Ükımet bır jyl būryn İran azamattaryna 14 künge deiın vizasyz kıruge rūqsat bergen bolatyn. Alaida, irandyq qazaqtarǧa elge kıru jeŋıldegen joq. Olar atamekenıne orala almaityndaryna narazy, dep habarlaidy “Adyrna” ūlttyq portaly Azattyq saityna sılteme jasap.
İrandaǧy qazaq diasporasy ökılderınıŋ aituynşa, būl tek turister üşın yŋǧaily, bıraq qandastardyŋ köşuı üşın viza alu qiyndai tüsken.
İrandaǧy Gorgan qalasynyŋ tūrǧyny, 38 jastaǧy etnikalyq qazaq Piruz Begei bır jylǧa juyq ata qonysyna köşuge tyrysuda. Onyŋ "biznes menedjment" mamandyǧy boiynşa joǧary bılımı bar, jergılıktı mūnai kompaniiasynda, bankte jūmys ıstegen, qazır İrannyŋ memlekettık mekemesınde jūmys ısteidı.
Būryn S10 jäne S1 vizasy berılgen. Ol şeteldık qazaqtarǧa Qazaqstanǧa kıruge jäne el aumaǧynda üş jylǧa deiın boluǧa jäne tūraqty boluyna mümkındık beredı. Ötken jyldan bastap olardy beru toqtatyldy. Endı tek ekı apta vizasyz jüruge bolady. Bız ekı aptaǧa emes, tūraqty tūryp, Qazaqstanǧa köşkım keledı jäne ondai adamdar köp, — deidı Piruz.
Olar būryn Qazaqstan elşılıgı ūlty qazaq ekenın anyqtaityn komissiia qūryp, sonyŋ tūjyrymy negızınde şeşım şyǧaratyn nemese meşıt janynan qūrylǧan aqsaqaldar keŋesınıŋ anyqtamasyna süienetının aita kettı. Al qazır tek özı tūratyn eldıŋ memlekettık organy bergen qazaq ekenın rastaityn qūjatty ötkızuı tiıs.
Diaspora ökılderı bır jylda erejeler küşeigenın aitady. Būǧan sebep, Qazaqstannyŋ İrandaǧy bas konsulynyŋ auysuy boluy mümkın.
“İran ükımetındegı bıreu qazaq ekenıŋızdı rastasyn" deidı. Endı ne ısteu keregın bılmeimız. Ata-babalarymyz Maŋǧystaudan şyqqan. Olardyŋ qūjattarynda olardyŋ Keŋes odaǧynda düniege kelgenı jazylǧan. Mūndaǧy qazaqtar negızınen Kışı jüzdıŋ adai ruynan şyqqan. Naimandardan ekı-üş otbasy jäne ūly jüzden ekı-üş otbasy bar. Jetı atamyzdy tolyq bılemız. Endı qandai dälel kerek ekenın bılmeimız, – deidı qazaq diasporasynyŋ ökılı Jeŋıs Şadkam.
Aita keteiık, elımızdıŋ salyq kodeksı boiynşa şetelden kelgen qandastar vizalyq alym töleuden bosatylǧan. Alaida qazaq jastary Qazaqstanda oquǧa viza alu üşın alym tölep jürgenın aitady. İrannan kelgen 13 qazaq student 200 dollardan viza alyp, şeteldık studentter retınde joǧary oqu oryndarynyŋ daiyndyq bölımderınde aqyly türde oqyp jür. Öitkenı olardyŋ qazaq ekenın rastaityn resmi anyqtamasy joq. Jastar Qazaqstanǧa şeteldık qazaqtar emes, şetel azamattary retınde oquǧa barady. Olardyŋ qandas märtebesı joq.
Qazaqstannyŋ Syrtqy ıster ministrlıgı zaŋ özgermegenın jäne C1 jäne S10 vizalaryn beru toqtatylmaǧanyn aitty.
2011 jyly 22 şıldedegı "Halyqtyŋ köşı-qony turaly" Zaŋnyŋ 20-babyna säikes, ötınış beruşı Qazaqstan elşılıgıne özı tūratyn eldıŋ memlekettık organy bergen jäne onyŋ etnikalyq qazaq ekenın rastaityn qūjatty ūsynuy tiıs.
Zaŋ baptarynda özgerıs bolmaǧanymen, erejede özgerıs bolǧanyn ministrlık diaspora ökılderınıŋ özıne moiyndaǧan.
Syrtqy ıster ministrlıgı İran qazaqtarynyŋ ökılderıne 2022 jyly 22 qaraşada jıbergen hatta "Būǧan deiın etnosy qazaq ekenın anyqtaityn komissiia jäne jergılıktı qazaq meşıtterı janynan qūrylǧan aqsaqaldar keŋesınıŋ anyqtauymen berılıp kelgen qandastarǧa arnalǧan tiıstı sanattaǧy (S1; S10) vizalar toqtatylǧanyna" qynjylys bıldıredı.
Ötınış bıldıruşınıŋ qazaq ekenın tek memlekettık organ bergen qūjat qana rastai alady. Odan basqalary qabyldanbaidy.
Būǧan Syrtqy ıster ministrlıgınıŋ resmi ökılı Aibek Smadiiarov jauap berdı.
Atalǧan meşıtterdıŋ anyqtamalary Qazaqstan Respublikasynyŋ zaŋnamasyna sai kelmeidı. Mūndai anyqtamalardyŋ dūrystyǧyna kümän keltırgen bırneşe fakt anyqtalǧan, – dedı ol.
Al İrannyŋ memlekettık mekemelerınde mūndai qūjat joq, olar ūltty aiqyndap körsetpeidı.
İran azamattarynyŋ tölqūjattarynda olardyŋ ūlty jazylmaidy, – deidı taǧy bır diasporanyŋ ökılı Japparbai Şadkam.
Mūndai mäsele auǧanstandyq qazaqtardyŋ basynda da jiı kezdesedı. 2021 jyly tamyzda Auǧanstanǧa "Taliban" kelgende, sol eldegı qazaqtar özderın Qazaqstanǧa alyp ketudı ötınıp, elşılıkke kelgen.
Syrtqy ıster ministrınıŋ ökılı Aibek Smadiiarov Auǧanstanda nebärı 15 qazaq otbasy nemese 200-ge juyq qazaq tūratynyn mälımdedı. Onyŋ aituynşa, Qazaqstan olardy alyp ketuge daiyn.
Olar eşqandai dälel keltıre almaidy. Kibıreulerı qazaq tılınde söilemeidı jäne ata-babalarynyŋ qalai kelgenın jäne tarihyn bılmeidı, – dedı Smadiiarov.
Keiın Smadiiarov repatriasiia turaly ötınış bergen adamnyŋ qazaq ekenın elşılık ışınde qūrylǧan komissiia anyqtaidy dedı. Syrtqy ıster ministrlıgınıŋ aituynşa, qazır şeteldıkter vizaǧa nemese qandas märtebesıne qūjat tapsyrǧanda konsuldyq qyzmetkerı "ötınış jasaǧan tūlǧanyŋ ūltyn rastau üşın mındettı türde sūhbat jürızedı.
"Qūtty meken" dep atalatyn arnaiy jüiege şeteldıkter qūjattaryn engızıp, Qazaqstandaǧy köşıp baratyn öŋırlerdıŋ jergılıktı atqaruşy organdary qyzmetkerlerımen tıkelei bailanysa alady jäne olardyŋ qazaq ūltyna jatatynyn anyqtaityn komissiia jūmysy qarastyrylyp jatyr, – dep mälımdedı SIM.
İrandaǧy qazaq diasporasy Gülstan provinsiiasynyŋ Gorgan, Bender-Türkımen, Gümbed-Kavus qalalarynda ömır süredı. Olar 1928-1929 jyldary KSRO-da auqatty adamdardyŋ mülkın tärkıleu nauqany bastalǧan kezde Türkımenstan arqyly qonys audarǧan. 1979 jyly Keŋes şapqynşylyǧynan keiın Auǧanstannan İranǧa qonys audarǧan qazaqtar da bar.
Qazırgı uaqytta İranda qanşa qazaq tūratyny turaly resmi statistika joq. SIM aqparaty boiynşa bes myŋǧa juyq. Köptegen jyldar boiy jergılıktı radioda jūmys ıstegen jurnalist Japparbai Şadkam İranda alty-jetı myŋǧa juyq qazaq bar dep şamalady.
İran qazaqtarynyŋ bır jyl būryn "Eŋbek" baǧdarlamasy boiynşa Soltüstık Qazaqstan oblysyna qonys audarǧan, odan keiın köşu nauqany toqtap qalypty.
Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgınŋ esebınde, 32 jylda şetelden Qazaqstanǧa bır millionnan astam qazaq qonys audarǧan. Onyŋ toǧyz myŋǧa juyǧy İrannan köşıp kelgen eken.
