Bıraz uaqyttan berı älemde aldau arqyly, adamnyŋ mülkın nemese qarjysyn tartyp alu maqsatynda köptegen äreketter qoldanylady. Atap aitqanda, qarjylyq piramidalar, alaiaqtyq jäne taǧy basqalar.
Ekınşı deŋgeilı bankter (EDB) halyqtyŋ senımın iaki qarjylyq sauatsyzdyǧyn paidalanyp, kredit nemese ipoteka alu boiynşa kelısım-şart jasasqan qūjattarǧa qyzmet körsetu üşın, komissiialar qosyp jürgen körınedı. Bıraq, Ūlttyq banktıŋ normativtık-qūqyqtyq aktılerın saraptap, zerttep şyqsaq, atalmyş komissiialar zaŋsyz ekenın baiqauǧa bolady.
BAQ sol mäsele boiynşa bıraz materialdar daiyndap, ügıt-nasihattyq jūmystar da jürgızıp ülgergen eken. Endı zaŋgerler bolsa, ädılettılık ornatu üşın, halyqtan jinaǧan aryzdar negızınde sotqa jügınıp, zaŋdy şeşım kömegımen tölengen halyqtyŋ qarjysyn qaitaruǧa bar küşterın salyp kelgen. Sot alqasy bolsa, halyqtyŋ jaǧynda bolyp, zaŋ negızınde, EDB zaŋsyz alǧan komissiialardy qaitarudy mındettep, ömırımızde ädılettılık älı qalǧan ekenın däleldep jürgen.
Nätijesınde, soŋǧy jyldar ışınde jazylǧan aryzdar qanaǧattandyrylyp, qorytyndysynda 7 mlrd mölşerınde halyqtyŋ qarjysy qaitarylǧan bolatyn.
Alaida halyqtyŋ quanyşy ūzaq sozylǧan joq. Endı ǧana tölengen komissiialar zaŋsyz bolǧanyn tüsıngen qoǧam, taǧy da öz mäselesımen betpe-bet qalyp otyr.
Ökınışke orai aǧymdaǧy jyldyŋ nauryz aiynan bastap, sotqa osy baǧyt boiynşa tapsyrylǧan aryzdar qanaǧattandyrylmai, belgısız uaqytqa şegırılıp keledı, al keibır bastalyp ketken sot prosessterınıŋ qorytyndysy terıs bolyp, aiaqtalyp keledı. Ükımet bolsa, qūzyrly memlekettık organdar bolsa ünsız, naqty pozisiiasyn aiqyndaǧan joq.
Halyq üreilenıp, qoǧamdyq yza paida bolyp, jaǧdai şielenıse tüstı. Demek, Ükımet halyqtyŋ eŋbekpen tapqan qarjysyn EDB jep otyrǧanyna taǧy da köz jūmǧan syŋaily. Nätijesınde, ädılettılık, halyqtyŋ senımı qaida qaldy?!
Bılıktı maman, zaŋger Dulat Diliaranyŋ pıkırın de keltıru oryndy dep sanaimyn: «Aǧymdaǧy jyldyŋ 19 nauryzynan bastap, atalmyş baǧyt boiynşa qaralyp jatqan ısterdı bırınşı instansiialy sottar keiınge qaldyryp nemese azamattardyŋ talaptary boiynşa terıs şeşımder şyǧaryp keledı. Qazırgı taŋda, qolymyzda arasy 13 kün, bır sudianyŋ şyǧarǧan ekı şeşımı bar. Talap pen negız bırdei, al şeşım ekı türlı (bıreuın qanaǧattandyrǧan, al ekınşısın qanaǧattandyrmaǧan).
Soŋǧy uaqytta normativtı-qūqyqtyq aktılerge eşqandai özgerıster engızılmegen, bıraq sot alqalary bank jaǧyna tūryp, tübegeilı pozisiialaryn özgertken.
Bızdıŋ qūqyqtyq kömegımızge jügıngen halyq jaǧdaidy tüsınbei, negızdelgen, kelesıdei sūraqtar qoiuda: «Sonda ūzaq uaqyttan berı sudialar halyq jaǧyna şyǧarǧan şeşımderı dūrys bolǧan joq pa, ne qatelesıp jürgen be?! Nege būryn şeşım şyǧarǧan kezde, qazır qoldanyp jürgen baptarǧa süienbegen?! Kımnıŋ müddesı közdelıp jür?!». Şynymen de sūraqtar jauaptarǧa qaraǧanda äldeqaida köp. Al Joǧarǧy sot, Ūlttyq bank ündemei jürgenderı, äleumettık şielınıstı küşeitıp keledı.
Qazırgı taŋda barlyq respublika boiynşa zaŋgerlerdıŋ küşı jūmyldyrylyp, elımızdıŋ köptegen qūzyrly organdarǧa ündeu tastalǧan bolatyn jäne mäselenı şeşu üşın, basqa da şaralar qoldanyluda. Bızdıŋ ūstanymymyz berık jäne azamattardyŋ qūqyǧyn qorǧau boiynşa soŋyna deiın baruǧa äzırmız».
Al endı, osy mäsele jönınde halyq arasynda bıraz tūjyrymdar paida bolyp, «ūzyn qūlaq» kömegımen äleumettık jelıde tarap jürgen bırneşe qūndy oilarǧa toqtala ketsek.
Bırınşıden, halyq sözıne jügınsek, Joǧarǧy sot jaǧynan lauazymdy tūlǧa tarapynan, sottarǧa auyzşa būiryq jıberılgen körınedı. Sol būiryqta terıs şeşım qabyldaŋdar degen oi taralǧan siiaqty. Odan bölek, keibır zaŋgerler mäsele şeşılu maqsatynda 16 säuırde naqty şeşım qabyldanady degen de sözder aityluda.
Endı soŋǧy aitylǧan oi boiynşa atalǧan kün, saiasatkerlerdıŋ de auyzdarynda jür. Keibıreulerınıŋ paiymdauynşa 16 säuırde kezekten tys prezidenttık sailau jariialanyp, 16 mausymda ötuı tiıs dep oi aitylǧan.
Demek, qorytyndylai kelgende, osynyŋ barlyǧysy kezektı saiasi oiyn boluy da yqtimal ǧoi. Şynymen atalmyş ssenarii boiynşa jaǧdai örbitın bolsa, jaŋa prezidenttıŋ komandasy, halyq pen sailau aldynda ūpai jinau üşın, zaŋsyz komissiialar boiynşa mäselesın şeşulerı äbden mümkın.
Qali Äubäkırov
"Adyrna" ūlttyq portaly
