Saiasattanuşy, BAQ salasyndaǧy sarapşy Anton Morozovtyŋ Zakon.kz portalyna şyqqan onlain-petisiia turaly maqalasyn berıp otyrmyz.
Almaty qalasynyŋ äkımı Erbolat Dosaevtyŋ otstavkasyn talap etken onlain-petisiianyŋ arandatu men jelıktıruge jetelegısı keletınder tabyldy. Şahar basşysynyŋ qyzmetıne qatysty retsız äŋgımenı özın belsendı sanaityndar taǧy qozǧady.
Jasyratyny joq, qala äkımı Dosaev Almatydaǧy audandardyŋ barlyq azamattarymen tūraqty türde kezdesu ötkızıp keledı. Kez-kelgen tūrǧyn qolyna mikrofondy alyp, janaiqaiyn kedergısız jetkıze alady. Jūrtşylyqpen jüzdesu alaŋy qysqa uaqytta naqty problemalar aitylatyn alaŋqaiǧa ainalǧanyn bılemız, desek te, äkımnıŋ Almaty tūrǧyndarymen kezdesuı alǧaş ret jön-josyqsyzdyqqa paidalanyldy. Atap aitqanda, memlekettık qyzmetşıler töŋıregındegı haipqa negızdelgen arandatuşylyǧymen mälım bolǧan ärı Janbolat Mamaidyŋ tırkelmegen Dempartiiasynyŋ belsendısı Arujan Düisebaeva degen bıreu äkımge petisiia turaly saual joldauǧa mümkındık aldy. Erbolat Dosaev belsendınıŋ petisiiaǧa qol qoiǧan 57 myŋ turaly äŋgımesın asyqpai tyŋdap alyp, köptegen düniege köz jetkızetın tolymdy jauap qaitardy.
Bırınşıden, būl 57 myŋ qol qoiuşy – aty-jönı beimälım anonimdı qoldanuşylar, olar bottar boluy äbden mümkın. Aitpaqşy, däl osy bot-qol qoiuşylarmen janjal da boldy, ol mäselenı qozǧap Erbolat Dosaevty aiyptap, şabuyldaǧan da älgı belsendınıŋ «ärıptesterı» bolatyn. Aşyǧyn aitqanda, būl jasandy qūjatqa onlain qoiylǧan qoldardyŋ bıreuınıŋ bolsyn şynailyǧyna kümän tuady. Sebebı, mūndai petisiiaǧa Qazaqstandaǧy tanymal äleumettık jelılerge akkaunttaryn tırkegen kez-kelgen adam kemı, alty ret dauys bere alady.
Al onyŋ naqty geografiialyq ornalasu jaǧdaiy müldem maŋyzdy bolmai tūr, būl mäselede negızı dauys beruşıler tek almatylyqtar ǧana boluy tiıs edı ǧoi. Şyndyǧyna kelgende, söz solardyŋ äkımı turaly bolyp otyr ǧoi.
Bır qyzyǧy, qol qoiuşylardyŋ almatylyqtar ekenı ras bolsa, olardyŋ ömır süru kestesı būzylǧan ba, qalai özı? Mäselen, petisiianyŋ astyna qol qoiǧandardyŋ statistikasyna qarasaŋyz, tügelge juyǧynyŋ qol qoiǧan mezgılı tüngı 3 pen 5-tıŋ arasyna säikes keledı eken.
Onyŋ üstıne, sol uaqytta üş minuttyŋ ışınde jüzdegen adamnyŋ qoly qoiylyp ülgerıptı. Qol qoiuşylardyŋ saǧattyq ölşemı Qazaqstanǧa qaraǧanda basqalau dep oilauǧa bolady, mäselen, Mäskeu dersız, sebebı arada üş saǧat aiyrmaşylyq bar. Belgılı bır uaqytta algoritmnen özderı jaŋylysqan, būl reseilık bottardyŋ Erbolat Dosaevty qoldauyna äkeldı. Olqylyq ornyna keltırılgen soŋ petisiiany ūiymdastyruşylar mūny äkımnıŋ özıne küie jaǧuǧa paidalandy.
Ekınşıden, Qazaqstanda mūndai näzık alaŋda taza oiyndy ūiymdastyratyn onlain-petisiianyŋ legitimdı instituty älı joq. Qajettı zaŋnamalyq qūjat qazır Parlamenttıŋ qarauynda jatyr. Ol qabyldanbaiynşa, onlain-petisiiaǧa arnalǧan legitimdı alaŋ bolmaidy da. Al qazırgı paidalanylyp jürgenderı turaly aituǧa da tūrmaidy, onda ainaldyrǧan ekı adam ondaǧan myŋ belsendınıŋ rölınde oinai alady. Talqylanyp otyrǧan jaǧdai da däl solai boldy.
Üşınşıden, Dosaevtyŋ otstavkasyn qalaityndardyŋ sany şynaiy türde 57 myŋ adam boldy degen künnıŋ özınde, olar ekı millionnan astam tūrǧyny bar Almaty halqynyŋ ülesınıŋ bolmaşy bır bölıgın qūraityny külkılı. Arujan Düisebaevanyŋ problemasy da sol, onyŋ söz etken myŋdaǧan adamy naqty ömırde joq. Aitpaqşy, Dosaevqa qarsy Dempartiia ūiymdastyrǧan mitingı de esımızde. Olar myŋdaǧan adamdy aitpaǧannyŋ özınde, kem degende 500 adam jinar dep oilaǧanbyz. Şyndyǧynda, jüzdıŋ ainalasynda ǧana qara körındı, onyŋ da bır bölıgı ştattyq agentter boldy.
Şyndyǧyna kelgende, qalada jūmys qyzu jürıp jatqanyn, san jyldardan berı qordalanǧan problemalardyŋ bırtındep şeşıle bastaǧanyn almatylyqtar körıp otyr. Bırneşe jyl būryn qala ortalyǧy qūrylys alaŋdaryna ainalǧan bolatyn. Sol uaqytta da bärı qyjyrtqan edı. Alaida soŋynan Panfilov köşesındegı keremet körınıs, jaŋarǧan Arbat tura europalyq qalalardyŋ beinesın közge äkelgendei boldy.
Qazır qala äkımı Dosaevtyŋ komandasy aldynda «eskı» Almatynyŋ qordalanǧan problemalarymen qatar odan da maŋyzdy mındetter tūr. Oǧan Almatyǧa jaŋadan qosylǧan aimaqtardy qosyŋyz. Tau etegı men joǧary aimaqtardaǧy, buyrqanǧan tau özenderı jaǧasyndaǧy jerlerdı oilanbastan taratyp beru az problema tudyryp otyrǧan joq. Bız mūnyŋ bärın täuelsızdık alǧan jyldardan berı körıp kelemız. Sol kezderı Almatylyqtardyŋ älsız narazylyq dauystaryn estitınbız.
Al endı, qala qūrylysy salasynda köpten kütken tärtıp ornatyla bastaǧanda, narazy almatylyqtar özderın körsetıp qalǧysy kelgendei. Bıraq şyndyǧynda, būl narazylyqtyŋ astarynda qala äkımdıgınıŋ belsendılıgı ūnamaityndar bar siiaqty. Qūrylysty jürgızetınderdıŋ lobbiı qoldary taza emes qala belsendılerın yntyqtyratyn bi alaŋyna ainalyp ketkendei. Ol jūrtşylyqtyŋ da şydamyn tauysyp otyr. Qala äkımı Dosaevqa qarsy petisiiany ūiymdastyruşylardy qūrylysşy-oligarhtardyŋ arasynan ızdeu kerek siiaqty. Olarǧa äkım oŋai şaǧylatyn jaŋǧaq emes, kerısınşe tısterın syndyratynyn körsettı.
Onlain-petisiia taqyrybyna oralsaq, negızgı närsenı aita ketken dūrys. Provakasiialyq qoqystardy ornalastyratyn qazırgı alaŋdar – eskı anonimdı internettıŋ soŋǧy qaldyqtary bolyp tūr. Heit pen bulling jasau, qaptaǧan trollderdıŋ lastyǧy barşaǧa aian. Mūnda tırkeludıŋ qajetı de joq, kez kelgen adamnyŋ bıreudıŋ atyn paidalanyp oina kelgendı jasauǧa mümkındıgı bar. Bıreudıŋ betperdesın jamylyp, saiasatkerler men memlekettık qyzmetkerdıŋ bedelıne nūqsan keltırıp, şabuyl jasai alady.
Esterıŋızde bolsa, kompromat.kz degen sait bolǧan. Atalǧan resurs arqyly joǧary lauazymdy memlekettık qyzmetkerlerge, deputattarǧa, belgılı biznesmenderge insaiderlık aqparattar türımen aşyq şabuyl jasalyp otyrdy. Ökınışke qarai, bügınde osyndai qoqys jäşıgınıŋ ornyn tolyq kölemde onlain-petisiiaǧa arnalǧan alaŋdar almastyryp otyr.
2020 jyldan bastap bırneşe jylda Qazaqstan boiynşa osyndai 213 petisiia paida boldy. Sonyŋ ışındegı eŋ haipqa ainalǧandary – şyndyqtan tym alşaq ketıp, jūrttyŋ köŋıl-küiımen oinaǧandarynyŋ köbı Almaty belsendılerınıŋ qolynan şyqty. Endı mıne, Almatyny ekologiialyq apatty aimaq dep tanu turaly (būl jariialanymnyŋ avtorlary ömırınde bır ret, mäselen, Ündıstannyŋ ırı qalalarynda bolyp kördı me eken?), jäne Almaty oblysynyŋ tūrǧyn üi keşenın oŋtüstık astanaǧa qosu, Nazarbaev daŋǧylyn basqaşa atauǧa şaqyru turaly petisiia bar.
Körıp tūrǧanymyzdai, almatylyqtar, nemese almatylyq belsendıler jasaǧan petisiia qaladaǧy problemalyq ahualdyŋ şeşımın aituǧa emes, tek janjal tudyruǧa, provakasiia jasauǧa baǧyttalǧany baiqalady. Äkımdı otstavkaǧa ketıru turaly petisiia şyǧar-şyqpastan qalalyq polisiia departamentı onyŋ avtory Sergei Egorov degen adamnyŋ joq ekenın anyqtady. Būǧan ne deisız? Ondai aty-jönı bar, qūjaty räsımdelgen adam Almatyda joq, tıptı tūrmaidy da. Söitıp, provakasiialyq dünienı feik personaj ǧana jasaǧany, oǧan tek feik almatylyqtar ǧana qol qoiǧany anyqtalyp otyr.
Erbolat Dosaevqa kelsek, menıŋ mındetım ony «narazy almatylyqtardan» qorǧau emes. Oǧan qarsy jasalǧan petisiia negızsızdıktıŋ qaida ketıp bara jatqanyn körsetetın naǧyz demonstrasiia boldy. Ol jerdegı provokatorlar memleketke özınıŋ degenın ıstetıp otyrǧandai körınedı. Dosaev – öz jūmysyn ıstep jatqan şeneunık. Ondaǧan jyldardan berı jinalyp qalǧan Almaty sekıldı alyp megapolistıŋ mäselelerın arandatumen şeşem deu jaŋsaqtyq. Qarabaiyr bolsyn, aşy bolsyn, şyndyq osy. Öitken Almatydaǧy problemalar aspannan tüsken joq, ony bızge özge planetalyqtar äkep tastaǧan joq – ony bız būrynǧy qala basşylarynyŋ qylmystyq äreketterıne jol beru arqyly özımızge özımız jasadyq.
57 myŋ feik qol jiǧan petisiiaǧa qatysty Arujan Düisebaeva siiaqty belgısız bıreudıŋ Dosaevty otstavkaǧa ketırudı talap etuınıŋ qiialilyǧyn tüsınu öte oŋai. Äzıl üşın bolsyn aitalyq, köz aldyŋyzǧa bükıl Almatyny Marsqa köşıru turaly petisiia jasaldy dep elestetıp körıŋızşı. Oǧan qol qoiatyndar būdan az bolmas edı, ärı naqty adamdar bolar ma edı? Sonda ne, osydan keiın bız şynymen oŋtüstık astanany kosmosqa ūşyrudyŋ tehnikalyq mümkındıkterın talqylaumyz kerek pe?
Sondyqtan, men feik petisiialardy negızge aluşylar bızdıŋ qoǧamdy bölıp-jaruşylar, türlı joldarmen jaǧdaidy uşyqtyruşylar, memlekettık organdardyŋ jūmysyna nūqsan keltıruşıler ǧana dep bılemın. Qoǧamdyq pıkırdı jinaityn legitimdı institut qūru turaly resmi zaŋǧa qol qoiylmaiynşa, mūndai onlain-petisiialardyŋ eşqaisysyna senbeu kerektıgın aitar edım. Barşaǧa, şyndyǧynda aqysy tölengen bıreulerdıŋ provakasiiasyna erıp ketpeuge keŋes beremın.
