Saia Qasymbek. Jatqa ūmtylǧan jastar

Bala – bızdıŋ bolaşaǧymyz

Yqylym zamannan qalyptasqan ūǧym soŋǧy jyldary kürt özgerıske ūşyrady. Ümıt artqan jastar legı jat elge aǧylyp jatyr. Şetınen bılımdı, ozyq oily, jaŋalyqqa jany qūmar jastardyŋ nelıkten jatqa qūmar bolǧanyna bır top jastardyŋ äŋgımesı jauap bergendei. Aldymda jasöspırım ekı qyz ben bır jıgıt dabyrlasa söilesıp kele jatty. Biık üi saluǧa josparlanyp, ainala qorşalǧan jarnamadaǧy "Būl terezenıŋ arǧy jaǧynda jarqyn ömır " degen sözdı qyz bala estırte oqydy. Qasyndaǧylar "Ha-ha, jarqyn ömır bastalady?! Arǧy jaǧynda jiyrma jylǧa ūzaratyn ipoteka degen qūldyq kütıp tūr?!" dep sarkazmmen syqylyqtai külıstı. Tūstas kele jatqan soŋ, dauys kötere aitqan sözderın estisıŋ. Estıgenımnen şoşyndym. Söz saptaularynan üşeuınıŋ qalalyq kıtaphanadan şyqqanyn tüsındım. Bır-bırıne jazǧandaryn talqylaǧan tartys nobaiynan diplomdyq jūmysyn jazyp jürgenın ūqtym. Qaqpaqyl sözdıŋ aiaǧynda ädemışe aqqūba qyz: "Diplom qolyma tiısımen Angliiada tūratyn böleme ketemın" dedı. Aqqūba qyzdyŋ aituynşa, aǧylşyn elındegı bölesı üş jerde jūmys ıstep, aiyna jetı myŋ dollar tabady eken. Ainaldyrǧan üş jylda Şymkentten jer üi satyp alyp, äke-şeşesın qonystandyrǧan. Almatyda oqyp jatqan ınısınıŋ oqu tölemaqysyn tolyǧymen tölep qoiǧan. Arasynda jūmystan qoly qalt etse, bala-şaǧasynan jeke tūratyn qariialarǧa qarasqany üşın aqşa tabady eken. Angliianyŋ azamattyǧyn aluǧa tyrysyp jatqan körınedı.

Japon elıne ketu kerek

Aqqūba qyzdyŋ aǧylşyn elındegı bölesınıŋ jankeştılıgıne qasyndaǧy ekı jas taŋdai qaǧa riza bolysty. Aqqūba qyzdyŋ sözın jıgıt ılıp kettı. Jıgıttıŋ aitqanynan japon elıne qūjat ötkızıp qoiǧanyn, sol eldıŋ tılın jetı aidan berı üirenıp jatqanyn tüsındım. Onysymen qoimai qasyndaǧy qūrbylaryna: "HHI-şı ǧasyr – japon ǧasyry. Ol elde adamnyŋ laiyqty ömır süruıne jaǧdai jan-jaqty jasalǧanyn aityp, qyzyqtyryp qoidy. Ekeuın tamsana tyŋdap kele jatqan sary qyz "japon elıne erte ketşı" dep ötındı. "Senıŋ türıŋ japondardan görı aǧylşyndarǧa keledı. Sen odan da Ainūrmen bırge Angliiaǧa bar. Menıŋ türım japondardan aumaidy. Bärı japon dep qalady. Qinalmai sıŋısıp ketemın..." degen sözı jäne ony aqqūba qyzdyŋ qostai ketkenı jüregıme oqtai qadaldy. Yqylym zamannan tırşılık etu qiyndaǧan kezderı jergılıktı halyq jer auyp otyrǧan. Tarihtan şumerlıkterdıŋ qanşalyq jer auǧany, qai jerde tamyry qalyp otyrǧanyn qyzyǧa oqyp östık. Täuelsızdıkpen bırge köne türık tarihyn bıldık. Sonau 500-600-şı jyldary türık jazbasy bolǧanyna quandyq. Ilgerı el bolǧanymyzǧa şattandyq. Alystan sermemei-aq, öz könetürık ūrpaǧynyŋ qart Altaidan bastau alǧan tamyry älemge jaiylǧanyn, arasynda Qazaq baryn maqtanyş etetın myna bızderdıŋ – eresekterdıŋ közqarasynda, jastardyŋ arasynda tüpsız qūzdyŋ paida bolǧanyn baiqamauymyzdyŋ saldary. Būl tübı jaqsylyqqa jetkıze qoiar ma eken?!. Qazaqstan jastarynyŋ jat elge tūrmys deŋgeiın joǧarylatu üşın ketudı armandaityny, bızder üşın ülken mın. Öitkenı, ūrpaq aldyndaǧy jauapkerşılıktı eresekterden eşkım alyp tastaǧan joq. Älbette, memlekettık deŋgeidegı mäselenı köteru eresekterdıŋ qolynda ekenıne älı de bolsa ümıt artaiyq. Bolaşaǧymyz dep sengen ūl-qyzdarymyzdyŋ armany jat elge ketu eken. Oǧan ne sebep bolǧanyn bılgım kelıp, toqtattym. Estıgenım: "Bızde eşteŋe özgermeidı. Bolaşaq baǧdarlamasymen oqyp, elge oralǧandar damyǧan elde alǧan bılımın jūmsarǧa jol tappai, tyǧyryqqa tıreledı. Onyŋ sebebı – bar jerge tanys qajet. Tanyssyz alǧan jerdıŋ jalaqysy mardymsyz". Arqalap kelgen ümıtın, eldegı tamyrlap ketken jemqorlyq jerge ūrady. Ärı-berı ekı jyl jantalasqanynan nätije şyqpaǧan soŋ, şet elge qaita ketuıne tura keledı.

Bızde bılım alu emes – alǧan bılımdı jūmsaityn jer joq

"Būdan asqan öreskeldıktı ızdeseŋ, tappassyŋ?!" Būl –jastardyŋ sözı. Japoniiaǧa ketkelı jatqan jıgıt jetı jyldan berı, mektep qabyrǧasynan jūmys ıstei jürıp, qajettı aqşany jinaǧan. Kışkentaiynan elınıŋ bolaşaǧyna, örkenietıne senbeudıŋ qaidan bastalǧanyn sūradym. – Apa, 120 ball jinap, öz bılımımmen oquǧa tüstım. Tüskenımmen, univerdegı bılım köŋılımnen şyqpady. Qazır, ǧalamtor arqyly japon elındegı oqu ornynda syrttai oqyp jatyrmyn. Endıgı jyly bıtıremın. Biyl oquymdy japon elınde jalǧastyramyn. Sol jaqta oqysam, nätijem dūrys bolmaq. Jūmys tabuym da jeŋıl. Qazaqstanda men qyzyǧatyn tük joq. Özıŋız aityŋyzşy, bıtpeitın sailaudan basqa ne bar? Bızderdı ylǧi qoraǧa mal qamaǧandai sailaudyŋ jūmysyna quyp tyǧady. Bızder üşın jasalǧan jaŋalyqty körgenım joq. Sondyqtan, jat elge ketkenım jaqsy. Ata-anama sol jaqtan kömektesemın. Boiynda namysy joq dep oilamaŋyz. Qazaq üşın bärıne daiynmyn. Tek, ol patriottyǧym memleketke qajet emes. Memleket, menıŋ talabymmen sanaspaidy?! – dedı ol. Däl qasyŋda közderı jäudırei, ışkı küiınışın aşyq aitty. Qalai kürsınbeisıŋ... Aqqūba qyz da aǧylşyn elındegı joǧary oqu ornyna ǧalamtor arqyly ekı jyl būryn oquǧa tüsıp qoiǧan. Qalǧan ekı jylyn tūmandy elde aiaqtamaq. Onyŋ da uäjı sol. Bızdegı joǧarǧy oqu ornynan alǧan bılımmen şet elde kün köre almaitynyna közderı jetken. Sary qyz "dostaryndai erterek qam jasamaǧanyna" ökınıp, talaby jeŋıldeu qytai oqu ornyna emtihan tapsyryp qoiǧanyn, oŋ nätije alǧanyn aitty. Keş te bolsa, eş emes dedı. Işım u-dai aşydy.

Bızdıŋ kezımızde

Aialdamada avtobus kütıp tūryp, qūlaq türgen eludı alqymdaǧan äiel osy kezde äŋgımege aralasty. Üşeuınıŋ pıkırın tyŋdap, öz bala-şaǧasynyŋ eseiıp ketkenıne ökındı. Jastardy tejeudıŋ ornyna qoldady. "Otanyŋ üşın – otqa tüs"-pen tärbielengen ūrpaqpyn, kınälai qaradym. Bızder saiasattan aulaq boldyq. Bızder jarqyn bolaşaqqa sendık. Bızder alǧan bılımımızdı halyqqa qaitaruǧa tyrystyq. Bızder... İä, baiaǧydan qalǧan "bızdıŋ kezımızde" degen sözdıŋ qasietı joǧala bastaǧanyn körudıŋ özı qiynnyŋ qiyny eken. Körşı memleketterdıŋ keiınen artta bolsaq, keiınen alda kele jatqan äleumettık jaiymyz bar. Bıletınım – ūmtylǧan jannyŋ aş qalmaityny. Äitse de, jastardyŋ erteŋgı künge degen senımdı joǧaltuy jaqsylyqtyŋ belgısı emes. Däleldemeidı. Dauryqpaidy. Jat elge ketetını jaily oiyn aşyq, naqty aitady. Jastardy toqtatu maqsatynda bastaǧan sözıme: "Jastardykı dūrys. Öskıŋ kelse, şetelge ketu kerek. Qairan osylardai jas bolǧanymda, men de şet elge keter edım?! Bızde taban tırer ne qaldy?!" dep, ūşuǧa daiyn jastardy qoldai ketken zamandasyma qynjyldym. Japon elınde bılım salasyn zerttegısı keletın jıgıt keiın, bälkım araǧa ondaǧan jyldar salyp, elge japon ülgısın engızuge oralarmyn deidı. Osy kezde Ä.Bökeihanovtyŋ da japon bılım ülgısın ürdıske ainaldyru turaly ūsynysyn esıme tüstı. Araǧa ǧasyr salyp, jap-jas qazaq jıgıtı sonau, jiyrmasynşy ǧasyr basynda aitylǧan ūsynysty jandandyryp, qoldanǧysy keledı. Jıgıttıŋ bailyq közdep, biznes jolyn qumai, bılım salasyn zerttegısı keletıne ıştei quandym. Demek, sanasynda säule bar. Jastardyŋ sözın egde äiel qoldap: "Adam bop qalǧyŋ kelse, tezırek şetelge ket, elde jaqsylyqtyŋ nyşany qalmady" dep aitqanda, tegeurın berer jauap tappai qysyldym. Älbette, aitasyŋ ǧoi, bıraq, onyŋdy jastar küle tyŋdaidy. Qūqyly. Az künde aldaǧy taǧdyryna özı jauapty jastardy bır auyz sözben toqtatu eş mümkın emestıgı aidan anyq jait.

Senımı joq bılım

Egdelıktıŋ üzeŋgısıne aiaq salǧan äielge jastar közderı jainai, alǧys aitty. "Tüsıngenıŋızge raqmet! Ädette ülkender ülkender bızdı kınälaidy..." Kınälaǧandai maǧan qarap qoidy. Kiımderı jarasymdy. Türlerınen aştyq pen joqtyq sezılmeidı. Tek... Tuǧan jerınde armandaryn jüzege asyra alatyna senbeidı. Toqyrau men tüleu degen san ǧasyrlar boiy memleketter tarihynda bolǧan. Bola bermek. "Memleket" ūǧymynyŋ özı halqynyŋ tabandy tūraqtylyǧynyŋ arqasynda jüzege asyp otyrǧan. Soǧys joq. Aştyq joq. Endeşe, bılımdı jastar ne sebeptı jat el asyp jatyr?.. Biyl – Jastar jyly, jastarǧa qoldau körsetılmek. Sonda deimın-au, qanşama jastardyŋ jat el asyp jatqandaryn tırkep, sebep-saldaryn zerttep otyrǧan qūzyrly oryn bar ma eken özı? Aialdamaǧa toqtaǧan avtobusqa jügıre mıngen üş bırdei jas, ūzap barady. Jäi ūzap bara jatqan joq... Bızder "Jarqyn bolaşaǧymyz" dep sengen jastyq ǧūmyryn, qajyr-jıgerın jat eldıŋ örkenietıne arnauǧa ketıp barady.

informburo.kz