Men ūlttyq baǧytta jürgen azamattardy şpiondar men tolyq jäne jartylai satylǧandar, ūlttyq qauıpsızdık komitetınıŋ agentterı men Qytai, Resei jäne AQŞ tyŋşylary dep ataimyn. Menıŋ būl sözıme taŋyrqap qalmaŋyzdar. Bügın men «Azat» qozǧalysy dürıldep tūrǧan 1991-1992 jyldardan keiın qazaqtyŋ qoǧamdyq küşterınıŋ basy qosylmai jürgen basty auruy turaly keŋırek aitqym keledı.
«Auruyn jasyrǧan öledı» - deidı qazaq. Bız jasyrǧanmen, ol auru Almaty, Astanany jailap aldy, endı oblystarǧa da jetetın türı bar. Demek aşyq aitatyn kez keldı. Ötken jyldyŋ 20 qyrküiegınde Respublika saraiynda qazaqtardyŋ qūryltaiyn ötkızu turaly söz aitylǧannan bastap, «şpionomaniia» degen ındet basyn köterdı. Al qūryltaidy ūiymdastyrudy naqty qolǧa alǧan uaqytta maǧan köptegen mälımetter kele bastady. Sol mälımetterden bar ūqqanym - bärımızdıŋ de şpion ekendıgımız. Senbeisızder me? Onda däleldep bereuge tyrysaiyn:
Būrynǧy deputat bolǧan azamattardyŋ barlyǧy da şpion eken, sebebı, bilıkke satylmaiynşa, deputat bolu mümkın emes ekenı belgılı. Oilanyp körsem, şynynda da būl pıkırde şyndyq bar siiaqty. Mūny bes jyl boiy sailaudy baqylaǧan menen artyq eşkım de bılmeidı. Senuge tura keledı. Demek olarǧa jolaudyŋ qajetı joq. Özıŋ de şpion bolyp şyǧa kelesıŋ.
Endı qazırgı deputattarǧa keleiık. Būlar da şetınen bilıktıŋ jansyzdary, sebebı, «Nūr Otannyŋ», bır partiialy Parlamenttıŋ müşelerı. Salmaqtap qarasaŋyz, būl da aqylǧa qonady. Al deputat bolmai jürgen ūltşyldardyŋ bärı taǧy da bilıktıŋ jansyzdary, sebebı, olar deputat bolsa, bilıktıŋ adamdary ekendıgı közge tüsıp qalady. Sondyqtan olar deputat bolmai jür. Kördıŋız be, şpiondar qasymyzda jür. Būl da aqylǧa qonymdy eken.
Endı būrynnan kele jatqan, talai ret türmede otyrǧan ūltşyldar bar ǧoi. Olardyŋ barlyǧy baryp tūrǧan - Ūlttyq qauıpsızdık komitetınıŋ jansyzdary eken. Senbeisızder me? Demek, kino körmeitın, kıtap oqymaityn adam bolǧandaryŋyz. Aramyzǧa kırgızu üşın olardy bes-alty jylǧa türmege otyrǧyzyp alady emes pe? Soǧan halyq aldana salady. Ekınşıden, Stalinnıŋ: «Qolǧa tüskenderdıŋ barlyǧy - satqyndar!» - degen ataly sözın de esımızden şyǧarmaiyq. Demek, ūlty üşın sottalǧandardyŋ barlyǧy - ūltyn satqandar. Olarǧa jolamauymyz kerek. Olardyŋ jauapqa tartyluy, azap şeguı - bızdıŋ aramyzǧa kırudıŋ qitūrqy täsılı ǧana.
Al būryn memlekettıŋ basşy qyzmetınde bolyp, keiınnen qoǧamdyq saiasi jūmysqa ne oppozisiiaǧa kelgenderdıŋ barlyǧy - bilıktıŋ adamdary, prezident apparatynyŋ proektılerı. Ony däleldep jatudyŋ da qajetı şamaly. Olardy jıberudıŋ sebebı de qarapaiym: tabiǧi kösemderdı şyǧarmas üşın, osylaişa qoldan kösem jasap, qoldan partiia qūru kerek. Äitpese, halyqtyŋ arasynan kösemder şyǧyp, Aqordany basyp aluy mümkın. Oilap qarasaŋyz, būl da dūrys siiaqty.
Al memlekettık qyzmetke ömır boiy jolamaǧan jandar (onyŋ ışınde men de barmyn) - odan ötken şpiondar. Olardy osylaişa 20-30 jyldai beişara, jūmyssyz, üisız, küisız etıp körsetse, adamdardyŋ senımıne kıru oŋai bolady. Būǧan da senuge bolady. Bilıkten aila artylǧan ba? Tamaşa oilap tapqan täsıl!
Endı bizneste jürgen «jaŋa qazaqtarǧa» keleiık. Būlardyŋ da «demokratpyn», «ūltşylmyn» dep jürgenderınıŋ barlyǧy - tek bas paidasyn oilaǧan pysyqailar. Olarǧa jolauǧa bolmaidy. Olardyŋ aqşany ketpen şauyp tappaǧany belgılı. Demek, bilıkke jaqqan adamdar. Olardyŋ aqşasy da - aram, özderı de haram. Saiasat pen qoǧamdyq jūmysqa jolatuǧa bolmaidy. Aitqan sözıŋdı erteŋ-aq bilıkke jetkızedı. Būǧan qandai uäj keltıresıŋ. Būl dälel de köŋılge qonady.
Soŋǧy uaqytta redaktorlardyŋ ışınen de tu ūstaǧan «küreskerler» şyǧa bastady. Eşqaşan senuge bolmaityn naǧyz ekıjüzdı qular, būlar da bilıktıŋ adamdary. Bilıkke kerek kezınde bır närsenıŋ şetın şyǧaryp, halyqty bır sılkıntıp qoiady da, qarap otyrady. Eger olar bilıkke qarsy bolsa, olardyŋ gazet-jurnaldaryna biudjetten qarjy berıp, qoldau jasalmas edı ǧoi. Būryn solardyŋ barlyǧy bilıktı aspanǧa şyǧaryp maqtaǧan jandar, kerek bolsa, 90-jyldardaǧy solardyŋ maqalalaryn qaraŋyzdar. Bızdı büldıru üşın jıberılgender ǧoi. Olarǧa senuge bolmaidy. Qarap otyrsaŋ, būl da şyndyq siiaqty.
Qoǧamdyq ūiymdardy basqarǧan jandarǧa müldem jolamaŋdar. Būlardyŋ barlyǧy - AQŞ pen Euroodaqtyŋ aqşasyn alyp baiyǧan jandar. Aqşaǧa ūlty tügıl äkesın de satady. Jalpy demokratiia dep sairaǧandardyŋ barlyǧy - bızdı orǧa jyqtyru üşın daiyndalǧan şetel agentterı. Olardy būrynǧy KGB AQŞ-tyŋ SRU-ı arqyly ūstap otyr. Būl - talassyz mäsele!
Jeltoqsan köterılısıne qatysqandardyŋ barlyǧy - KGB-nyŋ agentterı.
Olardy 1986 jyly keleşekte bızdıŋ aramyzdy ırıtu üşın daiyndap, alaŋǧa alyp şyqqan, ūrǧan-soqqan, türmege japqan, keibıreulerın senımdırek bolu üşın öltırıp te jıbergen. Endı olarǧa kım senbeidı? Halyq olardy «naǧyz küresker» dep, bastaryna köteredı. Bıraq olardyŋ sol Jeltoqsanǧa qatysqandarynyŋ özı-aq, bilıktıŋ şpiondary ekendıgın anyq körsetıp tūr emes pe? Būl da qūlaqqa qonatyn siiaqty...
Endı mazaqty qoiyp, saliqaly sözge köşeiık. Bır ǧana mysal: baiaǧyda bır qalanyŋ äkımı sailanatyn bolypty. Halyqtyŋ barlyǧy «osy ädıl adam» dep bıreuge dauys bergısı kelıp tūrǧanda, bır adam mınbege jügırıp şyǧyp, «jarandar, kımdı sailaiyn dep jatyrsyŋdar? Ol qala tügıl özınıŋ otbasyn da jetıstırgen joq. Onyŋ qyzy - baryp tūrǧan jeŋıl jürıstı äiel ǧoi» dep aiqai salypty. Halyq sony estıp, tolqyp tūryp qalypty. Mınbeden tüsıp bara jatqan sol adamǧa sailanaiyn dep tūrǧan kandidat beişara «oibai, menıŋ qyzym tügıl otbasym da joq. Men älı üilengen joqpyn ǧoi» dese, jaŋaǧy sabaz «senıŋ qyzyŋ bar ma joq pa, ol jaǧyn bılmeimın, men aitarymdy aittym» dep kete barypty. Keibıreulerımızdıŋ bügıngı täsılımız osyǧan ūqsaidy.
Osy sasyq täsıldı, pasyq ailany, anyǧyn aitsaq, qatyndyqty toqtatyn kez keldı dep oilaimyn. Är adamǧa, ärbır ūiymǧa jasap jatqan ısterıne ǧana baǧa beru kerek. Eger būl mäselege nükte qoiylmasa, basymyz eşqaşan pıspeidı, ūltşyldar naqty saiasi küşke ainala almaidy.
Moiyndauymyz kerek, bızder asa köp te emespız. Sondyqtan da «är qazaq - menıŋ jalǧyzym» dep jūmys ısteiık. Sondyqtan da bırımızdı bırımız «batyr» dep jūmys ısteiık.
Eger bırıgıp jūmys ıstei alamasaq, «menı qoldamaǧandaryŋnyŋ barlyǧy - menıŋ jaularym» degen ūrandy jinap qoiyp jūmys ısteuge üirenelık. Bıreulerdıŋ jasaǧan ne bastaǧan jūmysy köŋılıŋe jaqpasa, qatyspai-aq qoi, özıŋnıŋ jūmysyŋdy jalǧastyra ber. Eger olardyŋ kötergen bastamasy ūnasa, qolyŋnan kelgen kömegıŋdı ber. Eger bastama kötergen adamdarǧa senbeseŋ, olardy jamandama, tek būl bastamaǧa qatyspaityndyǧyŋdy ait. Būl barlyq adamdardyŋ qolynan keletın ömırde de, saiasattaǧy eŋ qarapaiym qarym-qatynas. Osyǧan kelıseiık.
2010 jylǧy «Qazaq qūryltaiynda» söilegen sözım. Qūryltaidyŋ ūiymdastyruşylarynyŋ bırı retınde kölemdı de, jan-jaqty saraptamasy bar baiandama daiyndaǧanmyn. Bıraq Qūryltaidyŋ bırınşı künı bolǧan aiqai-şudyŋ «şaŋy basylmai» jatyp, ekınşı künı de bır-bırımızdı jamandauǧa köşkenımızdı körgennen keiın 10-15 minutta osy pamflettı jazyp, mınbege köterıldım...Ökınışke orai, älı de özgermegen ekenbız.
Abai.kz
