AQŞ memlekettık departamentı 13 nauryzda jariialaǧan 2018 jylǧy älemdegı adam qūqyǧy jaǧdaiy turaly esebınde Qytai bilıgın adam qūqyǧyn öreskel būzyp otyr dep synady.
"Qytaida avtoritarly bilık. Eldı Kommunistık partiia basqarady. Kompartiia müşelerı ükımettı jäne qauıpsızdık organdaryn basqaryp otyr. 2018 jyly Qytai bilıgı Şyŋjaŋ ölkesınde mūsylmandarǧa, sonyŋ ışınde – ūiǧyrlar men qazaqtarǧa qysymdy küşeitıp, olardy lagerlerge qamady. Halyqaralyq basylymdar, qūqyq qorǧau ūiymdary lagerlerdegı qysym turaly aitsa da, Qytai bilıgı lagerler terrorizmmen küres amaly dep sendıruge tyrysty. 2018 jyly Şyŋjaŋdaǧy adam qūqyǧy jaiy qatty naşarlady" dep jazylǧan esepte.
AQŞ memlekettık departamentınıŋ esebınde Qytai bilıgı tarapynan adamdardy zaŋsyz ūstau, zaŋsyz öltıru oqiǧalary bolǧanyn, jurnalisterge, blogerlerge, advokattarǧa, jazuşylarǧa, dissidentterge qysym jasalǧany jazylǧan.
"Qytaida saittar būǧattalady. Beibıt miting ötkızuge kedergı köp. Jūmysşylardyŋ eŋbek qūqyǧy būzylady. Bilık tarapynan şeteldık ükımettık emes ūiymdarǧa qysym jasalady. Elde bala tuudy şekteu saiasaty, küştep tüsık jasatu amaldary, adam saudasy bar" dep mälımdedı memlekettık departament öz esebınde.
AQŞ memlekettık departamentı adam qūqyǧy turaly esebın 1977 jyldan berı jariialap keledı. 1998 jyldan bastap Qytai bilıgı departament esebıne jauap retınde AQŞ-taǧy adam qūqyǧy jaily esep jariialap jür.
Şyŋjaŋ aimaǧyndaǧy lagerler jaily alǧaş ret 2017 jyldyŋ köktemınde aityla bastaǧan. BŪŪ Şyŋjaŋdaǧy "saiasi tärbieleu ortalyqtarynda" millionǧa juyq adam "erkınen tys" qamauda otyrǧanyn mälımdegen.
Qytai ükımetı basynda būl ortalyqtardyŋ baryn joqqa şyǧaryp keldı. Keiın Pekin qysymdy "ekstremizmge qarsy şara" dep mälımdedı jäne "qamalǧandar tıl üirenıp, käsıp meŋgerıp şyǧatynyn" aitty. Al qūqyq qorǧauşylar jäne lagerde bolǧan azamattar būl ortalyqtardyŋ bılım beru mekemesınen görı türmege ūqsaitynyn, onda azap pen qysym baryn aitqan. Qytaida tuystary qamalǧan azamattar Almatyda bırneşe ret jiyn ötkızıp, Qytaidaǧy jaqyndarynyŋ jappai qamalyp jatqanyn aitqan. Olar Qazaqstan bilıgınen, halyqaralyq ūiymdardan kömek sūraǧan. 2018 jyly jeltoqsan aiynyŋ soŋynda Pekin bırneşe eldıŋ elşılerın Şyŋjaŋǧa aparyp, “saiasi tärbieleu ortalyqtaryn” körsetken. Lagerge barǧandardyŋ arasynda Qazaqstan elşılıgınıŋ qyzmetkerı de bolǧan. Ol Şyŋjaŋdaǧy saiasi tärbieleu ortalyǧynda "jaǧdaidyŋ jaqsy" ekenın aitqan. Aqpannyŋ 10-y künı Türkiia Qytaidan Şyŋjaŋdaǧy lagerlerdı jabudy talap etıp, onda "milliondaǧan adam qysym körıp jatyr" degen. Qytai Türkiianyŋ būl mälımdemesın "jalǧan aiyptau" dep atady."Azattyq" radiosy
