Elımızde qarqyndy örbu alǧan iadrolyq medisina salasy qazır qandai jūmystar jürgızude? Adam densaulyǧyndaǧy kınarattardy zertteuge edäuır kömegın beretın būl salanyŋ qandai bız bılmeitın tūstary bar.? Būl saualdarymyzǧa QR PIB MO auruhanasy, iadrolyq medisina ortalyǧynyŋ radioizotopty diagnostika därıgerı Jaiymbaev Maqsat Erkınūly jauap berdı.
- Iаdrolyq medisina arqyly emdeludıŋ artyqşylyqtary nede? Prosess qalai jüzege asady?
- Iаdrolyq medisina degenımız – aurulardy jäne diagnostikany emdeu üşın radiofarmasevtikalyq prepparattardy qoldanatyn medisinanyŋ bölımı. Iаdrolyq medisina ortalyǧynda radiofarmasevtikalyq prepparattardy qoldanu arqyly qazır tek diagnostika jürgızıledı. Qymbat, qauıptı diagnostikalyq zertteulerden görı aqparat jinaudyŋ qauıpsız auyrtpalyqsyz ünemdı ädısı – radioizotopty diagnostika bolyp tabylady. Būl adam aǧzasyndaǧy müşeler men tınderdegı, olardyŋ qūrylymyndaǧy jäne qyzmetındegı auytqulardy anyqtauǧa öte sezımtal ädıs bolyp keledı.
Pasientterge densaulyǧynyŋ kütımın jasaudyŋ bıregei bölıgı retınde iadrolyq medisina ärtürlı aurulardy diagnostikalau, olardy emdeu jäne aldyn alu üşın qoldanylady. Al bızdıŋ ortalyqta diagnostikalau üşın jäne basqa ädıstermen jasalǧan emdı baqylau üşın qoldanylady. Iаdrolyq medisinada qoldanylatyn ädısterdıŋ taǧy bır artyqşylyǧy organizmde bolyp jatqan auytqulardy öte erte kezeŋderınde basqa ädıster arqyly anyqtai almaityn dünielerdı bıluge mümkındık beredı. Al erte anyqtau – aurudy erte satysynda emdeuge mümkındık beredı. Erte emdegen uaqytta boljam jaqsyraq bolady.
Iаdrolyq medisina ortalyǧynda diagnostikalyq jäne siklatrondy öndırıstık blok bar. Siklatrondy öndırıstık blokta prepparattar daiyndalyp şyǧarylady, al diagnostikalyq aimaqta sol preparattardy qoldanu arqyly zertteuler jürgızıledı. Pasientke bız tamyrynan radioizotopty prepparatty engızıp, onyŋ aǧzada qalai taralatynyn qarap, türlı ısıkterge sol preparattyŋ qalai jinaqtalatynyn beineleu arqyly diagnostikalyq prosesstı jüzege asyramyz.
- Osy tehnologiiany qoldana otyryp, qaterlı ısıktıŋ qandai türlerın anyqtauǧa bolady?
- Radioprepparattardyŋ ışınde 2008 jyldan bastap eŋ köp taralǧany – ftordezoksigliukoza. Ol 80%-ǧa deiın barlyq qaterlı ısıkterdı anyqtauǧa mümkındık beredı. Aty aityp otyrǧandai ol qant sekıldı tüzılıs. Aǧzada qaterlı kletkalar bar bolsa, ol qalypty jasuşalarǧa qaraǧanda köbırek energiiany qajet etedı.
Qaterlı ısıktıŋ bırneşe türı bar. Mäselen ftordezoksigliukoza arqyly jürekte bolyp jatqan türlı posessterdı anyqtau qiyn. Soǧan bailanysty bızde ekınşı prepparat oilap tabyldy. Ol natrii ftorid dep atalady. Ol arqyly bız süiekterde bolyp jatqan prosessterdı köremız. Süiek ısıkterın jäne süiektıŋ qaterlı ısıkterın anyqtai alamyz. Üşınşı prepparat jaqynda oilap tabyldy. Ol kömırtek- metionin. Kömırtek- metionin prepparaty arqyly bas miyndaǧy metostazalardy anyqtap zerttei alamyz.
- Iаdrolyq medisina salasynda jūmys ısteu, mamandardyŋ densaulyǧyna qauıptı emes pe?
- Radioizotopty prepparattarmen jūmys ısteitın bolǧandyqtan bız qataŋ radiasiialyq qauıpsızdık erejelerıne baǧynamyz. Är jūmys ısteitın mamanda jeke dozimetrlerı bolady. Sol arqyly bızdıŋ alǧan dozalyq körsetkışterımız baqylauda bolady. Jalpy qauıpsızdık şaralaryn saqtau arqyly, mamandardyŋ densaulyǧyna qauıp tönbeidı.
- Ortalyqta qanşa maman jūmys ısteidı?
- Ortalyqta 150-ge juyq mamandar jūmys ısteidı. Olardyŋ qūramy tek därıgerlerden tūrmaidy. Onyŋ ışınde tehnikalyq fizikter, radiohimik tehnologtar, biologtar da bar. Prepparattardyŋ sintezdelıp jasaluyna jauap beretın radiofarmasevtter, laboranttar, iadrolyq fizikter siiaqty köptegen mamandar, sondai-aq orta jäne kışı medisina qyzmetkerlerı bar. Mamandardyŋ köpşılı jaqyn jäne alys şetelderınde bılım alǧan bılıktı kadrlar.
- Sızderdıŋ ortalyqtaryŋyzda qandai qūrylǧylar bar? Olardyŋ qyzmetterı qandai?
- Diagnostikalyq blokta ekı bırfotondy kompiuterlık tamograftyq apparat jäne ekı pozitrondy kompiuterlık tamograftyq apparat bar. Būl qūrylǧylar zertteu jasalynatyn pasientke qoldanylady.
- Qazaqstandaǧy iadrolyq medisinanyŋ damuyn qalai elestetesız?
- Qazaqstanda bızdıŋ ortalyq aşylǧanǧa deiın bır ǧana radioizotopty prepparattar qoldanysqa şyǧarylyp otyrǧan bolatyn. Bızdıŋ siklotrondy öndırıstık komplekstıŋ ıske qosyluna qarai joǧaryda aitqandai üş radioozotopty prepparattar jasalyp şyǧarylyp otyr. 2026 jylǧa deiın 9 prepparat oilap şyǧaru josparda bar. Būl ortalyq aşylmai tūryp jospar bekıtılgen bolatyn. Sol jospar boiynşa qazırgı taŋda jūmys ıstep kelemız. Būl degenımız multimodaldy türde pasientterdı zertteuge, organizmdegı barlyq patologiiany anyqtauǧa taptyrmas mümkındık.
Sūhbattasqan: Dina LİTPİN
