men teŋız qorǧanys kūşterın Ündı mūhity men Tynyq mūhity araldaryna, Taivan araldaryna, Avstraliia, Japoniia, Filippin, İndoneziia, Gong Kong jäne Oŋtüstık Qytai teŋızderı aimaqtaryna, qūrlyq bölıgınde Auǧanstan men Pakistanda qonystandyrǧan.
Äskeri bazalardy öz araldaryna qondyruǧa rūqsat bergen elderdıŋ barlyǧy AQŞ tyŋ ūstanymyn qoldap otyr. Osydan bıraz būryn da Filippinnıŋ araldaryna «Ruzvelt» atty soǧys lainerlerı men jüzdegen bombalauşy ūşaqtaryn alyp kelgen. Būl AQŞ tyŋ Aziia qūrlyǧyndaǧy ülken imperiialyq müddesınıŋ ıske asatynyn körsetıp otyr. Jaǧdaidyŋ qalai aiaqtalaryn uaqyttyŋ özı körseter.
Bekbolat Qarjan
"Adyrna" ūlttyq portaly
