Äbubäkır Qairan. Kümän men Künä. (novella)  

Ämıse, äiel jūmbaǧyn Äulie de şeşe almas.                         Tämsıl  Kerbez de keudelıleu jıgıt Mäulennıŋ soŋǧy künderdegı özgerısı basqalarǧa baiqalmasa da, üi ışındegılerdıŋ bärıne ürei tuǧyza bastaǧandai edı. Myrzalyǧy men jomarttyǧyn maŋaiyndaǧy jūrtqa qaşanda körsetkısı kelıp jüretın maqtanşaqtau azamat özınıŋ äielınıŋ sūlulyǧynan bastap, han saraiyndai alty bölmelı üiı barlyǧyn, qymbat kölık mınıp jürgenın, audan ortalyǧyndaǧy eŋ jaŋa mekteptıŋ direktory ekendıgın sanamalai kelıp, özınıŋ qara basyn eŋ baqytty adamdardyŋ qataryna baiaǧyda qosyp qoiǧan. Bır üidıŋ jalǧyz balasy bolǧan soŋ, ışkenı – aldynda, ışpegenı – artynda, qalai jürem, qalai tūram demei, erkın ösken būla jıgıttıŋ balalyq şaǧy da, studenttık kezı de alqyp-şalqumen ötkenı ras. Mūny üilendıre salyp äkesı Seiıljan qaitys bolyp ketkennen keiın, ekı-üş ai boiy eŋsesı ezılıp, jetımdık, jalǧyzdyq degennıŋ ne ekenın endı-endı sezınıp jürgen kezınde, anasynyŋ qaisarlyǧy men namystylyǧynyŋ arqasynda, tez-aq boiyn jinap alǧan bolatyn. Keide ǧana kürsındırıp qoiatyn bır uaiymy – körgen perzentınıŋ de jalǧyzdyǧy, äielınıŋ bır bala taba salyp, qūrsaǧy qūrǧap, tep-tez toqyrap qalǧandyǧy. «Ekeudıŋ bırı ketse – bırı qalar, jalǧyzdyŋ özı ketse – kımı qalar?» degen – mätel sözge ainalyp ketken öleŋ joldaryn jiı-jiı esıne alyp, mūŋdylau oiǧa batyp ketetını de sodan. Atyn Mäjit dep özı qoiǧan erke balasy on jasqa tolǧan soŋ mūndai atauly mezettı eskerusız qaldyru jön bolmas dep, aǧaiyn-tuys, dos-jarandardyŋ basyn qosyp, dürıldetıp toi jasaǧany taiauda ǧana. Mıne, sol toi öte salysymen-aq Mäulennıŋ köŋıl küiı sabyndai būzylyp, otyz jastan baiaǧyda asyp ketse de, tal şybyqtai būralyp tūratyn kelınşegı Zylihaǧa da, anasy men balasyna da suyq tartyp, olar tıldese qalsa, tanauynyŋ astynan mıŋgırlep söileitın mınez şyǧarǧan. Mūnysy üidegılerdıŋ bärıne äser etıp, tıptı, dastarhan basyndaǧylar būrynǧydai aşylyp söileuden, jairaŋdap küluden de qalyp barady. Dariǧa kempır jasaurai beretın būlyŋǧyr közderın jaulyǧynyŋ ūşymen qaita-qaita sürtkıştei tüsıp, otyz bes jasqa kelse de, özıne älı säbidei bolyp körınetın būira bas balasyna qaraǧyştap, telmeŋdeidı de otyrady. Üilengenderıne on ekı jyldai uaqyt ötse de, ūrysyp-kerıspek tügılı, bır-bırıne «şäi» desıp körmegen erlı-zaiyptylar da toŋ-torys. Būl şaŋyraqtyŋ astyna şuaq tögıp, nūr şaşyp tūratyn Mäjittıŋ syqylyqtap külgen qoŋyrauly dauysy da azaiyp bara jatqandai: törtınşı synypta oqityn erke bala özınıŋ on jasqa tolǧanyn toilap, jiylǧan jūrttyŋ bärıne betınen süigızgenıne, äkelıngen syilyqtardyŋ öz bölmesınde tau bolyp üiılıp jatqanyna tym masairap-aq jür edı. Bıraq, äkesı men şeşesınıŋ arasynda älde bır kelıspeuşılıktıŋ bar ekenın sezıngennen keiın, bır qauıpten sekemdengendei, ülkenderge ürke qarap, jautaŋdai beretındı şyǧarypty. Bügın taŋǧy as üstınde bır-ekı kese şaidy ysyldap-pysyldap otyryp, jau quyp kele jatqandai aptyǧyp ışken Mäulen kesesın töŋkerek saldy da, kelınşıgıne ädetten tys äuenmen: – Äi, Zyliha, Oquşylardyŋ kanikuly bıtuıne de ekı-üş-aq kün qaldy. Mekteptıŋ jūmysy bastalyp ketedı. Toi-poi dep jürıp, qanşa uaqytty bosqa ötkızıp aldyq, – dedı. – İä... ne? Bır şaruaŋ bar ma edı? – dedı Zyliha, küieuınıŋ betıne tosyrqai qarap. – Anau kartop egetın jerdı qaşap tastau kerek. Mıne, köktem de ötıp barady. Sen... Zyliha, davai, myna Mäjittıŋ tabany qalyŋ rezeŋke etıgın tauyp ber. Ekeumız jer qaşaimyz. – dep ornynan tūryp kettı de, balasyna qarap: – Mäjit, sen on jasqa toldyŋ. Jıgıt bolyp qaldyŋ. Endı maǧan kömektesetın uaqytyŋ jettı. Jinal! Jür! – dedı qataŋ dauyspen. Kempırdıŋ közı şaqşiyp kettı. – Äi, Mäulen! Toqta! Dariǧa basyndaǧy aq jaulyǧyn sılki sypyryp, anandai jerge laqtyryp jıberdı. – Sen osy toi aiaqtalǧannan berı basyŋdy būtyŋa tyǧyp alyp, ışkenımızdı – ırıŋ, jegenımızdı jelım qylyp bıttıŋ ǧoi. Senı jyn qaqty ma, älde basyŋdy bıreu dualap tastady ma? Atadan qalǧan bır jalǧyz dep, äulettı jalǧaityn bır tūiaq dep, basyŋnan qūs ūşyrmai ösırdık qoi senı, jarymjan äkeŋ ekeumız. Jaqsy oqydyŋ. Rahmet. Bet-bedeldı azamat boldyŋ. Anau üş qabatty eŋ ülken mekteptı basqaryp otyrsyŋ. Endıgı mynauyŋ ne qyljaq?! Sen de bügın jalǧyz ūlyŋnyŋ amandyǧy men saulyǧyn qūdaidan tılep otyrǧan joqsyŋ ba? Älde, tılemeisıŋ be? Qabyrǧasy qatyp, būǧanasy bekımegen on jastaǧy balaǧa jer qaşatu degen ne sūmdyq! – Apatai, aşulanbaŋyzşy. Davlenieŋız köterılıp ketedı. Qūdai üşın... – Zyliha enesın qūşaqtai alyp, ekı betınen şöpıldetıp süie bastady. Esıktı «tars» etkızıp jauyp ketken äkesınıŋ soŋynan Mäjit te tompaŋ qaǧyp ılese jönelgen. Sälden soŋ, būtyna şalbar, aiaǧyna üp-ülken etık kiıp, basyna oramalyn şart bailap alǧan Zyliha da dalaǧa şyqty. Qolynda – kürek. – Äi, Zyliha, sen pysyqsymai-aq qoi. Apamnyŋ qasynda bol, därısın ber, – dedı Mäulen. Zyliha bır sät qalt tūryp qaldy da, küregın selqos süiretıp, Mäulennıŋ qasyna jaqyndady. Būl kezde Mäjit esık aldynda jatqan ūsaq tastardy tepkılep, özımen-özı äure bolyp tūrǧan. – Mäulen... aitşy... saǧan ne bop jür? – dedı Zyliha, – Özım bılgelı senıŋ mūndai mınezıŋdı bırınşı ret körıp tūrmyn. Saǧan ne boldy? – Al saǧan ne bolyp edı.... sonda?.. Baiaǧyda... – Tük tüsınsem būiyrmasyn. – Osy, sonau Almatydan at sabyltyp toiǧa kelgen älgı... Säken... sol – senıŋ baiyŋnyŋ dosy ma? Älde senıŋ būrynǧy köŋıldesıŋ be? Zylihanyŋ sūlu öŋı sūp-sūr bolyp, sostiǧan küiınde tūryp qaldy. Qap-qara, ūzyn kırpıkterı şyqtanyp, bota közderı äldebır tereŋ tūŋǧiyqqa sıŋıp bara jatqandai. – Sen... ne dep tūrsyŋ? – dep kübırlegendei boldy. – «Ne dep tūrsyŋ?» deidı. «Ol medinstitutta oqysa da, dosyŋ ǧoi, kurstarstaryŋmen qosyp şaqyr. Köpten berı körısken de joqpyz» degen sen edıŋ ǧoi. Endı öp-ötırık taŋ qalǧan bop tūrsyŋ. – Mäulen, ne aityp kettıŋ, ol senıŋ eŋ jaqyn dosyŋ emes pe edı? – Dos!.. İä, dos! Sol dostyǧynan ǧoi, menıŋ myna jalǧyz balam da däl sonyŋ auzynan tüskendei. Bılegındegı jalpaq qalyna deiın... Toida Mäjitpen bırge tüsken suretterı tūr ǧoi, qarasaŋşy! – İdiot! – Zyliha küregın laqtyra salyp, qos qolymen betın basqan küiı üige qarai tūra jügırdı. – Äi, sen de bara ber! – dep zekıdı Mäulen balasyna.   *        *        * Mäjit öz bölmesıne kıre salysymen, tösegıne şalqasynan tüsıp jata kettı. Terezeden tüsken kün säulesınen jasqanyp, betın kölegeilei berıp edı, bılegındegı qap-qara qal közıne ottai basyldy. Şoşyp ketkendei, qolyn tez serpıp jıbergenın özı de sezbei qaldy. Äkesınıŋ jaŋaǧy aityp tūrǧany – osy qal. Balanyŋ köz aldyna Almatydan toiǧa kelgen Säken aǧasynyŋ bet-beinesı elestei jönelgen. Onyŋ kölıkten tüse salyp, mūny şaqyrtyp ala qoiǧany, «Oi, Mäulentai, on jasqa toldyŋ ba, ülken jıgıt boldyŋ ba?» dep, üş ret kökke köterıp, betınen, maŋdaiynan süigenı, sonsoŋ sömkesınen bır qorapty şyǧaryp, onyŋ ışınen altyndalǧan, jarqyldaǧan qalta telefonyn suyryp alyp, «maǧan zvandap tūr» dep qolyna ūstatqany... bärı-bärı bügıngıdei esınde. «Sonda... būl kısı...» dep äldenenı oilaǧysy keldı de, ornynan tūryp, qattalǧan küiınde üstel üstınde jatqan fotosuretterdı bır-bırlep qarai bastady. Mıne, myna surette Säken aǧasynyŋ tızesıne otyryp alyp, onyŋ tanauyna sausaǧyn tigızıp, külıp otyr. Ekeuı de mäz. Al myna surette Säken aǧasy mūny moinyna mıngızıp, özı at bolyp şauyp jür. «Papamnyŋ jaŋa «auzynan tüskendei» degenı – «ūqsaidy» degenı ǧoi. Qai jerımız ūqsaidy? M-m!.. Mūrnymyz, qasymyz. Toqta. Közımız de ūqsaityn siiaqty». Mäjit ezu tartyp, külımsırei tüstı de, kenet qabaǧyn tüiıp, auzyn būrtita qaldy. Sonsoŋ, suretke yzalana, tesıle qarap tūrdy da, ekı surettı de jyrtyp-jyrtyp, as üidegı qoqys jäşıgıne aparyp, tastai saldy. Ol öz bölmesıne qaityp kelıp, taǧy da tösegıne qūlai kettı. Töbege qarap jatyp, Säken aǧa turaly mamasynyŋ toi üstınde aitqandaryn esıne tüsıre bastady. Mamasynyŋ aituy boiynşa, mūnyŋ äkesı men Säken aǧa kışkentai künınen bırge ösıptı. Bır synypta oqypty. Säken aǧanyŋ äkesı osy auyldaǧy bastyqtardyŋ bırı eken, tösek tartyp jatqan Seiıljan atasy men Dariǧa äjesıne ylǧi kömektesıp, qamqor bolyp jüretın jaqsy adam körınedı. Mekteptı bıtırgennen keiın mūnyŋ äkesı mūǧalımder oquyna, Säken aǧa därıgerlık oquǧa tüsıp, ekeuı de Almaty qalasynda jūptaryn jazbai bırge jürıptı. Oqularyn bıtırgennen keiın Säken aǧa Almatyda qalyp, mūnyŋ äkesı aulyna kelıp, mūǧalım bolǧan. Dariǧa äjesınıŋ aituynşa, özınıŋ küieuı Seiıljan Säkennıŋ äkesı Köşerbaidan bır jyl keiın qaitys bolǧanda, Almatyda oqyp jürgen Mäjit pen Säken ekeuı bır qorymda qatar jerlengen öz äkelerınıŋ basyna märmär tastan qūlpytas ornatypty. «Eger ekeuı sonşa jaqyn dos bolsa, menıŋ äkem Säken aǧany nege jaqsy körmei qalǧan?» dep oilady Mäjit. Ol baǧanaǧy mamasy men papasynyŋ kerısıp qalǧan sätın taǧy da bır elestetıp öttı. Mamasynyŋ jügıre basyp, jylap ketkenıne Mäjit qatty nazalanyp qalyp edı. Qazırgı jaǧdaiy qalai eken? Qasyna baryp, mamasyn jūbatqany dūrys qoi. Mäjit jatyn bölmesınıŋ esıgın aqyryn aşyp, saŋylaudan syǧalap qarap edı, mamasy terıs qarap, bürısıp jatyr eken. Baǧana jer qaşauǧa kömektesemın dep kigen jūmys kiımderın de şeşpeptı. «Mama» dep şaşynan sipalaǧan ūlynyŋ qasyna kelıp tūrǧanyn sezse de, anasy ekı közın tars jūmyp, tıs jarmady. Qabaǧy qars tüiılgen anasynyŋ jüzıne zer sala qaraǧan bala, onyŋ betı men tanauynyŋ üstınen taram-taram bolyp jas aǧyp jatqanyn baiqady. Mäjittıŋ qara közderıne de şüpıldep jas tolyp tūr edı.   *        *        *   Sol jatqannan besın auǧanşa ornynan tūrmaǧan kelınıne alaŋ bolǧan Dariǧa kempırdıŋ mazasy ketıp, tüskı astan da när tatpaǧan Zylihany şäiǧa şaqyraiyn dep, jatyn bölmege kırdı. Kıre sala baiqaǧany – qap-qara şaşy qalai bolsa solai qobyrap, aq seiseptı üstıne qymtana jamylyp alǧan kelını terezege telmıre qarap otyr eken. Zylihany mynandai qalypta körgende, keiuana baiǧūs şoşynyp, äbıgerlenıp qalǧany sonşama, kelınınıŋ qasyna sylq etıp qalai otyra ketkenın bılmei qaldy. – Zyqaşjan-au, qalyŋ qalai, janym? – dedı Dariǧa, kelınınıŋ şaşyn bır qolymen rettep otyryp, – Jür, jüre ǧoi. Şäiıŋdı ış. Dastarhan jasap qoidym. – Joq, ışpeimın, apa. Eşteŋege zauqym soqpai, älsırep otyrmyn, – dedı Zyliha. – Mäulen qaida? – Ol tüske deiın jer qopardy. Qazır qonaq üide kıtap oqyp jatyr ǧoi deimın. – Şaqyryŋyzşy. Oŋaşa äŋgımeleseiın dep edım. Dariǧa şyǧyp ketken soŋ, ıle-şala mäikışeŋdenıp alǧan Mäulen kırdı. Zyliha esık közınde sostiyp tūryp qalǧan küieuıne qadala qaraǧanda, onyŋ közderındegı jarq-jūrq etıp tūrǧan otty kekesın men yzaly müsırkeuge şydai almaǧan Mäulen tösektıŋ aiaq jaǧyna otyra kettı. – Sonymen... Mäuleş, maǧan taǧy da qandai jaman ataqty japsyrmaq oiyŋ bar? – dedı Zyliha bäseŋ bolsa da yzǧarly dauyspen. – Men özımdı sen üşın tudym, sen üşın ömır sürem, qajet bolsa, sen üşın ölemın deuşı edım. Bıraq onymnyŋ bärı beker eken. Sen menı bır-aq sätte jaman atqa qiyp, jüregımdı dal-dūl etıp jaraladyŋ. Joq, jaralaǧan joqsyŋ, özıŋ üşın soǧyp tūrǧan jazyqsyz jürektı qolqasymen qosa suyryp aldyŋ. Mäjittıŋ türı Säkenge ūqsap ketkenın körıp, özıŋnıŋ arzan da arsyz oi tolǧamyŋnyŋ jetegıne erıp, menıŋ betıme qara küie jaǧuǧa deiın bardyŋ. Men appaq jüregımdı qolyma ūstap tūryp, aldyŋda tızerlep otyryp, adaldyǧymdy aityp aqtalar edım. Bıraq oǧan menıŋ äieldık, analyq namysyn jıbermeidı. Men senıŋ aldyŋda ne üşın aqtaluym kerek? Tıptı, aqtalu degen sözdıŋ özınıŋ aty qandai jaman! Qylmys jasaǧan adam ǧana aqtalady. Älde, senıŋ bala künnen bırge ösken dosyŋdy jaqsy körıp, syilaǧanym üşın, ony toiǧa şaqyr dep keŋes bergenım üşın qaralanyp qalyp pa edım? Menıŋ bükıl oiym da, tıptı, maqsat, mūratym da – tek senıŋ azamattyq märtebeŋdı ösırıp, daŋqyŋdy asyru ǧana. Aitşy, men  qai uaqytta özım üşın qam jasap, ūmtylmasqa ūmtyldym? Qaşan soŋǧy sänmen tıgılgen kiımge qūmartyp, qūlaǧyŋnyŋ qūrtyn jedım? Äşekei-üşekeige äues bolyp, «alaiynşy», «taǧaiynşy» dep bır ret aityp kördım be?.. Zylihanyŋ qan-sölsız quarǧan öŋıne, keşkı batar künnıŋ säulesımen şaǧylysyp, qyzǧylttanyp tūrǧan aşy jas pen aşuǧa toly janaryna tıktep qarai almasa da, ekı qolyn keudesıne aiqastyra salǧan boiy tıp-tık otyrǧan Mäulennıŋ bet jüzınen eşqandai qūbylys baiqalar emes. Tas müsındei mız baqpaǧan qalpy. – Osy sen maǧan japqan jalaŋnyŋ qandai auyr ekendıgın, maǧan qalai äser etkenın bır sät te bolsa paiymdap körgen joqsyŋ ǧoi deimın? – dedı Zyliha baǧanadan berı özın qabyrǧaǧa söilep otyrǧandai sezınıp. Mäulen Zylihaǧa eŋserıle būryldy. – Adamǧa adamnyŋ ūqsai beretını ras qoi, – dedı sonsoŋ, – bıraq, «qasqa aiǧyrdan qasqa tumasa da, töbel tuady» degen söz bar. Adamǧa adam da beker ūqsamaidy ǧoi. Eger sen menıŋ ornymda bolsaŋ, qaiter edıŋ? Men bolyp bır sät oilanyp körşı. – Atamyz qazaq dana ǧoi, – dedı Zyliha, – osyndai jailardyŋ bolmai qalmasyn eskergen bolar, aiaǧy auyr äieldıŋ qūrsaǧyna qadalyp qaraǧan adamǧa da tuaşaq säbidıŋ tartyp kütuı mümkın degen būrynǧylar. – Sen osy joly özıŋnıŋ ädebietşı ǧana emes, sūŋǧyla ekenıŋdı de anyq baiqatyp otyrsyŋ. Aitqan uäjıŋnıŋ bärıne nana beretın – men bala emespın ǧoi. Eŋ dūrysy bız būl äŋgımenı doǧaraiyq ta, el men jūrtqa külkı bolmai tūrǧanda, osy auyldan basqa jaqqa, tıptı, bır alys jaqqa köşıp keteiık. – dedı Mäulen alǧaş ret Zylihaǧa tıktep qarap. – Qai jaqqa? Almatyǧy köşsek dep jüruşı edıŋ ǧoi? – Joq, Almatyny tüsımde de körgım kelmeidı. – Nege? – Bılmei otyrmysyŋ? – Ä! Säken bar eken ǧoi. Säken degen – sen üşın qara päledei bır eles. Endı sol eles Teskentau asyp ketseŋ de, qyr soŋyŋnan qala qoimas. Jüregıŋe özıŋ jūqtyryp alǧan osy bır qara qasıret uaqyt şırkınnıŋ alaqanymen sürtıle-sürtıle, bır künı joq bolyp keter dep ümıttenbei-aq qoi. Kerısınşe, uaqyt ötken saiyn būl qara taŋba aiqyndalǧan üstıne aiqyndalyp, tereŋdei-tereŋdei süiegıŋe de sıŋıp ketetın şyǧar. Bılesıŋ be, mahabbat saparynda bolsa da, otbasylyq ömırde bolsa da şeşılmestei bır tüiın paida bolsa, sol tüiın sät saiyn tüinektele beredı de, bır künı tübıŋe jetıp tynady. – Sonda ne demekşısıŋ? – Eger sen özıŋnıŋ süiıp alǧan äielıŋ men jalǧyz balaŋnan airylǧyŋ kelmese, jazǧy demalys kezınde Mäjittı qasyŋa ertıp, Almatyǧa bar da, älgı... medesinialyq saraptama dei me, nemene, soǧan baryp tekserılıŋder. Sonda būl balanyŋ äkesı özıŋ ekendıgıŋe közıŋ jetıp, bärımız baqytty ömır süretın bolamyz. – Mümkın, söitermız. – dedı Mäulen ekı şekesın qos qolymen syǧymdai tüsıp. – Aiaq astynan maǧan osynşa kümändanǧanyŋ ne? – dedı Zyliha küieuın älı de tūqyrta tüseiın degendei.   *        *        *   Jasy jetpısten asqan Dariǧa keiuana – keiıngı kezde közınen ǧana qorlyq körıp jürgenı bolmasa, estu qabıletınen aiyrylmaǧan, saqqūlaq kısı. Kelınınıŋ balasyna ne aitqysy kelgenın bılgısı kelıp, jaulyǧyn qūlaǧynan asyra türıp tastap, şala jabylǧan esıktıŋ saŋylauynan ekeuınıŋ sözın tyŋdap tūrdy. Mäselenıŋ negızı nemeresınıŋ Säkenge tartyp tuǧanyna bailanysty ekendıgın bılgen sätınde-aq, qos qūlaǧy şuyldap, ekı közı qarauytyp, tūrǧan ornynda qūlap qala jazdady. Jüregınıŋ soǧysy älsırep, buyn-buyny qūryp, qabyrǧany qarmalai sipalap, öz tösegıne zorǧa jettı. Jalǧyz nemeresı köp küttırıp düniege kelgennen berı Dariǧanyŋ kökeiıne ekı ūdai sezım ūialap alǧan bolatyn. Onyŋ bırınşısı – öspei, önbei, kele jatqan osy äulettı joǧaltpai, keler künge jalǧastyrar taǧy da bır säbidıŋ düniege kelgenıne degen şükırşılıgı bolsa, ekınşısı – osy säbidı tuythanadan alyp kele salysymen, qūndaǧyn şeşıp, tyrbaŋdaǧan qyzylşaqany qyzyqtap otyrǧanynda, onyŋ bılegındegı qap-qara qaldy körıp, şoşyna qaraǧan sätınen bastalǧan üreilı sezım bolatyn. Ol ürei bala bılegındege qara qaldy jamandyqqa joryp yrymdaǧannan emes, sol qara qal keudesınıŋ tükpırındegı tas zyndanda otyz alty jyldan berı mäŋgı qūlyptalǧan qūpiasynyŋ kıltındei, jūrtqa sony jaiyp salatyn kuägerındei bolyp körıngendıgınen edı. Sol qara qal balanyŋ bılegınde emes, özınıŋ jüregınde tūrǧandai körınıp, qatty tıtırkendırıp, üreilendırıp jıbergen. Balasy men kelınınıŋ arasyna mäŋgı jymdaspas jık tüsırıp, jürekterıne eşqaşan aiyqpas küdık pen kümänǧa toly qaiǧy-qasıret ornatqandai bolǧan jazyǧy joq Säkennıŋ äkesı Köşerbaidyŋ bılegınde de tura osyndai qara qal bar edı. Sol qap-qara qaly bar jündesteu bılegı mūnyŋ qypşa belı men qyl myqynyna qanşa ret oratyldy deseŋşı! Köşerbai özınıŋ būl qap-qara qalyn «Qūdaidyŋ özı tartu etken nysana, bılektılık pen jürektılıktıŋ belgısı» dep maqtan etetın. Ol jylqy fermasynyŋ bastyǧy edı de, mūnyŋ küieuı Seiıljan bas jylqyşy bolatyn. Būlar fermanyŋ ortalyǧy bolyp sanalatyn kışkentai auyldaǧy qorjyn üide tūrdy. Üilengenderıne bes-alty jyl bolsa da, Dariǧanyŋ pūşpaǧy qanamai, bır şikıökpenı aŋsaumen kün ötkızıp jatqan jas jūbailardyŋ qabaǧyndaǧy kırbeŋ qyrau uaqyt ötken saiyn mūzǧa ainalyp bara jatqandai edı. Söitıp jürgende, Seiıljan özı üiretpekşı bolǧan asaudan jyǧylyp, jambasyn syndyryp aldy da, ūzaq uaqyt oblystyq auruhanada emdelıp jatty. Mıne, sol kezderde köp uaqyttan berı Dariǧaǧa yntyq bolyp, köŋılın bıldıre almai jürgen Köşerbai özınıŋ dıttegen maqsatyna jetıp tynyp edı. Köp ūzamai-aq Dariǧa bala köterıp, Seiıljannyŋ şaŋyraǧyna şattyq ornady. Aqjarylqap däuren bastaldy. Düniege säbi kelıp, onyŋ atyn Köşerbaiǧa qoiǧyzdy. Köşerbai: «Būl bala jolbarystai qairatty, arystandai aibatty bolsyn! Atyn Mäulen dep qoiamyn. Bılesıŋder me, jolbarystyŋ küşıgın «mäulen» dep ataidy ǧoi!» – dep, qolyna ūstap tūrǧan aiǧyr staqanǧa toltyryla qūiylǧan aq araqty tübıne deiın bıraq sımırıp, qalyŋ qara mūrtpen kömkerılgen qyp-qyzyl erınderın bır şüiırıp qoiyp, auzyn alaqanymen basyp, ūzaq tūryp qalyp edı, sonda. Dariǧa öz närestesınıŋ Köşerbaiǧa tartpai özıne tartuyn tılep, jaratuşy iege künde jalbarynatyn. Aqyry, sol tılegı oryndalyp, Mäulen şeşesıne tartqan – qaratorynyŋ ädemısı deitındei jıgıt bolyp östı. Oŋ jambasynan qatty mertıkken Seiıljannyŋ osy kemdıkten körmegen beinetı joq: at qūlaǧynda oinap jürgen arystandai azamat baldaqqa bailanyp qalǧan soŋ, atqa da özı mıne almaityn boldy. Jylqy dese, ışken asyn jerge qoiatyn atjandy baiqūs şūrqyrap jürgen jylqy üiırlerın körgende, bırese külımsırep, bırese jylamsyrap tūrǧandai, bır özgeşe keiıpke enuşı edı. Syrtqy jūrt «Şoinaq Seiıljan» dep atap ketkenıne ıştei namystanyp jürse de, öz atūstary Mäulen düniege kelgen soŋ bükıl qaiǧy-qasıretı bıraq künde kökke ūşyp ketkendei, öŋı nūrlanyp, özı qyrlanyp şyǧa keldı. Ol qūndaqtauly böpesın äuektep otyryp: Ainalaiyq baladan – Tauyp alǧan daladan. Dalada bala jata ma, Tüsıp qalǧan ǧoi şanadan. – degen öleŋdı qaita-qaita ändetıp aitqan saiyn, Dariǧanyŋ jüregı dır-dır etıp, özınen-özı quystanyp, bet qūbylysyn sezdırmeiın dep, terıs ainalyp ketetın. Bırde, «Osy öleŋıŋdı qoişy!» dep aita jazdap baryp, tez tiyla qalǧyny da bar. Dariǧa är kezde säl närseden Seiıljannyŋ küdıgı oianyp kete me dep qauıp-qater üstınde jürgendei bolatyn. Sondyqtan bolar, Köşerbaidy maŋyna juytpaq tūrmaq, onyŋ qarasyn körse boldy, jau körgendei şoşynyp, tezırek közden tasa jerge qiystap ketuge yŋǧailanar edı. Köşerbai da köŋıldesınıŋ jaiyn tereŋ tüsıngendei, būlardyŋ būrynǧy qarym-qatynastaryn eske salatyndai eşqandai qylyq körsetpedı. Söitıp, sol bır arqa-basyn tıtırkendıretın qosürei sätter de bırte-bırte alystap, tıptı, ūmytyluǧa ainalǧandai boyp edı. Amal qanşa, aş arystandai bolyp aldynan taǧy şyqty sol ürei! Endı ne ıstese eken?! Būl qūpiiany täuekel etıp balalaryna aşyp saluǧa da dätı barmaq emes. Oibai-au, odan ötken sūmdyq bar ma, būl jalǧanda?! Bır aiaǧy jerde, bır aiaǧy körde tūrǧan şaǧynda bükıl äulettıŋ betıne mäŋgı şırkeu bolatyn būl künänı, būl qylmysty qalai ǧana jariia etpek?! Özı ǧana äşkerelenıp, özı ǧana künahar atalsa, bır sırä, odan keiın mūnyŋ balalary men ürım-būtaǧy el men jūrtqa qai betımen qaraidy? Künahar analaryna qarǧys aityp, ömır baqi öksumen, jūrt közınen qysylyp-qymtyryluymen ötpei me?! Joq! Dariǧa özınıŋ kelınşek kezınde jasaǧan osy bır künäsın öz jüregınıŋ tübıne berık saqtap, jabuly qazandy jabuly küiınde qaldyrady! Būl qūpiiany özımen bırge körge ala ketedı!.. Dariǧa jaulyǧynyŋ ūşymen ekı közın kezek sürtkılep otyryp, öz küieuı Seiıljannyŋ nemeresın körmei, küiınış pen küdıkke şyrmalmai, ömırden säl de bolsa erterek ötıp ketkenıne, qūrdym qūsanyŋ qūryǧyna tüspegenıne myŋ da bır şükırşılık ettı. Jalǧyzdyǧyna jany qūlazyp, onyŋ üstıne özınıŋ de ūrpaqqa jarymai qalǧanyna mūŋaiyp jürgen Mäulenınıŋ bır äkeden tuǧan öz bauyry däl qasynda jürgenın bılmei ömırden ötetını de qandai azap! «Eşqaşan bılmesın! Bılmegenı özıne de, özgege de jaqsy!» degen bailam jasady kempır.