«Äkege qarap ūl öser», «Bır äkenıŋ tärbiesın jüz mektep te bere almaidy...» degen naqyldar äke tärbiesınıŋ qadır-qasietın artyq auyz sözsız-aq ūǧyndyryp tūr. Köbınese adamnyŋ boiyndaǧy belgılı bır qasietterdıŋ qaidan şyqqanyn bılu üşın onyŋ otbasy tarihyn zerttep, ata-anasynyŋ qandai bolǧanyn bılu maŋyzdy.
Qazaqstan Prezidentı Qasym-Jomart Toqaevtyŋ äkesı Kemel Toqaev faşistık basqynşylarǧa qarsy küreste jastyq pen densaulyǧyn aiamaǧan maidanger. 2023 jyldyŋ 2 qazanynda 100 jasqa tolar edı. Bıraq 1986 jyldyŋ qaraşasynda erte ömırden ozdy.
Äkesı turaly kıtapta Qasym-Jomart Toqaev orny tolmas qaiǧysy turaly bylai dep jazdy: «Ärqaşan otbasymyz üşın orny tolmas qaiǧyny eske ala otyryp: äkem jetım qalyp, balalyq şaqtyŋ barlyq qiynşylyqtary, Ūly Otan soǧysynyŋ qandy qasıretın basynan ötkerdı. Bıraq Qazaqstannyŋ egemendık pen täuelsızdık aluy sekıldı ūmytylmas tarihi oqiǧany körıp, kuä bolu baqytyna nege ie bolmady eken, sony tüsınuge tyrysamyn. Äkem eseigen nemerelerınıŋ qasynda da ömır süre almady… Sebebı o düniege attanyp kettı. Al bızge özı turaly jyly estelıkter, jarqyn armandary men batasyn berıp kettı».Qasym-Jomart Toqaev «Äke turaly tolǧanys» kıtabynda Kemel Toqaevtyŋ densaulyǧyna nūqsan keltırgen jäne uaqytynan būryn ömırden ozuda ne sebep bolǧanyn aitpady. Alaida soǧys ardagerıne qazaq ūlttyq ädebietındegı detektiv janrynyŋ negızın qalauşyǧa qyzǧanyşpen qaraǧan adamdardyŋ ūiymdastyrǧan intrigalary äser etken boluy mümkın. Qalai bolǧanda da Ūly Otan soǧysynyŋ taǧy bır qatysuşysy, ädılet ardagerı Izgılık Nūrmaǧanbetūly Dabaevtyŋ estelıgınde de osy intrigalar men jala-jabular turaly aitylǧan. Olardy 12 jyl būryn Zaŋ gazetı jariialaǧan eken. Kemel Toqaev pen Izgılık Dabaev 1942-1945 jylǧa deiın Briansk, Batys, Belarus, Bırınşı Ukraina maidandarynda bır äskeri bölımnıŋ qūramynda qyzmet ettı. Olar soǧystan keiın de dos boldy. Kemel Toqaev būl kezeŋde QazKSR Joǧarǧy Keŋesınen tıkelei baǧynatyn "Vedomstvi" gazetın basqardy. Dabaevtyŋ estelıkterıne säikes ol apparatta qūrmetke ie boldy jäne taza, batyl, tabandy jäne adal adam retınde tanymal boldy, al ekıjüzdılık, jaǧympazdyqtyŋ Kemel Toqaevtyŋ boiyna jat närse ekenın bärı bıldı. 1964 jyly apparattyŋ 20 qyzmetkerı Qaskeleŋ audanynan saiajailarǧa arnap 8 sotoktan jer bölıp bergen eken. Osy qyzmetkerlerdıŋ bırı Kemel Toqaev boldy. Maidanger jurnalist būl uchastkıde joq degende şalaş tūrǧyzuǧa tyrysty, bıraq odan saiajai tūrǧyny şyqpaitynyna senımdı boldy. Söitıp öz uchastkısın apparat qyzmetkerıne berıptı. Alaida köp ūzamai Mäskeudıŋ özınen osy saiajailardy tekseruge komissiia keldı. Söitse Kärım Aqaev degen adam Kemel Toqaev uchastkısınde märmärdan sarai tūrǧyzyp alǧandai şaǧym tüsırıptı. Mümkın keibıreuler Qasym-Jomart Toqaevty auqatty jäne tolyq otbasyda ömır sürgen dep oilaityn şyǧar.
Alaida joǧaryda atalǧan "Äke turaly tolǧanys" kıtabynda mynadai estelıkterımen bölısedı: «Bızdıŋ otbasymyz öte tar tūrǧyn üide ömır sürdı. Bärımız kommunaldyq päterdıŋ bır bölmesıne syidyq. Tünde oianǧanda äkemdı qaǧaz paraqtaryndaǧy üstel şamynyŋ astynda eŋkeiıp otyrǧanyn köretınmın. Sol qolyna tütını şyǧyp jatqan papirosty ūstap, oŋ qolymen kalligrafiialyq qoljazbasymen sözderdı bırınen soŋ bırın jazyp jatty. Sodan keiın ol bär sät oilanyp, jaŋa papirosty şegıp, qalamdy ülken ydystaǧy siiaǧa batyryp, jazuyn jalǧastyrdy».Kemel Toqaev milisiia men kontr barlau organdarynyŋ qyzmetıne arnalǧan kıtaptar jazdy. Mysaly, «Soŋǧy soqqy», «Soldat soǧysqa kettı», «Kömeskı ız», «Tünde tabylǧan oq», «Taŋbaly altyn» taǧy da basqalary. Kemel Toqaevtyŋ «Arnauly tapsyrma» kıtaby onyŋ orynsyz qudalauyna sebep bolǧan. Osy jaǧdaida densaulyǧynyŋ būzyluyna äser etken boluy mümkın. Mūndai bär sät tarihqa köz jügırtu kerek. XIX ǧasyrdyŋ aiaǧynda Aqmolada bai-köpes Şärıp ömır sürdı. Ol bolşevikterdı jek kördı. Tıptı Säken Seifullinnıŋ «Tar jol, taiǧaq keşu» kıtabynda esımı ataldy. Kemel Toqaev ta özınıŋ «Arnauly tapsyrma» kıtabynda būl saudagerdıŋ atyn atap, onyŋ Aqmolada ömır süretının jazǧan. Bıraq Seifullin de Toqaev ta eŋ maŋyzdy derektı bılmedı. Köpestıŋ qyzy Zuhra Şärıpqyzy Qazaqstan Kompartiiasy Ortalyq Komitetınıŋ Bırınşı Hatşysy Dınmūhamed Ahmetūly Qonaevtyŋ jary ärı adal serıktesı boldy. Joǧaryda aty atalyp ötken Kärım Aqaev būl joly Toqaev öz kıtabynda Zuhra Şärıpqyzy men Dınmūhamed Ahmetūlynyŋ atyna kır keltırdı dep, onyŋ üstınen şaǧym tüsırgen. Qonaev jetkızılgen sözge senıp, eş tekserusız, joǧary lauazymdardy atqaruǧa tyiym sala otyryp, jūmystan şyǧarudy tapsyrǧan. Būl oqiǧa 1977 jyly oryn aldy. Tek 1980 jyly ǧana Kemel Toqaev Qazaqstan Jazuşylar Odaǧynyŋ ädebi keŋesşısı lauazymyna ie boldy. Kemel Toqaevtyŋ atyn aqtap aluǧa onyŋ dosy ärı Qonaevtyŋ kömekşısı, belgılı jazuşy Vladislav Vladimir özınıŋ ülesın qosty. Ol yŋǧaily sättı paidalana otyryp, Kemel Toqaevtyŋ atyn qaita aqtap aluǧa ötınış bıldırgen eken. Dınmūhamed Ahmetūly sol kezeŋde köp oilandy desedı. Osy jaǧdaidan soŋ ädıletsız aiyptalǧan jazuşyny aqtady. Nätijesınde, ötken ǧasyrdyŋ 80-şı jyldary Kemel Toqaevtyŋ bırneşe kıtaby jaryq kördı.
2000 jyldary Vladimirov dosyn jyly lebızben eske aldy: «Ol täjıribelı maidanger, tamaşa jazuşy, jaqsy joldas jäne öte keremet adam boldy», - deidı.Tarih bızge Toqaevtyŋ ortasyn dūrys taŋdai almaǧandyǧyn ǧana körsetpeidı, osyndai kemşılıktı ökınışke orai qazaqstandyqtar täuelsızdık alǧan 30 jyl boiy baqylap keldı. Oqiǧa bızge äkesınıŋ tärbiesın alǧan Qasym-Jomart Kemelūlynyŋ jeke basynyŋ renışı men ortaq igılıktıŋ ara-jıgın ajyrata bıletının körsettı. Qonaev qazırgı Qazaqstan üşın - dana basşysynyŋ simvoly, damu men örkendeudıŋ sinonimı. Qasym-Jomart Toqaev būl simvoldy sözımen de, ısımen de tömendetpedı. Tıptı Qapşaǧaiǧa resmi türde Dınmūhamed Qonaevtyŋ qūrmetıne esımın bere otyryp, ony qoǧamdyq sanada myqtylap bekıttı. https://youtu.be/vvr0KPrdFRs
