Elimizde qarqyndy órbý alǵan ıadrolyq medıına salasy qazir qandaı jumystar júrgizýde? Adam densaýlyǵyndaǵy kinarattardy zertteýge edáýir kómegin beretin bul salanyń qandaı biz bilmeıtin tustary bar.? Bul saýaldarymyzǵa QR PIB MO aýrýhanasy, ıadrolyq medıına ortalyǵynyń radıoızotopty dıagnostıka dárigeri Jaıymbaev Maqsat Erkinuly jaýap berdi.
- Iadrolyq medıına arqyly emdelýdiń artyqshylyqtary nede? Proess qalaı júzege asady?
- Iadrolyq medıına degenimiz – aýrýlardy jáne dıagnostıkany emdeý úshin radıofarmaevtıkalyq prepparattardy qoldanatyn medıınanyń bólimi. Iadrolyq medıına ortalyǵynda radıofarmaevtıkalyq prepparattardy qoldaný arqyly qazir tek dıagnostıka júrgiziledi. Qymbat, qaýipti dıagnostıkalyq zertteýlerden góri aqparat jınaýdyń qaýipsiz aýyrtpalyqsyz únemdi ádisi – radıoızotopty dıagnostıka bolyp tabylady. Bul adam aǵzasyndaǵy músheler men tinderdegi, olardyń qurylymyndaǵy jáne qyzmetindegi aýytqýlardy anyqtaýǵa óte sezimtal ádis bolyp keledi.
Paıentterge densaýlyǵynyń kútimin jasaýdyń biregeı bóligi retinde ıadrolyq medıına ártúrli aýrýlardy dıagnostıkalaý, olardy emdeý jáne aldyn alý úshin qoldanylady. Al bizdiń ortalyqta dıagnostıkalaý úshin jáne basqa ádistermen jasalǵan emdi baqylaý úshin qoldanylady. Iadrolyq medıınada qoldanylatyn ádisterdiń taǵy bir artyqshylyǵy organızmde bolyp jatqan aýytqýlardy óte erte kezeńderinde basqa ádister arqyly anyqtaı almaıtyn dúnıelerdi bilýge múmkindik beredi. Al erte anyqtaý – aýrýdy erte satysynda emdeýge múmkindik beredi. Erte emdegen ýaqytta boljam jaqsyraq bolady.
Iadrolyq medıına ortalyǵynda dıagnostıkalyq jáne ıklatrondy óndiristik blok bar. ıklatrondy óndiristik blokta prepparattar daıyndalyp shyǵarylady, al dıagnostıkalyq aımaqta sol preparattardy qoldaný arqyly zertteýler júrgiziledi. Paıentke biz tamyrynan radıoızotopty prepparatty engizip, onyń aǵzada qalaı taralatynyn qarap, túrli isikterge sol preparattyń qalaı jınaqtalatynyn beıneleý arqyly dıagnostıkalyq proessti júzege asyramyz.
- Osy tehnologııany qoldana otyryp, qaterli isiktiń qandaı túrlerin anyqtaýǵa bolady?
- Radıoprepparattardyń ishinde 2008 jyldan bastap eń kóp taralǵany – ftordezoksıglıýkoza. Ol 80%-ǵa deıin barlyq qaterli isikterdi anyqtaýǵa múmkindik beredi. Aty aıtyp otyrǵandaı ol qant sekildi túzilis. Aǵzada qaterli kletkalar bar bolsa, ol qalypty jasýshalarǵa qaraǵanda kóbirek energııany qajet etedi.
Qaterli isiktiń birneshe túri bar. Máselen ftordezoksıglıýkoza arqyly júrekte bolyp jatqan túrli poessterdi anyqtaý qıyn. Soǵan baılanysty bizde ekinshi prepparat oılap tabyldy. Ol natrıı ftorıd dep atalady. Ol arqyly biz súıekterde bolyp jatqan proessterdi kóremiz. Súıek isikterin jáne súıektiń qaterli isikterin anyqtaı alamyz. Úshinshi prepparat jaqynda oılap tabyldy. Ol kómirtek- metıonın. Kómirtek- metıonın prepparaty arqyly bas mıyndaǵy metostazalardy anyqtap zertteı alamyz.
- Iadrolyq medıına salasynda jumys isteý, mamandardyń densaýlyǵyna qaýipti emes pe?
- Radıoızotopty prepparattarmen jumys isteıtin bolǵandyqtan biz qatań radıaııalyq qaýipsizdik erejelerine baǵynamyz. Ár jumys isteıtin mamanda jeke dozımetrleri bolady. Sol arqyly bizdiń alǵan dozalyq kórsetkishterimiz baqylaýda bolady. Jalpy qaýipsizdik sharalaryn saqtaý arqyly, mamandardyń densaýlyǵyna qaýip tónbeıdi.
- Ortalyqta qansha maman jumys isteıdi?
- Ortalyqta 150-ge jýyq mamandar jumys isteıdi. Olardyń quramy tek dárigerlerden turmaıdy. Onyń ishinde tehnıkalyq fızıkter, radıohımık tehnologtar, bıologtar da bar. Prepparattardyń sıntezdelip jasalýyna jaýap beretin radıofarmaevtter, laboranttar, ıadrolyq fızıkter sııaqty kóptegen mamandar, sondaı-aq orta jáne kishi medıına qyzmetkerleri bar. Mamandardyń kópshili jaqyn jáne alys shetelderinde bilim alǵan bilikti kadrlar.
- Sizderdiń ortalyqtaryńyzda qandaı qurylǵylar bar? Olardyń qyzmetteri qandaı?
- Dıagnostıkalyq blokta eki birfotondy kompıýterlik tamograftyq apparat jáne eki pozıtrondy kompıýterlik tamograftyq apparat bar. Bul qurylǵylar zertteý jasalynatyn paıentke qoldanylady.
- Qazaqstandaǵy ıadrolyq medıınanyń damýyn qalaı elestetesiz?
- Qazaqstanda bizdiń ortalyq ashylǵanǵa deıin bir ǵana radıoızotopty prepparattar qoldanysqa shyǵarylyp otyrǵan bolatyn. Bizdiń ıklotrondy óndiristik komplekstiń iske qosylýna qaraı joǵaryda aıtqandaı úsh radıoozotopty prepparattar jasalyp shyǵarylyp otyr. 2026 jylǵa deıin 9 prepparat oılap shyǵarý josparda bar. Bul ortalyq ashylmaı turyp jospar bekitilgen bolatyn. Sol jospar boıynsha qazirgi tańda jumys istep kelemiz. Bul degenimiz mýltımodaldy túrde paıentterdi zertteýge, organızmdegi barlyq patologııany anyqtaýǵa taptyrmas múmkindik.
Suhbattasqan: Dına LITPIN
