Qytaidyŋ Gruziiadaǧy yqpaly artuda. Foto: Young Diplomats.
Barǧan saiyn arta tüsken Qytaidyŋ saiasi, ekonomikalyq yqpalyna eŋ aldymen Ortalyq Aziia elderı tap boldy. Sebebı, Qytaidyŋ şyǧys jäne oŋtüstık-şyǧysyndaǧy memleketterdıŋ ekonomikalyq salmaǧy post-keŋestık Orta Aziia elderımen salystyrǧanda basym boldy. Japoniia, Koreia, Taivan, İndoneziia, Malaiziia, Filippin, Tailand, Vetnam, Singapur qatarly elder Qytai yqpalynyŋ şyǧysqa jäne oŋtüstık şyǧys, oŋtüstık baǧytta ūlǧaiuyna tabiǧi böget retınde röl atqardy. Sondai-aq, Oŋtüstık Şyǧys Aziia elderın Qytai yqpalyna qarsy AQŞ pen Australiia (Avstraliia) qoldau körsettı. Būl tabiǧi türde Qytaidyŋ şyǧystaǧy jolyn tosyp, yqpalynyŋ batysqa qarai bet aluyna itermeledı.
Al, qazır Qytai yqpaly Ortalyq Aziia elderınen keiın post-keŋestık elderge qarai damyuda. Batys sarapşylary būrynǧy keŋestık respublikalardyŋ orta jäne bastauyş mektepterınde qytai tılı orys tılımen bäsekelese bastaǧanyn aitady. Aitalyq, Gruziia Bılım ministrlıgı osy aptada jaŋa oqu mausymynan bastap Gruziianyŋ orta-bastauyş mektepterınde qytai tılı mındettı ekınşı şet tılı retınde ötıletının mälımdedı. Qazırge deiın Gruziiada aǧylşyn tılı bırınşı şet tılı retınde, bastauyş 1 synyptan bastap ötılıp kelse, orys tılı ekınşı şet tılı jäne taldau pänı retınde 5 synyptan bastap ötılıp kelgen. Keibır mektepterde orys tılınen keiın italian, fransuz jäne nemıs tılderın üiretedı.
Gruziiadaǧy qytai tılı oqytuşysy. Foto: VOA
Gruziiadaǧy orys-qytai tılınıŋ bäsekesı jäne Qytai qoldauy
Būǧan deiın Gruziiada, özge post-keŋestık respublikalarǧa ūqsas, ata-analar ekınşı şet tılıne europalyq tılderdıŋ bırın taŋdau basym bolǧan. Alaida, soŋǧy jyldary qytai tılın taŋdap oqytu ürdıske ainalyp bara jatqanyn jergılıktı BAQ aityp otyr. Gruziia aqparat qūraldarynyŋ aituynşa qazır ekınşı şet tılı retınde orys-qytai tılderı arasyndaǧy bäseke kezeŋı bastalǧan.
Gruziia Bılım ministrlıgınıŋ resmi mälımdemesınde, qytai tılınıŋ mındettı ekınşı şet tılı pänı retınde enuı köptegen ata-analardyŋ talabyna sai jasalǧanyn, būl orys tılın şekteu degendı bıldırmeitının alǧa tartqan. Jaqynda Gruziia bılım ministrı Mihail Batiaşvili men Qytaidyŋ Gruziiadaǧy bas elşısımen memorandumǧa qol qoidy. Onda Gruziiada qytai tılın oqytu jäne damytu üşın Qytai taraby Gruziia Bılım ministrlıgıne kömek beretını, aitalyq, Gruziia üşın qytai tılı mūǧalımderın daiyndap beretının turaly kelısımder bar.
Onsyz da Qytai ükımetı älem elderıne taraǧan Konfusii ortalyqtary arqyly qytai tılı men mädenietın nasihattauǧa jylyna qyruar qarjy jūmsaidy. Oŋtüstık, Oŋtüstık Şyǧys, Ortalyq Aziia, Kavkaz, Şyǧys Europany bylai qoiǧanda, Batys Europa men Amerikada da būl ortalyqtar jüielı türde jūmys jasap keledı.
Tramp AQŞ bilıgıne kelgennen keiın, Ortalyq barlau agenttıgınıŋ sol kezdegı jetekşısı Maik Pompeo (qazırgı memlekettık hatşy) Qytai ükımetı qarjylandyrǧan Konfusii ortalyqtarynan AQŞ-tyŋ ūltty müddelerıne belgılı därejede qater töngenın mälımdegen. Sonymen bırge, būl ortalyqtarmen kelısımderdı qaita qarau jäne bırqatar ştattardaǧy Konfusii ortalyqtaryn jabatynyn mälımdegen.
Orta Aziiadan alqyp şyqqan Qytai yqpaly
Ortalyq Aziia Qytaidyŋ energiia tasymaldau jobasyndaǧy maŋyzdy aimaq. Al, qazırgı kezde «Qytai täbetı» Ortalyq Aziiadan Kaspii teŋızınıŋ arǧy jaǧasyna qarai keŋeidı. Oǧan osy aumaqtaǧy energetika qainarlary bırınşı sebep bolatyny sözsız. Būdan soŋ Qytai tauarlarynyŋ Batystyŋ alyp bazaryna qarai ötetın maŋyzdy jelısı.
Gruziialyq saiasattanuşylardyŋ aituynşa, Qytai tauarlary qazır Ortalyq Aziiany basyp, Kaspii teŋızınen asyp, Qara teŋızdegı Gruziianyŋ portyna jetedı. Nemese Gruziia arqyly Türkiiaǧa, sodan ary qarai Europaǧa ketedı. Būl Qytaidyŋ Gruziiaǧa, iaǧni Kavkazdyŋ oŋtüstıgıne degen qyzyǧuşylyǧyn arttyra tüstı. Soǧan ılese Qytaidyŋ jergılıktı jerdegı yqpaly da keŋeimek.
Ärine, Qytai Gruziiaǧa egemendık pen aumaqtyq tūtastyǧyn qorǧau syndy kepıldıkterdı de berıp otyr. Resei-Qytai arasyndaǧy ūstanymdar men közqarastar, qarym-qatynastar da Gruziiaǧa bolǧan Qytai yqpalyna äser etpeitını körıne bastady. Onyŋ üstıne Gruziia Qytaidyŋ «Bır beldeu, bır jol» baǧdarlamasyna qoldau bıldırgen elderdıŋ bırı. Qytaidan şyqqan tasymal poiyzynyŋ Ortalyq Aziia men Kaspiiden ötıp Gruziiaǧa jetu syndy jobasy jüzege asyp ta ülgerdı.
Qytaidan Batys Europaǧa deiıngı jelı. Foto: Young Diplomats7
Gruziia şaǧyn el bolǧanymen, tūtas Kavkaz öŋırı jönınen özındık rölı bar. Byltyr ǧana Qytai men Gruziia kölemdı sauda kelısımıne qol qoidy. Ortalyq Aziia elderıne qaraǧanda Gruziiadaǧy Resei yqpaly barǧan saiyn älsırep keledı. Onyŋ üstıne Tbilisi Ukrainaǧa ūqsas Reseidı agressor retınde synap keledı jäne territoriialyq jan-jaly da tolyq bıtpegen. 2008 jylǧy qaqtyǧystan keiın ekı el arasynda diplomatiialyq daǧdarys ornady. Jaqynda Adam qūqyqtary jönındegı Europa soty şeşım şyǧaryp, Reseiden 2006 jyly Reseiden şyǧarylǧan 1500 gruzin azamaty üşın 10 mln euro tölem töleudı talap ettı.
Gruziiadaǧy 2004 jylǧy jappai demonstrasiia arqyly ornaǧan bilıkten keiın elde saiasi reformalar jasaldy. Äsırese, sybailas jemqorlyqqa qarsy nätijelı küres jürgızıldı. Nätijesınde Gruziianyŋ keden jäne polisiia salasy eŋ adal memlekettık organdarǧa ainalǧan. Alaida, Saakaşvilidıŋ Batysqa basymdyq beruı Reseimen qarym-qatynasyn alystatty. Qazır Gruziia Qūrama Ştattyŋ maŋyzdy odaqtasy jäne Ukrainaǧa ūqsas NATO-ǧa müşe boluǧa talpynuda. Būnyŋ özı basymdyqtaǧy Resei yqpalyn älsıretıp, öŋırde Qytai yqpalynyŋ jaŋa qyrynan paida boluyna mümkındık berıp otyr.
Gruziiadaǧy qytai tılı oqytuşysy. Foto: VOA
Gruziiadaǧy orys-qytai tılınıŋ bäsekesı jäne Qytai qoldauy
Būǧan deiın Gruziiada, özge post-keŋestık respublikalarǧa ūqsas, ata-analar ekınşı şet tılıne europalyq tılderdıŋ bırın taŋdau basym bolǧan. Alaida, soŋǧy jyldary qytai tılın taŋdap oqytu ürdıske ainalyp bara jatqanyn jergılıktı BAQ aityp otyr. Gruziia aqparat qūraldarynyŋ aituynşa qazır ekınşı şet tılı retınde orys-qytai tılderı arasyndaǧy bäseke kezeŋı bastalǧan.
Gruziia Bılım ministrlıgınıŋ resmi mälımdemesınde, qytai tılınıŋ mındettı ekınşı şet tılı pänı retınde enuı köptegen ata-analardyŋ talabyna sai jasalǧanyn, būl orys tılın şekteu degendı bıldırmeitının alǧa tartqan. Jaqynda Gruziia bılım ministrı Mihail Batiaşvili men Qytaidyŋ Gruziiadaǧy bas elşısımen memorandumǧa qol qoidy. Onda Gruziiada qytai tılın oqytu jäne damytu üşın Qytai taraby Gruziia Bılım ministrlıgıne kömek beretını, aitalyq, Gruziia üşın qytai tılı mūǧalımderın daiyndap beretının turaly kelısımder bar.
Onsyz da Qytai ükımetı älem elderıne taraǧan Konfusii ortalyqtary arqyly qytai tılı men mädenietın nasihattauǧa jylyna qyruar qarjy jūmsaidy. Oŋtüstık, Oŋtüstık Şyǧys, Ortalyq Aziia, Kavkaz, Şyǧys Europany bylai qoiǧanda, Batys Europa men Amerikada da būl ortalyqtar jüielı türde jūmys jasap keledı.
Tramp AQŞ bilıgıne kelgennen keiın, Ortalyq barlau agenttıgınıŋ sol kezdegı jetekşısı Maik Pompeo (qazırgı memlekettık hatşy) Qytai ükımetı qarjylandyrǧan Konfusii ortalyqtarynan AQŞ-tyŋ ūltty müddelerıne belgılı därejede qater töngenın mälımdegen. Sonymen bırge, būl ortalyqtarmen kelısımderdı qaita qarau jäne bırqatar ştattardaǧy Konfusii ortalyqtaryn jabatynyn mälımdegen.
Orta Aziiadan alqyp şyqqan Qytai yqpaly
Ortalyq Aziia Qytaidyŋ energiia tasymaldau jobasyndaǧy maŋyzdy aimaq. Al, qazırgı kezde «Qytai täbetı» Ortalyq Aziiadan Kaspii teŋızınıŋ arǧy jaǧasyna qarai keŋeidı. Oǧan osy aumaqtaǧy energetika qainarlary bırınşı sebep bolatyny sözsız. Būdan soŋ Qytai tauarlarynyŋ Batystyŋ alyp bazaryna qarai ötetın maŋyzdy jelısı.
Gruziialyq saiasattanuşylardyŋ aituynşa, Qytai tauarlary qazır Ortalyq Aziiany basyp, Kaspii teŋızınen asyp, Qara teŋızdegı Gruziianyŋ portyna jetedı. Nemese Gruziia arqyly Türkiiaǧa, sodan ary qarai Europaǧa ketedı. Būl Qytaidyŋ Gruziiaǧa, iaǧni Kavkazdyŋ oŋtüstıgıne degen qyzyǧuşylyǧyn arttyra tüstı. Soǧan ılese Qytaidyŋ jergılıktı jerdegı yqpaly da keŋeimek.
Ärine, Qytai Gruziiaǧa egemendık pen aumaqtyq tūtastyǧyn qorǧau syndy kepıldıkterdı de berıp otyr. Resei-Qytai arasyndaǧy ūstanymdar men közqarastar, qarym-qatynastar da Gruziiaǧa bolǧan Qytai yqpalyna äser etpeitını körıne bastady. Onyŋ üstıne Gruziia Qytaidyŋ «Bır beldeu, bır jol» baǧdarlamasyna qoldau bıldırgen elderdıŋ bırı. Qytaidan şyqqan tasymal poiyzynyŋ Ortalyq Aziia men Kaspiiden ötıp Gruziiaǧa jetu syndy jobasy jüzege asyp ta ülgerdı.
Qytaidan Batys Europaǧa deiıngı jelı. Foto: Young Diplomats7
Gruziia şaǧyn el bolǧanymen, tūtas Kavkaz öŋırı jönınen özındık rölı bar. Byltyr ǧana Qytai men Gruziia kölemdı sauda kelısımıne qol qoidy. Ortalyq Aziia elderıne qaraǧanda Gruziiadaǧy Resei yqpaly barǧan saiyn älsırep keledı. Onyŋ üstıne Tbilisi Ukrainaǧa ūqsas Reseidı agressor retınde synap keledı jäne territoriialyq jan-jaly da tolyq bıtpegen. 2008 jylǧy qaqtyǧystan keiın ekı el arasynda diplomatiialyq daǧdarys ornady. Jaqynda Adam qūqyqtary jönındegı Europa soty şeşım şyǧaryp, Reseiden 2006 jyly Reseiden şyǧarylǧan 1500 gruzin azamaty üşın 10 mln euro tölem töleudı talap ettı.
Gruziiadaǧy 2004 jylǧy jappai demonstrasiia arqyly ornaǧan bilıkten keiın elde saiasi reformalar jasaldy. Äsırese, sybailas jemqorlyqqa qarsy nätijelı küres jürgızıldı. Nätijesınde Gruziianyŋ keden jäne polisiia salasy eŋ adal memlekettık organdarǧa ainalǧan. Alaida, Saakaşvilidıŋ Batysqa basymdyq beruı Reseimen qarym-qatynasyn alystatty. Qazır Gruziia Qūrama Ştattyŋ maŋyzdy odaqtasy jäne Ukrainaǧa ūqsas NATO-ǧa müşe boluǧa talpynuda. Būnyŋ özı basymdyqtaǧy Resei yqpalyn älsıretıp, öŋırde Qytai yqpalynyŋ jaŋa qyrynan paida boluyna mümkındık berıp otyr.
Estai Bojan
“The Qazaq Times”
https://qazaqtimes.com/article/57511?fbclid=IwAR3YCh6bDfIuAdhgbaZ2V3r09hK9AQq6wVUhMdCgHVwNqDOK9vIgVrmRsQU
