Qazaqstan belsendılerı Zelenskiige eleŋ ettı

Nūrsūltan Nazarbaev ökıletın aralyq prezident Qasym-Jomart Toqaevqa tapsyrǧannan keiın aldaǧy prezident sailauyna kımder qatysuy mümkın deitın sūraq jiı qoiyla bastaǧan. Ukrainada nauryzdyŋ 31-ınde ötken prezident sailauynda ärtıs Vladimir Zelenskii ekınşı turǧa şyqqan soŋ būl sūraqty qoiuşylar köbeigenımen, qazırgı saiasi jaǧdaida «qazaqstandyq zelinskiilerge oryn joq» deitın küdıkter te aityldy. Bırneşe belsendı men saiasattanuşy qazaqstandyq sailauşylar sailau qūqyǧyn jüzege asyra almai otyrǧany jaily taǧy da jaza bastady. «ÄDIL SAILAUǦA ŞAQYRU» Saiasattanuşy Dosym Sätpaev Facebook paraqşasynda «Ukraina, Qyrǧyzstan nemese Gruziia qatelesıp jürıp te saiasi damu jaǧynan bızden ozdy. «Demokratiiaǧa halyq daiyn emes» deitın absurd tezisten bas tartu kerek. Daiyn, ne daiyn emestıgın halyqty naǧyz sailauǧa qatystyrmasa qaidan bıledı? Bıraq bızde sailau qūqyǧyn beruden seskenedı» dep jazdy. Al qoǧam belsendısı Mūhtar Taijan «Nūr Otan» partiiasynyŋ hatşysy Mäulen Äşımbaevty sailau turaly zaŋdy özgertıp, «qantögıssız ädıl sailau ötkızuge» şaqyrdy. Taijan mūny Äşımbaevtyŋ baspasöz betınde «Nūr Otan» partiiasy bäsekeden qoryqpaidy» degen sözınen keiın aitqan edı. Äzırge Mäulen Äşımbaevtyŋ qandai da bır jauaby estılgen joq. «Nūr Otan» da, özge saiasi partiialar da prezident sailauyna qalai qatysatyny jaily naqty mälımdeme jasamady. Saiasi boljamdarǧa qaraǧanda, kelesı prezident sailauyna prezident Qasym-Jomart Toqaev, Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ ülken qyzy, parlament senatynyŋ töraǧasy Dariǧa Nazarbaeva, nemere ınısı ŪQK töraǧasynyŋ bırınşı orynbasary Samat Äbış ūsynyluy mümkın. Prezidenttıkke bas ümıtkerdı «Nūr Otan» partiiasynyŋ töraǧasy, «Elbasy» Nūrsūltan Nazarbaev anyqtaidy dep sanaityndar da köp. «KIMDI QOLDAIMYZ?» Qazaqstan Konstitusiiasyna soŋǧy jyldary engızılgen özgerıster boiynşa bes jyl memlekettık qyzmette nemese sailanbaly orynda jūmys ıstemegen adam prezidenttıkke kandidat bola almaidy. Jūrtşylyq arasynda būl talapqa sai kelmeitınderdı de kandidat retınde körgısı keletınder bar. Ukrainadaǧy Zelenskiidıŋ mysalyn ülgı etıp, bilıktı synap jürgen oppozisiialyq saiasatker nemese qoǧamnyŋ tanymal belsendılerı sailauǧa tüsuı tiıs degen pıkırler köbeigen. Jelı qoldanuşysy Quanyş Edılhantegı prezidenttıkten ümıtker retınde älı eşkımnıŋ belsenıp şyqpaǧanyna taŋyrqaidy. «Jaqynda Tasmaǧambetov turaly jazyp edım, köbı jaqtyrmaidy eken. Jaraidy, endeşe basqa kandidat tabaiyq. Kım bolsa, ol bolsyn, tek qyzy emes. Jūrt Dos Köşımdı aita bastapty. Meilı, oǧan da kelıstık. Tek tezdetu kerek qoi, al jelı bolsa tym-tyrys» dep jazady. Qoǧam belsendısı Halelhan İbraiymhanūly Facebook paraqşasynda «El qamyn oilaityn prezident bolamyn» degen adamdy qoldauǧa äzırmın. Parlamenttık respublika qūramyz deuşılerdı de qoldaimyn. Aldymen türın körıp, baǧdarlamasymen tanysu kerek» degen pıkır qaldyrǧan. Mūndai pıkırlerge qaraǧanda, elektorattyŋ bır bölıgı qazırden-aq bolaşaq kandidatpen tanysqysy keletını baiqalady. Bıraq, ondai kandidat bilıkten de, bilıktı synauşy oppozisiiadan da äzırge şyqqan joq. Qazaqstanda oppozisiia bar ma degen sūraqtyŋ özı dauly mäselege ainalǧan. «Oppozisiia joq» deuşıler özın oppozisiiadaǧy saiasatker retınde körsetetınderge sengısı kelmese, keibırı «jüielı oppozisiia joiylǧanymen jeke tūlǧalar qaldy» dep sanaidy. «ORTAQ KANDİDAT ŞYǦARU» Osyǧan orai Azattyq tılşısı sarapşylarmen söilesıp körgen edı. 1998 jyly Äkejan Qajygeldinmen bırge oppozisiia qataryna ötken Ämırjan Qosanov täjıribelı saiasatkerge ainalǧan. Ol bilıktı synauşylar jeke bas ambisiiasyn qoia tūryp, prezident sailauyna bırıgıp qatysuy kerek dep esepteidı. - Qazaqstandy demokratiialandyratyn bır tūlǧa şyǧuy kerek. Bilıkke balama oiy barlardyŋ arasynda praimeriz ötkızu qajet. Osy qadamdarǧa kırısemız, - deidı ol. «Prezidenttıkke ümıtker bilık tarapynan qysym köredı, oǧan da şydauy tiıs» degen Ämırjan Qosanov soŋǧy jyldary «Jaŋa Qazaqstan» forumynyŋ müşesı retınde körıne bastaǧan. Alaida, ol forum resmi tırkelmegen, iaǧni atalǧan forumnyŋ ümıtker ūsynuǧa qūqyǧy joq. - Oppozisiiada legitimdı ekı partiia bar. Bırı - JSDP, bırı - «Azat» partiiasy. Ötken parlament sailauynda ortalyq sailau komissiiasynyŋ reestrınde «Azat» partiiasy tūrdy. Osy ekı partiiaǧa da ülken jauapkerşılık jükteledı, - deidı ol. Ämırjan Qosanov ataǧan «Azat» partiiasy 2013 jyly saiasi sahnadan töraǧasy Bolat Äbılevpen bırge ketken edı. Bıraq 2015 jyly säuırde ötken prezident sailauy kezınde sailau komissiiasynyŋ tızımınde tūrǧanyna Azattyq tılşısı de kuä bolǧan. 2015 jyly «ädıletsız ötetın prezident sailauynan bas tartamyz» dep mälımdegen JSDP saiasi alaŋda sirek körınetın partiialardyŋ ūiymdardyŋ bırıne ainalǧan. Al Ämırjan Qosanov bır kezderı JSDP töraǧasynyŋ orynbasary bolyp, partiia basşylyǧymen kelıse almai tarqasqan. - Syrtymnan şyǧaryp jıbermese, JSDP qūramynan şyqqam joq. Basşylyǧymen renışımız bolsa da, partiiada oppozisiianyŋ bırıguın qoldaityndar jetkılıktı, - deidı ol. 1990 jyldardyŋ ortasynda premer-ministr qyzmetın atqarǧan Äkejan Qajygeldin taiauda baspasözge bergen sūhbatynda «rejimge qarsy tūruǧa şaqyratyn kez-kelgen adamdy qoldaitynyn» mälımdegen. JSDP töraǧasy Jarmahan Tūiaqbaimen sūhbattasu mümkın bolmady. Ol būǧan deiın Azattyqqa «oppozisiianyŋ tırkelgen jalǧyz partiiasyn oppozisiia bırıgetın künderge saqtap jürgenın» aitqan edı. Jarmahan Tūiaqbaidyŋ özı 2005 jyly nauryzda Qazaqstan demokratiialyq küşterı üilestıru keŋesı ūsynysymen prezident sailauyna «ortaq kandidat» retınde tüsıp körgen. Ūzaq jyldar oppozisiialyq basylym jetekşısı bolǧan Güljan Erǧalieva şynaiy oppozisiialyq partiianyŋ joqtyǧyn, bilıkke opponent täuelsız kandidatty qoǧamdyq bırlestıkter atynan da ūsynuǧa bolatynyn, endıgı sailau būrynǧydan özgerek ötedı dep ümıttenetının bıldırdı. - Täuelsız kandidattyŋ oppozisiiadan şyǧuy mındettı emes, bıraq oppozisiianyŋ qoldauyn da aluy kerek. Jüielı oppozisiia joiylsa da, täjıribesı, halyq senetın oppozisiialyq saiasatkerler qaldy. Bilıktı synauşy oppozisiia men azamattyq qoǧam qoldasa, qarjy da tabylady,-deidı ol. Güljan Erǧalievanyŋ sözınşe, bilık sailau zaŋdylyǧyn arttyru üşın eskı ädısterın qoldanyp, täuelsız sanalatyn ūiymdardan balama kandidat ūsynyp, elektoratty böluı de mümkın. «JALǦAN OPPOZİSİIаNY ÄŞKERELEIMIZ» 1990 jyldardyŋ bas kezınen oppozisiiada kele jatqan saiasatkerlerdıŋ bırı Jasaral Quanyşälin «jalǧan oppoziiasiia qandai kandidat ūsynuy mümkın» dep taŋyrqaidy. - Nazarbaev prezidenttıkten ketse de, saiasi jüiesı – sol küiı. Ädıl sailau ötkızetın zaŋ qabyldamai bärı – äureşılık. Eger azamattyq qoǧamnan belsendı bıreu sailauǧa tüsıkısı kelse, özın däleldesın, bız de qoldaimyz. Al jalǧan oppozisiia öz arasynan bıreudı ūsynsa, kım ekenın äşkereleimız, - deidı ol. Jasaral Quanyşälin quǧyndaǧy biznesmen, būrynǧy bankir Mūhtar Äbliazovtyŋ Qazaqstanda tyiym salynǧan «Qazaqstan demokratiialyq taŋdauy» qozǧalysyn jaqtaitynyn aitady. Onyŋ sözınşe, Qazaqstanda oppozisiiada jürgenderdı Äbliazov ta qoldamaidy. Qazaqstanda türlı şeru ötkızuge äleumettık jelı arqyly şaqyryp jürgen Mūhtar Äbliazov Qazaqstandaǧy oppozisiiaşyl saiasatkerlerdı bırneşe ret synaǧan. 2017 jyly mamyrda parlament mäjılısı Qazaqstan prezidenttıgıne ümıtkerlerge qosymşa talaptar qoiudy qarastyratyn zaŋ jobasyn maqūldaǧan. Būl zaŋ boiynşa, prezidenttıkke kandidattardy qoǧamdyq bırlestıkter men saiasi partiialar ǧana ūsyna alady. Azamattardyŋ prezidenttıkke kandidat retınde özın-özı ūsynuyna tyiym salynǧan. Ädılet ministrı Marat Beketaev mūny: - Körşı memleketterge qaraŋyzdar, Ukrainada qiialdan tuǧan keiıpker de sailauǧa tüstı. Osyndai oqiǧalar özın ümıtker retınde ūsynudyŋ dūrys emestıgın körsettı, – dep tüsındırgen edı. Zaŋ boiynşa būǧan qosa kandidattar memlekettık qyzmet nemese sailanbaly orynda kem degende bes jyl qyzmet atqarǧan boluy şart jäne prezident mındetın atqaruyna kedergı keltıretın auruy joqtyǧyn rastau üşın medisinalyq tekseruden ötuı tiıs.

"Azattyq" radiosy