Serık Äbıkenūly. Äinek ūlt

Kütpegen jerden ūsaq şynydan keskın jasalyp jatqanynyŋ kuäsı boldym. Aqşyl poşymnyŋ maŋdai tūsyna qop-qoŋyr, döŋgelek äinekterdı qondyryp edı qaraşyq paida boldy... üşkırleu qyzyl şyny ezuge qondy... Köz aldymda, tört būryşty plastik taqtaişanyŋ betınde adam portretı paida bolyp jatyr. Tanauy pysyldaǧan, jap-jas jıgıt bar–önerın saluda. Qolaŋşaş qyzdyŋ süp-süikımdı beinesı aiqyndalyp qaldy. Kenet qoly taqtaişanyŋ būryşyna tiıp ketıp edı älı jelımdelmegen şynylar qiqy-jiqy bolyp, sūlu keskın joq boldy. Menıŋ köz aldyma qazaqtyŋ bolmysy kele qaldy. Bız de osy künı äinek ūltpyz–au... Saiasat atty taqtaişanyŋ betınde bos jatqan türlı-tüstı şynylardan keskındeluşı, özımızdı özımız keskındeuge küş salyp jürgen halyqpyz. Qai künı qai myqtynyŋ qoly tiıp ketıp, şaşyp jıberer eken? Bızdıŋ janymyz, jüregımız osy mozaika saluşy jıgıt syndy, bolmysymyzdyŋ aiqyn bolǧanyn qalaidy. Sodan baryp jantalas tuady... öz ūltymyzdy aluan jiyntyqtan jinauǧa talpynyp jürmız bärımız jabylyp. Qyrǧyzdyŋ kästömın kiemız, kärıstıŋ teledidaryn köremız, japonnyŋ kölıgın mınemız. Jäne sonyŋ bärınen özımızdı ızdeimız. Äsırese jüiıtkıgen kölıktegı qazaqylyǧymyz tıpten qyzyq, japondyqtyŋ artyna ruymyzdy ädemı, temır ärıptermen şaptap qoiamyz. NAIMAN, ARǦYN, ALBAN, ADAI t.b jazulardy özımızden basqa eşkım tüsınbeitının de bılemız. Bıraq, janymyzdy jegen kemşılıktıŋ ornyn toltyru üşın, jarym köŋıldı aldau üşın japsyra beremız. Tıptı, qalta telefonynyŋ ışınen qazaqty ızdeitın müsäpır küige tüstık qazırde. «Nokianyŋ» qytailyq nūsqasyn ūstap alyp, ışıne qazaq äuenın tyqpyştaimyz. Köşede bıreudıŋ telefonynda jat än oinap qalsa «halyq jauyn» körgendei jauyǧa qaraimyz, ūltyn syilamaityn opasyzǧa sanaimyz. Jalǧan patriotizm! Tūtastardyŋ «sälemdemesıne» anau-mynauymyzdy tyqpyştap, öz ūtymyzdyŋ keskının qūrap almaqpyz. Bız nege ötkenge oralǧyşpyz? Öitkenı, sonau baǧzy zamanda bız de TŪTAS bolǧanbyz. Älemge üzeŋgını, şarbolatty, aqyr aiaǧy jarǧaq şalbardy syilaǧan türkılerdıŋ tūiaǧy, ellinder elın pälsapasymen taŋ qaldyrǧan Anaqarystai qyrandardyŋ qiiaǧy edık... Maqtanşaq orystyŋ Apanastary Ündıge saiahat jasaǧanyn jartylai türkışe, jartylai slavianşa şatpaqtap jazyp jürgende bız Şyǧysqa äl Farabi, Qoja Ahmet İassaui, Mahmūd Qaşqari, Qadyrǧali Jalaiyr, Mūhamed Haidar Dulati syndy köptegen alyptardy tartu etıp ülgergen Ūly el edık. Jaŋalyqşyl halyq – jeŋımpaz. Sonyŋ arqasynda İranda handyq qūrdyq, Baiazitpen keskılesıp jürdık, Babyrdyŋ at oinatuynyŋ arqasynda Ündı elınıŋ ǧajaiyptaryn bıldık. Osynyŋ bärıne qol jetkızuımızge qarudyŋ san türın oilap taba alatyn daralyǧymyz, mal men jerdıŋ jaiyn tez barlap, tez beiımdeletın danalyǧymyz sebepker boldy. Bır mysal keltıreiın. Ainalany qylyşpen iıltıp kelgen arab äskerı qazırgı qazaq jerıne engende köşpendıler jüzdıgımen kezıgıp qalypty. Ekı şet bır-bırıne ses körsetıp, alystan jebe tartysady. Sonda arab qolbasşylarynyŋ auzy aşylǧan eken. Būlardyŋ sadaqşysy bır oq atyp ülgergenşe, qiqulaǧan dūşpan būlarǧa qarai bes–alty jebe zulatady eken. Keiınnen mäselenıŋ bärı olardyŋ qylşany men türkılerdıŋ qoramsaǧynda ekenı anyqtalǧan. Qazaq jauyngerlerınıŋ qoramsaǧynda qaqpaq, auyzbau degen bolmaidy, al arabtyŋ qanjyǧada salpaqtap jüretın qylşanyn mındettı türde jabu kerek. Arab sadaqşysy aşyp-jauyp älek bolyp jatqanda köşpendı jelkesınen suyryp şyǧaryp zyryldata bergen. Osyny körgen arabtar «Būl halyqty soǧyspen ala almaimyz» degen bailamǧa kelıp, dostasudyŋ amalyn ızdeidı. Atlaqtaǧy şürşıtke qarsy soǧysta köşpendıler jaǧynda bolyp, ör eldıŋ köŋılın tabady. Osynyŋ arqasynda küllı Dalaǧa İslamdy taratuǧa rūqsat alady. Sondyqtan «qazaqqa dınnıŋ eş qantögıssız kıruıne arabtardyŋ meiırbandyǧy men parasattylyǧy äser ettı» deuşıler közqarasyn qaita qarasa bolar... Bıraq būl basqa äŋgıme. Aitpaǧym, bız jaŋaşyl, oilap tapqyş halyq edık. Al, qazır... tıs şūqyǧyşty qytaidan sūrap alatyn küidemız. Özımızdı özgelerdıŋ ūsaq tüiegınıŋ arasynan ızdep jürgen, qolymyzǧa ılıngenınen betbeinemızdı salyp aludy armandaityn elmız. On ekı ata Baiūly men on ekı ata Jalaiyrdy ainaldyra jazyp qoisaŋda joǧaryda aitqan japon kölıgı bärıbır japondyq bolyp qalady emes pe? Kärıstıkı kärıske, nemıstıkı nemıske qyzmet etedı. Al qazaq... baiaǧy qara dombyra! Baiǧūsty süiretıp barlyq jerge aparamyz. Bıraq ol bızge kie bolǧanymen özgelerge jai ǧana muzykalyq aspap. Küllı älemdı dombyraşy ete almaimyz. Al, japonnyŋ kölıgın bärı mınedı. Olardyŋ zamanaui tehnologiianyŋ pırıne ainalǧany barşaǧa aian. Demek bererı köp. Ondailarmen sanaspau mümkın emes. Ondailarǧa ırı halyq esebınde qaraisyŋ amalsyzdan. Al, bızdıŋ künımız «küiımız bolǧan edı, änımız bolǧan edı... bolǧan edılep» joqtaumen, jylaumen ötıp jatyr. Maqtanarymyz teŋızdei mūnaiymyz edı, qytaiǧa, orysqa, amerikandyqqa soraptatu arqyly onyŋ da tübı körıneiın deptı. Qaltalylarymyz aqşasyn eŋ qūryǧynda ışkiım şyǧaru öndırısın aşuǧa salsa, şırkın... Olar da bızdıŋ bır bölşek bolǧandyqtan ötkendegını tırıltuge ǧana tyraştanady, « ändı, aitysty qoldadym» dep ataǧyn şyǧarady. Ötkendı ūmytpau kerek. Kelısemın. Bıraq moiny keiınge būrylǧan küiı qasarysyp qalǧan adam alǧa qadam bassa ne sürınedı, ne bırdeŋege ūrynady. Eŋ qūryǧanda qaptap ketken telefonnyŋ bır modelın özımız şyǧarsaqşy...Ol «Qazaq», «Arǧyn», «Qypşaq» atansyn... bärıbır... baǧasyna, sapasyna qaramai satyp alar edım. Jäne ışıne şeteldıŋ muzykasyn salar edım. Özgeler öz muzykasyn qazaqtyŋ telefonynan tyŋdasyn, «mynau myqty ūlt eken!» dep tamsansyn, syrtyndaǧy oiu-örnegıne süisınsın. Sondai qadamdar arqyly düniejüzı atty taqtanyŋ betın jauyp jatqan ırı kesekterdıŋ bırıne ainalar edık. Bıreu ädeiı syrǧytpaq bolyp, būryşynan krannmen jūlqysa da şaşpaq tügılı qozǧai da almas edı. Osydan baryp bügıngı bilıktıŋ qazaqqa ne bergenın topşylauǧa bolady. Qiquy köp, nätijesı joq. Sözı köp, jiǧany dünie-boq. El mūrasy men mūratyn satyp, köŋılı toq. Ūltyn tūtastyra alsa tördegınıŋ empeŋdep kelıp sälem beretının ūqpaidy. Taǧdyry tas tigen şynydai şaşyrap ketkenderdıŋ barlyǧynan jüz qyryq synyq jinap alyp, öz ūltyna qūdırettı jelımmen japsyryp, jaŋa halyq qalyptastyrmaq... Jıgıt qaita kırısıptı. Alaqanymen sipalap, qiuy ketken şynylardy qalpyna keltırıp jatyr. Qyz beinesı qaita qalpyna tüse bastady. Bıraq köptegen syzyqtar äjımdei körınıp, körkıne şırkeu bolyp tūr. Tübınde onyŋ jiyntyq obrazy süikımdı bolatynyna şübä joq. Bıraq eşkım törıne şyǧaryp ılmes.