Türkiiadaǧy prezident pen parlament sailauy qatar ötkenımen, prezident sailauynda eşbır kandidat 50 paiyzdan astam dauysty eŋsere almady. Alaida qazırgı prezident jäne prezidenttıkke kandidat Rejep Taiyp Erdoǧan basqaratyn Ädılet jäne damu partiiasy bastaǧan respublikalyq alians jeŋıske jettı. Būl prezidenttık sailaudyŋ ekınşı kezeŋıne äser ete ala ma?
14 mamyrda Türkiiada ötken prezident jäne parlameent sailauynan soŋ Erdoǧandy qūttyqtap jatqandar bar. Tolyq jeŋıske jetpese de, onyŋ parlament sailauy boiynşa jinaǧan ūpaiy tügel. Al prezident sailauy endı ekınşı turǧa jalǧasatyn boldy. Onda qazırgı prezident Rejep Taiyp Erdoǧan men "Halyq aliansy" oppozisiialyq bırlestıgınıŋ ortaq kandidaty Kemal Qylyşdaroǧly baq synaidy. 28 mamyr künı ötetın sailauda qai qandidat jeŋıske jetuı mümkın? Osy jäne özge de sūraqtardy saiasattanuşy Dos Köşımge qoidyq.
– Erdoǧan - 49, al Qylyşdaroǧly 45 paiyz dauys aldy. Ekınşı turda sailauda ekınşı oryn alǧan Qylyşdaroǧlynyŋ jeŋıp ketu mümkın be?
– Ärine, ärine. Öitkenı ekeuıne berılmegen 5 paiyz dauys talasqa tüsedı. Eger sol 5 paiyz oppozisiialyq ūstanymdaǧy kandidatqa berıletın bolsa, Kemal Qylyşdaroǧly jeŋıp ketuı mümkın. Mūndai jaǧdai älemdık praktikada bolǧan.– Üşınşı kandidat "Ata aliansy" saiasi blogynyŋ atynan synǧa tüsken Sinan Oǧan 5,23 paiyz dauys aldy. Ūltşyldyq ūstanymdaǧy kandidattyŋ az dauys aluyna ne sebep boldy?
– Türkiiada «Hareket» degen ūltşyldardyŋ partiiasy bar. Olar Erdoǧannyŋ Ädılet jäne damu partiiasymen bırge koalisiia qūrǧan. 1960-1970 jyldary ūltşyldar 15 paiyz dauysty erkın alyp jürgen bolatyn. Keiın älsırei bastaǧan soŋ koalisiianyŋ ışıne enıp kettı. Sinan Oǧandy eldegı barlyq ūltşyldar qoldap şyqqan joq. Ūltşyldardyŋ bır toby Erdoǧannyŋ partiiasyn qoldasa, qalǧan bölıgı öz aldyna bölek äreket etıp jatyr.– Erdoǧandy synauşylar elde dınşıldıkke basymdyq berıp kettı dep aiyptap jatady. Atatürık negızın qalaǧan partiianyŋ ökılderı öz pozisiialarynan qalai aiyrylyp qaldy?
– Menıŋ oiymşa, būl barlyq kezeŋdegı ūlttyq dıni baǧytty ūstanǧan memleketterdıŋ basyna tüsetın jaǧdai. Äsırese, Europa territoriiasynda otyrǧan uaqytta bır jaǧy sosial-demokratiialyq ūstanymdaǧy pozisiiany qoldaityn adamdar köbeiedı. Kezınde Türkiiada sosial-demokratiialyq partiialar öte myqty boldy. Ekınşı jaǧynan özderınıŋ dıni jäne ūlttyq ūstanymyn saqtap qalu üşın äreket ettı. Jalpy, uaqyt ötken saiyn qoǧamnyŋ ekıge bölınuı mındettı türde bolady eken. Bıraq ekı ūstanymdaǧylardyŋ qaisysy jeŋıp şyǧaty belgısız. Bır jaǧy zaiyrly memleket boluǧa ūmtylsa, ekınşı tarap ūlttyq konservatorlyq baǧytty alyp jürgısı keledı. Osy ekı mäselege kelgende ekı tarapta bıtıspes talas bar. Aldaǧy uaqytta mūndai qaişylyq bızdıŋ basymyzǧa da tüsetın sekıldı.– Sailauda Erdoǧan 49 paiyz dauyspen bırınşı oryn aldy. 20 jyl bilıkte bolǧan adamnan halyqtyŋ jalyqpai, ony osynşa qoldauy nenı körsetedı? Älde gäp ol basqaratyn partiiada ma?
– Menıŋ oiymşa, būl jerde mäsele ol basqaratyn partiiada emes, onyŋ jeke basynda bolyp otyr. Onyŋ jeke basyndaǧy saiasi salmaǧy men harizmasy röl atqaryp tūr. Iаǧni, partiianyŋ bedelınen görı özınıŋ jeke qadyr-qasietı halyqtyŋ aldynda onyŋ älı de bolsa bedelı bar ekenın körsetıp otyr. Ol Türkiiada bolsyn nemese älemdık deŋgeide bolsyn özın jarqyn ūstaidy.– Jalpy, Erdoǧannyŋ bilıktegı kezeŋıne qandai baǧa beresız?
– Erdoǧannyŋ jaqsy jaǧy da, ülken kemşılıkterı de bar. «Bärekeldı» deitın tūsy, onyŋ ūlttyq dıni baǧyttaǧy pıkırdı batyl aita alatyn prezident bolǧandyǧy der edım. Naqtyraq aitsam, mūsylman jäne türkı halyqtaryna bailanysty özektı mäselenı batyl aita alatyn basşy boldy. Alaida onyŋ diktatorlyq ūstanymy bar ekenın moiyndauymyz kerek. Jalpy Erdoǧan turaly aitqanda bır jaqty pıkır bıldıru öte qiyn.– Erdoǧannyŋ partiiasy sailauda joǧary dauys aldy. Eger ekınşı turda Kemal Qylyşdaroǧly jeŋıske jetse, būl oǧan kedergı bolmai ma?
– Mūndai jaǧdai Amerikada da bolyp tūrady. Mysaly onda prezident demokrat boluy mümkın, bıraq Kongresste respublikalyq partiia basym boluy mümkın. Eger elde prezidenttık basqaru jüiesı bolsa, onda parlamenttıŋ basymdyǧy asa äser ete qoimaidy. Bıraq parlamenttıŋ qūzyrynda qandai mümkındıkter bar ekenın eskeru kerek.– Äleumettık jelıde qazaq qoǧamy Türkiiadaǧy sailaudy jıtı baqylap otyrǧanyn baiqadyq. Bızdıŋ keibır azamattardyŋ arasynda «Qandai da bır qauıp tönse, Türkiia qol ūşyn sozady» degen pıkır bar. Būl realdy jaǧdai ma, joq älde azamattardyŋ jeke közqarasy ma?
– Joq, olai emes. Tūrǧyt Ozal nemese Süleimen Demireldıŋ türkı memleketterıne degen közqarasy öte jaqsy boldy. Türkiia naqty kömektese alatynyn Äzerbaijan men Armeniia arasyndaǧy soǧysta körsettı. Ötken soǧysta Türkiia saiasi ekonomialyq tıptı äskeri jaǧynan bauyrlas elge kömektese alatynyn aŋǧartty. Jalpy tustyq, türkılık baǧytty Türkiianyŋ barlyq deŋgeidegı basşylyǧy ūstanyp kele jatyr. Osyǧan bailanysty bızdıŋ de Türkiia memleketıne degen jaǧymdy közqarasymyz qalyptasty. Būǧan taŋǧaluǧa bolmaidy. Būl eşqandaida oiyn emes, naqty türkı memleketterınıŋ şynaiy körınısı.– Sūhbat bergenıŋızge rahmet.
Serık Joldasbai
Ūqsas jaŋalyqtar
